________________
૮૮
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
સૂત્ર-૨૨ આ દેવો ઉચ્છવાસ, આહાર, વેદના, ઉપપાત, અનુભાવથી જાણવા યોગ્ય છે.
ઉચ્છવાસ અને આહાર– સર્વ જઘન્ય સ્થિતિવાળા દેવોનો સાત સ્તોકે એક ઉચ્છવાસ થાય છે અને આહાર એકાંતરે હોય છે. હવે પલ્યોપમની સ્થિતિવાળા દેવોનો એક દિવસે ઉચ્છવાસ થાય છે. ર થી ૯ દિવસે આહાર હોય છે. જેની જેટલા સાગરોપમ સ્થિતિ હોય તેનો તેટલા પખવાડિએ ઉચ્છવાસ અને તેટલા હજાર વર્ષે આહાર હોય છે.
વેદના- દેવોને પ્રાયઃ સર્વેદના(=સાતા) હોય છે. ક્યારેય અસાતા ન હોય. જો અસાતા થાય તો એક અંતર્મુહૂર્ત સુધી જ થાય એનાથી વધારે કાળ સુધી નહીં. સતત સાતા ઉત્કૃષ્ટથી છ મહિના સુધી હોય.
ઉપપાત– આરણ અને અય્યતની ઉપર અન્ય દર્શનીયોનો ઉપપાત થતો નથી અને સ્વલિંગી મિથ્યાષ્ટિઓનો રૈવેયક સુધી ઉપપાત થાય છે. સમ્યગ્દષ્ટિ સંયતનો ઉપપાત સર્વાર્થસિદ્ધ સુધી વિકલ્પ કરવા યોગ્ય છે, અર્થાત જુદા જુદા સમ્યગ્દષ્ટિ સંયતોની અપેક્ષાએ સર્વાર્થસિદ્ધ સુધીનાં કોઈપણ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. ચૌદ પૂર્વધરોનો બ્રહ્મલોકથી પ્રારંભી સર્વાર્થસિદ્ધ સુધી ઉપપાત થાય છે.
અનુભાવ– વિમાનો અને સિદ્ધક્ષેત્ર આકાશમાં આલંબન વિના રહે છે તેમાં (અનાદિકાલીન) લોકસ્થિતિ જ કારણ છે. લોકસ્થિતિ, લોકાનુભાવ, લોકસ્વભાવ, જગદૂધર્મ, અનાદિપરિણામસંતતિ એ શબ્દો એકાર્ણવાચી છે. સર્વ દેવેન્દ્રો અને રૈવેયકાદિમાં રહેલા દેવો પરમર્ષિ અરિહંત ભગવાનના જન્માભિષેક, નિષ્ક્રમણ (દીક્ષા), જ્ઞાનોત્પત્તિ (કવળજ્ઞાન) મહાસમવસરણ અને નિર્વાણના કાળે દેવો બેઠેલા હોય, સુતેલા હોય કે ઊભા રહેલા હોય તો પણ) સહસા જ આસન, શયન, સ્થાન અને આશ્રયથી ચલાયમાન થાય છે, અર્થાત્ આસન વગેરે કંપે છે. શુભકર્મફળના ઉદયથી કે લોકાનુભાવથી આસન વગેરે ચલાયમાન થાય છે તેથી ઉત્પન્ન થયેલા ઉપયોગવાળા(=ઉપયોગ મૂકવાથી) તીર્થકર
