________________
૯૨
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ સૂત્ર-૨૨ બે સાગરોપમ જેટલી જઘન્ય સ્થિતિવાળા દેવો નીચે સાતમી પૃથ્વી સુધી અને તિર્યમ્ અસંખ્ય હજાર કોટાકોટિ યોજન સુધી જઈ શકે છે. આ દેવો સનકુમારથી માંડીને પ્રાપ્ત થાય છે. કેમકે સનકુમારની જઘન્ય સ્થિતિ બે સાગરોપમ છે.) “તતઃ પરમ્” રૂત્યાદિ, બે સાગરોપમથી ન્યૂન પલ્યોપમ આદિ રૂપ જઘન્ય સ્થિતિવાળા દેવો એક એક ઓછી ઓછી ભૂમિ સુધી, યાવત્ ત્રીજી પૃથ્વી સુધી જઈ શકે છે. અહીં ઓછી, અધિક ઓછી જઘન્ય સ્થિતિ સમજવી.
તેમાં પૂર્વભવ સંબંધી મિત્ર દેવો ત્રીજી પૃથ્વી સુધી ભૂતકાળમાં ગયા છે, અને ભવિષ્યમાં જશે. ત્રીજી પૃથ્વી પછી તો જઘન્ય સ્થિતિની અપેક્ષાએ જવાની શક્તિ હોવા છતાં ભૂતકાળમાં ગયા નથી અને ભવિષ્યમાં જશે પણ નહિ. ઉપર ઉપરના દેવો મહાનુભાવક્રિયાથી (=કામ-ક્રોધાદિ દોષો અલ્પ હોવાના કારણે) અને ઔદાસીન્યના (–મધ્યસ્થભાવના) કારણે સામાન્યથી જ જિનવંદનાદિ કાર્ય સિવાય બીજે જવામાં ઉત્સાહવાળા હોતા નથી.
શરીર– એ પ્રમાણે શરીરની ઊંચાઇથી પણ દેવો ઉપર ઉપર હીન હોય છે એમ “ધર્મેશાનયો.” ઇત્યાદિથી કહે છે- સૌધર્મ-ઇશાન કલ્પમાં શરીરની ઊંચાઇ સાત હાથ હોય છે. “ફર્યુરિ દયોર્કયોઃ” તિ, તેનાથી ઉપર ઉપર બે બે દેવલોકમાં સહસ્રાર સુધી શરીરની ઊંચાઈ એક એક હાથ ન્યૂન હોય છે. આ નિયમ પ્રમાણે સનકુમાર-માહેંદ્રમાં છ હાથ, બ્રહ્મલોક-લાંતકમાં પાંચ હાથ, મહાશુક્ર-સહસ્ત્રારમાં ચાર હાથ ઊંચાઈ હોય છે. જે વ્યાપી કિન્વીસા—બે બે કલ્પોમાં એ વિધાન વ્યાપ્તિમાં નથી, અર્થાત્ સર્વ દેવલોકમાં એ નિયમ નથી, કિંતુ સહસ્ત્રાર સુધી એ નિયમ છે. “માનતાંતિષ” રૂત્યાદ્ધિ, આનત-પ્રાણત-આરણઅશ્રુતમાં ત્રણ હાથ, રૈવેયકોમાં બે હાથ અને અનુત્તરોમાં એક હાથ શરીરની ઊંચાઈ હોય છે.
પરિગ્રહ– મહાપરિગ્રહથી ઉપર ઉપરના દેવો હીન હોય છે. તેને કહે છે- સૌધર્મમાં સામાન્યથી તેરેય ખતરોમાં ૩ર લાખ વિમાનો હોય છે.
