________________
સૂત્ર-૧૫ શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ પલ્યોપમનો એક સાગરોપમ કહેવાય છે. ત્રણ પ્રકારના પલ્યોપમ પ્રમાણે સાગરોપમ પણ ત્રણ પ્રકારે જ છે.
ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી ચાર કોડાકોડિ સાગરોપમનો સુષમ-સુષમા નામનો આરો થાય. ત્રણ કોડાકોડિ સાગરોપમનો સુષમા નામનો આરો થાય. બે કોડાકોડિ સાગરોપમનો સુષમ-દુઃષમા નામનો આરો થાય. ૪૨ હજાર વર્ષ જૂન એક કોડાકોડિ સાગરોપમનો દુઃષમ-સુષમા નામનો આરો થાય. ૨૧ હજાર વર્ષનો દુઃષમા નામનો આરો થાય. ૨૧ હજાર વર્ષનો દુઃષમદુઃષમા નામનો આરો થાય.
સુષમસુષમા વગેરે જે ક્રમથી કહ્યા છે તે જ ક્રમથી છ આરારૂપ અવસર્પિણી નામનો કાળ છે. આમાં શરીરની ઊંચાઇ, આયુષ્ય અને કલ્પવૃક્ષ વગેરેની હાની થતી હોવાથી અવસર્પિણી કાળ છે. તેનું પ્રમાણ દશ કોડાકોડિ સાગરોપમ છે. આ જ વિપરીતક્રમથી ઉત્સર્પિણી નામનો કાળ છે. કારણ કે આમાં શરીરની ઊંચાઈ વગેરેની વૃદ્ધિ થાય છે. આનું પણ પ્રમાણ દશ કોડાકોડિ સાગરોપમ જ છે. આ અવસર્પિણી-ઉત્સર્પિણી રૂપ કાળચક્ર પાંચ ભરતોમાં અને પાંચ ઐરવતોમાં અનાદિ-અનંત કાળ પરાવર્તન પામતું રહે છે. જેમકે દિવસ-રાત દિવસ અને રાત બેમાં કોણ આદિ છે એમ કહી શકાતું નથી. કેમકે દિવસ-રાતના ચક્રની પ્રવૃત્તિ અનાદિથી છે. તે રીતે અવસર્પિણી-ઉત્સર્પિણી રૂપ કાળચક્ર પણ અનાદિથી છે. તેમાં અવસર્પિણી કાળમાં શરીરની ઊંચાઈ પછી પછી અનંતગુણહીન થતી જાય છે. સુષમ-સુષમા આરામાં મનુષ્યોના શરીરની ઊંચાઈ ત્રણ ગાઉ, આયુષ્ય ત્રણ પલ્યોપમ અને શુભ પરિણામ પણ કલ્પવૃક્ષ વગેરે અનેક હોય છે, અર્થાત્ કલ્પવૃક્ષ વગેરે અનેક શુભપરિણામ હોય છે. સુષમા આરામાં શરીરની ઊંચાઈ બે ગાઉં, આયુષ્ય બે પલ્યોપમ અને કલ્પવૃક્ષ વગેરે શુભ પરિણામ સુષમ-સુષમાં
