________________
સૂત્ર-૧૫
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
૬૩
પૂર્વાંગ થાય. પૂર્વાંગને ચોરાશી લાખથી ગુણવાથી એક પૂર્વ થાય. તુટિઅંગથી આરંભી શીર્ષપ્રહેલિકા સુધી પૂર્વ પૂર્વના ભેદથી પછી પછીનો ભેદ ચોરાસી લાખ ગુણો જાણવો. શાસ્ત્રમાં કહેલો ક્રમ આ છે- તુટિઅંગ(તુટિકાંગ), તુટિક, અટટાંગ, અટટ, અવવાંગ, અવવ, હુહુકાંગ, હુહુક, ઉત્પલાંગ, ઉત્પલ, પદ્માંગ, પદ્મ, નલિનાંગ, નલિન, અર્થનિપૂરાંગ, અર્થનિપૂર, ચૂલિકાંગ, ચૂલિકા, શીર્ષપ્રહેલિકાંગ, શીર્ષપ્રહેલિકા.
આચાર્ય ભગવંતે તો માત્ર સંક્ષેપથી અંત(=સીમા) કર્યો છે અને અતિશય અલ્પ સ્થાનોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
બધી રીતે સમયથી પ્રારંભી શીર્ષપ્રહેલિકા સુધી સંખ્યાત કાળ છે. સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિમાં (સૂ.નં.૨૯ ઉદયસંસ્થિતિ અધિકારમાં) તો... પૂર્વથી ઉપર લતાંગથી પ્રારંભી શીર્ષપ્રહેલિકા સુધીની સંખ્યા બતાવી છે અને એ સંખ્યા ગણિતશાસ્ત્રનો પણ વિષય છે.
cr
“અત
ર્ધ્વમુપમાનિયત વક્ષ્યામઃ” કૃતિ, સંધ્યેય કાળ પછી તુરત અસંખ્યેય કાળ કહેવાય છે. અસંખ્યેય કાળ ગણિતશાસ્ત્રનો વિષય ન હોવાથી ઉપમાથી નિયમન કરાય છે. બુદ્ધિથી કલ્પેલો અને બાહ્ય પદાર્થથી રહિત આ સઘળો ય વ્યવહાર બીજાને બોધ કરાવવા માટે સ્વીકારાય છે. જો આ વ્યવહાર ન સ્વીકારવામાં આવે તો પરમાર્થની વિચારણા કરવામાં આ બધું અતિશય દુષ્કર બને.
તદ્યથા ત્તિ થી પ્રારંભી તત્ પન્ત્યોપમન્ સુધી સરળતાથી સમજી શકાય તેવું છે.
પલ્યોપમના ત્રણ પ્રકાર
પલ્યોપમ અદ્ધાપલ્યોપમ, ઉદ્ધારપલ્યોપમ અને ક્ષેત્રપલ્યોપમ એમ ત્રણ પ્રકારે છે. તે ત્રણે પ્રકા૨નું પલ્યોપમ સૂક્ષ્મ અને બાદર એવા બે ભેદથી બે પ્રકારે છે. તેમાં ભાષ્યમાં જેનું સ્વરૂપ કહ્યું છે તે બાદર અદ્ધાપલ્યોપમ સંખ્યાત ક્રોડ વર્ષોને ઓળંગી જવા તુલ્ય કાળ છે, અર્થાત્ તે કાળ સંખ્યાને ઓળંગી ગયેલું છે=અસંખ્યાત છે.
૧. સંક્ષેપથી કે વિસ્તારથી એમ બધી રીતે.
