________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪.
સૂત્ર-૨
પ્રશ્ન-ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે કે, હે ભગવંત! દેવો કેટલા પ્રકારના છે? હે ગૌતમ ! દેવો પાંચ પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણે- ભવ્યદ્રવ્યદેવ, ધર્મદિવ, નરદેવ, દેવાધિદેવ અને ભાવદેવ. જે પંચંદ્રિય તિર્યંચોએ કે મનુષ્યોએ દેવનું આયુષ્ય બાંધી દીધું છે, એથી અનંતર ભવમાં દેવગતિમાં ઉત્પન્ન થશે તે ભવ્યદ્રવ્યદેવો છે. ચક્રવર્તીઓ નરદેવો છે. સાધુઓ ધમેદવો છે. તીર્થકરો દેવાધિદેવો છે. ભવનપતિ વગેરે દેવો ભાવદેવો છે. આ પ્રમાણે દેવોના પાંચ પ્રકાર હોવાથી અહીં “દેવો ચાર નિકાયવાળા છે” એવો ઉલ્લેખ શા માટે છે?
ઉત્તર– અહીં ભાવદેવોને કહેવા માટે તેનો ઉલ્લેખ છે. તેનાથી બીજા દેવો મનુષ્યના ભેદરૂપ છે, ઇત્યાદિ. આથી જ દેવોની પ્રધાનતાને આશ્રયીને આ(7નીચેના સૂત્રમાં કહ્યું છે તે) કહે છે– (૪-૧)
જ્યોતિષ્ક દેવોની લેશ્યાતૃતીયઃ પીતશ્ય: I૪-રા સૂત્રાર્થ– ત્રીજા પ્રકારના દેવો પીતલેશ્યાવાળા છે. (૪-૨)
भाष्यं- तेषां चतुर्णा देवनिकायानां तृतीयो देवनिकायः पीतलेश्य एव भवति । कश्चासौ । ज्योतिष्क इति ॥४-२॥
ભાષ્યાર્થ– દેવોના ચાર નિકાયમાં ત્રીજો દેવનિકાય પીતલેશ્યાવાળો જ છે. પ્રશ્ન- ત્રીજો નિકાય કયો છે? ઉત્તર- ત્રીજો નિકાય જ્યોતિષ્ક છે. (૪-૨) टीका- समुदायार्थः प्रतीतः, अवयवार्थं त्वाह-'तेषा'मित्यादि भाष्यम्, तेषां चतुर्णा देवनिकायानां 'भवणवइवाणमंतरजोइसवासी विमाणवासी यत्ति प्रवचनप्रसिद्धक्रमाणां तृतीयो निकायः तत्सूत्रार्थ૧. અહીં લેગ્યા શબ્દ “શરીરનો વર્ણ અર્થમાં છે, કારણ કે અધ્યવસાય રૂપ લેશ્યા તો એ
હોય છે. (શ્રી સિદ્ધ.ટીકા)
