________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
सूत्र-3 भाष्यं- ते च देवनिकाया यथासङ्ख्यमेवंविकल्पा भवन्ति । तद्यथा-दशविकल्पा भवनवासिनोऽसुरादयो वक्ष्यन्ते । अष्टविकल्पा व्यन्तराः किन्नरादयः । पञ्चविकल्पा ज्योतिष्काः सूर्यादयः । द्वादशविकल्पा वैमानिकाः कल्पोपपन्नपर्यन्ताः सौधर्मादिष्विति ॥४-३॥
ભાષ્યાર્થ– તે દેવ નિકાયોના ભેદો અનુક્રમે આ પ્રમાણે છે- ભવનવાસિદેવોના અસુર વગેરે દશ ભેદો આગળ (અ.૪ સૂ.૧૧ માં) કહેવાશે. વ્યંતરોના કિનર વગેરે આઠ ભેદો છે. જ્યોતિષ્કના સૂર્ય વગેરે પાંચ વિકલ્પો છે. વૈમાનિકોના કલ્પોપપન્ન સુધીના સૌધર્મ વગેરે બાર विseयो (.४ सू.२० १३) छे. (४-3)
टीका- प्रस्तुताश्चत्वारो निकाया इति सूत्रसमुदायार्थः, अवयवार्थस्तु सुगमः 'ते च देवनिकाया' इत्यादि भाष्यादेव, नवरं कल्पोपपन्नपर्यन्ता इति, अत्र कल्पशब्दोऽधिवासवाची, सौधर्मादिष्विति कल्पोपलक्षणं, कल्पोपपन्नः पर्यन्त एषामिति विग्रहः, अनेन तदतीतग्रैवेयकमहाविमानद्वयापक्षेप इति ॥४-३॥
ટીકાર્થ– પ્રસ્તુત ચાર નિકાયો દશ આદિ ભેદવાળા છે એમ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થ તો તે રેનિયા ઈત્યાદિ ભાષ્યથી જ સુગમ છે. સૌધર્મ આદિમાં કલ્પ ઉપલક્ષણ છે, અર્થાત્ કલ્પ શબ્દ સૌધર્મ આદિ બાર દેવલોકને ઓળખાવે છે. અહીં કલ્પશબ્દ અધિવાસ(રહેઠાણ) अर्थवाणी छे. कल्पोपपन्नः पर्यन्त एषां ते कल्पोपपन्नपर्यन्ताः मे प्रभारी સમાસ વિગ્રહ છે.
कल्पोपपन्नपर्यन्ता मेवा Geोपथी तेनी ७५२ २३८अवेय: भने महाविमानो होने ६२.४ाममा समावेश या नथी. (४-3)
टीकावतरणिका- दशादीनि प्रत्येकं पुनर्बिभित्सुराह१. अथ कथं कल्पसंज्ञा ? इन्द्रादय प्रकारा दश एतेषु कल्प्यन्त इति कल्पाः ।
भवनवासिसु तत्कल्पानां सम्भवेऽपि रूढिवशाद् वैमानिकेष्वेव भवति कल्पशब्दः ॥
