________________
સૂત્ર-૨૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ ઈદ્રિયવિષય-એ પ્રમાણે ઇંદ્રિય વિષયથી અધિક હોય છે એમ કહે છેજિયપટિવ-રૂત્યાદ્રિ ઇંદ્રિયની પટુતા એટલે દૂરથી ઈષ્ટવિષયને જાણવાની શક્તિ. સૌધર્મદેવોની તે શક્તિ જેટલી છે તેનાથી ઉપર ઉપરના દેવોમાં સત્ત્વાદિ) ગુણ અધિક પ્રકૃષ્ટ હોવાથી અને સંક્લેશ અધિક અલ્પ હોવાથી તે શક્તિ અધિક-અધિક હોય છે. આ પ્રમાણે અર્થ સ્પષ્ટ છે.
અવધિવિષય- એ પ્રમાણે અવધિવિષયથી અધિક છે. આને જ “સૌધર્મેશાનયો” ઈત્યાદિથી કહે છે- સૌધર્મ-ઇશાનના દેવો ઇંદ્રિયની મર્યાદા વિના અવધિ વિષયથી નીચે રત્નપ્રભા પૃથ્વીને જુએ છે, તિર્ય પૂવદવોથી અસંખ્ય લાખ યોજન અધિક જુએ છે. ઉપર પોતાના વિમાન સુધી જુએ છે. સનકુમાર-માહેંદ્રના દેવો નીચે શર્કરા પ્રભા પૃથ્વી સુધી જુએ છે, તિર્યમ્ અસંખ્ય લાખ યોજન અને ઉપર પોતાના વિમાન સુધી જુએ છે.
વૈમાનિક દેવોના અવધિજ્ઞાનના ક્ષેત્રનું યંત્ર
૧-૨ કલ્પ
પહેલી પૃથ્વીના અંત સુધી ૩-૪ કલ્પ
બીજી પૃથ્વીના અંત સુધી પ-૬ કલ્પ
ત્રીજી પૃથ્વીના અંત સુધી ૭-૮ કલ્પ
ચોથી પૃથ્વીના અંત સુધી ૯ થી ૧૨ કલ્પ
પાંચમી પૃથ્વીના અંત સુધી | ૧ થી ૬ ગ્રંવે. છઠ્ઠી પૃથ્વીના અંત સુધી ૭ થી ૯ ગ્રંવે. સાતમી પૃથ્વીના અંત સુધી પાંચ અનુત્તર લોક નાલિકાના અંત સુધી સ્વયંભૂરમણસમુદ્ર સુધી
“વં શેષા: મશઃ”તિ બ્રહ્મલોક-લાંતકના દેવો નીચે વાલુકાપ્રભા સુધી, શુક્ર-સહસ્ત્રારના દેવો પંકપ્રભા સુધી, આનત-પ્રાણતના અને આરણ-અશ્રુતના દેવો ધૂમપ્રભા સુધી નીચેના અને મધ્યમ રૈવેયકના દેવો) તમપ્રભા સુધી, ઉપરના રૈવેયકના દેવો મહાતમપ્રભા સુધી,
પોતપોતાના વિમાનની ધજા સુધી
અસંખ્યાત યોજન સુધી.
ઉપર ઉપરના દેવોનું અસંખ્યાત પ્રમાણ અધિક અધિક
સમજવું.
