________________
સૂત્ર-૧૬ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
૬૭ “एवमादिर्मनुष्यक्षेत्रे पर्यायापन्नः कालविभागो ज्ञेयः" इति, एवमादिः એવા પ્રયોગથી કાળના અનેક ભેદોને જણાવે છે. પુદ્ગલ પરાવર્ત વગેરે અને અદ્ધાપલ્યોપમ વગેરે સર્વ કાળ અનંત છે.
મનુષ્યક્ષેત્ર પર્યાપ: એવા પ્રયોગથી “કાળ પરિમિત દેશમાં રહેલો છે” એમ જણાવે છે. બીજા સ્થળે પણ રહેલા દેવો વગેરે અહીં પ્રસિદ્ધ થયેલા કાળથી વ્યવહાર કરે છે. કાળનો સમય વગેરે વિભાગ સમૂહબુદ્ધિથી
સ્વીકારેલો જાણવો. કાળનું અસંખ્યાતપણું અને અનંતપણું (તથા હિં રૂત્યાદ્રિ) ભાષ્યથી જ જાણવું. ગણિતના વિષયને ઓળંગી ગયેલો કાળ અસંખ્ય કાળ છે. જેનો અંત નથી તે અનંત. પ્રાસંગિક વર્ણનથી સર્યું. પ્રસ્તુત વિષયને શરૂ કરીએ છીએ. (૪-૧૫) टीकावतरणिका-तत्रટીકાવતરણિતાર્થ– તેમાં– મનુષ્યલોકની બહાર જ્યોતિષ્ક વિમાનોની સ્થિરતાવહિવસ્થિતા: ૪-દ્દા
સૂત્રાર્થ– મનુષ્યલોકની બહાર સર્વ જ્યોતિષ્ક વિમાનો અવસ્થિતસ્થિર છે. (૪-૧૬)
भाष्यं- नृलोकाद् बहिर्ज्योतिष्का अवस्थिताः । अवस्थिता इत्यविचारिणोऽवस्थितविमानप्रदेशाऽवस्थितलेश्याप्रकाशा इत्यर्थः । सुखશીતારમૈયતિ II૪-દ્દા
ભાષ્યાર્થ–મનુષ્યલોકની બહાર રહેલા જયોતિષ્કો અવસ્થિત=સ્થિર હોય છે. અવસ્થિત એટલે પરિભ્રમણથી રહિત. વિમાનને રહેવાનો પ્રદેશ(=સ્થળ) અવસ્થિત(=નિશ્ચિત) હોય છે તથા તેમનો વર્ણ અને પ્રકાશ સ્થિર હોય છે તથા સુખ થાય તેવા શીતોષ્ણ કિરણોવાળા હોય છે. (૪-૧૬) ૧. મનુષ્યલોકમાં ઉપરાગ વગેરેથી વર્ણ બદલાઈ જાય પણ મનુષ્યલોકની બહાર ઉપરાગ (ગ્રહણ) વગેરે ન હોવાથી કાયમ માટે પીત વર્ણ રહે છે તથા સ્થિર હોવાથી એક લાખ યોજન સુધી તેમનો પ્રકાશ પહોંચે છે.
