________________
સૂત્ર-૪
શ્રી તાર્યાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ ટીકાવતરણિકાર્થ– દશ વગેરે ભેદના પ્રત્યેકભેદના વિભાગ કરવાની ઇચ્છાવાળા ગ્રંથકાર કહે છે- અર્થાત્ દશ વગેરે ભેદના પ્રત્યેક ભેદના અવાંતર ભેદોને કહે છે– ભવનપતિ આદિના પ્રત્યેક અવાંતર ભેદના ભેદોइन्द्र-सामानिक-त्रायस्त्रिंश-पारिषद्या-ऽऽत्मरक्ष-लोकपालाऽनीक-प्रकीर्णका-ऽऽभियोग्य-किल्बिषिकाश्चैकशः ॥४-४॥
સૂત્રાર્થ– ભવનપતિ આદિના પ્રત્યેકભેદના ઈન્દ્ર, સામાનિક, ત્રાયસિંશ, પારિષદ્ય, આત્મરક્ષ, લોકપાલ, અનીક, પ્રકીર્ણક, આભિયોગ્ય, કિલ્બિષિક એ દશ ભેદો છે. (૪-૪)
भाष्यं– एकैकशश्चैतेषु देवनिकायेषु देवा दशविधा भवन्ति । तद्यथाइन्द्राः सामानिकाः त्रायस्त्रिंशाः पारिषद्याः आत्मरक्षाः लोकपालाः अनीकानि अनीकाधिपतयः प्रकीर्णकाः आभियोग्याः किल्बिषिकाश्चेति। तत्रेन्द्राः भवनवासिव्यन्तरज्योतिष्कविमानाधिपतयः । इन्द्रसमाः सामानिका अमात्यपितृगुरूपाध्यायमहत्तरवत् केवलमिन्द्रत्वहीनाः । त्रायस्त्रिंशा मन्त्रिपुरोहितस्थानीयाः । पारिषद्या वयस्यस्थानीयाः । आत्मरक्षाः शिरोरक्षस्थानीयाः । लोकपालाआरक्षिकार्थचरस्थानीयाः।अनीकाधिपतयोदण्डनायकस्थानीयाः । अनीकान्यनीकस्थानीयान्येव । प्रकीर्णकाः पौरजनपदस्थानीयाः । आभियोग्या दासस्थानीयाः । किल्बिषिका अन्तस्थस्थानीया इति ॥४-४॥
ભાષ્યાર્થ– આ દેવનિકાયોમાં એક એક દેવનિકાયમાં દશ પ્રકારના દેવો છે. તે આ પ્રમાણે- ઈન્દ્ર, સામાનિક, ત્રાયશ્ચિંશ, પારિષઘ, આત્મરક્ષ, લોકપાલ, અનીક=અનીકાધિપતિ, પ્રકીર્ણક, આભિયોગિકઅનેકિલ્બિષિક.
તેમાં ઈન્દ્ર એટલે ભવનવાસી, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક વિમાનોના અધિપતિ. જે ઇન્દ્રની સમાન હોય તે સામાનિક. સામાનિક દેવો ઈન્દ્રના મંત્રી, પિતા, ગુરુ, ઉપાધ્યાય અને વડીલ જેવા હોય છે, ફક્ત ઇન્દ્રપણાથી રહિત હોય છે. ત્રાયશ્ચિંશ દેવો મંત્રી અને પુરોહિત જેવા હોય છે. પારિષદ્ય દેવો ઇન્દ્રના મિત્ર જેવા હોય છે.
