________________
સૂત્ર-૨૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
૭૯
कर्मविशुद्धित एव वाधिका भवन्तीति ॥ इन्द्रियविषयतोऽधिकाः । यदिन्द्रियपाटवं दूरादिष्टविषयोपलब्धौ सौधर्मदेवानां तत्प्रकृष्टतरगुणत्वादल्पतरसङ्क्लेशत्वा - च्चाधिकमुपर्युपरीति । अवधिविषयतोऽधिकाः सौधर्मैशानयोर्देवा अवधिविषयेणाधो रत्नप्रभां पश्यन्ति तिर्यगसङ्ख्येयानि योजनशतसहस्राण्यूर्ध्वमास्वभवनात् । सान्त्कुमारमाहेन्द्रयोः शर्कराप्रभां पश्यन्ति तिर्यगसङ्ख्येयानि योजनशतसहस्राण्यूर्ध्वमास्वभवनात् । इत्येवं शेषाः क्रमशः । अनुत्तरविमानवासिनस्तु कृत्स्नां लोकनालिं पश्यन्ति । येषामपि क्षेत्रतस्तुल्योऽवधिविषयः तेषामप्युपर्युपरि विशुद्धितोऽधिको ભવતીતિ ।।૪-૨૦
ભાષ્યાર્થ— સૌધર્માદિમાં અનુક્રમે ઉપર ઉપરના દેવો નીચે નીચેના દેવોથી આ (સૂત્રોક્ત) સ્થિતિ આદિ અર્થોથી અધિક હોય છે. તેમાં ઉત્કૃષ્ટ અને જધન્ય સ્થિતિ આગળ (અ.૪ સૂ.૨૯ વગેરેમાં) કહેવાશે. અહીં તો કહેવાનું પ્રયોજન એ છે કે જેમની સ્થિતિ સમાન છે તેમની પણ સ્થિતિ ગુણોની અપેક્ષાએ અધિક છે, અર્થાત્ સમાન સ્થિતિવાળા પણ ઉપર ઉપરના દેવોમાં પ્રભાવ વગેરે ગુણો અધિક છે એમ જણાય એ છે. હવે પ્રભાવથી અધિક છે એટલે નિગ્રહ, અનુગ્રહ, વિક્રિયા, પરાભિયોગાદિમાં સૌધર્મ દેવોનો જે પ્રભાવ છે તેના કરતા ઉપર ઉપરના દેવોમાં અનંતગુણ અધિક પ્રભાવ છે. તથા એમનામાં અભિમાન મંદ હોવાના કારણે સંક્લેશ અતિશય અલ્પ હોવાથી આ દેવો નિગ્રહાદિમાં પ્રવર્તતા નથી.
ક્ષેત્રના સ્વભાવથી ઉત્પન્ન થયેલા શુભ પુદ્ગલ પરિણામથી સુખથી અને કાંતિથી અનંત ગુણ પ્રકર્ષથી અધિક છે, અર્થાત્ તેઓને પૂર્વના (નીચેના) દેવલોકના દેવો કરતા અનંતગુણ વધારે સુખ અને કાંતિ હોય છે. લેશ્યાની વિશુદ્ધિ અધિક છે. એમની લેશ્યાનો નિયમ આગળ (અ.૪ સૂ.૨૩ માં) કહેવાશે. જ્યાં પ્રકારથી લેશ્યા તુલ્ય છે ત્યાં પણ ઉપર ઉપર છે. અધિક વિશુદ્ધ લેશ્યા હોય છે એ જણાય તે માટે અહીં કહ્યું છે. અથવા કર્મવિશુદ્ધિથી જ અધિક હોય છે, અર્થાત્ કર્મની વિશુદ્ધિ અધિક હોય છે.
