________________
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ ઈદ્રો– તે ભવન આદિની અપેક્ષાએ પરમ ઐશ્વર્યવાળા હોય છે. સામાનિકો– (આયુષ્ય આદિથી) ઇંદ્રની સમાન હોય છે. સમાને નવા એ અર્થમાં “સમાનસ્ય તદ્દશ” એ સૂત્રથી તદ્ધિતનો રૂપ્રત્યય આવ્યો છે. ત્રાયસિંશત્રયસિંશ એ જ ત્રાયચિંશ, સ્વાર્થમાં પ્રત્યય આવ્યો છે. લોકપાલ– લોકપાલ એટલે અર્થચર. અર્થચર એટલે રાજસ્થાનીય જેવો, અર્થાત્ ચરપુરુષ જેવો.
અનીકાધિપતિ- અનીકાધિપતિ એટલે દંડનાયક. દંડનાયક એટલે નિક્ષેપાધિપતિ, નિક્ષેપાધિપતિ એટલે સેનાધિપતિ.
અનીક- એટલે સૈન્ય. પ્રકીર્ણક– ભોગસાધનોને અભિમુખ(=સમ્મુખ) કરાયેલ, અર્થાત્ સામાન્ય પ્રજા સમાન.
આભિયોગ્ય–અભિયોગ કર્મવિશેષ છે. (ઇચ્છા ન હોવા છતાં જે કર્મના ઉદયથી બીજાના કહ્યા પ્રમાણે કરવું પડે તે અભિયોગ કર્મ.) અભિયોગ કર્મ તે આભિયોગ્ય. આભિયોગ્ય જેમને હોય તે આભિયોગ્ય દેવો.
ભાવાર્થ– નોકર સમાન દેવો અભિયોગ્ય દેવો છે. તેમને વિમાનવહન આદિ કાર્યો ફરજિયાત કરવા પડે છે. | કિલ્બિષિક– ચંડાલ વગેરે જેવા હલકા દેવો.
દેવોની આ પ્રમાણેની વ્યવસ્થા લોકસ્વભાવથી જ છે, અર્થાત્ કોઈ આવી વ્યવસ્થા કરતા નથી, કિંતુ અનાદિકાળથી જ રહેલી છે. (૪-૪)
टीकावतरणिका- एवमिममुत्सर्गमभिधायैकशो ग्रहणेनाऽधुनाऽपवादमाह
ટકાવતરણિકાર્થ– “:” એવા ઉલ્લેખથી આ પ્રમાણે ઉત્સર્ગ કહીને હવે અપવાદને કહે છે– ૧. ચરપુરુષ એટલે ગુપ્તચર અથવા છૂપી પોલીસ.
