________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
સૂત્ર-૧૫
સૂક્ષ્મ અન્નાપલ્યોપમ– તે જ (ભાષ્યમાં કહેલા) વાલાગ્રોના એક એકના અસંખ્ય અદશ્ય ટુકડા કરીને બુદ્ધિથી તે જ પ્યાલો ભરાય. પછી દર સો વર્ષે એક એક વાલાગ્નને કાઢતાં અસંખ્ય વર્ષો પસાર થઇ જાય છે. આટલો કાળ સૂક્ષ્મ અહ્વા પલ્યોપમ છે. આનાથી ઉત્સર્પિણી આદિના (આદિ શબ્દથી અવસર્પિણીના) વિભાગનું જ્ઞાન થાય એ આનું પ્રયોજન છે. આનાથી જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મની સ્થિતિઓ, પૃથ્વીકાયાદિ જીવોની કાયસ્થિતિ અને ભવસ્થિતિનું નિરૂપણ કરાય છે.
૬૪
બાદર ઉદ્ધાર પલ્યોપમ— સ્થૂલ વાલાગ્રોમાંથી પ્રત્યેક સમયે એક એક વાલાગ્રનો ઉદ્ધાર કરવાથી બાદર ઉદ્ધાર પલ્યોપમ થાય છે. તે સંખ્યાત પરિમાણવાળું જાણવું.
સૂક્ષ્મ ઉદ્ધાર પલ્યોપમ– આ જ વાલાગ્નોના એક એક વાલાગ્રના અસંખ્ય ટુકડા કરવા, પછી પ્રત્યેક સમયે એક એક વાલાગ્રનો ઉદ્ધાર કરતા સંખ્યાતા ક્રોડો વર્ષોથી સૂક્ષ્મ ઉદ્ધાર પલ્યોપમ થાય. દ્વીપ-સમુદ્રો અઢી ઉદ્ધાર સાગરોપમ રાશિના પ્રમાણની તુલ્ય છે, અર્થાત્ અઢી ઉદ્ધાર સાગરોપમના જેટલા સમયો થાય તેટલા દ્વીપ-સમુદ્રો છે, આમ અઢી દ્વીપ-સમુદ્રનું માપ જાણવું એ સૂક્ષ્મ ઉદ્ધાર પલ્યોપમનું પ્રયોજન છે.
બાદર-સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમ– ક્ષેત્ર પલ્યોપમ પણ બાદર અને સૂક્ષ્મ એવા બે ભેદથી બે પ્રકારનું છે. બાદર વાલાગ્રોથી ભરેલા ક્ષેત્ર પ્રદેશોમાંથી પ્રત્યેક સમયે એક એક આકાશ પ્રદેશને દૂર કરતાં(=બહાર કાઢતાં) જેટલો સમય થાય તે બાદર ક્ષેત્રપલ્યોપમ છે. સૂક્ષ્મ વાલાગ્રોથી ભરેલા ક્ષેત્ર પ્રદેશોમાંથી પ્રત્યેક સમયે એક એક આકાશપ્રદેશને દૂર કરતાં(=બહાર કાઢતાં) જેટલો સમય થાય તે સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમ છે. અસંખ્ય ઉત્સર્પિણીઓથી આ કાર્ય પૂર્ણ થાય. આનાથી પૃથ્વીકાય આદિ જીવોનું પરિમાણ લાવવામાં આવે છે એમ પ્રવચન કુશળ પુરુષો કહે છે.
આ ત્રણેય પલ્યોપમોનું પ્રયોજન આ છે— પ્રત્યેક પલ્યોપમની કોડાકોડને દશથી ગુણવાથી સાગરોપમ થાય, અર્થાત્ દશ કોડાકોડ
