________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
સૂત્ર-૭ टीका- इदमपि प्रतीतसमुदायार्थमेव, नवरं ज्योतिष्काणां तु बहवः सूर्याश्चन्द्रमसश्चेन्द्राः, असङ्ख्येयद्वीपसमुद्रवर्त्तित्वात्, तथा स्वकल्पाह्वा इति स्वकल्पाख्याः, माहेन्द्रे माहेन्द्रः ब्रह्मलोके ब्रह्मा लान्तके लान्तकः महाशुक्रे महाशुक्रः सहस्रारे सहस्रारः आनतप्राणतयोरप्येक एवेन्द्रः प्राणताभिधानः, आरणाच्युतयोरपि कल्पयोरेक एवेन्द्रः अच्युतः, 'परतस्त्वि'त्यादि, अच्युतकल्पात् परतः पुनर्णैवेयकानुत्तरविमानेषु, किमित्याह-इन्द्रादयो दश विकल्पाः प्रागुक्ता न भवन्ति, किं तर्हि ?, ते सर्वे एव देवाः स्वतन्त्रा इत्यहमिन्द्रा गमनागमनादिरहिताश्च प्रायः प्रयोजनाभावादिति ॥४-६॥
ટીકાર્થ– આનો પણ સમુદિતાર્થ જણાઈ જ ગયેલો છે. ફક્ત આ વિશેષ છે- જ્યોતિષ્કના ઘણાં સૂર્ય-ઇંદ્રો અને ચંદ્ર-ઇંદ્રો છે. કારણ કે સૂર્યચંદ્ર અસંખ્ય દ્વીપ-સમુદ્રોમાં રહેલા છે.
“સ્વીિ ” તિ, સ્વકલ્પના નામવાળા. જેમકે માહેંદ્રમાં માહેંદ્ર ઇંદ્ર, બ્રહ્મલોકમાં બ્રહ્મ ઇંદ્ર, લાંતકમાં લાંતક ઇંદ્ર, મહાશુક્રમાં મહાશુક્ર ઇંદ્ર, સહસ્ત્રારમાં સહમ્રાર ઇંદ્ર, આનત-પ્રાણતમાં પ્રાણત નામનો એક જ ઇંદ્ર છે. આરણ-અર્ચ્યુતમાં પણ અશ્રુત નામે એક જ ઇંદ્ર છે.
પરંતસ્તુ ત્યાતિ, અશ્રુત દેવલોક પછી રૈવેયક અને અનુત્તરવિમાનોમાં પૂર્વોક્ત ઇંદ્રાદિ દશ વિકલ્પો હોતા નથી. તો શું હોય? તે બધાય દેવો સ્વતંત્ર હોવાથી અહમિંદ્ર કહેવાય છે અને પ્રાયઃ ગમનાગમનાદિ પ્રવૃત્તિથી રહિત હોય છે. કારણ કે તેમને ગમનાગમનાદિ પ્રવૃત્તિ કરવાનું કોઈ કારણ નથી. (૪-૬)
ભવનપતિ અને વ્યંતરનિકામાં લેશ્યાપતાન્તભેશ્યા: ૪-૭ સૂત્રાર્થ– પૂર્વના બે નિકાય પીતલેશ્યા સુધીની વેશ્યાવાળા છે. (૪-૭) भाष्यं- पूर्वयोनिकाययोर्देवानां पीतान्ताश्चतस्रो लेश्या भवन्ति ॥४-७॥
