________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪, સૂત્ર-૧૫ આરાથી હીન હોય છે. સુષમ-દુઃષમા આરામાં શરીરની ઊંચાઈ એક ગાઉ, આયુષ્ય એક પલ્યોપમ અને કલ્પવૃક્ષ વગેરે પરિણામ પૂર્વથી હીન હોય છે. દુઃષમ-સુષમા આરામાં શરીરની ઊંચાઈ ૫૦૦ ધનુષ્યથી પ્રારંભી સાત હાથ સુધી, આયુષ્ય પણ લાખ પૂર્વ જેટલું, કલ્પવૃક્ષાદિ પરિણામ પૂર્વથી અધિક હીન હોય છે. દુઃષમા આરામાં શરીરનું પ્રમાણ અને આયુષ્ય પણ અનિયત હોય છે. ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય શરૂઆતમાં સો વર્ષનું અને અંતભાગમાં વીસ વર્ષનું હોય છે. શરીરની ઊંચાઈ બે હાથ હોય છે. ઔષધિબળ વગેરેની હાની અનંતગુણી હોય છે. અતિ દુઃષમા(=દુઃષમ-દુઃષમા) આરામાં પણ શરીરની ઊંચાઈ વગેરે સર્વ અનિયત હોય છે. અંતે તો શરીરનું પ્રમાણ એક હાથ, ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય ૧૬ વર્ષ અને ઔષધિની સંપૂર્ણ હાની હોય છે, અર્થાત્ ઔષધિ(ધાન્યશાકભાજી વગેરે વનસ્પતિ)નો તદ્દન અભાવ હોય છે. એ પ્રમાણે વિપરીત ક્રમથી વૃદ્ધિ કહેવી. અશુભ પરિણામવિશેષોની અવસર્પિણીમાં વૃદ્ધિ થાય છે અને ઉત્સર્પિણીમાં હાની થાય છે.
અવસ્થિત અવસ્થિત ગુણવાળો- અવસ્થિત એટલે સ્વરૂપથી ફરે નહિ, અર્થાત્ જેવા સ્વરૂપે હોય તેવા સ્વરૂપે રહે. તથા તેમાં કલ્પવૃક્ષાદિ પરિણામવિશેષ રૂપ જે ગુણો હોય છે તે ગુણો અવસ્થિત હોય છે. માટે તે આરો અવસ્થિત અવસ્થિત ગુણવાળો કહેવાય છે. ભરત-ઐરાવત સિવાય અન્ય ક્ષેત્રોમાં સુષમ-સુષમા વગેરે એક-એક આરો હોય છે. તે આ પ્રમાણે- દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુમાં સુષમ-સુષમા (પહેલા આરાનો) પ્રભાવ સદા અવસ્થિત હોય છે. હરિવર્ષ અને રમ્યકક્ષેત્રમાં સુષમાનો(=બીજા આરાનો) પ્રભાવ સદા અવસ્થિત હોય છે. હૈમવત અને હિરણ્યવતક્ષેત્રમાં સુષમ-દુઃષમાનો(ઋત્રીજા આરાનો પ્રભાવ સદા અવસ્થિત હોય છે. મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અને પ૬ અંતર્લીપોમાં દુઃષમસુષમાનો(કચોથા આરાનો) પ્રભાવ સદા અવસ્થિત હોય છે.
