________________
સૂત્ર-૯ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
૧૫ शृङ्गारोदाराभिजातविलासाभिलाषच्छेदतलतालाभरणरवमिश्रान्हसितकथितगीतशब्दानुदीरयन्ति । तान् श्रुत्वैव ते प्रीतिमुपलभन्ते निवृत्तास्थाश्च भवन्ति ॥ आनतप्राणतारणाच्युतकल्पवासिनो देवाः प्रवीचारायोत्पन्नास्था देवीः संकल्पयन्ति, संकल्पमात्रेणैव च ते परां प्रीतिमुपलभन्ते विनिवृत्तास्थाश्च भवन्ति ॥ एभिश्च प्रवीचारैः परतः परतः प्रीतिप्रकर्षविशेषोऽनुपमगुणो भवति, प्रवीचारिणामल्पसङ्क्लेशत्वात् । स्थितिप्रभावादिभिरधिका इति वक्ष्यते ॥४-९॥
ભાષ્યાર્થ– ઐશાનથી ઉપર બાકીના કલ્પોપપન્ન દેવો બે બે કલ્પોમાં અનુક્રમે સ્પર્શ, રૂપ, શબ્દ, માનસિક પ્રવિચારવાળા હોય છે. તે આ પ્રમાણે- સનકુમાર અને મહેન્દ્ર એ બે કલ્પોના દેવોને મૈથુનસુખને પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છાવાળા અને મૈથુનસુખની અપેક્ષાવાળા થયેલા જાણીને દેવીઓ હાજર થાય છે. દેવીઓને સ્પર્શીને જ તે દેવો આનંદ પામે છે અને વિષયસુખની અપેક્ષાથી રહિત બને છે. તથા બ્રહ્મલોક અને લાંતક કલ્પના દેવોને આવા પ્રકારની અપેક્ષાવાળા થયેલા જાણીને દિવ્ય, સ્વાભાવિક ભાસ્વર (દેદીપ્યમાન) સર્વ અંગોના મનોહર શૃંગાર રસથી યુક્ત, ઉદાર અને શ્રેષ્ઠ પ્રકારના વિલાસોવાળા, ઉજ્જવલ અને સુંદર વેશવાળા અને આભરણોવાળા પોતાના રૂપોને બતાવે છે. રૂપોને જોઈને જ તે દેવો આનંદ પામે છે અને મૈથુનસુખની અપેક્ષા દૂર થાય છે. તથા મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રાર દેવલોકના દેવોને વિષયસુખની ઇચ્છાવાળા થયેલા જાણીને દેવીઓ કાનના વિષયસુખવાળા, અત્યંત મનોહર શૃંગારથી યુક્ત, ઉદાર અને શ્રેષ્ઠ વિલાસોવાળા વિષયના અભિલાષને છેદે તેવા તલતાલ અને આભરણના અવાજથી યુક્ત હાસ્યપૂર્વક કહેલા( ગવાયેલા) ગીતના શબ્દોને બોલે છે. તે શબ્દોને સાંભળીને જ તે દેવો આનંદ પામે છે અને વિષયસુખની અપેક્ષાથી રહિત બને છે. આનત, પ્રાણત, આરણ, અશ્રુત કલ્પવાસી દેવો વિષયસુખ માટે ઇચ્છા ૧. તાત્તિ- એટલે હથેળી ઠોકીને વગાડવાનું એક વાજિંત્ર.
