________________
સૂત્ર-૧૩ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ અને ઉજ્જવળ એવા સૂર્ય-ચંદ્ર તારા મંડલ રૂપ ચિહ્નોથી દેદીપ્યમાન અને પ્રકાશવાળા છે, અર્થાત્ સૂર્યના મુગુટમાં સૂર્યનું અને ચંદ્રના મુકુટમાં ચંદ્રનું ચિહ્ન હોય છે.
[જ્યોતિષ્ક નિકાયનાં સૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર અને તારા એમ પાંચ ભેદો છે.
જ્યોતિષ્કનું સ્થાન– સમભૂલા પૃથ્વીથી ૭૯૦યોજન ઊંચે તારા આવેલા છે. તેનાથી દશ યોજન ઉપર સૂર્ય, તેનાથી ૮૦ યોજન ઉપર ચંદ્ર, તેનાથી ચાર યોજન ઉપર નક્ષત્ર, તેનાથી ચાર યોજન ઉપર બુધ ગ્રહ, તેનાથી ત્રણ યોજન ઉપર શુક્ર ગ્રહ, તેનાથી ત્રણ યોજન ઉપર ગુરુ ગ્રહ, તેનાથી ત્રણ યોજન ઉપર મંગળ ગ્રહ અને તેનાથી ત્રણ યોજન ઉપર શનિ ગ્રહ આવેલ છે.
પ્રશ્ન- ગ્રહો ૮૮ છે. તો અહીં પાંચ જ ગ્રહોનું સ્થાન કેમ બતાવ્યું?
ઉત્તર– બૃહત્સંગ્રહણીમાં બીજા ગ્રહોના સ્થાનો “આદિ શબ્દથી સમજી લેવા એમ કહ્યું છે. જેમ કે—કેટલાક ગ્રહો બુધની જેટલી ઊંચાઈ છે તેટલી ઊંચાઈમાં હોવાથી બુધ વગેરે ગ્રહો સમજવા. કેટલાક ગ્રહો શુક્રની જેટલી ઊંચાઈ છે તેટલી ઊંચાઇમાં હોવાથી શુક્ર વગેરે ગ્રહો સમજવા. એમ પછીના ગ્રહોમાં પણ આદિ શબ્દથી અન્ય ગ્રહો સમજી લેવા. તે આ પ્રમાણે
સમભૂતલાપૃથ્વીથી ૮૮૮ યોજન ઊંચે બુધ આદિગ્રહો આવેલા છે. સમભૂલા પૃથ્વીથી ૮૯૧ યોજન ઊંચે શુક્ર આદિ ગ્રહો આવેલા છે. સમભૂતલા પૃથ્વીથી ૮૯૪ યોજન ઊંચે ગુરુ આદિ ગ્રહો આવેલા છે. સમભૂલા પૃથ્વીથી ૮૯૭ યોજન ઊંચે મંગલ આદિ ગ્રહો આવેલા છે. સમભૂલા પૃથ્વીથી ૯૦૦ યોજન ઊંચે શનિ આદિ ગ્રહો આવેલા છે.
આ પ્રમાણે સંપૂર્ણ જ્યોતિષચક્ર ઊંચાઇમાં ૧૧૦ યોજન અને લંબાઇમાં અસંખ્ય દ્વીપ-સમુદ્ર પ્રમાણ છે.
