________________
૩૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪. સૂત્ર-૧૨ भक्तिविलेपनाः खट्वाङ्गध्वजाः । भूताः श्यामाः सुरूपाः सौम्या आपीवरा नानाभक्तिविलेपनाः सुलसध्वजाः कालाः । पिशाचाः सुरूपाः सौम्यदर्शना हस्तग्रीवासु मणिरत्नविभूषणाः कदम्बवृक्षध्वजाः । इत्येवंप्रकारस्वभावानि वैक्रियाणि रूपचिह्नानि व्यन्तराणां भवन्तीति II૪-૨રા.
ભાષ્યાર્થ– બીજો દેવનિકાય આઠ પ્રકારે છે. આ(=સૂત્રમાં કહેલા) દ્વિતીય નિકાયના ભેદો છે. નીચે, તિર્ય અને ઊર્ધ્વ આમ ત્રણેય લોકમાં ભવન, નગર અને આવાસોમાં રહે છે. જેથી નીચે, તિર્ય અને ઉપર એમ ત્રણેય લોકમાં ફરતા સ્વતંત્રતાથી કે (ઇંદ્ર વગેરેની) પરાધીનતાથી પ્રાયઃ કરીને (નિયત અતિપ્રવીર:) ગમે ત્યારે ગમે ત્યાં (પ્રતિપત્તિ=)જાય છે. કેટલાકો મનુષ્યોની પણ નોકરની જેમ સેવા કરે છે. ભિન્ન ભિન્ન પર્વતો, ગુફાઓ, વનો અને બખોલ વગેરેમાં રહે છે. આથી તે દેવો વ્યંતર કહેવાય છે.
તેમાં કિન્નરો દશ પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણે- કિન્નર, કિંગુરુષ, કિંપુરુષોત્તમ, કિન્નરોત્તમ, હૃદયંગમ, રૂપશાલી, અનિંદિત, મનોરમ, રતિપ્રિય અને રતિશ્રેષ્ઠ.
કિપુરુષો દશ પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણે- પુરુષ, સપુરુષ, મહાપુરુષ, પુરુષવૃષભ, પુરુષોત્તમ, અતિપુરુષ, મરુદેવ, મત, મરુ—ભ અને યશસ્વાન.
મહોરગો દશ પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણે- ભુજગ, ભોગશાલી, મહાકાય, અતિકાય, સ્કંધશાલી, મનોરમ, મહાવેગ, મહેપ્પક્ષ, એકાંત અને ભાસ્વાન.
ગાંધર્વો દશ પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણે- હાહા, હૂહૂ, તુંબુ, નારદ, ઋષિવાદિક, ભૂતવાદિક, કાદંબ, મહાકાદંબ, રૈવત, વિશ્વાવસુ, ગીતરતિ અને ગીતયશ.
