________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ टीका- प्रश्नद्वयेऽप्यनुरूपं प्रतिवचनमिति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'देवा' इत्यादिना ग्रन्थेन, तत्र दीव्यन्तीति देवाःस्वच्छन्दचारिणः अनवरतक्रीडासक्तचेतसः परमद्युतिमन्तः प्राणिन एव, ते चतुर्निकाया भवन्ति, चत्वारो निकाया-निवासाः सङ्घा वा येषां ते चतुर्निकाया भवन्तीति, देवगतिनामकर्मोदयाद्भवनादिषूत्पद्यन्त इत्यर्थः, अनेनातिमुग्धपरिकल्पितनित्यदेवव्युदासः, 'तान् पुरस्ताद्वक्ष्यामः' इति तान् एतान् निकायभेदभिन्नान् देवान् पुरस्तात्-पुरो वक्ष्यामः, उद्देशमात्रोपन्यासस्त्वयं, ननु च भगवत्यां-"कइविहा णं भंते ! देवा पण्णत्ता?, गोयमा ! पंचविधा देवा पण्णत्ता, तं जहा-भविअदव्वदेवा णरदेवा धम्मदेवा देवाहिदेवा भावदेवा य", भव्यद्रव्यदेवा-एकभविकादायः, नरदेवाश्चक्रवर्तिनः, धर्मदेवाः साधवः, देवाधिदेवाः तीर्थकराः, भावदेवा भवनपत्यादयः, एवं पञ्चभेदेषु सत्स्वेतेषु किमर्थं चतुनिकाया इत्युपन्यासः ?, उच्यते, भावदेवाभिधानार्थः, तदन्येषां मनुष्यभेदत्वात् इत्यादि, अत एव प्राधान्यत इदमाह ॥४-१॥
ટીકાર્થ–બંનેય પ્રશ્નોના પ્રશ્નને અનુરૂપ ઉત્તર છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો તેવા ઈત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છેहेवो यार नियवा छे. तेभ दीव्यन्तीति देवाः मेवो विशनो વ્યુત્પત્તિથી થતો અર્થ છે. દેવો સ્વચ્છંદપણે ફરનારા, સતત ક્રીડામાં આસક્ત ચિત્તવાળા અને અત્યંત કાંતિવાળા પ્રાણીઓ જ છે. તે દેવો यानियवाछे. महा नियमेट निवास., अथवा संघ (समूह). ચાર પ્રકારના હોવાથી દેવો ચાર નિવાસવાળા છે. સંઘ એટલે સજાતીય પ્રાણીઓનો સમૂહ. દિવો ચાર સમૂહમાં વહેંચાયેલા હોવાથી દેવો ચાર સંઘવાળા છે.) દેવો દેવગતિ નામકર્મના ઉદયથી ભવન આદિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ કથનથી અત્યંત મુગ્ધ જીવોએ કલ્પેલા નિત્ય દેવોનો નિષેધ કર્યો. નિકાયના ભેદથી ભિન્ન આ દેવોને અમે આગળ કહીશું. કારણ કે અહીં આ ઉલ્લેખ માત્ર સંક્ષેપથી કહેવા માટે છે.
