________________
૪૫
સૂત્ર-૧૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ एकादशस्वेकादशोत्तरेषु योजनशतेष्ववतिष्ठन्ते, यथोक्तम्-"एक्कारसेक्कवीसा सय एक्काराहिआ य एक्कारा । मेरुअलोगाबाहं जोइसचक्कं चरइ તારૂ શા” થં નૃનો યથોહિત પરિવારમતાં વન્દ્રાતીનામવાનું ?, उच्यते- कोटीकोटिनां संज्ञान्तरत्वात्, कोटिवाचकत्वात्, यथोक्तं"कोडाकोडी सण्णंतरं तु मन्नंति केइ थोवतया । अण्णे उस्सेहंगुलमाणं काऊण ताराणं ॥१॥" 'एतानि चे'त्यादि अधिकृतानि ज्योतिष्कविमानानि लोकस्थित्या लोकानुभावेन प्रसक्तावस्थितगतीन्यपि प्रसक्ताः-सम्बद्धा अवस्थिता आभिक्ष्ण्येन गतिर्येषामिति विग्रहः, ऋद्धिविशेषार्थं समृद्धिविशेषप्रकटनाय आभियोग्यनामकर्मोदयाच्च नित्यगतिरतयः सदैव गमनक्रीडाशीलाः देवा वहन्ति, नैषां भारजनितं दुःखमस्ति, तथाविधकर्मोदयोपपत्तेः, कामिनीरत्नाभरणभारदुःखवत्, ते च देवाः સિંહોદ્યR:, યથાદ- તદ્યથા-પુરતાત્ શરિણ' રૂત્યાઃિ II૪-૨૪ll
ટીકાર્થ – પણ જયોતિષ્ક વિમાનો મનુષ્યલોકમાં સદા ગતિવાળા હોય છે, અને મેરુપર્વતને પ્રદક્ષિણા આપતાં પરિભ્રમણ કરે છે, એ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર “મનુષોત્તર” ઇત્યાદિથી કહે છે- માનુષોત્તર પર્વત સુધી મનુષ્યલોક છે એમ પૂર્વે (૩-૧૪ સૂત્રમાં) કહ્યું છે. તે મનુષ્યલોકમાં સૂર્ય વગેરે જ્યોતિષ્કો મેરુને પ્રદક્ષિણા આપતાં સદાજગતિ કરે છે. જો કે જ્યોતિષ્ક વિમાનો ભ્રમણ કરવાના સ્વભાવવાળા છે, છતાં તથ્થાત્ તવ્યપર એ ન્યાયથી જ્યોતિષ્કદેવો પરિભ્રમણ કરવાના સ્વભાવવાળા છે એમ (ઉપચારથી) કહેવાય. (તેમાં રહેવાના કારણે રહેનાર તે કહેવાય. જેમકે જ્યોતિષ્ક વિમાનમાં રહેનાર દેવ
જ્યોતિષ્ક કહેવાય. તેમ પ્રસ્તુત માં વિમાનમાં રહેવાના કારણે વિમાનમાં રહેનારા જયોતિષ્ઠો પરિભ્રમણ કરે છે એમ ઉપચારથી કહેવાય.)
પૂર્વપક્ષ- જ્યોતિષ્કો સદા ગતિ કરે છે એમ કહ્યું. પણ ધ્રુવનામનો તારો સદા સ્થિર રહે છે. તેથી જયોતિષ્કો સદા ગતિ કરે છે એવો નિયમ ન રહ્યો.
