________________
સૂત્ર-૨૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
[૮૭ ભાષ્યાર્થ–ગતિના વિષયથી, શરીરની ઊંચાઇથી, મહાપરિગ્રહપણાથી અને અભિમાનથી ઉપર ઉપરના દેવો (નીચે નીચેના દેવોથી) હીન હોય છે. તે આ પ્રમાણે-બે સાગરોપમ જઘન્ય સ્થિતિવાળા દેવોની ગતિ સાતમી પૃથ્વી સુધી હોય છે. તિચ્છ અસંખ્યાત હજારો કોટાકોટિ યોજન સુધી ગતિ હોય છે. ત્યારબાદ (નીચેની) સ્થિતિવાળા દેવોની એક એક ન્યૂન પૃથ્વીઓ જાણવી યાવત્ ત્રીજી પૃથ્વી સુધી જાણવું. દેવો ભૂતકાળમાં ત્રીજી પૃથ્વી સુધી ગયા છે અને ભવિષ્યકાળમાં ત્રીજી પૃથ્વી સુધી જશે. તેનાથી આગળ ગતિનો વિષય હોવા છતાં(=જવાની શક્તિ હોવા છતાં) ભૂતકાળમાં ગયા નથી અને ભવિષ્યકાળમાં જશે પણ નહીં. મહાનુભાવક્રિયાથી( ક્રોધાદિ દોષો અલ્પ હોવાથી) અને ઉદાસીનતાના કારણે (જિનભક્તિ સિવાય) ઉપર ગતિ કરવામાં અનુરાગવાળા હોતા નથી.
સૌધર્મ-ઇશાનના દેવોના શરીરની ઊંચાઈ સાત હાથ છે. ઉપર ઉપર સહસ્ત્રાર સુધી બે બે દેવલોકમાં દેવોની ઊંચાઈ એક એક હાથ ન્યૂન હોય છે. આનતાદિ(ચાર)માં ત્રણ હાથ, રૈવેયકોમાં બે હાથ અને અનુત્તરોમાં એક હાથ શરીરની ઊંચાઈ છે.
સૌધર્મમાં ૩ર લાખ, ઇશાનમાં ૨૮ લાખ, સાનકુમારમાં ૧૨ લાખ, માહેન્દ્રમાં ૮ લાખ, બ્રહ્મલોકમાં ૪ લાખ, લાંતકમાં ૫૦ હજાર, મહાશુકમાં ૪૦ હજાર, સહમ્રારમાં ૬ હજાર, આનતાદિ ચારમાં સાતસો. નીચેના ત્રણ રૈવયકમાં ૧૧૧, મધ્યમના ત્રણ રૈવેયકમાં ૧૦૭, ઉપરના ત્રણ રૈવેયકમાં ૧૦૦, અનુત્તરમાં ૫ વિમાનો છે.
આ પ્રમાણે ઊર્ધ્વલોકમાં વૈમાનિકોના સર્વ વિમાનોની સંખ્યા ૮૪ લાખ, ૯૭ હજાર ત્રેવીસ છે.
સ્થાન, પરિવાર, શક્તિ, વિષય, સંપત્તિ અને સ્થિતિમાં અલ્પ અભિમાનવાળા હોય છે. તથા ઉપર ઉપર પરમસુખને અનુભવનારા હોય છે. (૧) સ્થાન દેવલોક વગેરે. (૨) પરિવાર=દેવો અને દેવીઓ. (૩) શક્તિ અચિંત્ય સામર્થ. (૪) વિષય અવધિજ્ઞાન અને ઇન્દ્રિયનો વિષય. (૫) સંપત્તિ=વિભૂતિ. (૬) સ્થિતિ આયુષ્યનું પ્રમાણ.
