________________
સૂત્ર-૧૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ वगाहित्वात्, 'दक्षिणोत्तरयोदिग्भागयोरि'त्यादि, दक्षिणोत्तरस्यां दिशि तिर्यग् बह्वीषु योजनलक्षकोटीनां कोटीषु, भवन्त्यावासाः, भवनानि च दक्षिणार्धाधिपतीनां चमरादीनामुत्तरार्धाधिपतीनां च बलिप्रभृतीनां यथायथमसुरादीनामिति तत्र भवनानि रत्नप्रभायां बाहल्यार्धमवगाह्य नवतिसहस्राणि व्यतीत्येति भावः, मध्ये भवन्तीति, आवासास्तूर्ध्वमधश्च प्रत्येकं योजनसहस्रं विहायेति भाष्यकाराभिप्रायः, न चायमन्याय्यो, बहुश्रुतत्वेनास्य क्वचिदित्थं विशेषदर्शनसम्भवादिति । भवप्रत्ययाश्चे'त्यादि, भवप्रत्ययाश्च-जन्महेतुकाश्चैषाम्-असुरकुमाराणां, न तु तपोऽनुष्ठानसाध्याः, इमा वक्ष्यमाणाः नामकर्मनियमाद्धेतोः अङ्गोपाङ्गादिनामकर्मोदयेन स्वजातिविशेषनियताः प्रतिजातिविशेषकारिण्यः विक्रिया भवन्ति-जायन्ते गम्भीराः घनशरीराः श्रीमन्तः सर्वाङ्गसुन्दरा इति II૪- શાં
ટીકાર્થ સૂત્રના સમુદિતાર્થ અને અવયવાર્થ પ્રાયઃ બોલતાં જ સમજાઈ જાય તેવા છે. ફક્ત આ વિશેષ છે- ભૂમિ ઉપર રહેલા હોવાથી ભવનો કહેવાય છે. ભવનોમાં રહેવાના સ્વભાવવાળા હોય તે ભવનવાસી. તેમને કુમાર કેમ કહેવામાં આવે છે? તે “મારવત્ તે ઇત્યાદિથી કહે છે- આ દેવો કુમારની જેમ મનોહર દર્શનવાળા, સુકોમળ મૂદુ, મધુર, લલિતગતિવાળા, શૃંગાર સહિત શ્રેષ્ઠ વૈક્રિયરૂપવાળા, કુમારની જેમ ઉત્કટરૂપ, વેષ, ભાષા, આભૂષણ, પ્રહરણ, ઢાલ, યાન, વાહનવાળા, કુમારની જેમ પ્રબળ રાગવાળા અને ક્રીડા કરવામાં તત્પર હોય છે, આથી કુમાર કહેવાય છે.
અસુરકુમારો અસુરકુમારના આવાસોમાં રહે છે. બાકીના ભવનપતિ દેવો ભવનોમાં રહે છે. અસુરકુમારના આવાસો કાયા જેટલા પ્રમાણવાળા અને અત્યંત મનોહર હોય છે. અસુરકુમારો મોટા ભાગે આવાસોમાં રહે છે. નાગકુમારો વગેરે પ્રાયઃ ભવનોમાં રહે છે. ક્યારેક આવાસોમાં પણ રહે છે.
