________________
સૂત્ર-૩૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
૧૦૭ टीका- समुदायार्थः प्रकटः, अवयवार्थं त्वाह-'भवनेष्वि'त्यादिना भवनेषु तावत् सामान्येन दक्षिणार्धाधिपतीनां रुचकविभागेनार्धनिकायेन्द्राणां धरणादीनां पल्योपममुक्तलक्षणं अध्यर्धमिति अधिकमर्धमस्मिस्तदिदमध्यर्थं, सार्धमित्यर्थः, किमित्याह-परा स्थितिरुत्कृष्टेत्यर्थः, अनेन जघन्याया आक्षेपः, सन्देहापनोदाय स्पष्टमाह'द्वयोर्द्वयो'रित्यादि द्वयोर्द्वयोर्यथोक्तयोरिति पूर्वोक्तयोर्भवनवासीन्द्रयोः चमरबलिधरणभूतानन्दादिक्रमेण पूर्वः उपन्यासक्रमाद् दक्षिणार्धाधिपतिः पर उत्तरार्धाधिपतिरिति ॥४-३०॥
ટીકાર્થ– સૂત્રનો સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર “વવું” ઈત્યાદિથી કહે છે- ભવનોમાં દક્ષિણાર્ધના ભવનવાસી અધિપતિઓની સામાન્યથી દોઢ પલ્યોપમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે. આનાથી જઘન્યસ્થિતિનો નિષેધ કર્યો. દક્ષિણાર્ધના અધિપતિની એટલે મેરુના મધ્યવર્તી આઠ રુચક પ્રદેશોની અપેક્ષાએ થતાં વિભાગથી અર્થી નિકાયના ધરણ વગેરે ઇંદ્રોની.
સંદેહને દૂર કરવા માટે સ્પષ્ટ કહે છે- ભવનવાસી બે ઇંદ્રોમાં પૂર્વે (અ.૪ રૃ.૬ માં) કહ્યું તેમ ચમર, બલિ, ધરણ, ભૂતાનંદ એ ક્રમથી જે ઇંદ્ર પહેલાં કહ્યો છે તે દક્ષિણાધિપતિ છે અને પછી કહ્યો છે તે ઉત્તરાધિપતિ છે. (૪-૩૦)
टीकावतरणिका- तदाहટીકાવતરણિતાર્થ– ઉત્તરાર્ધના અધિપતિની સ્થિતિને કહે છે– ભવનપતિનિકાયમાં ઉત્તરાર્ધના ઇન્દ્રોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ– શેષાછા પાવોને ૪-રૂશા
સૂત્રાર્થ– શેષ ભવનપતિના ઇન્દ્રોની સ્થિતિ પોણા બે પલ્યોપમ છે. (૪-૩૧) ૧. આગળ ૩ર મા સૂત્રમાં વિશેષ કહેવાના છે માટે અહીં “સામાન્યથી' એમ જણાવ્યું છે.
