________________
સૂત્ર-૧૩
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ चक्रधरादीन् केचित् सामान्याः भृत्यवदुपचरन्त्यतो विगतान्तरा मनुष्येभ्य इति, 'विविधेषु चे'त्यादि अतो व्यन्तरा विगतान्तरत्वादिति ॥४-१२॥
ટીકાર્થ– આ સૂત્ર પણ પ્રાયઃ બોલતાં જ સમજાઈ જાય તેવું છે. ફક્ત આ વિશેષ છે- “મા” ઇત્યાદિથી અન્વર્થને કહે છે- જેમના આવાસોનો વિવિધ અંતર હોય તે વ્યંતરો. આ જ વિષયને “માન્ ઇત્યાદિથી સ્પષ્ટ કરે છે. જેથી ઊર્ધ્વ, અધો અને તિર્યંગુ એમ ત્રણેય લોકમાં ફરતા સ્વતંત્રતાથી કે (ઇંદ્ર વગેરેથી) પરાધીનતાથી પ્રાયઃ કરીને ગમે ત્યારે ગમે ત્યાં જાય છે. કેટલાક સામાન્ય વ્યંતરો ચક્રવર્તી વગેરે મનુષ્યોની પણ નોકરની જેમ સેવા કરે છે. આથી મનુષ્યોથી અંતર પણ જતું રહેવાથી મનુષ્ય જેવા થઈ જવાથી) વ્યંતર કહેવાય છે. ભિન્ન ભિન્ન પર્વતો, ગુફાઓ, વનો અને બખોલ વગેરેમાં રહે છે. (૪-૧૨)
भाष्यावतरणिका- तृतीयो देवनिकायःભાષ્યાવતરણિકાર્થ– ત્રીજો દેવનિકાયटीकावतरणिका- तृतीयो देवनिकायः प्रवचनक्रमप्रामाण्यात् ટીકાવતરણિકાર્થ– પ્રવચનમાં પ્રસિદ્ધ ક્રમની પ્રામાણિકતાથી ત્રીજો નિકાય આ છે ત્રીજા જ્યોતિષ્ઠનિકાયના પાંચ ભેદોના નામો– ज्योतिष्काः सूर्याश्चन्द्रमसो ग्रह-नक्षत्र-प्रकीर्णतारकाश्च
Li૪-૨રૂા સૂત્રાર્થસૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર અનેતારાએ પાંચજ્યોતિષ્કો છે. (૪-૧૩)
भाष्यं- ज्योतिष्काः पञ्चविधा भवन्ति तद्यथा- १ सूर्या २ श्चन्द्रमसो ३ ग्रहा ४ नक्षत्राणि ५ प्रकीर्णतारका इति पञ्चविधा ज्योतिष्का इति । असमासकरणमार्षाच्च सूर्याश्चन्द्रमसोः क्रमभेदः कृतः, यथा गम्येत् एतदेवैषामूर्ध्वनिवेश आनुपूर्व्यमिति । तद्यथा-सर्वाधस्तात्सूर्यास्ततश्चन्द्रमसस्ततो ग्रहास्ततो नक्षत्राणि ततोऽपि प्रकीर्णताराः । ताराग्रहास्
