Book Title: Jambudwip Part 04
Author(s): Vardhaman Jain Pedhi
Publisher: Vardhaman Jain Pedhi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005570/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMkopa y prakAzaka zrI vardhamAna jaina peTI. pAlItA. For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ane svAmine namaH zrI vardhamAna jaina peDhI pAlItANa zrI jaMbudvIpa-janAnuM * pramukha prakAzana FIGHEIGGESTIGERGR ' saMcAlita - CCC : jaMbUdvIpa SPS - - GiSETU kara - * pustaka-4 pustaka prakAzaka varSa zrI vardhamAna jaina peDhI jaina Agama maMdira pAse vIra. ni. saM. bhAtA khAtAnI pAchaLa vi. saM. 2512 taLeTI 2042 pAlItANu-364270 pU. sAdhu-sAdhvIjI ma. ne bheTa mUlya 16-00 rUA. va For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka prApti sthAna zrI vardhamAna jaina peDhI jana Agama maMdira pAse taLeTI pAlItANA-364270 bhU-bhramaNa-zeAdha-saMsthAna po. bo. naM. 16 mahesANA 384001 preraka-suni-maMDaLa 0 pU. paM. zrI abhayasAgarajI mahArAja gaNI 0 gaNIzrI azokasAgarajI ma. UR 0 gaNuzrI nirUpama sAgarajI ma. gaNI zrI kalyANasAgarajI ma. 0 gaNI zrI hemacaMdrasAgarajI ma. | munizrI ravIndrasAgarajI ma. munizrI puNyazekhara sAgarajI ma. . saMpAdaka ma DaLI che. rUdradeva tripAThI M.A. Ph. D. D.LIT. dilhI Do. nemicaMda jaina M.A. Ph.D. Indora che. nAraNabhAI ema. kaMsArA M.A. Ph.D. amadAvAda Do. prahalAdabhAI jI. paTela M.A. Ph.D. vaDanagara De. jItubhAI pI. zAha M B.B.N. pAlanapura saha saMpAdaka maMDaLa paM. ratilAla cI. dezI amadAvAda 5. vasaMtabhAI ema. dozI muMbaI ramaNabhAI babAbhAI zAha amadAvAda AziSakumAra mANekalAla zAha B.Com.LL.B. 24881918 kumArapALa je. zAha B.Com, M.Com 24H81414 jinadAsabhAI rajanIkAnta zAha -- B.Com LL.B.C.A. amadAvAda For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna svAmine namaH prakAzakIya mahAmaMgalakArI zrI jinazAsanane pAmelA puNyAtmAo paNa vartamAnakALanI vijJAnavAnI aMjAmaNI chAyA taLe aNamola AgamanA vAssAne oLakhavA ke samajavA gya prayatna karI zakatA nathI. tethI bhAratIya saMskRtinA pAyAnA taranuM sthirIkaraNa vyavasthita rIte thaI zake te zubha AzayathI parama pUjya AgamahAraka AcArya devazrInI varada kRpA, pUjya gacchAdhipati AcAryadevazrI mANekasAgara sUrIzvarajI ma.nA parama mAMgalika anugraha tathA vartamAna kAlIna gacchAdhipati AcAryadevazrI devendrasAgarasUrIzvarajI ma.nA maMgala AzIvAthI mUrta svarUpa banI rahela zrI ja khUDhIpa nirmANa yojanAne vadhu sakriya banAvavA mATe- - pUjya AzadvArakazrInA paTTadhara pU. A. zrI caMdrasAgara sUrIzvarajI ma.nA parama vineya tapobhUti zAsanajAtirdhara pUjya upAdhyAya zrI dharmasAgarajI ma.nA ziSya pU.paM. zrI abhayasAgarajI gaNivaranI nizrAmAM. aneka prakAranI vidvAnonI sAhitya goSThI avAra navAra thatI rahe che. temAM vikrama saMvata 2030nA vaizAkha mahine pAlItANA jaina Agama maMhi. 2mAM thayela traNa divaMganI presa konpharansa vakhate ikora (ma, Ta) thI pragaTa thatA << kara hiMdI mAsikanA saMpAdaka Do. zrI nemicaMdra jainanAM be sUcana thayela. (1) bhoLa-khaLanA mArmika vicAraka vidvAnI gejhI. (2) AvA vidvAnenA ciMtanapUrNa vicAraNIya nibaMdhanuM prakAzana jemAM thAya tevA jabUdIpa nAme cha mAsika patrane prAraMbha. For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sUcanane, mUrta svarUpa ApavA deva-gurU kRpAe pUjya paM. mahArAja zrInI nizrAmAM amoe vi. saM. 2039mAM pAlanapura nA comAsAmAM A vada 7-8-9 bhAratabharanA bhAratIya ane vijJAnika vidvAnene vadhatA vijJAna saMgoSThInA mAdhyamathI AmaMcyA hatA. 60 nI bahaLI saMkhyAmAM upasthita thayela vidvAnoe savAra-sAMjanI aDhI kalAkanI beThakamAM pitAnA nibaMdhe gujarAtI hindI saMskRta-aMgrejImAM rajU karyA hatA. te nibaMdhane DeH nemIcaMdrajInA karela sUcanane lakSyamAM laI ja bUDhIpa nAmathI cha-mAsika patra rUpe pragaTa karavAnuM vicAryuM. te pramANe, vi. saM. 2039 mAM prathama, vi. saM. 2040 mAM dvitIya vi. saM. 2041 mAM tRtIya pustaka te te vidvAnonA lekha-nibaMdhanA saMgraha rUpe prakAzita thayA. " paristhiti-saMjogavaza jaMbudvIpa pustaka cha mahinAnA badale vArSika rUpe pragaTa karI zakIe chIe, .A cothuM pustaka saM. 2042nuM hindu-muslIma hullaDa Ari, avadhemAMthI pasAra thaI varSanI Akhare pragaTa karI zakIe chIe. kemake A pustakanA prakAzananI vyavasthA, presa, te aMgenA kAryavAhaka badhA amadAvAdamAM che. Ama chatAM deva-gurU kRpAe ame A cothuM pustaka pragaTa karI zakyA chIe e amAre mana parama saubhAgyanI vAta che. A prakAzanamAM aneka puNyavAnA pavitra, sahayogane ame meLavI zakyA chIe. amArA A prakAzananA mukhya preraka muni maMDaLa saMpAdaka maMDaLa, ane sahasaMpAdaka maMDaLanA dharmasneha bharyA sahayoganI aMtarathI anumodanA karIe chIe. ke jeonI pavitra sahAga vinA moMghavArI ane hADamArInA kaparA kALamAM ATalI saphaLatA pUrvaka A prakAzana karI zakayA na hota. * prekamaMDaLanA parama-upakArI munibhagavaMtenI paramakRpAnA ame cira-RNI chIe. jemAM khAsa pU. bAlamunizrI puNyazekhara sAgarajI ma. tathA munizrI vivekacandra sAgarajI ma. nA udAra sahayoganI khUba anumodanA karIe chIe ke- che. jeozrIe pU. paMnyAsajI ma.nI nizrAmAM amArA chApakAma aMge presakopI vagere taiyAra karavAmAM khUba zrame lIdhe che. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhumAM De. rUkadeva tripAThI (dilhI)nA sahayoganI vAraMvAra anumodanA karIe chIe. ke jeoe amArI sAhitya prakAzana saMbaMdhi aMtaraMga ane bahiraMga badhI vyavasthAne bhAra aMtaranA umaMgathI uThAvI lIdhuM che. te pramANe che. prahUlAdabhAI jI. paTela (vaDanagara) tathA che. umAbahena Ayara, zrI ratibhAI cI. dezI nA dharmapremanI khUba khUba anumodanA karIe chIe. uparAMta pU. paMnyAsajI ma. pAse lakhavAnuM kAma karatA paMDita bhogIbhAI cI. bhejaka tathA rameza ema. prajApati AdinA dharmapremabhaya sahakAranI sAra noMdha laIe chIe. khAsa karIne kumArapAla jayaMtilAla zAha (M. Com) nA dharmapremanI khAsa nedha laIe chIe ke jeoe cAlu sarvasamAMthI samaya kADhI prapha lAvavAlaI javA - sudhInI chApakAmanI saghaLI javAbadArI harakhabhera uThAvavA uparAMta pU. paMnyAsajI ma. jyAM hoya tyAM rUbarU jaIne paNa suMdara chApakAma suvyavasthita paNe karAvI Apela che. te ja pramANe IglIzanuM mupha rIDIMga karI ApanAra manubhAI talakacaMda zAha (mAjI prInsIpala ghIkAMTA hAIskula nAraNapurA amadAvAdanA dharmapremanI bhUrisUri anumodanA karIe chIe. A uparAMta bIjA paNa nAmI. anAmI saghaLA sahayogIonA dharmapremanI sAra nedha laIe chIe. chevaTe chasthatA vaza ke presaSathI rahI gayelI kSatio badala sudhAravAnI taiyArI sAthe hArdika kSamA mAMgIe chIe. nivedaka zrI vardhamAna jaina peDhI vIra. vi.saM. 2512 vi.saM. 2042 Aso vada 1 zani tA. 18-10-86 bhAthApAtA pAchaLa taLeTI, (saurASTra) P. pAlItANuM 364270 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prakAzanamAM lAbha lenArA mahAnubhAve 300i zakarIena jaina upAzrayanA jJAna khAtAmAMthI haH zeTha zrI lAlabhAI ela. parIkha 250 sAgara jaina upAzraya-pATaNa " (jJAna khAtAmAMthI) For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jabUdvIpa (pu. 4) viSa-yA-nu-ka-ma gujarAtI a.naM. lekha 1. vizvane zreSTha dharma zatAvadhAnI. sva. paM. zrI dhIrajalAla 1 thI 5 TokarazI zAha : 2. "viSNupurANane AdhAre mULa varNana" ema.e.sAhityAcArya, sAhityaratna, 6 thI 18 zrI ratilAla choTAlAlapurahita (uMjhA) : 3. pRthvInA ItihAsanA vividha yugo zrI nalinAkSa paMDayA 1thI 32 4. sAMskRtika-pravAhano paricaya sastu sAhitya-amadAvAda 33 thI 41 5. prAcIna patra. * Ara. vADIlAla . amadAvaha 42 thI 44 6. jana kALa caka ane kemika kelenDara muni-naMdIghoSavijayajI ma. 45 thI 56 7. bhAratIya cemIo saMdezanA "sevakamAMthI amadAvAda 50 dipa 8. gurutvAkarSaNa eka tUta che??? 9. pRthvI goLa nathI e bAbata 72 paDakAra rUpa eka mahAnagaijJAnika prayoga 10. greTeTika esTone mI paralekasa-laMDana 73 thI 6 11. amerikA nAma kema paDayuM cakamamAMthI 7thI10 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI vibhAga a.na. lekha.. lekhaka 2. kAla prabhAvakI viziSTha asara pU. A. zrI vijayAnaMda sUrIzvarajI ma. 1-9 2. bhUgola mImAMsA pa. gopAladAsajI varaiyA murainA 10-20 FEE (gvAlIyara) : 3. kyA apolo yAna cAMda para pahuMcA muni. zrI. abhayasAgarajI ma. 21-27 4. bhArata varSa kI vizAlatA mahAmanISImAM se prabhudatta brahmacArI 28-33 7. hiMdutva kI pratiSThA zukradevazaraNa brahmacArI 34-37 6. bhArata ko vistAra kitanA .. .38-39 saMskRta vibhAga atyAnveSaNa yAtrA FER poloyAnasya candrayAtrA sambandhinyo vipratipattayaH lekhaka pRSTha rudradeva tripAThI-dilhI 1-11 a. zrI ratilAla cI. dozI : .12-16 P ma.na. 504 N. L. Jain 1-19 20-22 Units of Lengthin Jaina Canons. Thoughts of Our Research Worker Astronomical Conclusions The Eastern Astronomy Earth Research Inst. Mehsana Damodar J. Kotak 23-30 Damodar J. Kotak 31-36 For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvano zreSTha dharma le. zatAvadhAnI sA: paM. zrI dhIrajalAla TokarazI zAha (jaina dharmanI AgavI viziSTatAethI bharapUra A lekhaka zrI pArka, pAvatI. ArAdhanA" (pR. 12 thI 21)mAM prakAzita thayela che. te graMthamAMthI sAbhAra uMdhuta - karIe chIe.-saM) - jaina dharme ya, heya ane upadenA viveka bhAvArtha e vAtane koIpaNa kAra vALI ati-ucca koTinA tatvajJAnanI prarUpaNA karaze nahi ke bhArata varSa potAnA Adhyamika karI che. ane tAtvika vikAsa mATe vartamAna tathA yoga ane maMtrane lagatI aneka sthAna meLave che. tene brAhaNe ane prakAranI ArAdhanAo paNa batAvI che ke bauddho karatAM jainene paNa e nAthI jenuM anusaraNa karavAthI manuSya paramArtha : madrAsana eka vakhatanA paMta pradhAna pI. taithA vyavahAra baMnenI siMddhi karI zake che. esa. kumAra svAmI rAjAe kahyuM che ke . vizeSamAM teNe sAhitya, sthApatya, zi95 - ka "This country is ever indebted to vidyaka, tiSa, nimittazAstra vageremAM je the Sult of Jainism because of the nedhapAtra phALo Ape che, te bhAratIya- rich cultural hejase. has oned saMskRtine ghaNuM gaurava Ape eve che. us. - bhAvArtha na ja cAle. . tethI jene dharmane vizvane eka zreSTha dharma . kahI zakAya, ane tenuM adhyayana ane adhyApana skRtika vAraso Ape che, te mATe A deza tathA tenI ArAdhanA karavRAmAM chavananI tene sadAne mATe kazuM raheze. prasirika ane vidvAna sara sanmukha ceTTIe sIethI kRtArthatA khareara thAya ema amAruM mAnavuM che. paNa AgaLa vadhIne kahyuM che ke '. 1 . bhAratanA ekasamartha paMDita mahAmahe. 'pAdhyAya che. satIzacaMdra vidyAbhavaNe kahyuM che ke- anything about the greatness of the in "It is beyond, my capicity to say zse moindia Stafdsichpique in the jain religiop 1 haye "Lead"Kufficiently world for the Spiritual and philoso. to warrent my saying that the contri phical developements no one will "bution wich the jains the brand tento deny, that the credit belongs to the Indian Gulcure is sometimig igue jains no less thin to the Brahmins 'I personally belive that it abf jaiasm and the Buddhists' had kept its hold firmly in India we : 0 3 * . For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : would perhaps had not united India dhArmika jIvanane abhyAsa karavA mATe te and Certainly a gtet Indiathan ati-upagI che. to day." I. sa. 1898 mAM De. helee eka * bhAvArtha jemAM dharmanI mahattA viSe pIvAMtya-pariSadanA adhyakSa sthAnethI ugheSaNa kaMI paNa kahevuM. te mArI zakti bahAranuM che. karI ke" meM mArA e vidhAnane puSTa karavA mATe With however our present knowpuSkaLa vAMcyuM che ke je jaina dharmanuM ja varcasva ledge of the jains and their sacred mAjanA letreture it is not difficult to prove bhArata karatAM vadhAre saMgaThita ane vadhAre that Jainsm is far from being an offshoot of Buddhism or Brahminism vistRta bhArata mayuM hota." , " was one of the earliest-home religions aDhAramI sadInA aMta bhAgamAM yuropiyana of India, hinee bhAratanA itihAsanI saMkalanA bhAvArtha-ApaNe jene ane temanA karavA mAMDI tyAre temaNe uparachalA-adhyayanathI pavitra sAhitya viSe hAlamAM je jJAna dharAvIe ema hera karyuM ke- . . chIe, tethI e vastu puravAra karavI jarAe * } jana dharma e vaidika dhamane eka agharI nathI kebhAga che athavA te bauddha dharmanI zAkhA che . jaina dharma e bauddha dharma ke brAhmaNa paraMtu A vidhAna brAMta hatuM ane tenuM dharmanI eka zAkhA te na ja hatuM, paNa nivAraNa thatAM vAra lAgI nahi. bhAratanA prAcIna mULa dharmomAM eka huto." : jarmanInA suprasiddha vidvAna che. harmana; * pheMca vidvAna De, gerinee paNa ghaNA - sporIe. jena ane bauddha zAstrane abhyAsa abhyAsa pachI e abhiprAya uccAryo che kekarIne jAhera karyuM ke- 4 sec Jainism is very original indepen. i ) dent and Systamatic doctrine 'Let me assert my conviction that bhAvArtha-jaina dharma ghaNe prAcIna che, jainism is an original System guite distinat and independent from all svataMtra che ane yukitamaMta siddhAntarUpa che." others and that therefore it is to great A uparathI spaSTa khyAla Avaze keimportance for the Study of philoso. jaina dharmanI prAcInatA ane svataMtratA bAbata phical thought and religious life in Aje vidvAnomAM koI vivAda nathI. ancient India bhAstanA mahAmAtya paMDita javAharalAla | bhAvAya -mane mArI pratIti jaNAvavA , naherUe temanA "DIskavarI opha InDIyA" I & ke na thama e mULadharma che. bIjA badhA nAmanA suprasiddha pustaka (pR.63)mAM kahyuM che ke dharmothI taddana nirALa tathA svataMtra che ane "Buddhism and Jainism were tethI prAcIna bhAratanA tAvika vicAro ane certainly not Hinduism or even the For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedic dharma yet lhey arose in India and were integral part of Indian life, culture and philosophy' auddha dharma ane jaina dharma e kharekhara hiMdu dhamI` na hatA. ane vaidika dharmAMne mAnanArA paNa na hatA; chatAM te bhAratamAM udbhavyA ane bhAratIya jIvana-sa MskRti tathA tattvajJAnanA eka mahattvanA bhAga khanI gayA." abhyAsI saMzodhaka vidvAnAnA mata che. ke. I. sa. pUrve` chaThThI sadInA samaya jagatanA ItihAsanA eka noMdhapAtra samaya gaNI zakAya evA che. kAraNa ke e vakhate cInamAM lAotsu (Las-tsu) tathA konphayursiyasa (Confucing), IrAnamAM chellA jarathrusra ane grIsamAM pAyathAgeArasa dhama nA pracAra karI rahyA hatA. A vakhate bhAratamAM paNa dhArmika jAgRtinA mahAna juvALa AvyeA hateA. bhAratamAM AvelA A dhArmika-jAgRtinA mahAna juvALanuM zreya zramaNa bhagavAna mahAvIra tathA zrI gautama buddhane AbhArI hatuM. zra. bha. mahAvIre peAtAnA pahelAM A dezamAM zrI pArzvanAtha nAmanA tItha kara thaI gayAnuM zrI uttarAdhyayana sUtramAM jaNAvyuM che ane temanI pahelAM bIjA khAvIsa tItha "kara thaI gayAnA ullekha zrI bhagavatI sUtra Ahi jinAgamAmAM karelA che. eTale teo chellA tItha"kara hatA ane temanI pahelAM tevIza tIya karAe mA dezamAM jaina dharmanuM pravata na karyuM hatu 29 zramaNa bhagavAna mahAvIra tathA zrI gautama yuddha pahelAM paNa jaina dharma A dezamAM pracalita hatA, e hakIkata prA. maisura, elDanamaga, enDole, sarameAniya viliyamsa, hAve vhIlara Adi videzI vidvAnA tathA. DaoN. Ara. jI. bhAMDArakara, DA. ke, pI. jaya svAla tathA mAla gaMgAdhara tilaka vagere bhAratIya vidvAnAe mAnya karI che. * kembrIja hIsTarI opha IMDIyA " ( pR. 153), ensAikalApIDiyA opha rilijiyana entha ethikasU " ( veA. 7 mu) tathA hAmsa vatha hisTarI epha dhI varlDa (ve. 2jI pR. 1198)mAM tevIsamA " tItha kara zrI pArzvanAthanI eka aitihAsika purUSa tarIke noMdha levAmAM AvI che. ahIM eka vAta e paNa samajavA jevI che ke-zramaNa bhagavAna mahAvIrathI jaina dharma prakAzamAM AvyA ane tenA khUba pracAra thayA, purUSAnI keTimAM mUkayA che. tethI keTalAka ema mAne che ke teo ja jaina dharmanA mULa saMsthApaka hatA. A mAnyatA vAstavika nathI. ,, paraMtu dw para tu aitihAsika anveSaNA ahIMthI ja aTakayAM nathI, temaNe AgaLa vadhIne khAvIsamA tItha karazrI ariSTanemIne paNa aitihAsika De. kuhara (Fuhrat) epigrAphrikA inDikA (prathama bhAga) (pR. 389) mAM jaNAve che ke 'Lord Naminath the 22ud Thir thanker of the jains has been accepted as historical person bhAvA-jainAnA khAvIsamA tIya kera zrI neminAtha prabhune atihAsika vyakita tarIke svIkAravAmAM AvyA che. ' For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ".ela.DI. ArTanara ensIyanTamIDa bhAvArtha-ukata nebujanAjhara ke je Iliyana zaraNAIlsa nAmanA pustakanA prathama sume jAtine hato, te yadurAjanA sthAne je bhAganIstInanAmAM A matane mAnya rAkhe che, revAMnagara (kAThIyAvADa)ne rAjA hite, te tevA AzkA zRMgasiddha De nAgendranAtha yAjanA sthAne (dvArikA) Ave teNe viviza yurANa nI prastAvanAmAM che mAri dhAvyuM hatuM, pUjA karI hatI ane era ezi tihAsika vyakitatvane spaSTa revata parvatanA koi adhinAyaka zrI nemi prabhu rIkA karI che !s s t . : mATe A sAlIyANuM cAlu karyuM." jissI karizA hakArAyAma. e. bI. De, prANanAtha vizeSamAM jaNAve che keela pI. eca.DIsA viraje, keneDIe "The inscription is of great histo ric Value, it may go a long way improving the antiquity of Jain felitathA enase hindu yunivarsiTInA prAdhyA- gion, since the name of nent appears che. vivolakare patimA saurA- in the inscription. . mIthI prApta thaelA eka etijUnA tAmra. . lekha dha aitihAsika mahatva che. paTTanA AdhAre A mAnyatAne ehara mArI che. lekhamAM neminufAma jaNAya che, tethI te * temaNe TAImsa opha inDiyAnA tA. jaina dharmanI prAcInatA pUravAra karavAmAM ghaNe 29-3-35 nA aMkamAM khAsa lekha lakhIne AgaLa jaze. jaNAvyuM hatuM ke mane maLeluM tAmrapaTTa ati : siMdhu saMskRti para AvIe te temAM jUnuM che. remana lipimAM lakhAyeluM che paNa jaina dharma pracAramAM hevAnAM pramANe enA bAlAniyana ma jadunAjhara maLe che. Resuchadnaggary nA saMyanuM che ke jene mehana jo-DeremAMthI prApta thaelI keTalIka samAja ne che. e mudrAo para kAryotsarga avasthAmAM zrI RSabhatemaNe ukata lekhane bhAga nIce pramANe deva bhagavAnanI AkRtio"maLe che. A A prA. De. prANanAtha vidyAlaMkAra kahe che kejita karyo hato, The said king Nebuchadnazzar the It may also be noted that the was also the Lord of Rewangar (Ka- reads acoording to my decipherment Nebuchadnazzar inscription on the Indus sela no--449 thiawad) and who belonged to su Jinies marior Jinesh (Jin-i-i Sarah.) (6ineer) tribe has owe to the place bhAthIe , paNa dhyAnamAM rAkhavuM (Dwarka) of the Yaduraj He has built a temple and paid homage and idhade mI e ke siMghavI mudranaM. 349 mAM je the grant perpetualin of Lord lekha che temAM bhArA lipi saMketa pramANe Nemi the paramount deity of mount jinezvara ke jineza (jina-I. I. sa ). Raivat.' zabda vaMcAya che. For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. esa. zrIkaMThazAstrI pharamAve che ke (iDiyana philesophI bhAga 1 (pR. 287) The indus Civilization of 3000- mAM kahe che ke2500 B. C. With its cuit of nudity The Yajurved mentions the and yoga the worship of the bull anp names of three Tirtbankaras Risbha tohe symbols has resemblances to Ajitnath and Ristnemi the Bhagvat Jainism and therefor Non-Aryan or Uran endorses the view the Risbha Non-Vedic ry on Origin because was the founder of Jainism. Jainism is believed to have a Non - bhAvArtha-"yajurveda traNa tIrthaMkaranAM Aryan or attedil origin. nAmano ullekha kare che. RSabha, ajitanAtha bhAvArtha-I. sa. 3000-2500 nI ane ariSTanemi, bhAgavata purANa e mane siMdhu saMskRtimAM namratA ane keza, vRSabhanI mAnya rAkhe che ke jaina dharmanA sthApaka zrI pUjA ane bIjA saMketa evA maLe che ke je vyaSabha hatA.". jana dharma sAthe sAmya dharAve che ane tethI ', mA je spe. vidyAlaMkAra vagere anya siMdhunI saMsakRti Arya nahI evI athavA vaidika viddhakhoe paNa jaina dharmanA 24 tIrthakare A sAthe saMbaMdha na dharAvatI evI Arya aMge carcA-vicAraNA karI che ane temAM ghaNuM saMskRti che kAraNa ke jaina dharma Arya nahI tathya hovAnuM jaNAya che. evI athavA vaidika samaya pahelAMnI Arya A rIte vidvAnonA maMtavya jaina dharmanA saMskRti sAthe saMbaMdha dharAvate manAya che." cAvIza tIrthakarenI mAnyatAne puSTa kare che 1. vedamAM paNa jaina tIrthakarone ulekha ane tene saMskRtinA AdikAla sudhI laI Ave che. te aMge Do. sarvapallI rAdhAkRSNana jAya che. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vaiSNapurANane AdhAre bhUgoLavarNana" ema. e. sAhityacArya, sAhityaratna, lekhaka zrI ratilAla choTAlAla purohita (UMjhAvALA) 356, pArzvanAtha nagara (janatA nagara) e. ena. jI. sI. geraTa hAusa najIka, cAMdakheDA (sAbaramatI hAIve) [ji: gAMdhInagara] pIna 382424 [ A lekha paurANika bhUmikA para lakhAyela che, mATe khUba gaMbhIratAthI vAMca. sa. ) . trikAlajJAnI vyAsa maharSi dvArA meru parvata rahelo che. tenI bahAranI UMcAI racita aDhAra purANamAM viSNu purANanI 84,000 (ceyasI hajAra) jana che. atyaMta sAtvika-purANa tarIke gaNanA thAya ane jamInanI nIce saLahajAra (16,000) che. A uparathI tenuM mahatva samajI zakAya ejana te praveze che. (ema ekaMdare che. viSNu purANanA zlokonI saMkhyA eka lAkha jana pramANa meru parvatanI 23,000 (trevIsa hajAra) che. viSNu purANanA UMcAI che.) AdhAre pRthvI para-jaMbu, plekSa, zAmali, tene viratAra athavA pahoLAI uparanA suza, kauMca, zAka ane puSkara A sAta bhAgamAM batrIsahajAra (32,000)jana che. ane mULamAM te parvatane vistAra soLa A sAta dvIpe sAta samadrothI cAra hajAra yojana (16,000) che. jethI e parvata bAju vIMTAyA che. te lavaNasamadra. IkSa (mULamAM sAMkaDe, uparanA bhAgamAM pahoLa samudra, sUro samudra, sapi samudra (ghI ane tenAthI jhaLakate hAI pAMkhaDIo jevA ne samudra), dadhi samudra, udhdha samadra AkAranA bIjA dvIpavALI) pRthvIrUpa kamaane jalasamudra, A sAteya samube te te 2. keLanI jANe kaLI hoya tevA AkAre rahelo che. dvIpa jevaDA mApanA che. e meruparvatanI dakSiNa tarapha himaA badhAnI vacce jabUDhIpa rahela che. vAna, himaTa tathA niSadha nAmanA khaMDa- e jambudvIpanI vacce paNa senAne parvate che. ane te merunI uttara tarapha ApI che. A For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara ' nIla, zveta tathA zRMgI nAmanA khaMDa- . gaMdhamAdana parvata meranI dakSiNamAM che, parvate rahelA che. - vipula nAmano parvata merI pazci: * AmAMnA be parvate niSadha tathA nIla mamAM che. te lagabhaga kaMIka ochA pramANamAM) ja khU- " ane supAzva nAmane parvata meranI dvIpanI aMdara AvelA che. temanI laMbAI uttaramAM raheluM che. 5 ) lAkha jananI che. e cAreya parvata upara anukrame kadaane bIjA (hemakaTa AI. pave tenI banuM, jAbunuM pIpaLAnuM tathA vaDane paNa darekanI laMbAI anukrame ekaekathI eka-eka jhADa che daza daza hajAra ceMjana ochI che. (jemake teonI eka-ekanI laMbAI agiyAraso agiyArasa yojana che. ane te jhADa jANe ke niSadhathI daza hajAra jana ochI laMbAIne hemada parvata, tethI daza hajAra yojana e parvata uparanI dhajAo hoya tevAM che. ochI laMbAIno nIla parvata ItyAdi che temAMnuM e jAMbunuM jhADa ja advIpanA mA cAI tathA pALA be hajAra yojana che. nAmanuM kAraNa banyuM che. tenAM eka hAthI jevaDAM hoya che. e phaLe te jabUdvIpane pahelo khaMDa bhArata che. je parvatanI pITha upara paDe che ane tyAM phATI bIje ki puruSa che. trIjo harivarSa che. A jaI cArebAju vIkharAI jAya chejethI khaMDa meruthI dakSiNa tarapha che. " teonA ekaThA thatA rasathI tyAM jaMbUnadI , rampaka khaMDa che. A methI nAmanI prakhyAta nadI vahe che. te uttara ane khaMDa che. pAMcame hiraNyamayI tyAM vasatA loke e nadIne rasa pIe khaMDa che. jo pArakhaMDe che. che. e pIvAthI tyAMnA leke ema svastha- bhArata Adi. A dhA- bhale vistAra citta bane che kenava-nava hajAra cena che. teonI sAthe che jethI temane paraseve thatuM nathI. sAtame lAvRtta ekavaDe khaMDa che. tenI temanA zarIramAMthI dUdha nIkaLatI nathI. vacce UMce sonAne meruparvata rahelo che. temane ghaDapaNa AvatuM nathI, ane temanI ja e IlAvRta khaMDa, tyAM merunI cAre indriye paNa kadI ghasAtI ke ochI thatI nathI. dizAomAM nava hajAra jana vistAravALe che. e nadInA kinArAnI mATI tenA rasa e khaMDamAM zarIra cAra parvate rahelA sAthe maLIne tyAMnA sukhakAraka pavanathI sukAche. te meru parvatanA viSkama athavA dhAraNa Ine jAMbunada nAmanuM sonuM bane che. ane karanAre thAMbhalA jevA racAyA che. teo daza- tyAMnA siddhAkenA AbhUSaNarUpe thAya che. daza hajAra UMcAIvALA che. meruthI pUrvamAM AThamA bhakA khaMDa che. temAM aMdara pavata merunI che. ane pazcimamAM navame kejmAla khaMDa pUrvamAM che.' che. e banne khaMDanI vacce ja IlAvRtakhaMDa che, For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI meruthI pUrvamAM garatha nAmanuM gaMgA tyAM paDIne cAra dizAomAM cAra prakAra vana,kSiNamAM dhamIda nAmanuM dhana, pazci- pravAharUpe vahe che. te ' . . * mimAM brAjamAmanuM dhana ane uttaramAM temaja anukrame pUrvAdi dizAomAM sItA, nanavana kahevAya che. A alakanA rakSaSa. tathA bhadrA nAme 1 czvama ja dUdhAte vanamAM anukrame arUNeda, kahevAya che. mahAbhadra, asitada ane mAnasa nAmanAM temAMnI sItA tyAMthI pUrvamAM eka cara sevarelA che. teono upayoga kesaraparvatathI bIjA kesara parvata para thaI kAyama ra kare che, ' '' - arIkSamAM vahe che. ane pUrvanA bhadrA vaLI merunI pUrvamAM zItAMta, cakra- khaMDamAM thaI tyAMthI samudrane maLe che. muje kara mAlyavAna tathA vaikaka te ja pramANe alakanaMdA paNa tyAMthI vagera parvato, merUpI 'kaLIne jANe kesarA dakSiNamAM ja eka-eka kesara parvata para hoya tevA heIlarAcala kahevAya che. jaI sAta prakAre thaIne bhAratamAM vahe che. . * erUnI dakSiNamAM trikuTa-zizira, ane chevaTe te samudramAM maLe che. " : pataMga rUcaka tathA niSadha vagere kesarA." e pramANe cakSuSa paNa pazcimanA badhA na ca pate rahyA che temaja temanI kesaraparvatane oLakhIne pazcimanA ketupazcimamAM zikhavAsA, saToya, kapila, mAla nAmanA khaMDamAM jaI samudramAM maLe che. dhamAdana tathA dhAdhi vagere kesarole "ene helI bhadrA paNa te ja pramANe AvelAM che. ' , " ka !! :4i uttaranA kesera vitene aLagA upara A badhA parvate merUnA AgalA ja karuM khaMDamAM jaIne uttaranI mahAsAgaramAM agamAM kara AdinI sthAne rahyA che. maLe che. * * * * * -1959mA uttarebAju zekhakaTa, kaSabha, mAlyavAna parvata meruthI pazcimamAM haMsa, nAga tathA kAlaMjara Adi kesara. rahele kidhuttamAM rahelA nIla parvata yAdA che. v ; 8 fe sudhI ane dakSiNamAM rahelA nibaMdha sparvata .w>> enI upara svargamAM bahAnI prakhyAta sudhI lAge che. - tes nagara AvelI che. te cauda hajAra jano temaja ekathI pUrvamAM rahelo gaMdhamAdana zApa che." = : 5' parvatapaNe te ja pramANe nIlavatA tathA ja e DiArInI AsapAsa cArebAju diza niSadha parvata sudhI lokows -- '' virAmI "oya dizAmAM iMdi' ? te bannenI vAhile halAvRtakhaMDa SlApAlAnI ATha nagarImAM rahela sahita erU parvata kaLInA AkAra rahelo che. : vANunANumAMthI nIkaLelI gaMgonadI - 4 bhArata, ketumAla, bhadrAkatothA uttarakurU - cIneM Li karI tyAM brahanI naga khaMDa e cAreya aDI levAM cahelA jaMbU "marmacArebAjuM AkAzamAMthI paDe che e dvIpa rUpI kamaLanI pAMkhaDIo jevA che, For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ane dhamAdana, vilana, sA vAva, tathA zI e maryAdA pava temanI mahAra rahelA che. have sephanI cAreya dizAAmAM be-e piSi pava tA AvelA che. temAMnA haeNra ane deva nAmanA e maryAdA pava tA dakSiNathI uttara lakhAvAvA hAI cheka nIla paryaMta tathA niSadha pata sudhI lAMbA che. sAina mate vAsa me e pava tA pUrvathI pazcima sudhI lakhAI vALA hAI e'zI ceAjana lAMmA che. ane cheka samudranI aMdara rahelA che, niSadha tathA pArimyAna e che maryAdA parvata ethI pazcima dizAnA bhAga temaja upara jaNAvelA jama tathA devaTanI peThe ja dakSiNathI uttara lakhAIvALA DAI nIla tathA niSadha paryaMta sudhI lAMbA che. teja pramANe nAmanA be uttarakhaDa tarkanA te pUrvathI pazcima dizAnA na hAI samRdranI maMdara rahelA che. viga tathA jAruSi parvata che. ha lAza A pramANe kamaryAdA-patra temanu aNu na che. sarunI cAreya dizAmAM jara Adi > ee padA ane sa che ane merunI cAre dizAomAM je kesara vatI zItAMta sudhInA kahyA, te putra teAnI vacce atizaya manAhara guphAo rahelI che. te aNimApti aSTa siddhivALA siddho vaDe tathA devAnA gavaiyA caNA vaDe sevA celI DAya che. te lAka te zukAmAM rahe che. temaja e gAmamAM sA lakSmI, viSNu, agni, nA ma bhAta devAnAM atithya sura nagarI rahelA che.. vaLI te guphAmAmAM anuSya jevA mA kAranA kinnaro vaDe sevAyelA uttama sthAnA che. ane khUbaja khAna nI temAAmAM gAMdhavA, tha, rAkSasa, daitya prathA dAMnave divasa rAta kIDAmAM karyAM kare che. e zukAo pRthvI paranAM svaga kahevAya che. ane e dhArmika manAM sthAnAM pApI leAko sekaDo jemAe namAM jaI zakatA nathI vAya 4mAM bhagavAna viSNa hayagrIva svarUpe rahe che, ketumAla khaMDamAM varAha bhagavAna, bhAratamAM kAcAnuM rUpa dhAraNa karanAra bhagavAna ane uttarakuru khaMDamAM matsyanuM rUpa dhAraNa tana gAviMda bhagavAna huM che. - satra nA Izvara e A WID svarUpe te adhe, ThekANe rahyA ja che. kema nA AdhArabhata hAI sattA AtmA ja rahyA che. kipuruSa mAhi temAM zaiAka, parizrama, udvega kALA ane bhUkha bhaya vagere tI hatA ja nathI. tyAMnI praSIja prajA svastha nIrAgI, niza ya ane saghaLAM dAkhavI rahita hAI bAra hajAra varSAnA spira gAma SyavALI kAya che, For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - - * vaLI e khaMDomAM varasAda kadI varasate madhya-bhUla tathA chevaTanuM baMska paNa karma dvArA ja nathI. paNa pRthvInA ja pANI nadIo prApta karAya che. kemake bIjI bhUmimAM pravRtti rUpe tyAM vahyA chetemaja satya, tretA nivRttirUpa ja manuSya mATe zAstramAM kaheluM vagere yumanI kArane paNa te aDAmAM nathI. ja nathI : e badhA mArAmAM sAta-sAta guNAcala A bhAratavarSanA nava bhAga A pra patA ane te parvatamAMthI nIkaLelI mANe che. - eDo nahIe kahe che. na : + dIpa, kazeramAna, tAmravarNa, mULa saruddha (ahIM mULa samudra eTale gabhastina, nAgadvIpa, saumya, gAMdharva, sAkaranA putroe khedelA samudro ahIM varuNa ane A nAma (madhya) bhArata levAnA nathI.) nI uttaramAM ane himAlayanI nAmane dvIpa che. zikAM je, raheluM che te bhArata varSa (A madhyabhArata) dvIpaja eka eve athavA karatamAM ke che. jemAM bharatarAjAnI che ke jemAM manu avara-javara vinAnA saMpati athavA praja, vase che. 1 ja che, tyAM jaI zakatuM nathI. te dareka | A bhAratavarSane vistAra nava hajAra bhAratanA dvIpa samudrothI vIMTAyelA che. cAle che ane vargamAM tathA mAsamAM eka eka samudrane AMtare eka eka dvIpa pAsa mATenI A karmabhUmi che, athata Avela che. A nava vibhAga madhyavaga he mikSanA sAdhana pravRtti-nivRttirUpa bhAratane tathA bIjA ATheya vibhAgone hamA kevala A bhAratamAM ja hoI zake che. eka ekane vistAra eka hajAra jana che. . ki para Adi bIjA ATha khaMDomAM . ema darekane vistAra maLIne neve tathA puSkaradvIpamAM te kaI karma ja kara vibhAge vALuM bhArate vihare cAjana sama uttara sudhI A madhyabhAratane ane plekSAca tIrSaka sarerAza nivRtta karma ja che, bIju ke iri . , tenI pUrvamAM kirAta bhIla loko ane AbhAratamAM mahena, malaya, saha, pazcimamAM yavana: leke vasyA che. tenA zakitamAna, rAparva vidhya ane pazcimamAM bAhmaNa, kSatriya, vaizya taka parivAra AyAta kara parvata che. athavA zo vibhAgavAra vasyA che. ane teo vAi karavA-karAvA, saha tathA vepAra - A jAtimAMthI ja kamasAdhya vaga 1ra AvakArya chavI rahyA che. mAvAya che ane yuktine paNa jIvo - zataka tathA caMdrabhAgA Adi A bihAthI ja pAme che. temaja pazu-pakSapazupavA temAMthI nikaLI che." bhAratanI nadIo himAlayanI pAsenA tathA naSTa paNa ahIM ja cho meLave che. vedamRti vagara nadIe pANyiAva A bhAratamAMthI ja svarga, mekSa, parvatamAMthI nIkaLI che. 3 - - me 17 A T '' , , , " nathI. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- narmadA tathA surasA Adi nadIo A bhAratavarSamAM cAra yuge ame vidhyAcala parvatamAMthI vahe che. heya che. satya, tretA, dvApara ane tApI, paN tathA nividhyA kaliyuga vagere natIo akSa parvatamAMthI vahe che. A yugo bhArata sivAya bIje kyAMya godAvarI, bhImarathI, kRSNavelI nathI. vagere nadIo sahyAcala parvatanI pAsenA vaLI A bhAratamAM gI-sanyAsIo tenI taLeTIrUpa parvatemAMthI vahe che. tapa karyA kare che. yAjJike yajJayAga kare che. te badhI nadIo pApano nAza karanArI che. paralekamAM sukha meLavavA mATe AdarathI kRtamAlA, tAmrapaNuM vagere nadIo ahIM dAna paNa devAya che.' malayAcalamAMthI nIkaLe che. A jamUdvIpamAM ja yajJamaya yajJapuruSa visAmA tathA RSikulyA vagere zrIkRSNane loko sarvakAla yA vaDe pUje che. nadIo mahendra parvatamAMthI nIkaLe che. jyAre bIjA hapamAM (ma, vAyu, sUrya rAjakalyA tathA kumAra Adi nadIo Adi) bIjA prakAre pUje che. : : : zaktimAna parvatanI taLeTInA parvatamAMthI A jaMbudvIpamAM paNa bhArata sa. nikaLe che. kada , cha khaMDa che. A - A nadIomAMthI phAMTAo rUpe vahetI kAraNa ke A bhArata karmaNi che ane bIjI paNa hajAre nAnI nadIo A bhAratamAM e sivAyanI bIjI bhegamio che. A bhAratamAM hajAra ane koI ja - A nadIo para pharuM, pAMcAla Adi vakhate puNyathI meLavelA manuSyajanmane madhyadezanA loke A deza AdinA prANI meLave che. tathA kAmarUpa dezanA loko rahyA che. A saMbaMdhI deve gIta gAya che ke- kuMDu, kaliMga, tathA magadha e badhA ja kAga tathA esayAtinA eka dakSiNa dezamAM saraka, zUra, AbhIra tathA khAsa kAraNurUpa A bhAratanA bhUmi abuMda dezanA leko vase che. ane mAluka bhAga para jeo janme che. te puruSa tathA mALavA dezanA loko pAriyA= ApaNA devapaNuthI paNa atizaya parvata pAse vasyA che vadhAre bhAgyazALI athavA puNayazALI che ' sauvIra, seMdhava, phalu, zAhaLa tathA kAraNa ke teo karmabhUmine pAsa karI zAMkava dezavAsI loko maja, ArAma, paramAtya svarUpa anaMtazrI vibhAgAnane aMbo tathA pArasIAdi dezavAsI pitAnAM asaMkaripata niSkAma karmo tA loko A pUta. nadIonA pANI pIe che. teonAM phaLa samApI nirmaLa thaine e ane teonA kinAre vase che. te te badhA vighaNubhagavAnamAM hAtha pAme che. ati deze huSTapuSTa lokothI bharacaka vasyA che. meLave che, ' For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphavaMga ne ApanA paNa puNyakarma eTale te sahIpanA aMke paNa te lIna zaM athavA la I jaze tyAre putronA ja nAme sAta che. temane pahele ApaNe pharI kayAM deha-saMbandha evA zAMtanavabIje muda. zrI zizira, ja patA. e ApaNe jANutA nathI. AnaMda, pathame ziva, chaThTho kSemaka mATe hAlamAM je bhAratamAM manuSya tarIke ane sAtamo kuvo che, jayA che. ame kaIpaNa jAtanI indriyanI te khaMDanA mayadra parvata paNa sAta che, vinAnA che, teo kharekhara dhanya che." teonAM nAme gemera, caMdra, nAra, che. ema devee gAyeluM bhArata jemAM iMdubhi, maka, sumanasa ane sAtamo AveluM che te A jambudvIpanA ekadara vejAja parvata. na (9) khaDe che. A A aDaya temAM tathA pUrvokta sAta A jaMbudvIpane vistAra ekaMdara lAkha khaMDamAM te tathA gaMdha sahita nirdoSa ejanane che. prajAe kAyama pAse che. A - A jIpanI mahA Are samudra vaLI te khaMThemAM pavitra deze vasthA che. che. te goLAkAre te ja khUdvIpane vIMTAI jyAMnI prajA ghaNA lAMbA vakhate mare che. paNa che. mATe tene vistAra paNa ekalAkha chatAM tyAM koIne mAnasika-pIDAo tathA jana che. tA. zArIrika-vyAdhie ke rego karI detA ja hI rIte A jabUta lavarNa-khArA nathI. sarvakALamAM kevaLa tyAM sukha ja heAya che. pAthI ApAsa nI kArya che. A rIte e dvIcanA te te khaDemAM badIo paNa te ja pramANe e kSAra-samudrane vI - sAta ja che, je sAmudramAM maLe che. e ahInAM nAme paNa sAMkaLavAthI jakhorostAra elAe ghena che. pApa dUra thaI jAya che. te A pramANe - e tenAthI bane chANa (be lAkha ejanane anutaptA, zikI, vipApA, tridivA rivAravALA lakSadvIpa adhyo che. ka, ama ane sukatA e nAme tyAM * ke tavA (mULasAta rAjA hatA sAta ja nadIo che. che tA. khAlIyama pahelAM mahArAjA e rIte upara je pavA tathA nadIo AdhAridhinA hatA. . kahela che. teo va puSya tarIke jANavA, - emAM sAthI mATe zAMtanAva athavA kAraNa ke enI bAnI nadIo tathA nAnA-nAnA karInA nAme zAya che. parvate te tyAM paNa hajAro che, te te kheDAnA te pachI bI ziRE,trI sukhadaya te dezamAM ja je vAke rahe che. teo e thAmAM lIna pAMcamA ziva, cho jema ke nadIonA pANI pIe che. ane huchapuSTa rahe ane sAtamAM prava hatuM. che. tyAMnI prajAe karI thatI nathI ke ghaTatI For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. temaja tyAMnI kaI nadI paNa kadI te sAteya khaMDenAM nAma A pramANe che vadhatI-ghaTatI ja nathI.) ta, harita, cuta, rahita, cala) tyAM sAta khaMDomAM kayAMye koI yuganI mAnasa tathA suprabha ema e sAta khaMDa sthiti che nahi. sarvakAle tyAM tretAyuga nAM nAma (tathA te rAjAnA sAta putronAM je ja kAla kAyamI rahe che. paNa te ja nAma) samajavAM. lakSadvIpathI mAMDI zAkadI5 sudhInA e zAmaladvIpa cApAsa tenAthI dvIpamAM dareka loka pAMca hajAra varSa sudhI bevaDA vistArane IkSurAdaka samudra tenI nIrogI jIve che. sarvabAju viTaLAelo che. e plekSakopathI mAMDI sAtakIpa sudhInA te dvIpamAM paNa rananA utpatti sthAna pAMca dvIpamAM varNAzramanA vibhAgathI ja rU5 sAta parvate samajavA, te parvato te te janamelA dharmo (brahmacarya, ahiMsA, satya, khaMDene alaga-alaga jaNAve che, temaja asteya ane aparigraha-evA) pAMca che. tyAM nAhIo paNa (eka-eka khaMDamAM eka . ema) sAta che. je te zA paNa Ne te cAra ja che. te parvatanAM nAma :- kumuda, ugata, jeo tyAM Aryaka, kura, viviMza tathA sukhalAhaka, droNaparvata che (jemAM moTI bhAvi nAme kahevAya che. teo ja anukrame moTI auSadhio heAya che) 5rvata, brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA zudro che. e lakSadvIpanI aMdara (jaLI, mahiSaparvata ane sAtamo kuvAna nAmanA nA aMdara (jabUdvIpamAM uttama parvata che. A rahelA) jakhUkSa jevaDuM ja ghaNuM moTu tyAMnI nadIo ni, soyA, viSNu, ppavRkSa eTale pIpaLAtuM jAya che, tethI caMdrA, zukalA, vimocanI ane sAtamI e jhADanA ja nAme te pahakAkI kahelaga nivRtti che. te sAte pApane dUra karanArI che. che. te dvIpamAM AyaMka Adi te te varNanA . ti, harita, vadhata, mAnasa, leka jagatanA saSThA ane sarvasvarUpa evA jImUta, rohita ane sAta suprabha e sarvanA Izvara bhagavAna semavarUpadhArI zrI nAme sAta ja te dvIpanA khaMDo che. A harinuM ja pUjana kare che. - teomAM dvIpamAM je varNanA leke vase ekSaTInA jevo ja tenI pAse che. te kapila, arUNu, pIta tathA kRSNa viTAcele imurAdaka nAmane samudra tyAM ema cAreya alaga-alaga ja hoya che. ane maMchaLAkAre goLAkAra rahelo che. teo ja anukrame brAhmaNa, kSatriya, vaizya zAhabarIyaH zAhamaladIpano mULa tathA zudro hoya che. mahArAjA vIra vayuAna nAmane hate. te badhA leke sarvanA AtmArUpa ane tene sAta putro hatA, jeonAM nAme avinAzI bhagavAna viSNune yuropa e dvIpanA khaMDo paNa sAta kahevAya che. te pUje che. ane uttama prakAranA cA vaDe For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanuM ja vajana karI yanI uttama sthiti kAra pramANe phaLa ApanAra brahmasvarUpa zrI rUpe mAne che. na ja janArdanabhagavAnanuM te kuzadvIpamAM pUjana - e zAmaladvIpa atizaya manahara che. kare che. ane te dvArA potAnA ugra kamene tethI e sthaLe devenuM sAMnidhya athavA kAyama tathA temanA phaLane ochA ochA karyuM jAya vasavATa hoya che. ane e dvIpanI vacce che. vidyuma, hemala, yutimAna, pu5. zImaLAnuM moTuM jhADa che. te zAMtikAraka vAna, kuzezaya, hari ane sAtamo maMda hoya che, (ane te jhADane lIdhe ja te dvIpanuM rAcala e nAme tyAM sAta khaMDa parvate nAma zAmaladvIpa paDeluM che.) e zAmaladvIpanI pAsa suda te dvIpamAM nadIe paNa sAta che. tenA nAma nAmane samudra vIMTAelo che. tene vistAra pUta pApA, zivA, pavitrA, saMmatio, te dvIpanA jevo ja che. vidhata, aMbhA ane bIjI mahI, A - e surAdakanI capAsa kurAhI: badhI nadIo pApane haranArI che. A vIMTAelo che. tene vistAra zAmaladvIpa. vaLI tyAM e sivAya bIjI paNa nAnI thI bevaDo che. nAnI nadIo tathA nAnA parvate hajAra che. e kuzadvIpamAM (mULa) rAjA jayati : e kazIpanI vaccenA bhAgamAM kuzastaMbha sAna nAme hato. tenA putro paNa sAta (eTale dakSanuM eka thuMbaDu) rahela che.. hatA. temanA nAma udUbhida, veNumAna, tenA uparathI te dvIpanuM nAma kuzIpa ratha, laMbava, dhRti, prabhAkara ane paDeluM che. kapila te sAteya putronAM nAma pramANe e kuzadvIpanI pAse tenA jevaDo ja ja te dvIpamAM sAta khaMDonI paMkti rahelI che. vRda samudra tArAmole che. ane te chUTa - tyAM manuSya, de, dAna, deve, sarAka paNa kauca dvIpa vaDe vIMTAyela che. gadha, yakSe tathA puiruSa vagere vase che, e kacadvIpa ghaNuM ja meTo che, eTale teonA vaNe paNa cAra che. ane te badhA tene vistAra kuzadvIpanA vistArathI be pitapotAnA kAryo karavAmAM tatpara rahe che, te gaNo che. kAraNa ke leke damina, budmina, sneha, tathA kacadvIpamAM (mULa) rAjA itimAna saMdeha nAme oLakhAya che. ane teo ja nAme hate. ane te mahAtmAnA putro paNa anukrame brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA zudra saMta hatA, ane te hInA khaMDo paNa te kahevAya che. putronA nAme ja te rAjAe karyA hatA. kAla zAmAM kahyA pramANe pitapotAnAM kameM maoNga, uSNa, pIvara, aNasAraka, muni teo kare che. tethI tipitAnA adhikArane tathA dudubhi e nAme tenA sAta putro AvA saMsArane teo laya karI rahyA che. hatA. (ane te putronAM nAme ja e dvIpanA ane te mATe ja teo potapotAnA adhi- sAta khaMDa teNe kyAM hatA.) For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kare e dvIpamAM paNa de tathA gaMdharvoe e dadhi malAika samudra paNa zAkapa sevelA atizaya suMdara khaMDaparvate paNa sAta nAmanA dvIpathI pAsa vIMTAyela che. tene che. teonAM nAma kaca, vAmana, trIjo vistAra koMcadvIpanI bevaDo che. te zAkaadhikAraka cotho devavrata, pAMcamA sura- hIpane (mULa) rAjA bhavya nAma hatuM. te zikayAna, chaThTho dudubhi ane sAtame mahAtmAnA putro paNa sAthe hatA. teNe te mahAkaca. putrone te dvIpamAM sAta phore vahecI A sAteya parvate eka-ekathI ame ApyA hatA. 1} = 0 + 5 , evaDA vistArane che. te che ke te tenA putro jalasA kamAna stramAra, A pramANe dareka dvIpamAM je je khaMDa marIcaka, ka da, jI, ane sAta parvate kahevAya che. te badhAne anukrame eka mahAkuma e nAme hatA. temanA nAme ja ekathI bevaDA vistAranA jANavA ane te badhA tyAMnA sAte khaDo paNa ame prasiddha parvate suMdara heI atizaya uttama che. thayA che. . . . . che. tyAM devagaNazakita prajAo vase che e khaMDonA vibhAga karanArA (mukhya) . nAbI ane biyarahe che. e kauMca parvate A pramANe sAtA udayagiri, dvIpanA dareka khaMDamAM paNa puSkara, pula jalAyararevataka, zyAma, AMbika, dhanya tathA tigma nAmanA anuke brAhmaNa ramya ane kesarI nAme uttama khAte kSatriya, va, tathA zudra vaNe anukrame e khaMDamAM zAkajAtinuM eka moTuM -vAyuM che. " jhADa (barAbara madhyabhAge) raheluM che. tene e 55 nadIo sAta che. ane bIjI sidhei tathA gabdha sevI rahyA che, ane meM nAnI nAnI DhIo paNa che. jemAM tenA vAyune sparza thavAthI paNa ghaNuM pANI tyAMnI prajA pI lo kAra , AnaMda thAya che. te mukhya nadIonAM nAma A pramANe - vaLI e khaMDomAM paNa cAra vaNiI che. gaurI, kumudvatI, saMdhyA, rAtri, mana- kayukata pavitra deza vaselA che. e khaMDamAM javA, khyAti, ane paMDharIke A sAta mahA pavitra sAta mukhya nadIo A pramANe te dvIpanA khaMDenI mukhya nadIo che. che. kumArI, kumArI, reNakI, caNA, e hInA khaMDamAM paNa puSkara Adi kSu, penukA ane gabhastI nAmanI che. te (uparyukta cAreya nA leka rUdra svarUpe badhI sarva pApane tathA bhayo nAI ke. rahelA zrI janArdana bhagavAnanuM ya nArI che. te uparAMta bIjI paNuM hajAro nAnI vaDe maNazALAmAM pUjana kare che. A nadIo tyAM che. te ja pramANe nAnA nAnA e yakI5 dadhi-aDadaka nAmanA parvate paNa seMkaDo ane hanaze che. samudra vaDe pAsa viMTAyele che, tenuM pramANa che. e dvIpanA jalada Adi kharomAM je (mApa) paNa e kADhIpa jeTaluM ja che. leke puya jogavAI rahyA pachI) svargamAMthI * ke che ke For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRganI para janmIne mATe che. teo tyAMnI rahela che. temaja e puSkaradvIpa pote nadIonA paNa AnaMda pIe che. te paNa geLa-maMDalakAre ja che. te lokomAM pakSanA mAsI che ja nahi, eka , A pasthI e paNa samajavAnuM che ke bIja sAthe varSaNa paNa kadI thatuM nathI ane prokti lakSAdi dvIpamAM je je khaMDa te sAte dezamAM mayadAnuM ulaMghana thatuM parvate kahevAyA che te goLa aMDalAkAre nathI. tyAM maga, mAgadha, mAnasa, tathA nathI, paNa ADI lITInA AkAre rahyA che maMga nAmanA cAra varSe che. temAMnA ane ane cheDe te samudrano sparza karanArA che. mA lakaNama zahaNe che. mAgadho te e khaMDa parvata pacAsa hajAra ejana kSatriyo che. tAnasene to jANavA UMce che. ane teTalAja gaLAkAre pAsa ane maMda zUdra varNana che. pahelo che. pukaradvIpanA deza maMDaLane e zAkaDImAM te leke barAbara khabara vacamAMthI jANe bhAga pADatA hoya jitendriya rahI sUryarUpI viSaNune zAstrokta tema e (dvIpane lIdhe temanI vacce) rahele uttama ka vaDe pUje che. te che. jethI e pala tane lIdhe te dvIpanA paNa che ja e zAkIpa paNa hIda nAmanA be khaMDe judA thayA che te ekama kharuM samuddha vaDe pAsa maMDalakAre vIrale che. paNa gALa maMDalAkAre ja alaga paDA che. ttinuM pramANa paNa e zAkapa jeTaluM ja che. : - kema ke te bannenI vacce mAnasettara parvata gALa maMDalAkAre ja rahyo che e ! e kSIrasAgara athavA kSIreda puSkara kara puSkaradvIpanA te baMne khaMDamAM je leke premanA dvIpa vaDe cAre bAju vITAyele che... samajI rahe che, teo daza hajAra varSo sudhI jIve che. koI e pukuratInuM pramANa paNa zAka. te loko rAga, roga tathA DeSathI tapa karatAM bevaDuM che. e puSkaradvIpamAM rahita hoya che. emAM koI adhama ke uttama paNa savana nAmane (mULa) rAjA hatA. tene mikSa koIne paNa koI mAratuM nathI. ke be putro hatA. eka ahAvIta. ane bIjo koInAthI paNa koI maratuM nathI temaja dhAtakI, bannenAM nAme te dvIpanA khaMDo teomAM IrSa, ayA, bhaya, zeSa, lebha ke paNa e ja prasiddha thayA che. eka mahAvIta mayadAne nAza vagera koIpaNa deSa nathI. aMDa, ane bIjo, dhAtakI khaMDa. e e khaDenI e puSkaradvIpanA e aMka pahelo vize mAnasettara nAmane eka ja khaMDa parvata mahAvIra paMDa mArIcAra parvatanI prakhyAta che. te goLAkAre rahelA che. bahAranA bhAgamAM (AM che) che. ane ghAtakI - A khaMDa. parvatano AkAra geLa kaDAM khaMDa e parvatanI (pelI taraphanA cheDe che. je che, tethI e puSkaradvIpanA be khaDe te baMne aMDe che tathA lIlA vAyelA che. paNa gaNa maDelAkAra ja eka-bIjAthI judA e puSkarIyamAM satya ke asatya paNa kake che, kema ke te parvata che khapanI vacce nathI. temaja A nadIo ke pavate paNa : . . . For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. vaLI e dvIpanA beya khaMDenA leAko pahele eka dvIpa ane te epAsa eka ekasarakhA veSa tathA rUpavALA hoya che. samudra evA kAme le rahelA che. tyAM vaNe ke AzramanA AcAra nathI. tethI pahelo bIca ane tenI dharma ke kAmyakarmonI kriyAo karasanI nathI. cApAne lAgu ka sarakhA mApanA traNa veda ke nItizAstra vagere paNa nathI. che. paNa te pachInA dIpe eka ekathI ane koIne paNa kenI sevA karavAnI hatI bevaDA mApanA che. jema ke jAzuddhI karatAM naha. e puSkaradvIpanA beya khaDe pRthvI be gaNA mApanA plakSIpa taLa tenI uparanuM uttama svarga hoya teja che. pAsane samudra che. . . tyAM savane sukhathI kaLa (ekasarakho che te ja pramANe. pahelA pahelANA DhIma hoya che. ane ghaDapaNa ke rega vagere upadrava karatAM be gaNA vadhAre mAnA che te pi paNa tyAM nathI. " tathA te te sasale jANavA mukAya che. puSkaradvIpanA e dhAtakI tathA mahA temAMnA samudranA pANI kAyamane mATe vItamAM e pramANe kALasthiti che. e te apanAvo thaDanuM eka moTuM jhADa che. vadhA thaze jANI gaI che ! " te ja puSkara kahevAya che. ane tenA para rathI ja te dvIpanuM nAma puSkaradvIpe paDeluM anitA sAgaNI ubharAIne chUTA hatA avayavavALuM thaI jANe vadhatuM jAya tevA che. te vaDanuM jhADa brahmAnuM uttama sthAna thAya che. (paNa tIvra agnisUyAsa dAmAM che. tethI tyAM deve tathA asurothI pUjAtA pahelAMnI peThe ja mULasthitimAM je hoya, teTaluM ja vahe che) teja pramANe asahyAM e purakapa, svAdaka nAmanA rahevuM pANI caMdranI vRddhi thatAM mAmA samudrathI epAsa vAvelA , tene divase) jANe khuba vadhatuM hoya tema jaNAya vistAra tathA gherA e puSkaradvIpanA dharAjAe yuropanA na che. ti , ajavALiyAmAM hatI kaLA ja che. ema A pRthvI para sAta dvIpe che. jema jema ke te eka sApa te sAta samudrothI vIMTAyela che, temAM ubharAine jo vadhatuM hoya ema lAge che eka dvIpa ane eka samudra eka sarakhA ane aMdhAriyAmAM cI mApanA che. (athatu jabutopa ane lavaNa nA kaNa echI thatAM samuchuM pANI jAya samudra ane la vajana laI tema lAge che.) para sarakhA mApanA che. paNa Aje dvIpa ane bIjA .. !! " paNa kharI rIte samudranA pANI vadhatA samudro bevaDA bevaDA-mApanA che. ke ghaTatA ja nathI, paraMtu ajavALiyAmAM ahIM Ama samajavAnuM che ke pRthvI tathA aMdhAriyAmAM caMdranA hAya vakhate tathA paranA sAta samudro e rIte rahelA che ke asta vakhate e paNa che ke, varSa che, che : , * - For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ane ghaTe che. (ema pANInI uphALAnI peThe samudranA pANInI bharatI-oTa vize samajavuM, samudranA pANInI e vadhaghaTa eka dare pAMcasAne daza AMgaLa sudhI javAmAM Ave che. he (mAM vadhaghaTanuM pramANa chellAmAM chellu samajavuM), vu), tenI gaNatarI suda paDavAthI mAMDI A rIte karAya che. ane te samudra pachI tenI cApAsa leAkAnA vasavATa pUrA thAya che. tyAM A pUkita bhUmithI e gaNI sAnAnI ja bhUmi che. ane koIpaNa prANIthI rahita ja che. tyAM koI prANI hAtu ja nathI (kevaLa cegIe ja te bhUmi leI zake che.) te pachI daza hajAra ceAjana vistAra vALA bIjanA divase eka dara sADA ATha AMgaLalAkAlAka pa ta che, te parvatanI UMcAI varSa che. Ama rAja savAcAra AMgaLanA paNa teTalA ja hAra cAjana che. vadhArA thatAM pUnamanA divase pUza pAMcasA daza AMgaLa sudhI vadhArI ;} te pachI mAriyAnA paDavAthI mAMDI hararAja`temAMthI savAcAra AMgaLa ghaTADo thavA lAge che. paNa chevaTe amAsanA divase te pAMcasone daza AMgaLa ghaTADA thAya che. kAraNa ke te divase caMdranA udaya te bilakula joke nathI ja hAMteA. kemake te divase sUryanI sAthe cadra rahetA hAI te sUya mAM ja praveza kare che. tethI te divase sUryanA kacarA caMdrano udaya gaNAtA hoI te divase samudranA sudhI ja vadhe che.) tu pANI cheka pAMcasone daza AMgaLa puSkaradvIpamAM dara majAmAM. te kAI cahna karyA vinA ja sAjana maLI rahe che. ane te sAjana paNa che rasAvALuM svAdiSTa hAI dareka prajA te jame che, matio puthvIpa pachI tenI AgaLa svAduSTa pANIne samudra evAmAM Ave che. pUNa eTalI tenI UMcAI hAvAthI sUrya paNa tenI pelI pAra prakAzatA nahi hAvAthI e parvatanI peDhI bAju cApAsa adhAruM' ja hAya che. ane te aMdhakAra e parvatanI (pelI. khA) cApAsa tene vI TAmelA ja rahe ema A brahmAMDarUpa kaDAyAnI cApAsa (e leAkAleAka parvata pachI tenI pelI bAju) kevaLa aMdhakAraja vIMTAI rahelA che. Ama A AkhI bhUmi-dvIpA, samudro tathA pava tA sahita AkhA brahmAMDarUpa kaDAyAM sAthe pacAsa (ekara saLaga cArebAjI thaIne) karoDa yAjana vistAravALI che. ema A bhUmi dareka reka prANIne utpanna karanArI tathA dhAraNa-pASaNa karanArI hAi sava (AkAzAti) bhUtA karatAM adhika guNavALI zreSTha che, ane jagatanA AdhArabhUta che.... setha yAtrI vipAzrI jala mULajILAviyA ). AdhArabhUta sumeLa maitreya ! baLatAmitti E For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvInA InihAsanA vividha yugo -zrI nalinakSa paMDayA sUryamAMthI tejasvI zazirUpe pRthvIne upale pAtaLo paDe athavA bhUSaNanI zI rIte janma thaye? zI rIte vAyumaya sapATI che. ' . . pRthvI pravAhI rUpa pAmI ? pRthvInI A sapATI bhiivastAra ane zI rIte A pravAhI rUpa karatAM (khaMDo ne TApuo) tathA jaLavistAra (mAhAaMdarathI narama evI pRthvInA kavaca je sAgaro, samudrone sarevara) mAM vaheMcAyelI che. bhUpRSThano piMDa baMdhAye? bhUmivistAra 57,49ra dhArasa A bAbate aMge keTalAMka anumAne mAila ane jaLavistAra 13940, thayAM che, paraMtu temanI cakAsaNI karavI 841 corasa mAIla, '' - muzkela che, tathA vaijJAnike paNa te aMge jIvasRSTinI samagra lIlA A sapATI ekamatI sAdhI nathI zakyA. para prasarelI che. che ? pRthvInA janma ne vikAsanA A aga bhUpRSTha (Lithosphere)mAM mAnava vadhumAM tyanA tabakkAone ItihAsa anizcitatAmAM vadhu be mAIla uMDe jaI zake che. jenA aTavAyela che. ka . nika sAdhano dvArA te 21,482 phUTa jeTalA pRthvIno popaDo karIne khaDakarUpa prApta UThANane . tAga amerikAmAM kelikaratAMnI sAthe ja pRthvIne itihAsa khagoLa phemiyAnA eka anija telanA kUvA vaDe zAstranA kSetramAMthI bhUstarazAstranA kSetramAM meLavI zakayA che. praveze che. ane A sAthe citra uttarottara * 1 va thI 30 mAIla jADA bhUpRSThanA vadhu spaSTa thatuM jAya che. - sAdhAraNa rIte pRthvIne ItihAsa bhUpa UMDANamAM mAnava na jaI zakavAnuM kAraNa UMDANamAM jatAM uttarottara vadhatuM jatuM inA aDake baMdhAyA tyArathI zarU karavAmAM Ave che tenuM kAraNa A che. - sauramaMDaLanA A trIjA graha pRthvIne pRthvInA goLAkAra pRSThanI barAbara nIce, badhA aAthI dekhAya che te 1800 mAIlanI jADAI dharAvatuM bIjI goLAkAra thara (Larysphere) che, je vana : ApaNe je joIe chIe te te athavA narama mATI jevuM AkArAma bhUgarbhamAM dhagadhagatI pRthvIne karI gayele (plastle) che. nathI. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 , | * * AnI nIce pRthvInA madhyabhAgamAM 4000 pRthvIe tenA dIrdhakAlIna ItihAsamAM mAIla vyAsa dharAvate atizaya garama sthiratA kyAreya nathI anubhavI. pravA-piMDa (Pygosphere) che. AvAMcIne bhUstarazAstrInA sallA traNa pravAsa. A traNe vibhAge samakendrI abaja varSamAM thayelA ghaNAkharA parisvataMne ne kriyAonI nizAnIo bhUpRSThanA khaDakamAM vadhu vApamAM zemakavAlA che. sacavAI zakI che ane prakAranuM pRSTha Aje jevuM che tevuM tene abhyAsane AdhAre teNe pRthvInA sarakArI nahi rahyuM. anekavarI enA para itihAsane cha chavakapamAM - vahe che. - jaLa tyAM sthaLa ane sthaLa tyAM jaLa thayuM che - aMjIvakalpa (Azoic Era), - keTalI vAra mahAsAgarae atirdhAmaNa jIvaraMbhakalpa (Archaeozoic Era) karIne polA pANI vizALa vistAra para Adya chavakapa (Proterozoic Era) pAyikA che TApuo DubADelA che ane kheDanA yaleyaley (Palacozoic Era) madhyajIva5 (Mesozoic Era) ane te ghaNIvAra eka mahAsAe uttarajIvakalpa (Cainozoic athavA haDaselIne navA pradeze AMkayA , aLagA Cenzoic Era). . bhAzane sAMkavyA che, te pitAnI sImAe pRthvInA ItihAsanuM A vargIkaraNa vistArI che. jIvasRSTimAM jovA maLavA vikAsane anusare che. che. kayAreka pRthvInA paTa para, lAvArasanA sauthI prAcIna evA achavakalpa darathara karAyo che te kyAreka baraphanI cAdaranA miyAna bhUpamAM ghaDAyuM hatuM, paNa temAM jIva tha, patharAyA che. eka yugamAM samatala bhUmimAM tatvanuM pramANa maLatuM nathI. gamakhIra kerAI che te bIjA yugamAM A pachI AvatA vAraMbhakalpa ane che. khIrAmAMthI hajuMgIvataNI ubhI AghajIvakalpamAM jIvatatvanA pramANa virala thaI che A - eka sthaLe janI mahAnadIo nAmazeSa ane nimna keniAM maLe che, tethI A traNeya Avakane jIvaSTine thI ja te bIje sthaLe navA vistI jemAM spaSTa AraMbha jovA maLe che, temAM zilA rsivamAM AvyAM che. - pUrvachavakapanA prathama kALa kembrIane mahA yugamAM jhaMjhAvAtI helIe virATa yugathI chuTA paDIne kebrIana pUnA tene vAmana banAvyA che, te sUkA (Pre-Cambrian) tabakkA' tarIke che rAjAzAmAM laIne jamAnA nA khavAmAM Ave che. hA, maNa rahe che palaTAvyA che. chavakapanuM vibhAgIkaraNa mahAyuge swvI aneka varbata nathI bhUmi samudra- (Periods) mAM ane mahAyugenuM yuge mAMthI bahAra pheMkAI che ke : (Epochs) mAM thAya che. A For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : - ERA jIvaka95 pRthvIne bhUratarIya kALakrama -. PERIOD. 1 EPOCH AjathI keTalA viSa pUve zarU mahAyuga , yuga thaye teno aMdAja helAsIna 18 mahuM jAra lAITasIna 10 lAkha - kavaTanerI Cenozoic uttara jIvakala5 | Taza erI prAyasIna, || 1 karoDa 50 lAkha mAIsIna | 3 karoDa 50 lAkha : elIsIna 5 karoDa IasIna 6 karoDa palIasIna { 7 kareDa ' * * * * | * 13 karoDa * LI * madhya jIvakalpa Mozole 1 kITezasa | sUrasIka drAsIka 18 karoDa pamIana kArbanIpharasa DIvAnIana sArI ane orDavIzana 22 karoDa 2 karoDa 35 karoDa pUrva jIvakalapa kebrIana 44 karoDa 50 karoDa 60 karoDa Proterozoic Adya jIvaTha95. Archacozoic chAraMbha ka95 1 ame je 3 abaja . Azoic ajIva kala5 anizcita For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 varasa, dasakAne sadImAM vicAranArA tyArathI pRthvInA ItihAsane pahele kALa ApaNane lAkhe nekaDo varSamAM jenI e A kembrIane pUrvenA jIvane gaNatarI thAya che tevA A yuga, mahAyuge tabakko zarU thayuM gaNAya che. ne jIvakapanA samayagALAne spaSTa rIte jIgAraMbha ka95 - (Archaeozoic Era) samajavA saheja muzakela lAge che. A jIvakalpamAM parvata-nimaNa ane paNa ene kaMIka tulanAtmaka khyAla javALAmukhenI utpAtanI kriyA vyApaka svameLavavuM hoya te pRthvInA ItihAsanA rUpamAM jovA maLe che. lekhaMDanA thare cAra abaja varSane phakta cAlIsa varSanA baMdhAvA zarU thAya che. gALAmAM pramANasara goThavI daIe te- jIvatattvano AraMbha. samudramAM zevALa jenI Aje cAlIsamI varSagAMTha hoya (Algae) ne phaMgasa (Fungus) jevI prAtha. tevI vyaktinI 14 varSanI uMmare pRthvI mika kakSAnI vanaspatinA svarUpamAM thAya che. para jIvatava prakayuM haze, Adha chavaka95 - (Protetozoic Era) - 20 me varSo pUrvajIvakala5 ane A jIvakalpamAM bhUtaLAMke 38 me varSe madhyajIvakalpa zarU thayA (Geosynolines) mAM chIcharA samudro racAya che. uttara amerikA khaMDa lagabhaga Akhe ja 39mA varSanI upara 4 mahinA samudranI aMdara DUbeluM rahe che, ne thatAM uttara jIvakalpane TazIerI mahAyuga bleka supIriyarano je bhAga bahAra rahe che AraMbhAye haze; tyAM A kALa daramiyAna lekhaMDanA vizALa che ane kavaTarnarI mahAyuga AjathI cAra thara baMdhAya che. divasa pahelAM ja beTho haze, A samudra ne sarovaramAM bekaTIriyA, vAdaLI - jyAre plAITasIna yuganA chellA hima ne anya sUkSama jaMtuonI prAthamika kakSAnI yugane pUro thayAne phikta e ja kalAka thayA Adya prANIsRSTi jovA maLe che. samagra rIte jotAM kebrIana pUnA kezana pUrvenA jIvakane tabakko tabakakAmAM kyAMka sUkAM raNa hatAM te kayAMka (Pre-Cambrian) himapradeze paNa hatA. ' jayAre karelA bhUpRSThanA nIcA bhAgamAM na javALAmukhe dvArA lAvArasa patharAvAnI pANI bharAtAM pahela-vahelA mahAsAgara racAyA kriyA vyApaka hatI, ane ThekaThekANe parvate. ane Ama khaMDamAM pheravAyelA UMcA UbhA thayelA ne pAchA ghasAI gayelA. bhAgamAM mIThA pANInAM saravarene nadI-na philenDa ane uttara amerikAmAM jharaNAM utpana thayAM, himAlayane Alpasa jeTalI UMcI tenA pariNAme khaDakamAM je gharSaNa parvatamALAo eka ja sthaLe eka pachI eka athavA dhovANa-khavANa (Erosion) zarU thayAM UbhI thaIne nAza pAmelI. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAMnI keTalI racAyelI hanIana A samayanI kALI maryAdA nakkI nathI parvatamALA" (Humonian chains) uttara thaI. pratyakSa purAvAnA abhAvamAM A kALane amerikAnA greTa lekasa (Great lakes) ajIvakalpanuM nAma apAyuM che. thI mAMDIne yuropamAM briTana sudhI laMbA- paNa A pachInA kALane khaDakomAM maLatA yelI hatI. purAvAomAMthI maLatA ADakatarA saMketa - A tabakkAnA aMte pRthvI para cha moTA sUcave che ke A kALamAM jIvatava prakrI bhUkhaMDo racAyelA. cUkayuM haze, jemanA AkAra AjanA khaMDo karatAM pUrvajIvakalpa (Palacozoic Era) - ghaNA judA hatA. A chavakapa zarU thayo tyAre pAchalA - tyAre gujarAtane saurASTra sahitane jIvakalpanI hureniyana parvatamALA lagabhaga madhya ane dakSiNa bhAratane vistAra nAza pAmelI. mULa khaDake rUpAMtarita thavAnI AphrikAne osTreliyA sAthe joDAyela prakriyA A jIvakalpamAM kramaza: vega pakaDatI hatA, , ' jovA maLe che A hA pADI jene bhUstara zAstramAM geMDavAnAlenDa jema ke kIcaDa (Med) mATI (Clay); paDavALA paththara (sualo); leTa (late) uttara bhAratamAM himAlaya parvata phIlAI (Phyllite) abarakha zISTa (Mica. mALA kAzmIra ane zivAlika parva. sehist) tenA sthAne TIthIsa (Tethys)nA nAme bIjI noMdhapAtra bAbata pRthvI paranI oLakhAto aMtarvatI samudra hato.. paristhitinuM jIvasRSTi mATe vadhu sAnukULa . - dakSiNa bhAratanA keTalAka agnikRta khaDaka banavuM te che. temAM aravallI, vizva, kAzamIra ane AthI jIvasRSTine phelAve sArA pramAmadhya himAlayanA rUpAMtarita khaDako A NamAM jovA maLe che. . , , , kALamAM banelA che. (2) jaLakRta khaDako (Sedimentary rocks) ajIvaka95 (Azoic Era) - eTale ke nadI, sarovara, samudra, himabhUpRSTha kyAM pachInA A pahelA yugane saritA ane baphanI kriyA dvArA kaI khaDakala bhUstarazAstrIone maLyo nathI. racAyelA khaDake. . . * 1 bhUpRSThamAM maLatA khaDakonA mukhya traNa (3) rUpAMtarika khaDake (Metamorphicrocks) vagere A pramANe che. eTale ke agnikRta yA jalakRta khaDake(1) agnikRta khaDako (Igneous rocks) mAMthI garamI, dabANa, rAsAyaNika prakriyA eTale ke pRthvInA garbhamAMthI nIkaLelA ne bhUpRSThanA halanacalanane lIdhe rUpAMtara lAvArasamAMthI banelA khaDake. . . pAmelA khaDako. For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : kacchIana mahAyuga (Cambrian period) navA parvate janme che. badhA khaMDanA bhUtavaMLAMmAM pANI kAzamIranI lIDara ane spiTI bharAtAM te moTA AMtarI samudramAM phera- khINomAM A kALanA khaDako maLe che. vAya che. A ke rIbana kALanI ThaMDakavALI AbehavA " uttara amerikAmAM jayAM Aje rekI cAlu rahe che. ane eNpalIananI parvatamALAo che samudramAM apRSThavaMzI prANIonI bela bAlA che. mAchalIne maLatA AvatAM karoDa jemAM mahAsAgaranAM pANI sitAM te vALA athavA pRSThavaMzI prANI (vertebrates) samudromAM pheravAya che. briTanane ghaNakhare bhAga dekhA de che. samudranI nIce hoya che. sIlUDIana mahAyuga (silurian Period.) uttara bhAratanI kAzamIra ane spiTI A kALamAM paNa khaDano atitI parINanA hiMmata' khaDake A kALamAM samudro jovA maLe che ane temanAM kSAramAM banelA che. - A mahAyuganI AbohavA ThaMDakavALI yuropamAM pata-nimaNunI zikSA jera hoya che. pakaDe che ane AyalenDathI neve sudhI kelI. jagatanI prathama vikasita prANIsRSTi DonIana parvatamALA (Caledonian Range) samudramAM pragaTe che, jemAM kareDa vagaranA upasI Ave che. athavA apRSThavaMzI prANIo (Invertebrates) uttara amerikAmAM bharAyele samudra keTano samAveza thAya che. lAka bhAgamAMthI khasatAM tyAM khAro pATe te vanaspati sRSTi je atyAra sudhI samu racAya che. dramAM ja hatI te bhUmi para vijaya meLave che. javalAsukhI ziyA nahIvata thaI jAya sAIbIriyAnI jamIna para nAjuka che je mAtra osTreliyAmAM ja cAlu rahe che. pAnavALA choDa UgatA thAya che. 1 295 bhAratamAM kAzmIranI lIDara khINamAM e A vIzana mahAyuga (Ordovician kALanA khaDako maLe che. te 35 - Period), AbehavI ThaMDakavALI cAlu rahe che. A kALanI sAmAnya paristhiti ke strI. pAchalA kALanA ghaNA prANIo nAza anane maLatI Ave che, paNa temAM vividha pAme che te keTalAMka navA prANIo paNa vadhu evA maLe che. - vadhuma mA kALamAM ghaNAkharA pradezemAM zvAsocchavAsa karanArA prANIonuM javALAmukhIo phUTI na Agamana thatAM prANIsRSTi, jAmIna para "khone sAco bhAga aMta samudro vistare che. haLa he che. yurepane uttara amerikAmAM dariyAI prANIomAM apRSThavaMzIonuM - : jo " . 0 2 TEXf. " . che - For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacazava ha. vanaspati paNa jAni para zamAM bhrama che. Da phelAya che. konIkasa mANayANaCarbonized DIvAnI ane mahAna Devohran Period period) : ': ': ' - para A kALanA zarUAtanA samayamAM ja A kALanA pUvarSamAM ame ja cA ne bijaLa hoya che, paNa pachIthI amerikAnA piTA maLI bALA che, mahAsAgaronAM pANI nIcA viratAromAM pharI jayAre uttarAdha che amerikAmAM pharI vaLe che. pANI UtaratAM kahevALA jAtA uttara amerikAne peTe bhAga samatala (Swamps) racI che. A sAthe kALA rahevA chatAM pUrvabhAga ane keneDAmAM parvate makhaNa kriyA vadhe che, jene pANImAM ne javALAsukhIe jovA maLe che, jemAM hAlanA aMta bhAgamAM te ata kIana mahAyuganI lAMbI dariyAI khINamAMthI (Hercynian Rang) nA nAme jANItA upasele eNpalecIana parvata mukhya che. pavAnI zaMkhalA pRthvIne moTA bhAga para - yuropamAM, sIlarImana mahAyuganI kelI- upase che. ane te pachI ne lIdhe A yuropamAM A5 mIrANamAM mahAyugamAM astitva maTI gayuM hAtha che. TIne ene mArI ja zivata. - briTanane pradeza sabudra taLe DUmA, jyAre zRMkhalA aziSTa -ko che. ' ghaNokharo yuropa DuMgarALa ne ni jaLa he che. dvIpakalpIya bhArata, osTreliyA, dila jamIna para UgatA suvikasita che. A kikA ane brAjhIla ahesuMga jevo kALamAM khUba pramANamAM jovA maLe che. himakriyA (Glaciation) nI asara heThaLa kAMTALA che. paNa pahelIvAra dekhA de che. . dariyAI prAgajI . AthI zAnuM kAzmIra, piTI, siTima ane, ITa pramANa khUba che, jemAM "MI jazaM) * nAmanI eka mAchalI anya mAchalImI evaresTa para A samayanA hakka maLe che. jema cUI dvArA pANImAM eziaujana , levAnI sAthe sIdhe haMdhAmAM kisajana AhilAne maLI Adhi che, je rAjanita laI zakAya tevuM phephasuM paNuM dharArthe che. mATe Adarza jhAlA thAya che. 15 : - pANImAM ane jamIna para ema bane : cAra tAra virAma lIdho . paristhitimAM charijamAM gaLacara prANIo phelAyelA adha che. (Amphibians) nI utpatti thaI jAI che, jemAM kAcAmAM janamelema thApA mArI Re purAvA hArikAnA sIndhAniyAmAM maLe che. kArbanIpharasa mahAyuganAM jaMgale A - A jahAthanA bah kAzmIra, sviTI, mahAne eka ema ja lAge kumAyuM ane aphaghAnistAnanA citrAla prade- chalihAsamAM hAlArAma"nAvI che, te For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 kAraNa ke A ja jagalA AgaLa upara seAna -nama dA bhU-tarArDa(Son-Narmada Rift) kohavATa ane bhUstarIya pheraphArAne lIdhe * nA nAme oLakhAtI. eka phATa paDe che, ane jagatanA sauthI samRddha kolasAnA tharAmAM temAM uttaramAMthI TIthIsa samudranAM pANI rUpAMtara pAme che. bharAya che. cInathI dakSiNa raziyA, jamanI, beljiyama, ne briTanamAM thaI ne A thA cheka yu. esa. e. sudhI pahoMce che. jI-sthaLacara prANIonA kadamAM vadhAre thayelA jaNAya che. peTe cAlanArAM sarIsRpa varganA prANIo (Reptiles) pahelavahelAM jovA maLe che. mAchalIo samudra uparAMta jamIna paranAM jaLAzayAmAM paNa phelAya che. samudramAM zAkanI saMkhyA ghaNI vadhe che. ja'tuAne pAMkhA ugatAM te UDatAM thAya che. hasI nIana pava tazRMkhalAnu UpasavAnuM cAlu rahe che. mIana mahAyuga (Permian period) kAma nIrasa mahAyugamAM zarU thayelA bhUpRSThanA pheraphArA A mahAyugamAM parAkASThAe pahoMce che. uttara amerikAmAM e'palecIana pava' khUba UMcA UThe che. te ja rIte duniyAnA zrIjA bhAgeAmAM paNa pava ta-nirmANanI kriyA hasInIana pava tatha`khalAnA bhAga rUpe vega pakaDe che. dvIpakalpIya bhArata, dakSiNu aphrikA, AsTreliyA ane khAIlamAM pAchalA mahAyuganI sakriyA A mahAyugamAM paNa cAlu rahe che kaccha, saurASTra ane dakSiNa gujarAtamAM thane pUrvIya madhya pradezamAM segujA sudhI bhAratanA kAlasAnA tharo A mahAyugamAM anelA che. jIvasRSTimAM ghaNAM pRSThavaMzIonA nAza thAya che, te sarIsRpa prANIonA vaividhyamAM vRddhi thAya che. vanaspatimAM suvikasita zaMkudrume vyApaka pramANamAM phelAya che. madhyajIva kapa (Mesozoic Era) pUrva jIvakalpanI sarakhAmaNImAM madhyajIva kalpa zAMta jaNAya che. pAchalA jIvakalpanI vyApaka ne praca'Da bhUcAlananI kriyA maryAdita svarUpamAM jovA maLe che. bhUpRSThanA dekhAva kaMIka AjanA dekhAvane maLatA Ave che. sperA navAdA (Sierra Nevada); enDrIjha (Andes) ane pIranIjha (Pyrenees) jevA AjanA pava tA A jIvakalpamAM sAyelA che. kAmanIpharasa, mahAyuganA vRkSeAnA ghaNA prakAra vinAzane bheTe che ne tenu sthAna prakAra zakudrama ane sapuSpa vRkSA levA mAMDe che. A jIvakalpanI jovA maLatA sAmANI, mANIjagatamAM TrAyesIka mahAyuga (Triassic period) A mahAyugamAM khaDA DuMgarAvI ane che ne vizALa pradeze raNa jevI sUkI paristhitine pAme che, For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara amerikAnA pazcimI pradeze! parathI samudra khasI jAya che ne tyAM javALAmukha- kriyA jovA maLe che. jyAre pUrvIya - pradezamAM epalecIana pava tanuM. gha Na zarU thAya che ne temAMthI nIkaLatI nadIe e TalenTIka mahAsAgarane kAMThe AvelI khINeAmAM kAMpa ne retInA thara pAthare che. yu. esa. e.tu... s'gIna penTeDa DejharTa' (Painted Deser) A kALanu sarjana che. yurapamAM Alpsa parvatanA keTalAka bhAga A kALamAM banelA che. bhArata (paMcamaDhI ne pAMceTa) ane da AphrikAnA gAMDavAnA varganA khaDakA tathA kAzmIra spiti ane kumAyunA keTalAka khaDakA A samayanA che. kAyAnAM pradeze sekasanI ane uttara dakSiNuM" A mahAyugamAM AbehavA zuSka rahe che. vRkSAmAM zaMkudruma vadhAre jovA maLe che. prANI jagatamAM sarIsRpa vanI sarvoparitA jaNAya che. A vanA virATakAya DAInasAra (Dinesaurs) prathamavAra dekhA de che. juresIka mahAyuga (Jurassic Period) A mahAyugamAM pa tAnu ghaSa Nu thatAM khaDo nIcA name che. yuropamAM atava tI samudro racAya che. uttara amerikAnA * greTa pleInsa' (Great Plains)nA nAme oLakhAte pradeza A mahAyuganA pUrvAdhamAM raNamAM pheravAya che. ane uttarAdha mAM pANI bharAtAM A raNa chIcharA samudrathI bharAya che. e'palecIana pava tanu' ghaNu cAlu rahe rahe che. paNa tene UMce uThAvavAnI virAdhI bhUstarIya kriyAne lIdhe ghaNunI asara dhImI jaNAya che. pUrva jIvakalpamAM racAyelI 'haMsInIana patazu'khalAnA pazcima yurepanA eka lAga ghasAI jAya che. phrAnsa, jarmanI ne svItjharlenDanA keTalAka ucca pradeze! Upase che. osTreliyAnA ardhA jeTalA pradeza mIThA pANInA vAlUna sAvara (Lake Walloon) nIce DUbe che. himAlayanA thAya che. cIna ane bhAganA vikAsa (Tndo-China) nA kolasAnA stara A kALamAM badhAyelA che. bhAratamAM jakhalapura, sAtapuDA ne rAjamahAla patAnA jamIna para baMdhAyelA khaDakA ane kacchanA samudramAM aMdhAyelA khaDakA A kALanA che. saurASTramAM dhrAMgadhrA najIka paNa A khaDakI maLe che. A mahAyugamAM AhavA zItaLa che. samudramAM sIjIpa varganA prANIonu ane jamIna para A ja vaganA rAkSasI kadanA DAInaseAranuM vasva sthapAya che. pahelu pakSI AkAzamAM UDatu thAya A pakSIne cAMcanI sAthe dAMta pa hAya che. krITezasa mahAyuga (Cretaceous Period) uttara amerikAmAM jyAM rAkI (Rocky)pava tamALA che. tyAM A mahAganI zarUAtatha eka lAMkhI phrATa paDe che ane temAM thaIne uttaranA Ak TIka pradezathI dakSiNamAM maikasIkonA For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAla sarI kaNa hI vaLe che. retALa paDake ane taLa gujarAtane sAbara nA amejisa vimAnatI kAMThe AvAyAmAM ghaDAyA che samudra che. te - kAzmIra, spiTI ane sumAyumAM paNa : thatI kriyA sAme A samayanA khaDake maLe che. vibhAve evI aparvata chevaTe vAi- A mahAyuganI AbohavA samIte che, ghavAine pedAnamAM palaTAya che, sapuSpa vanaspatimAM jhaDapI vikAsa jevA kArakiAya ghaNA kharA khanija maLe che. rAkSasI kadanA hAInara nAza pAme che. tela ane kolasAnA tha a kALanA che. uttara jIvaka95 (Cenzoic athavA kAma ma mArAM esTreliyaDyAM jyAM Cainezoic Era) janaka sIvI ho sakatAM pANI bhurastarIya kALakramamAM A sahuthI chelle herAya che ne kaLAe e khasI jatAM keTalAka yuvakalpa che, ane AgalA bane chavakalpathI hRAAM A pANInAM navuM vA , sarAvara TUke che. kAraNa ke te haju Alu ja che, (Las Wiate) para eka ja madhya yuvakalpathI lagabhaga badhA ne pUrva A mahAsanA gAmamAM sthita cha95thI Azare pAMcamA bhAganA A jIva hara tira Ave che ne parvata- kalpanA AraMbhe pRthvInA bhUkhaMDoe lagabhaga chekiAya che. hAlanuM svarUpa dhAraNa karI lIdheluM. * nyU nDamAM zikI Asa(Southern apavAdarUpe uttara dakSiNa amerikA eka Alps) surApamAM pIranIjha, uttara amerikAmAM bIjathI chUTA hatA tathA uttara amerikA ne relave evA (Sierra Madre) ane yuropa grInalenDane mAge reDAyelA hatA. dakSiNa amerikAmAM enTrIjha parvatamA khanA antatI samudro lagabhaga adazya thaI gayelA. - mINA (Anancia) ne IzAta - A chavakalpa parvata-nimaNane javALA cInamAM hAlakSmI DuMgarALa viratAra AhavA sAdhAraNa rIte sumazIne racAya che. ' . , je eka saratanA viromAM lijhata lAla phUTI nIkaLe che hajAra banatI jatI hatI. paNa yuva, prazAmAM te ThaMDI ne dhI mAsa mAIlamAM phelAI jAya che. : A jIvakalpamAM virATakAya sarIsRpane mAratanA AyAmaNI savAlanADu sudhInA lepa thAya che. ane tenuM sthAna saratanuM taka A kALamAM thayelA che. prANIo ane pakSIo le che. ' mAtA ane zikSA lAvA aDake, sapuSpa vanaspatinuM prabhutva sthapAya che. namo nI khANa-kha, ja potAnA mAnavanI utkrAMti nA kALamAM thAya che. : namo - ka nA Azrama ka .. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haMsA jIvakalpanA be mahAyuga che. chUTo paDe che ane te sArI gujarAta vidhAna Taza erI ane kavaTanarI , kAMThAne pradeza bane che zIerI mahAyuga (Tertiary Period) (2) asIna yuga (Eogens Epoch) A mahAsAmAM utkrAMta prANIo ane A yugamAM potAnuM gharSaNa thAya che. A cA ne ane , vanaspatinI navI upajAtio vikasatI jovAmAM uttara amerikAnA pazcima bhAgamAM e Ave che. apRSThavaMzI dariyAI prANIonI sAthe A racAya che. briTanamAM javALAmukhakriyA jA che vartamAna jAtinI mAchalIonI saMkhyA vadhatI . , jAya che.. kensanA ghaNAkharA bhAgomAM vArApharatI ke virATa sarIsRpa adazya thAya che, te samudra ane savAre racAya che. saratana prANIo ne pakSIo vadhune vadhu dekhAvA spenamAM pIranIjha parvata vadhu uThe che. mAMDe che. A yuganA AraMbhe Ahapsa parvata - pakSIe dAMta gumAve che. keTalAka vizA- keTaleka bhAga Ubhe thAya che ne aMta sudhImAM LakAya pakSIo jovA maLe che, jemAM zAha- ghasAI paNa jAya che. mRgano samAveza thAya che. - dvIpakalpIya bhAratamAM krITezasa mahAyugamAM " sasalAM, cAmAcIDiyAM, vAnara ane hela zarU thayelI lAvA patharAvAnI kyiA jevAM prANuo vikasI cUkyAM hoya che. yugamAM meTA pramANamAM cAlu rahe che. | vanarapati-jagatamAM sapuSpa vanaspati sarvoparI bane che A kriyAnA pariNAme baMdhAyele hA Taza erI mahAyuga nIce pramANe pAMca 41 a , phUTa jADo khaDaka 'Dekakana Trepa' (Deccan trap). peTA yugamAM vibhakata thAya che, nA nAme oLakhAya che. (1) pelAesIna yuga (Palacocencepoch) 2 saurASTranA ziratA ne zatruMjaya, kAne A yugamAM parvate UMcA UThe che. ' dhINodhara ane taLa gujarAtano pAvAgaDha e - AbohavA samazItoSNathI mAMDIne DI A yugamAM racAyelA mRta javALAmukhI che, hoya che, . ' - taLa gujarAta, saurASTra, kaccha ane Adima sastana prANIo, arvAcIna rAjasthAnamAM A yuganA jaLakRta khaDako para paNIo tathA navatara apRSThavaMzI prANIone uttara bhAratamAM vAsa pharI samudra ane udaya thAya che. saravare racAya che. madhyabhAratamAM narmada, uttara amerikAnA pazcima bhAgamAM sena ane mahAnadI vahetI thAya che tathA javALAmukha-kriyA hajAre mAIlamAM vistare che. vidhya ane sAtapuDAnA pavate racAya che.' - gaMDavAnAlenDamAM bhaMgANa paDatAM bhAratIya TIthI samudranuM taLiyuM upasatA himAdvIpaka 5 dakSiNa AphrikA ane osTreliyAthI laya parvatamALAnA sarjananI kriyA zarU thAya che. For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) elIsIna (Oligocene Epoch) rahe che. amerikAmAM rAkI ane kATeDa - A yugamAM himAlaya ane Asana parvate pharI pAchA UMcA thAya che. utthAnanI kriyA vega pakaDe che. javALAmukha kriyA cAlu che, je yaleuttara amerikAne ghaNekhare bhAga suke sTona nezanala pArka" nA vistAramAM khAsa jovA maLe che. hoya che. ' yuropamAM AlasanI lagolaga laghu jyAre samagra uttara yurepa para samudra 2416 ZL 40' Hial (Sub Alpine chains) patharAya che. A * Upase che. - - pIranIjha parvatanuM UpasavAnuM aTakI jenI sAthe Asa parvatamALAnuM jAya che. te utthAna pUruM thAya che. ' - jyAre Alasa vadhu ne vadhu UMce UThe - nyujhIlenDane dakSiNa TApu samudramAMthI che ane temAM javALAmukhakriyA jovA maLe che. bahAra Ave che.. - gujarAta ne kacchamAM A yuganA khaDako paNa uttara TApu samudra nIce ja rahe che. (4) mAyasIna yuga (Miocene Epoch) saurASTrane TApu samudramAM DUbe che. . A yugamAM uttara amerikAmAM parvata uttara bhAratanA zivAlika khaDake A nimaNanI kriyA vega pakaDe che. yuganA che. rekI, kAskeDa (Cascade Range) ane kaTanarImahAyuga (Quaterinary Period) epalecIana parvate vadhu UMcA UThe che. A yuga bhUstarIya mahAyuge paikIne AgaLa upara A yugamAM rokI ane sauthI TUMko che. eNpalecIana nadIonA ghAvANuthI ghasAtAM jemAM ApaNe jIvI rahyAM chIe. ' temAM UMDI khINe racAya che. ruvAMTIvALA vizALakAya matha yuropamAM AsanA bahAranA bhAganI (Woolly Mammoth) 247 zaidlaient khINanuM kAMpathI pUrANuM thAya che. geMDA (Woolly Phinoceros) jevAM nAza ITAlI epanInjha (Apeanines) parvata pAmelAM prANIo A mahAyuganI vizeSatA che. UpasI Ave che. bhUmadhya samudranA taTapradezamAM javALA pAMca varSa pahelAM ja nAza pAmeluM mukha kriyA jovA maLe che. nyUjhIlenDanuM pAMkha vinAnuM virATa pakSI | gujarAta, saurASTra ne kacchamAM A yuganA moA (Moa) AkhA mahAyugamAM jovA khaDaka maLe che. " maLe che. (5) plAyasIna yuga (Pliocene Epoch) phra moAnuM hADapiMjara baroDA myujhIama A yugamAM parvata-nimaNanI kriyA cAlu (kamATIbAga)mAM mUkeluM che. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavaTanarI mahAyuga plAITasIna ane uSNatAmAna vadhatAM barapha pIgaLe che ne holosIna e be yugamAM vaheMcAya che. samudranI sapATImAM vadhAro thAya che. pappAIsTasIna yuga (Pleistocene Epoch) jethI himayuga daramiyAna bahAra AvelA himayuganA kALa tarIke jANItA A TApuo ne bhUvistAra DUbe che. te yugamAM cAra himayuge (Ice Ages) ane jamIna khullI thatAM ghAsanAM bIDe traNa himAMtara tabakkA (Interglcaial stages) Uge che. AvyA che. himAMtara tabakkA daramiyAna zaMku tethI A yuganI AbehavA vArApharatI UgatAM thAya che. ne prANIo pAchAM Ave ThaMDI ane garama rahetI AvI che. che te pachI pharI himayuga AvatAM agAunI - A prakriyA dakSiNa goLArdha karatAM paristhitinuM punarAvartana thAya che. uttara goLArdhamAM vadhu vyApaka rIte jovAmAM plAITasIna yugamAM AvA cAra himaAve che. yugo ne temanI vacce traNa himAMtara tabakakA - himayuga daramiyAna dhruvapradezane barapha jovA maLe che. khasate asate bahAranA pradezamAM patharAya cu. esa. e. nI grAnDa kenyana (Grand Canyon) 2407 Harl Mhita (Fiord) - parvate ne medAne himAcchAdita ne nA nAme oLakhAtI khINa lAITasInanA verAna dekhAya che. baraphathI karAyelI che, samudranI sapATI nIcI UtaratAM ghaNuM - uttara amerikAnA keTalAka bhAgamAM baraphanA navA TApu. bahAra Ave che, tathA bhUvistAre tharanA vajanathI jamIna hajAra phuTa jeTalI chUTA pADatA chIcharA samudro khasatAM khaMDe 5 UMDI Utare che, jethI racAyela vizALa ne dvIpasamUho joDAya che. khADAomAM greTa lekasa (Great Lakes) nA A bhUmi-vistAra paNa vistare che. - himAcchAdita pradezanAM prANIo nAza nAme jANatAM mIThA pANInAM sareva Aje pAme che, yA himakriyAnI asarathI mukta AvelAM che. ra ka ka aa evA hUMphALA pradezamAM sthaLAMtara kare che, uttara amerikAnA keTalAka pradezemAM jayAMnI nadIo phakata ziyALAmAM ja javALAmukha-kriyA paNa cAlu rahe che. " karatI jovAmAM Ave che. AvA pradezamAM kelIphorniyAnA sakriya jvALALakhI mAunTa dhodhamAra varasAda paDe che. lesana (Mount Lassen)ne janma A yugamAM ghAsanA bIDAthI mAMDIne kukama thayela che. Uge che. dakSiNa bhAratamAM parvata para ane samudra himayugane aMta jema jema najIka taTa para maLatA leTarAITa (Laterite)nA thare Avate jAya che tema tema ThaMDI ghaTatI jAya che A yuganA che, For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R | mAhitamAM himayuge himAlaya ne kAzmIra kai paNa TApu heya che.' pUratA maryAkti rahe che. uttaramAM zivAlika parvatemAMthI nIkaLatI kAzmIra tyAre mAravA sarevara (Lake vedika sarasvatI nadI hariyANA, rAjasthAna Karewa) tane ya che. ne siMdhamAM thaIne kacchanA raNa samudramAM jaNATakamAM vizALa sarovara hoya che. ThalavAya che saurASTra samudra taLe hoya che. - rAjasthAna tyAre hariyALa pradeza hoya che. ; A yuganI sauthI mahatvanI ghaTanA - I. sa. pUrve bIjI sahastrAbdInA pUrvAhimAna (ape-man)mAMthI mAnavanI utkrAMti dhamAM kayAreka dharatIkaMpane lIdhe kacchane raNusamudra pazcime AjanA sparane khase che ne (2) helasInayuga (Holocene Epoch) ') sarasvatIne paTa UpasI Ave che. - AjathI Azare 18000 varSa para pariNAme rAjasthAna-siMdhamAM varasAda kAnajIne ce himayuga pUro thatAM A ghaTatAM thanuM raNa racAya che ane sarasvatI yuga zarU thaye gaNAya che. tene Recent ethatu arvAcIna yuga 2 pI. lupta thAya che. paNa kahe che. - saurASTra, kaccha ne uttara gujarAtamAM paNa . bAnavInA ItihAsane A yuga che. varasAdanuM pramANa ghaTI jAya che.. . bahu meTA bhUstarIya ke bhaugolika phera- ghaNA vaijJAnikonA mate prastuta lehAra thavA mATe A ghaNe nAno gALo che, sIna yuga cethA himayuga pachIno himAMtara chatAM bhAratamAM keTalAka mANapatra gelika tabakko che.. phekasa jevA maLe che A mata pramANe je agAunI paristhitinuM A che bhAratIya ItihAsa ane saMskRtinA punarAvartana thAya te AjathI Azare 5000 thaDataramAM mahattavane phALo Ape che. varSa pachI kavaTanarI mahAyugane came - A yuganA moTA bhAgamAM taLa gujarAtamAM himayuga Avaze. . . evA maLe che. jo Ama thAya te arvAcInakyUba pahAsaurASTra' TANunA rUpamAM samudramAMthI IsTasIna yugamuM anusaMdhAna aravA thaze. bahAra Ave che ane choka ItihAsakALa sudhI (bhAratIya arimalI graMthamAMthI sAbhAra - For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMskAne-pravAhano paricaya bhArata sivAya bIjA dezeAmAM AzvatanI pavitra pAvana divya pravAha ApaNA ASa draSTA mahAmanISIo dvArA kevI rIte phelAyA digdarzana A lekhamAM che, amArA uddezane pUraka hAi A lekhane ahIM sthAna Apyu che. (A lekha sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya, amadAvAda nA taraphathI prakAzita paradezAmAM bhAratIya saMskRti" e pustaka (pAnA 15 thI 27) mAMthI sAbhAra - uSkRta ceryAM che. sapAdaka) bhAratIya-saMskRtinA pravAha anAdi kALathI ghaNA dezeAmAM vahetA rahyo che. koI dezAmAM vepAranI sAthe A pravAha gayeA che te koI dezeAmAM dhamanI sAthe gayeA che. koI deza sattA sAthe saMbaMdha vadhyA che, teA kaI bhAratIya prajAjanAnA hAthamAM rAjakIya sattA AvI gaI che, ne seMkaDo varSa sudhI kAyama rahI che. RgvedamAM samudragamanane ullekha che. AryanAM vahANA ghaNA sthaLethI nikaLI paDatAM. sidhunA mukha AgaLa sumera aMdara, gujarAtanu bhRgukaccha, mahArASTranuM sUrpAraka e pazcimakAMThAnAM ma dvarA hatAM. pUrva mAM tAmralipti, kAMcI geApAlapura, machalIpaTTama vagere khaMdA hatAM mAMgaleAranAM vahANA cheka mADAgAskara sudhI Aya saskRtinA che? tenuM jatAM ne lAka| tyAM jaI ne vaselA. tyAMnI bhASAmAM sa MskRta zabdo che. zarUAtamAM bhAratanAM vahANA kAMThe kAMThe pravAsa karatA; para Mtu pAchaLathI masi huMkArI jatAM. e vahANA mATA hatA ne ghaNA sarasAmAna laI lAMbI khepa karatA. pUrva"mAM malaya deza sAthe bhAratane ghaNA jUnA sadha che. tyAMthI AgaLa cIpa varuNadvIpa vagere pradezAmAM bhAratIya jatAM. cIna sAthe vepAra cAlatA, ne ThaM maeNksiko tathA dakSiNa amerikAmAM bhAratanA loko jaI ne vaselA. eka kALe elekajhAnDriyAmAM hiMdu moTI sakhyAmAM vasatA hatA. mesApATemiyAmAM For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheDANa thayAM temAM jaNAyuM che ke vedika deva sthApyAM. tathA saMskRta bhASA ane bhAratIya tAoDhAM nAma tyAM jANItA hatAM. saMskRtine prabhAva phelA. sara orela I. sa. pUrve 1705rSa pahelAM tyAM sTAIne madhya eziyAnA pradezamAM khodakAma vedika dharma paheryo hato tyAMnA hiMTAITa karuM, temAMthI A viSe ghaNA purAvA maLyA ane mitAnI rAjAoe bhArata sAthe maitrI che. yukreTisa nadInA pradezamAM hiMdu maMdiramAM karI ane tene daDha karavA iMdra, varUNa, mitra 18 thI 22 phUTa jeTalI vizALa UMcI vage. tuM AvAhana karyuM. A ghaTanAmAM mUrtio hatI. talavAra ke bANane upaga thayuM nathI. bhAratathI TheTha rema sudhI jamInamArge - I. sa. pUrve 800 mAM yahUdIoe nepyuM jatAM seLa aThavADiyAMne samaya lAgate. che ke, emanA haramarAjA bhArata AvelA. ne sIriyA bebilena, sumeriyA ane misaramAM - sepArA (zuparika) baMdarethI pAchA gayA tyAre bhAratIya cIjavastuonI ghaNI khapata thatI. hAthakto cIne, sonArUpAnA alaMkAre. plinI nAmanA lekhake kahyuM che ke, dara varSe maka ane mArI sAthe laI gayelA. remathI dasa lAkha zenA mATe bhAratamAM ahIMnA somanAtha ne dvArakA, mathurA ne AvatI. e mUlya mukhyatve mojazokhanI vArANasI, mithilA ne vidarbha, tAmralipti cIjo meLavavA mATe cUkavavAmAM AvatuM. ne kAyA, e nagare grIsa-rAmathI jUnAM che, jemane loko emanI strIone Thapako ApatA , kura-pAMDavathI e prAcIna che." ke, "vaNelI havA jevAM bArIka bhAratIya A sIriyA (sayaza) bebilona, rema vagere vastro paherIne zuM kAma tamArA deha saunI najare zaheramAM ahIMnA vepArIo bhUmimAthe caDhAve che ? ane evo te zuM jAdu che ke jatA. bhAratanAM caMdana karatUrI lepa vaDe tamArI - mArAmAM bhAratanA nava le eTale kAyAne sudhita kesvA mathe cho ?" - ke bhAratanI bahAra bhAravAnA upaniveza I. sa. pUrve 975 mAM yahUdIonA rAjA bAmAe. zivapurANa (pha6.' 19) salamAne emanA bhavya rAjamahelane sajAvavA mAM lokha che ke manunA pRtra tariSyanta bhAratamAMthI keTalIka khAsa cIjo maMgAvelI. patinI gatamALA oLaMgIne uttaramAM emAM bhAratanAM rane ane mera paNa hatAM. gayA ane e zaka jAtionA pUrvaja banyA. misaranA TolemI pAse hiMsa gAye, hiMdI IlAja che javAe sumeru (pAmIra)nI zikArI kRtaNa ne hiMsI zakIe hatI. UMTa uttara ane vikAsa karyo ane bIjA 114 para AvelA hiMdI tejAnA hatA, enA vaMzaja sumerunI dakSiNe jaIne vasyA. vAyu vahALAmAM hiMdI ratno jaDelAM hatAM. bhArapurANamAM jaNAvyuM che ke, kusuvaMzanA rAjA tenA hAthI paNa grIka deza tana gayA hatA. pracAsa hatA emanA se vaMzajo pazcimettara sikaMdare bhArata upara AkramaNa karyuM te gAMdhAmAMthI AgaLa uttara gayAM ne tyAM rAjya pahelAM grIsa sAthe bhAratane sabaMdha hatuM. tyAMnA For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka nagaranuM nAma AveniyA hatuM, te pUrve pahelI ahInA sikakA kAbula, heta uparathI e pradeza yunAna tarIke oLakhAta ne pradeza, saurASTra, siMdhu mA vagere sthAnethI leka yavana dha gaNAtA. I. sa. pUrve cothA maLyA che. tyAre e kevuM vizALa paddha saikAmAM pANinie vyAkaraNa lakhyuM. temAM rAjya haze! vAMvanIlipino ullekha thaye che. ' A arasAmAM ja bhAganI kAramAM elekajhAMDiyAmAM bhAratIya vidyAnuM moTuM helioDorasa nAmanA grIka adhiA hatA. kendra hatuM. pAchaLathI tyAM bauddho paNa AvIne emaNe vaNava dharma svIkAryo ane enagaramAM vasyA hatA. graMthAgAramAM eTalAM badhAM pustake emaNe garuDastaMbha badhA. khuzAsana, halaka, hatAM ke mahaMmada pachInA kALamAM ene nAza IrAna, mesala sIriyA, e dezomAM siddha thayo tyAre cha mahinA sudhI nAhavAnAM pANI dharma phelA hatA. jemanA zAne rasa garama karavA mATe ene upayoga thaya. A sijharanA darabAramAM gujarAta, ra, paraba sIriyAmAM vasatA hiMduonA maMdire I. sa. ane pAMDa rAjAonA zaratI jatA lAla 304 mAM gregarI nAmanA khristI pAdarIe to dezanA vaDA tevajJAnIka paNa hatA. naMkhAvyAM. 5000 mANasonI katala calAvI, i. sa. purve 580mAM pAyathAgorasa ane 438 bacyA temanAM mAthAM mUMDI nAkhIne nAmanA grIka dArzanika jamyA. emane vina kAspiyana samudranI pelI pAra hAMkI kADhayA. brAhmaNe sAthe saMparka thayeluM. sunAmenA tyAM jaIne paNa emaNe navAM maMdire bAMdhyAM siddhAMtamAM emane zraddhA hatI. emaNe hatAM. jIvahiMsAne virodha karyo che. aphalAtana - I. sa. pUrve 60 mAM IrAna sAthe (pleTo)nA saMvAdomAM karma ane upaniSakanI 'bhArata sabaMdha hatA, ne ahIMthI rAjadUte chAyA varatAya che. sukarAta (sekreTisa)ne I. sa. tyAM jatA, IrAnanI ane bhAratanI sImAo pUrve 370 mAM eka hiMdu vidvAna maLelA ne lagalaga hatI. I. sa. pUrve 480 mAM yunAna emaNe pUcheluM ke tamArA vicAranI kaI para IrAnI AkramaNa thayuM tyAre enA rInyamAM sImAe che te kahe. sukarAte jaNAvyuM ke bhAratIya cohAo hatA. tema yunAnI grIka) huM to manuSyanI vRttine ane baeNTinI senApatio bhAratanAM raujemAM paNa sevA pravRttino tAga meLavavA mathake jijJAsuM.. ApatA hatA. emanA rAjadUta megesthanisa pele hasyA. tyAre emaNe ema prazna keTalIya vAra magadhadezanI rAjadhAnI pATali- karIne pUchayuM tyAre tame jANo. patAe putramAM AvyA hatA. bIjA grIka rAjadUta gaMbhIra banIne kahyuM: paramane oLakhyA DAImekasa AvyA hatA. sAkala (siyAlakeTa) vinA tame manuSyanI prati vikeTaluM ja nA rAjA minendra bauddha thayA hatA. minendrane zakavAnA hatA?" grIka taravAnamAM sakriya nAgasena nAmanA sAdhu maLelA. emanA I. sa. darzananI ghaNI chAyA che. bhAratamAMthI e samaye ja nuM te For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM je tatvajJAna gayuM, emAM punarjanma ane pAmIra hatAM. A pradezamAM ThaMDI ane garamI karmano siddhAMta mukhya che. pAchaLathI bauddha vadhAre hovA chatAM humalA ochA thatA. cIna dharmanA amRtanI tyAM varSA thaI ane buddhanI ane bhAratanuM A milanasthAna hatuM ane karuNA, avera ane ahiMsA, maitrI ane bhAratIya, IrAnI, tuka, cInI, tibeTI bauddha emanA vicAre Isu khristanI bhASAmAM navuM ane chevaTe IslAmI saMskRtio ahIM bhegI rAma sIne AgaLa vadhyA che. maLatI. tyAMnA tunDavAMga pahADomAM sahasato A jJAnanI sAthe bhAratanI bIjI vidyAo buddhanI guphAo che. maMdira, gau, mUtie paNa tyAM gaI che. zunya saMkhyAnA AMkaDA, bhIMtacitro, katarelA lekho evuM ghaNuM maLyuM enI AsapAsa pRthvI phare che te jJAna, che. kArIgarane ApaNe zailadeza kahyo tema bIjA zAMza paddhati uparAMta zarIracikitsA ane dezee bIjAM nAma ApyAM che, e pradeza kinI tyAM tyAre kadara thaI che. chavaka nAmanA pUrvathI pazcima 900 mAIla, ane uttarathI thaLa veva zalya cikitsA (sarjarI) mATe ghaNA dakSiNa 300 mAIla, vacamAM retALa pradeza, jANItA hatA, te magajanuM oparezana karI traNe sImAo upara vanaspativALa ne zakatA. zalya cikitsA mATe 925 ojAre dakSiNe nadIovALo deza che. e pradezamAM hatAM. bagadAdanA hAruna-ala-razIda bhAratanI stUpa, vihAra caitya vagere bhAratIya paddhatinAM A vilA upara ghaNu khuza hatA ane ahIMthI sthApatye jaDayAM che. graMthe lAkaDA upara - vaNA vone tyAM bolAvelA. kAgaLa upara, cAmaDI, upara, rezama upara vAyavya dizAmAM IrAna deza sAthe ApaNe lakhAyelA che. emAM eka mahAnubhAva mahAsaMbaMdha hate. pUrva IrAnano bhAga pAtha rAjAe tenA adhikArIone ApelI AjJAo kahevAta. kaMdahAra thaIne eka mArga bAhilaka jaNAvI che, bIjI bhASAnAM lakhANo paNa (balakha) thaIne kALA samudra sudhI jato. bhAratIya lipimAM lakhAyAM che. tyAMthI brAhmI - IrAnanA mArgethI thaIne leke bhUmadhya samudra lipinA sarve mULAkSare jaDayA che. kAzmIranA sudhI pahoMcatA. puruSapura (pezAvara) thI nagara- lekha prakAza nAmanA graMthamAM jevI AjJAo hATa (jalAlAbAda) ane tyAMthI hiMdukuzanI ApelI che te mujabanA lekhe maLyA che. parvatamALA pAra karIne bAhalaka (balakha) mANasonAM nAma juo te bhIma, baMgasena, pahoMcAtuM. bIjA traNa mArga jatA : (1) naMdasena, upava, zitaka, zAmasena che ! ne pAmIrane te kAlgara, (2) tAzkarane raste cara (chUpA mANasa), dUta (elacI), lekhahAraka uttara taraphane tArIma parvatamALA bhaNI ane rAjadvAra purasthita evAM adhikArapade emAM (3) kAramIrathI gilagiTana mAge, paNa e jaNAvyAM che. muzkela gaNAta. A traNeya mArga cInI A pradezamAM kAzmira uparAMta khetAna, gAna athavA sikiyAMga pradezamAM jatA. kucI, thAkaMda vagere nagararAjya hatAM. tyAM enI uttare tIna zAnanA pahADe ne pazcime vepArIo, musApharo ane bhikSue bhAratane For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane saMskRti laI gayA. tyAM gamatI rAjadUte mokalyA. preraNA laIne buddha nAmanA maThamAM vizALa AMtarASTrIya vidyApITha sAdhuo paNa nIkaLI paDayA. to sthApI. bauddha-saMskRta graMthonuM adhyayana azAkanI dharma pravRtti pazcimanA ane karAvyuM. ahIM cInI senApatie AvyA ne uttaranA pradezamAM thaI, dakSiNamAM mAtra bauddha vidvAna sAdhuone cInamAM padhAravA rAjA silonamAM emaNe pravRtti karI, paraMtu pUrvanA taraphathI vinaMti karI. ene lIdhe cIna maMcu. dezamAM ke eziyAnA ke agnieziyAnA pradezomAM riyA, koriyA, jApAna ema ghaNA dezomAM emaNe dhyAna dIdhuM hoya ema jaNAtuM nathI. bhAratIya saMskRti phelAI. ' chatAM navAI e che ke bauddha dharma pUrvamAM, dharma ane saMskRtine prasAra jema Apa. agni dizAmAM, uttare tibeTa-maMgeliyAmAM meLe svAbhAvika rIte thaye, tema ene ne dakSiNe silAnamAM vadhe, IrAna, Ijima. rAjyAzraya paNa maLe che. caMdragupta mauryanuM : mesopoTemiyA, pAtha A, rema vagere dezomAM sAmrAjya ghaNuM phelAyeluM hatuM. enA putra bauddha asara paDI kharI, paraMtu e dharmatyAM biMdusAranA samayamAM grIka selyukasa rAjAne A sthapAye nahIM. ene badale buddhanI asaMraputra enTIokasa mauna pATanagaramAM elacI vathA thI vALa ne khristI dharma tyAM zarU thaye.. hate. IjiptanA TelemIne elacI DAyonI- tibeTanA graMthomAM ullekha che ke, azAkanA siyasa hatuM. biMdusAre koI grIka philasUphane putra (kustana) kuNAle madhyaeziyAnA tAnamAM bhAratamAM lAvavAnI mAgaNI enTIokasane bauddha dharma sthApavA ghaNe parizrama uThAvyo. karelI; paNa koNa AvyuM te jaNAyuM nathI. te pahelAM hiMdu dharmane tyAM pracAra thaye emanI trIjI peDhIe agAdI para AvyA hatA. hiMdu devatAonI mUrtio tathA graMtha I. sa. pUrve 361 mAM emaNe mahA nadI tyAMthI maLyA che. ene vizeSa vaza kaniSTha ane kRSNa nadI vaccenA kaliMga deza upara (I. sa. 78 thI 101)ne ghaTe che. e zaka caDhAI karIne jIta meLavI. emAM ghaNuM lake sAthe bhAratamAM AvyA ne pezAvaramAM mANase mAya gayAM, ghaNA keda pakaDAyAM ne rAjadhAnI sthApI. thaDA samayamAM emaNe bauddha vadha thayuM. ethI hAhAkAra macI gayo te pachI dharma ane saMskRti svIkArI lIdhAM, takSazilAnI emaNe AkramaNa nahIM karavAne nizcaya karyo. vikhyAta vidyApIThane rAjayAzraya Ape, e bauddha dharmane zaraNe gayA. lokahitavALAM azokanI jema bauddha pariSada bhI ane ghaNAM kAma zarU karyA. bauddha pariSada meLavI ne graMthanuM kAma AgaLa dhapAvyuM. emaNe emAM karAvyuM ke paradezamAM dharmane pracAra saMskRta bhASAnuM prabhutva vadhAryuM. kaLA ane kare. lokonA hRdayane jItI zake enI ja sthApatya khIlavyAM ne IrAna, aphaghAnisthAna, kharI chata che, ne vijaya te dharmane hAya madhya eziyA, kAzmIra ne paMjAbamAM bauddha e saMdezA sAthe emaNe dUra dUranA dezamAM dharmane daDha karyo, bhAratanI bahAra dharma pravartake For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyA, emanA samayamAM kumArajIva uparAMta, lokoe e pradezamAM vasavATa zarU karyo ke azvaghoSa, nAgArjuna, vasubaMdhu evA vidvAne vepAra arthe gayA pachI karyo, te te ke thayA. e uparAMta caraka jevA AyurvedanA niSNAta kahI zake? paNa thayA. pArzva, mAthura, vasumitra vagere kathAsaritsAgaraMmAM Ave che ke, devathayA. bauddha tatvajJAnanA mahAkaSa je smitAne vara tAmralita baMdarethI vahANe mahAvibhAsa" graMtha paNa taiyAra thaye. bharIne malayadezanA kaTahA baMdare gaye. AvI sAhitya, kaLA, saMskRti ne vijJAna ema ghaNI lekakathAo viSe jAvA-sumAtrAnA pradezamAM vidyAe khIlI. mahAkAya mUrtionI racanA cInI musAphare gayelA temaNe neMdha karI che. A samayamAM janmI ne gAMdhAra zailI tarIke emAM joke pradezanAM ke vyaktionAM nAma jANItI thaI. e rAjyanI sImAo remana badalyAM che; paraMtu e pradezanA zilAlekha, sAmrAjyane lagatI hatI. vepAra ghaNA vadhyA maMdire, samAdhIe, nagaronA avaze vagere hatAH dezamAM aDhaLaka dravya AvatuM hatuM. ghaNAM sAdhathI ApaNe tyAM phelAyelI bhAratIya kIti ghaNI phelAI hatI. A sAmrAjya IrAnI saMskRti viSe jANI zakIe chIe. eTaluM ja cInI, mana, madhya eziyA ane bhAratanI nahIM, paraMtu tyAMnA rivAje, kaLA ane saMskRtionuM milanasthAna hatuM. I. sa. nA sAhitya upara rahelI bhAratIya asara, tyAMnI cauda saikA sudhI A prabhAva rahyo. A prajA mAnyatAo, bhASAmAM rahelA zabdo vagere AvI tyAre pachAta hatI, paraMtu thoDA sama bhavya bhUtakALanI sAkSI hajI pUre che. thamAM bhAratIyatAnA raMge raMgAIne enI rakSaka e pradezanAM sthaLonAM zeDAM nAma joI e ne piSaka banI. uttare jamInamAge bhAratanI te AzcaryathI cakti thaI javAze niH asara vadhI, paraMtu pUrva ane dakSiNa samudra varuNadvIpa, malAyAH malayadeza, jAvA cavadvIpa mArge saMskRtinI saMgAthe rAjakIya sattA sumAtrA suvarNadvIpa, siMgApuraH siMhapura, paNa gaI. siyAma dvArAvatI, emAM sukhedaya(sutAIdakSiNa bhAratanA kAMThAnA pradezamAM rAkSa- thAI), ayodhyA, harinarAlaya, zaMbhupura, seno upadrava thate. te cAMciyA leka hatA. yazAdharapura, amarepura, vijaya, pAMDuraMga A phariyAda pahelI agatya muni pAse gaI vagere nagara hatAM. AMdAmAna IndradhanudvIpa, tyAre emaNe samudranuM pAna karyuM, arthAt e nikobAra : nAvarama, proma: zrI kSetra, emAM cAMciyAne vaza karavA jevI moTI naukAsenA arimardanapura ane haMsAvatI hatAM. vieTanAmAM UbhI karI ane samudra pAra karI gayA. (anama) caMpA, kaDiyA kAja, pUrvanA nAvikanA kuLaguru agatya rahyA che. jAvAnA rAjA devavarmananA elacI I. sa. ne jAvA, sumAtrA temaja TheTha selibisa- 132 mAM cIna gayelA tyAre e rAjya keTaluM boni ane jApAna sudhI emanI pUjA purANuM haze ! azokanA samakAlIna TolemIne thatI. cAMciyAone vaza karavA jatAM hiMdI yadvIpa viSe khabara hatI. trIjA rakAmAM For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ' cInanA elacIe e pradezanI purANI lakathA pradezamAM ullekha che ke, kapilavastunA viSe noMdha karI hatI ke, "A bajAramAM rAjA azizaja sainya sAthe bamanA tta pUrva ane pazcima maLe che. nagarasa hajAra bhAgamAM UtayAM ane IzavalInA uttara bhAgamAM brAhANe che. loko emane dhama mAne che nArogamAM rAjya sthApyuM. enI 31 peDhI I. sa. 240 mAM yunAna (hiMdI cIna-caMpA) pachI buddhanA samayamAM kSatriye AvyA emanuM mAMthI bhAratamAM dUta AvyA hatA ne emanuM seLa peDhI rAjya cAlyuM ne AgaLa vadhI kAma pUruM karatAM cAra varSa vItI gayAM hatAM. zrIkSetra (prema)mAM rAjadhAnI banAvI. AvI, ghaNI lakathAnA ullekha che ke mahesamAM cInanA graMthamAM seMdhAyuM che ke, koMDice Di1 azokanA vaMzaja ne kabajAmAM IndraprasthamA AkAzavANI sAMbhaLI : "phanAnamAM jA tyAM vaMzaja, ArAkAnamAM kAzInA vaMzaja ane rAja kara." ne tyAM jaIne emaNe bhAratIya cInanA dakSiNa prAMta yunAnamAM azokanA vaMzaja paddhati mujabanA niyamo karyA. pAMcamI sadImAM hatA. eka e ullekha che ke, kali phunAnanA rAjA jayavarmAne cInamAM dUta mokalyA dezamAMthI vIsa hajAra kuTuMbe jAvAmAM jaIne ne madada mAgI. trIjI sadImAM nAnakiganA vasyA. ja 5 rAjAe dhamAMtara karyuM hatuM. dejInamAM mArA zabdonA rAjya viSe araba vepArIoe chavaka nAmanA bauddha sAdhu kAja thaIne varNana karyuM che. ISnarAsa teha (I. sa. 903), vepArI vahANamAM gayelA, tyAMthI e (290- lakhe che ke, zailendra jevA zaktizALI bIjA 303). kenTona sudhI gayelA. mArgamAM koI rAjA nathI. dhanamAM emane koI ba. dharmopadeza karI ghaNAne bauddha dharma lIdhA ne bariye nathI. I rajAda beha bakhe che ke pAchA bhAratamAM paNa AvyA. tyAM jaIne rAjAnI rojanI Avaka 200 maNa le che. kalyANarucie bauddha graMtha utAyAM trIjI bIjA araba lekho che ke, ahIMthI kevI sadImAM tyAM 20 caityo. ane 500 sAdhuo kevI cIjonI nikAsa thAya che. cInane raste hatA. bhAratanA loko tyAM AvI vasyA hatA eka mahinA jeTaluM dUra che. eka hajAra ane rAjadarabAranI cAkarImAM paNa rahyA hatA. parasaMganI aMdaranA TApuo upara rAjAne - A paristhiti ApoApa ke acAnaka adhikAra che. kalahAnA baMdarethI caMdana hAthIdAMta nahotI thaI, zaukA pahelAM prAcIna Aryoe TIna, sAga, tejAnA vagere mAla jaya che. bhUmimArga ane jaLasaMge sAhasa kheDayAM vasatI gIca che. rAjamahela khADInI pAra che. hatAM. te pradezamAMthI senuM-rUpuM, ra, rAjA rAja eka sonAnI ITa pANImAM padha. marImasAlA, sugaMdhI dravya, vagere lAvatA. rAve che. rAjA gujarI gayA pachI e senuM e vahANamAM cInane mAla paNa bhAratamAM bahAra kADhavAmAM Ave, tela thAya te prakAmAM Avate ne ahIMthI pAche pazcima ke uttaranAM vaheMcI Ape che. temAM garIone paNa hiraso bajAramAM paNa jatA. maLe che, For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvAmAM sajAnA mRtyu pachI emanI samAdhi madhAtI. te caMDI memata, ca'DIkalasana, ca'DIsarI, ca'DIpavana ema eLakhAtI. nAlukAnA kheAdakAmamAM jAvArazailInI smRti maLI che. jAvAnA zAsakomAM Adarza rAjyavyavasthA mATe zaNI suhitA vikhyAta hatI. AniyAmAM caukramI sadImAM hiMdu rAjya raghu evA cInI ullekhA che. e rAjya paNa jAvAe jItI lIdhuM. pachI muslimAnA hAthamAM gayuM.. Azare I. sa. 750 mAM rANunnuranuM vizvavikhyAta madira kha dhAyu', kahe che ke, seA varSe e pUrepUruM khadhAI rahyuM. hiMdI-jAvAnI kaLAnuM e sauthI mATu smAraka che. enA nava mALa che. cheka upale mALe ghaMTa AMkAranA stUpa che. upalA traNa mALa geALAkAramAM che. nIcenA traNa mALa cArasa AkAramAM che. enI sIDI, kamAnA, geAkha, vageremAM buddhanAM zilpa che. jAtakakathAAnA prasaMgA, avadAna ane lalita vistAra che. bhaktinA sanya pra4zana jevuM' A madira che. AvuM khIjuM vizALa mandira ka meAjanA aMdhakAramAM che. e navamA rIkAmAM madhAyu' che. maMdiranI cAre bAjue mATI khAi che. pAMca mahAdvAra che. sA sA phrUTanA paheALA pAMca mahAmArga che. e enI bAMdhaNI ceArasa che. pharate mATeA kATa che. eka eka bAju khacce mAila lAMbI che. madhyamAM maMdira che. bAramA saikAmAM kAravaTA dhAyA. manuSya A pRthvI upara ghaNAM dharmAMsthAnA madhyAM che temAM A sauthI vizALa sthAna re che. enI khAI 600 phUTa paheALI ne mAIla cArasa che. enA traNa mALa che. pahelA mALa 1874215 mITara, bIje mALa 2004 115 mITara ane trIjo mALa 75475 mITaranA che khIje mALe 22 phUTa UMce ne trIjo mALa 40 phUTa UMce che. enAM 12 zikhA che. pradakSiNAnA mAga upara chata che. TheraThera kaLAnI zAlA che. hariva'za, purANA, zamAyaNa ne mahAbhAratanI kathAnA bhIMta zilpe| puSkaLa che, khamAMthI te ainiyA sudhImAM sa MskRta AlekheA maLe che. enA samaya bIjI sadIthI eka hajAra varSa sudhInA che. hiMdI cInamAM hajI pAlIbhASAnA rAjIDhA jIvanamAM vyApaka upayoga thAya che, ekalA caMpA (uttara viyeTanAma) mAM 100 zilAlekha maLyA che. khAjamAM A lekhonI bhASA UMcA sAhityavALI che, su Mdara kAnce che, kALanA paDatAne yaza Ape evI che. kAvye lAMbA paNa che. rAjA yazA vananA cAra zilAlekhanAM kAnyAmAM 50, 75, 93, ane 108 zleAkI che. enA chaMtu bhAva, mAhitI UMcAM prakAranAM che. rAjA rAjendravananAM lekhakAvya 218 ane 298 leAkanAM che. A dezeA bhAratathI hajArA mAila dUra hAvA chatAM A kAnyA zuddha bhAratIya kAvye che. sava graMthAmAM hiM'- mauddha ane jaina tattvajJAna tathA devAnA ullekhA che. ca'pAnA traNa rAjAe peAte kavi hatA. eka tA cAre vedamAM pravINu hatA. bIjA vaLI SaDUdanamAM ne vyAkaraNamAM pravINa hatA. trIjA nAradIya ane bhAga vadhazAstra ane For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jyAtiSa tathA mahAyAna tattvajJAnanA sArA jANakAra hatA, ke kheAjanA zevamanane kALyAnA zaiAkha hatA. bIjA rAjA gaNitamAM ane magALavijJAnamAM pravINa hatA. che te bhAratanI mUrtio karatAM paNa vadhAre suMdara che. prajJApAmatAnuM ziSa bhakhA jagatamAM ajoDa che. rAmuduranI yuddhanI pASALumUrti khUba suMdara che. bIjA zilpA dhAtumAM paNa che. jenI mUrti heAI zake e khayAM devadevIonAM zilpa tyAM thayAM che. jAvAmAM sa MskRta bhASA cAlI eTalu' ja nahIM, para Mtu tyAM sa MskRtamAM navA graMtha lakhAyA, ne sArI sAhityasevA thaI. I. sa. 1000 thI 1500 nAM 500 varSomAM kaDhiri, si'hasAra ane majapahitanAM rAjyAnA Azraye ahI bhAratIya sa MskRti ghaNI khAlI. smarabahena, arjI navivAha, bhAratayuddha, sumanasAMtakavidhimAM (puSpathI mRtyu--raghuvaMzamAM ajarAjAnI patnI ane dazarathanI mAtA IndumatInA mRtyunA prasa ga) vagere kAnyA prasiddha che. bhAratanI bahAra saMskRtanA ATaleA baMdhA vikAsa khIje kyAMya thayuM nathI. pAlIbhASAnI dhArA khamAM, siaAna ane hiMdI cInamAM hajI vahe che. silAna, khAM ane siyAmamAM bauddha dharma pradhAnapaNe rahyo, bhIjA bhAgeAmAM brAhmaNa dhama pracalita rahyo dhama gauNa sthAne rahyo. tyAM hiMdu "smRti A jaDI ; navIonI keTa brahmA, viSNu ne maheza e traNeyanu tyAM sthAna che; paraMtu zivanuM suya sthAna che. khIjuM sthAna viSNunu che. baMne purANathI tyAMnA leAkA pUrepUrA jANakAra hatA. pUjA keTalAMka rUpAMtara thayAM che. te vaNI keTalAkanA leApa thaye che. agnieziyAnA pradezAmAM bhAratIya gumA eka zilpanI ghaNI pratiSThA che. pratimA UbhI che, e hAtha che, mUche che, aNIyALI vAhI. che, peTa meTTu che, hAthamAM kamaMDaLa ne trizULa che, kahe che ke, A mahAyegI ziva che. vaLI ema paNa kahe che ke, e zilpamAM InDoneziyAnA prANa bhaLI go che. mAne che ke A muti murti agastyanI enI bhAre pratiSThA che ne pUjA thAya che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyaMta mahatvane hasta likhita bhaMDAranA ratna samo prA....cI........5.... !" vijJAnavAdanI aMjAmaNI chAyA taLe kalpita adhakalpita mAnyatAothI bharapUra vartana mAtA kAlIna bhaugolika jJAnane AdhAre "vartamAna dekhAtI pRthvI jeTalI ja duniyA paNa vartamAna duniyA karatAM bIje paNa mAnava sRSTinuM astitva che. temaja AjathI gabhaga 250 varSa pahelAM ApaNI mAnyatAmAM na Ave tevI bAbatavALI duniyAnA astitvanI khAtrI karAvate A patra khUba gaMbhIratAthI zAMta citte taTastha rIte vAMcavA * -saMpAdake. . zrI tArA talane kAgaLa tene bajAra kesa 12aaaa che ne tahAM - savasti zrI sadA huM pANI paMthA thakI thakI kesa 2000) tArA tabela zehera che, bhAI ratanacaMda caraNAna zrI gAmahedarAbAdathI parathama hajI tIhAM rAjA taraNuM kAla lI. bhAI padamazAnA praNAma vAMcaje. pUjA kare che, te rAjA bahu guNI che, jaina " jata atare khemakuzala che tamArI prema- dharamI che, sumatAvatI tA. sIalavatI tA. khuzAlInA kAgaLa lakhavAjI. . jasavatI tA. guNavatI tA. sarasvatI saravA apaca bIju samAcAra eka prIchocha guNakArI che bIrAjamAna che. - ame amArA parIvAra samasta laI saM. te nagara madhe amo dana 42) rahyA chIe, 1805) madhe deva dezAMtara jAtrA karavA gayAM tahAM bIjA devala che tahAM gayA te madhe hatA tenI hakIgata lakhI che te vAMcacha paratamAo sevaraNa jAbanI che. parathama zrI amadAvAda thakI zrI tArA enA gaNItanI paratamAo naM. 132 che. taola sehera kesa 4000) tenI vigata. bIju paratamAo (150) phaTaka ratananI zrI amadAvAda thakI AgrA kesa che, te paratamAonA ame darasana karyA che. 300) che, te AgrA thakI kesa 300) te nagara madha sevaDAnI muratI dekhI mahA lAhora che. tIhAM thakI kesa 150) mulatAna dharma dhana tA. gAMnanaMgaNa pajhapa saghalI vAta che, tIha thakI kesa 90"AsApurI nagarI. madha purI sarava guNa saMpuraNa che, For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toha thakI kesa 4) jaina maMdIra ame saM. 1821)lasADa mAsa maLe ane tAmalabaMdarI nAmanA ga. 2 AvyA. jAtrA karIne ame parata AvyA chIe tahAM jaina maMdIranA bhaMDAra madha dravya A kAgaLa bhagavaMtanA guNane 900000000 aMke nevuM karoDane dravya che, (saMkhyAne) che. je vanA devala bIjA devala dharava che eka 4000) 5ratamAo lIlA mANekanI che. dharama tA. eka lAkhanI cAlIva che bIjuM 15000) paratamAo sapheta pASANanI che. gara nathI 545) paratamAo nIlA ratananI che : nAsa salakhAnI eka lAkha ne esI 487) paratamAo kAlA ratananI che." hajAra che te gAra nathI, gaTha taraba che, paNa 190) patamAM kesara varaNa ratananI che. evA paDInA koI vace evA nathI. 3486) paratamAo dhAtunI che. te nagaranA vana madha sApa tA. vAghane 13) paratamAo gomeda ratananI che. leo ghaNe che, tahAM rIkhavanAmI jatI 16) paratamAo bAvana caMdAnI che. rahe che, tenI varasanI uma la0) nI che. che paratamAo mIlA tamanI ja che - te sAMja upara bhIkSA mAgavAne kAje - eka AMgaLI paramANe che. ' nIkale che, te jogI ahAra maLe te le che 6) paratamAo pArasanI eka AMgala nakara lete nathI paramANe che. te sAdhujInA ame darasana karI tIhAM 1) paratamAo motInI che. 9) paratamAo mANekanI che, thakI kesa 65) gaMgAnAmI nagara che, te nagaranA vana madhu zrI somanAtha svAmI. ) paratamAo hIrAnI che AMgala eka - paramANe. ke - - tIhAM parabhavacaMdra sAdhu rahe che. 5) paratamAo pArasanI che Ama eka te sAdhujI mAsa 1) madhe vAra be pAraNuM paramANe Dara che . kare che, jegavAI AhAra male te levA nahI e rIte paratamAo naM. 24764e ke te bIjA mahIne AhAra le evA sanI. vIsa hajAra sAtase cosaTha che eka derAsara rAjanA darasana thayA che. te thakI ame AgaLa jatA hatA. te tIhAM rAjAnA mehela madhe mukI che. sAdhujIe amane javA dIdhA nahI kahyuM je tIhAM coka madhu zrI zIkhavanAthatame AgaLa jaso nahI, tahAM thakI keI mInuM deheruM che ne UMcuM eka jananuM coraAgaLa jatuM nathI tahAM thakI kesa 300) kasanuM che. * * ekaraMge malaka A evI amane hajI tIhAM akekuM desI mImAM rAsI eka gata kahI 5ramacaMdra sAdhue kahI eTale be cAra desI maMDa5mAM rAsI mArA che -- For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - cAra tarapha chane parasAdanA daherAsaranuM tenI jAtrA karI ame Agala cAlyA vALuM trAMbA madhe AveluM che, keTanA thaMbha tahAM thakI talagApura nagara kesa pa0) che rUpanA che, ne kAMgara sonAnA cheA tIhA ame gayA tahAM jIna parasAdanA : bIju senAnA thaMbha tathA rUpAnA derAsara naMga 28) kAMgA che. tIhAM zrI caMdaNa prabhunuM deherUM moTuM - te juna parasAdanuM sIMbAsaNa senAnuM che, te daherA madhe paratamAo naMga 1028) che tamo jAbanuM che, te sIMgAsaNa upara tenA darasana karI ame AgaLa cAlyA paramAnA raNacALa ratana che, tIhAM thakI kesa 720) gayA. tyAM AgalA se prAtamAe pahoLapaNamAM varaNa pramANe talagATIne mulaka Avyo tI. eka lakhapura paNa che tenI te paratayAnuM varaNa rAtuM tA. dheluM tA. AgaLa tArA bola sehera che. nI tA: kAluM saM. pIluM Apa ApanA te nagara moTuM che. kesa 400) lAMbu paNa pramANe che gata pANI patha thakI ghumaTa che te nagarane keTa lehAne che, ne rAjAnA samajanI muratI kesa-2600) che, paravata mehelane keTa sapheta dhAtune che. upara ane muralI adhara che, tahAM rAjAnuM nAma zrI dhIrajI che: ie ghumaTa samajananI muralI covaDI hAtha mahArajI surasaMga varadhamAna rAja kare che, (8) ne uMcI paNa hAtha 38) che. tIhAM vepArI loka hIrA mANeka matI | teja paganA nakha upara zrIphala naMga 28) jhavera rU! kApaDa vIse sarava Apa ApaNA ghera jAya che, te madhe koI koInI vastu are enI jAtrA karI ne amo AgaLa cAlyA laI jatuM nathI. paNa ehevA loka moTA tIhAM thakI kosa 600) gamA tIhAM talAva dharamI che 64 17 beThuM AvyuM ke te nagarane bajAra kesa 60) ne che tIhAM te talAvanuM makha kesa 12 ) nuM tIhAM nagara maLe jainanA aMdaranA derAsara naMga che. tenA zAstramAM zrI ajItanAtha svAmInuM 700) che tIhAM rAjA parajA sarave jaina dharamI che tIhAM ame nAvaDA mathe besIne dAra- jaina sIvAya bIjA devane kaI mAnatuM nathI sanA gamA vahAM chata paratamAM covaDI te nagara madhe devala naMga 1) moTuM che temAM hAtha-da) che ne #cI paNa hAtha 10) che paratamAonI gaNutanI vIgata lakhI che. A patra rasIka stavanAvalI (bhA. 1-2-3 prakAzaka Ara. vAlalAla ke. ghIkAMTA : rAha apasavAda)nAM pAnA naM. 187 thI 191mAMthI sAbhAra uddata karela che. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kALacaka ane kemika kelenDara pU. zrI sUryodaya sUrIzvarajI ma.nA ziSya muni naMdaSavijaya jayArathI manuSyanI vicArazakti sateja jyArathI vijJAnanI vividha zAkhAomAM, thaI tyArathI brahmAMDa ane tenI utpattinA bhautikazAstranI aNuvijJAnano zAkhA tathA prazno ukela meLavavA mATe te athAka padArthanI zakti ane brahmAMDanI samaya prayatna karavA mAMDe che. pachI prayatna (Time) avakAza (Space. ane dravya AdhyAtmika hoya ke vaijJAnika heya, (Mattar) nA saMbaMdhanI zedha karatI - zAkhAe nIkaLI tyArathI, balake te pahelAM chevaTe te kane jagatanA niyatAnA paNa ghaNA dAyakAothI brahAMnI ti, - niyama ane rahasya jANavAM che ane vaijJA- eka dinAka ane sanA dvArA calA prazna nika paddhatie e rahasya jANavA ati perAlika jagAmAM cakaDoLe caDala che.nA muzkela che, paraMtu AdhyAtmika paddhatie e mATenI vividha zAyarIo paNa rajU thaI che. rahasya pUrvanA maharSioe jANyAM ane te 1 A badhI thIyarIomAM sauthI vadhu ApaNI samakSa mUkyAM che. mAnya thIyarI biga benga(Big BangThey paraMtu kALa bhAvanA kAraNe ane moTA dhaDAkAnI che. pAzcAtya saMskRtinI asaranAM kAraNe e je ke jaina dharma ane dhaDAkInI siddhAMtane ApaNe satya mAnatAM thAkAe thIyarImAM AMzika rIte mAne che paraMtu chIe. paNa je nirapekSa satya (Absolute vijJAnike je rIte tenuM nirUpaNuM kare che Ta) che. tene deza-kALanA sImADA jarA temAM mAna nathI. . . paNa naDatA nathI. tene samayane ghasAro te vAmikenI mAnyatA pramANe e sATA zuM, 2 sarakhe lasarako paNa paDatuM nathI. dhaDAkA pachI sUryanI utpatti, pRthvInI - UlaTuM te nirapekSa satya kALanI bhaThThImAM utpatti, sajIva sRSTinI utpatti ane manu zekAIne vadhu pariNA bane che. enI utpatti vageremAM che samaya gALA jaina dharmanA siddhAMte paNa AvA ja, mi. kAla segane nakakI karyuM che te ane kALanI bhaThThImAM hajAro varSothI zekAIne jaina dharma pramANenuM je kAdhaMcake che, te paripakava banelA ane vividha kasoTIomAMthI baMnemAM ghaNuM sAmya che. * pAra utarelA siddhAMta che. jo ke A aMgenI sarakhAmaNI karatAM : :: For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMnemAM samayagALa sivAyanA banAvone tA- (jIvako pAMgayAM-15, navembara vata tathA paristhitine taphAvata ghaNe vadhu (10) pRthvI para prANavAyumaya vAtAvaraNa-1, dekhAya che. A ja Disembara kAraNa ke jaina siddhAMta anusAra sUryanI, (11) maMgaLa para UMcA uSNatAmAne khAIe pRthvInI, sajIva sRSTinI, manuSyanI navI racAI-5, Disembara utpatti thatI nathI. jyAre Adhunika (12) jaMtuonI utpatti-16, Disembara vimatu teonI navI ja, utpatti mAne che. (13) mAchalIo janmI-19 Disembara ane pRthvInI utkrAMti tathA sajIva sRSTinI (1) pakSIo jabhyA-ra7 Disembara ukrAMtimAM prathama ekaSI jIvANu pachI (15) rAkSasI kadanAM sastana prANIo jamyAM temAMthI bahakoSI jIvaNa ema kame kame karI -30 Disembara " , vAnaramAMthI manuSya pedA thaye evI mAnyatA (16) mANasa pedA thaye-31 Disembara dharAve che, paraMtu te nitAnta bhrama tathA - have kharI majhA jAme che. 31 mI Disembare mANasa janme pachInA kalA- sau prathama kAlasegananuM kesmika miniTa ane seMkaDo hisAba nIce kelenDara ApaNe joIe. mikAlasegane pramANe che sauthI moTo dhaDAke ane pralayakALanI kSaNa (17) mANasa janme-rAtre 10.30 sudhInA 12 mAsa eTale ke 365 divasanA (18) paththaranAM ane vaparAza zarUbhAga pADayA che, 1lI jAnyuArInA divase rAtre 11.00 mATe dhaDAke thaye te pachI banelA banA (10) khetInI zodharAtre 11 ka. 50 mi. vanI tavArIkha kArla segane nIce pramANe ApI che. (20) buddhane janma-rAtre 11-59-55 (1) moTo kaDAke-1 jAnyuArI 6 (21) Isune janma-11-59-56 (2) AkAzaga gAne utRbhava-1 me (22) bhAratamAM zUnyanI zodha-11-59-57 (3) sUryane udbhava-9, sapTembara (23) yuropamAM navajAgRti ane vijJAnamAM () pRthvInI utpatti-14, sapTembara prayogapaddhati zarU- -11-59-59 (5) pRthvI upara jIvananI zarUAta-25, (2) Tekane jInI pragati, mAnavane khatama sapTembara karavAnAM zastronI zodha, vizvasaMskRtine " (9) pRthvI para sauthI jUnA khaDako uddabhava ane avakAzayAtrAnI zarUAta-have - sajA -2, okTobara ane navA varSanI prathama sekaDe. (5) amilaka, okTobara ( A thayuM AjanuM atyaMta Adhunika (8) suhamachamAM liganI zarUAta-1, ane vizvanA TocanA vaijJAnika Do. kAla. segane banAveluM tathA uccakakSAnA pattA navembara For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikAe mAnya karela kAsmika kelenDara. hamaNAM ja I. sa. 1979mAM prakAzita thayela cAlsa DArvina likhita Arijina anAva samaya 5 amaja varSa pahelAM -moTo dhaDAko ane pRthvI chUTI paDI --pRthvInA pApaDAnuM nirmANu thayu 4.6 3.5 1.7 70 (1) lagabhaga 28-02 PSPS$(r)? (8) (11) 27 ;" (7) : ', 29 " 52.5 inspir 36 28 "" ,, "" ', 29 "" ra thara 1 93 99 -jIvananI zarUAta ane bekaTerIyAnI utpatti -vAtAvaraNamAM AkasIjananu nirmANa 99 99 "" karADa varSa pahelAM -mahukoSI prANI, aLasiyAM ane tenAM 57 karoDa varSa pahelAM .. 36 ,, OM.... "" 99 29 "" 19 (12) lagabhaga 21 karADa varSa pahelAM 13 (13) (14).. (15) (16) "" ', "" "" 99 29 "" 99 36 "" 399 "" 29 "" "" A spesIsamAM Apela cATa gujana kasmAleAjikala manAvA nIce pramANe banAvA ApI zakAya. upara jaNAvyA pramANenA samayagALA jevA ja samayagALA jaina kAsmelAjImAM Ave che ane te prAcIna jaina Agamo tathA anya graMthAmAM vadhu vAcela che, te A pramANe che. azmionu sarjana. -karoDa-rahitanAM ghaNIjAtanAM prANIonAM azmi Anu prathamavAra nirmANu -mAchalIonI utpatti -jaM tuonI utpatti --ubhayacara (deDakAM vagere)nI utpatti -bhUja parisarpa, uparisapa vagere (Reptiles) nI utpatti 114 '** -sarIsRpeA (Reptiles) nA uccakakSAnA athavA aMtima takhakAnA vikAsa ane DinAsoranI utpatti. -sastana prANIo (Mammals)nI utpatti -hinAsoranuM prabhutva -DinAsoranAM pUrNa vinAza 1 sastanavaMzI prANIonA vikAsa zarU -mahimAnava athavA mAnavapazu (Hominids) nI prathama utpatti, jaina siddhAMtanA AdhAre kALacanA mukhya be bhAga che, jene jaina paziASAmAM utsarpiNIkALa ane avasamAna kahe vAmAM Ave che. AmAM avasarpiNIkALa te ja ApaNA For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAdhunika jAsTika banAvavAmAM samaya che zrI rAma pAma juma che thI avavikALamAM mue cha lAge che, ane tenAM kanI saMkhyA 2.4129 jene ArA kahevAmAM Ave che. te palyopama che." zrI kaha5rcAmAM jaNAvyA pramANe cethA ArAnuM nAma duHSama suSama che, prathama AnuM nAma suSama sukhama che. tenAM varSonI saMkhyA 42,000 varSa ochAM ane tene kALa 4 kaeNDAkoDI sAgarama Ama evA 1819 palyopama jeTalAM varSa che. pramANa che. eTale ke 4.04104 sAgarepabha pAMcamAM ArAnuM nAma duHSama che. tenAM ane eka sAgaropama eTale 10 kelakeDI varSe 21,000 che. . pahopama athavA 15 poyama. chaThThA ArAnuM nAma Sama duSama che. TUMkamAM prathama suSama suSama AnuM tenAM varSe paNa 21,000 che. kAmamAM 4.0469pama jeTalAM varSo Ama avasarpiNIne kula samaya 130 thAya che.. palyopama jeTalAM varSo che. je ke palapama e samayanA moTA anAthI UlaTA kame sami mApamAM nAnAmAM nAnuM mApa che ane eka samaya hoya che eTale baMne bhegA thaI eka palyopamamAM Aveta varSonI saMkhyA cokkasa kALacakramAM kula 2.0x10deg palyopama jeTalAM hevA chatAM spaSTa thavI muzkela che ane te viSe thAya che. AMkaDAmAM batAvavI zakya nathI eTale zAstra- bhAratIya saMskRtinA jainetara graMthamAM kAkI paNa AgamazAstromAM papamAM paNa AnA jevuM maLe che jIvana jIyAnA jobamAM asaMkhyAta manusmRti ane tenA TIkAkAre jagatanA vaSe jaNAvyAM che. jIvanakALane kRta, tretA, dvApara ane kaLi 15 praryama ArA pachI dvitIya azinuM nAma che ema cAra bhAgamAM vaheMce che. ane teno A varSonI saMkhyA nIce pramANe che. dareka yuganA suSama che. tenAM varSonI saMkhyA 3,416 prAraMbhamAM saMdhyA ane aMtamAM saMdeza palyopama che. .. sUra-saMdhyA-400 vAka suvANA-00 varSa saMdhyAMza-400 varSa netA- , 300 * che, 3000 , , 300 che dvApa- 200 che , 2000 : i. 200 DAya che. * - TAkAnI mAnyatA pramANe A sajA A cAreya yuga maLIne eka hyuga devavarSanI che. ane te dareka varSamAM thAya che. ane AvA 1,000 devayuga maLI kA mAmAva varSo hoya che, brahmAnA eka divasa thAya che.' For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAMtanI gaNatarI ane upara eTale ApaNe paNa kALacakanA nAnA batAvelI manaskRtinA prathama adhyAyanI gaNu samayagALA mATe tathA te samayanA manuonAM tarI baMne lagabhaga maLatI Ave che. phakta zarIra ane AyuSya vagere mATe teone ja jaina siddhAMtanA cothA, pAMcamA ane chaThThA mukhya gaNazuM. : 1. ArAnI saMyukta varSa saMkhyA 1 kalAkeDI je ke e vIsa tIrthakarAma govInsa sAgarepama che. tIrthakare aMtima ane prathama 1 kaDAkI jyAre kaLiyuganI varSa saMkhyA 100 sAgaropamamAM ja thayelA che. ane evAyavarSa saMdhyA, 1,000 varSa mukhyabhAga, 100 piNImAM prathama ane utsarpiNImAM aMtima varSa saMdhyAMza che. tIrthakara anukrame te pahelAM ane te paNa - jaina dharmamAM hamezAM rosaTha mahApuruSanI ceDAM karoDa varSe thayela hoya che. ' ' ' mukhyatA hoya che. eTale teonA jIvana- cakra (Circle)mAM kula 360 aMza hoya caritro lakhAyelAM che ane Aje paNa upara che. eTale kALacakranA paNa 3 de za sathA labdha che. teonAM janmasamaya vagere jaina tenI kaLA, vikaLA, prativika pa laga zAstro mATe agatyanA jaMthAya che ane tema karI temAM kayA aMzamAM zuM banyuM te dazAMya 24 tIrthakare: mukhya hoya che. tenA lavAmAM Ave che. 16. '30 janma-nirvANu vagere cokkasa samayanA aMtare kALacakanA prathama 180 aMza ja thatAM hoya eTale jaina zAstromAM kALacakramAM utsarpiNInA che. ane pachInA 18 temanA janma vagerene mukhyatA ApelI che. avasarpiNInA che. 08-00--00-01 -atyaMta vikaTa jIvane paristhiti, manuSya tathA. prANIonA bhUgarbha AvAsa-raheThANa ane temAM krame karIne zubha varNa, gaMdha tathA AyuSya ane saMdhayaNa baLamAM thoDI thoDI vRddhi, manuSya saMpUrNa mAMsAhArI (prathama Are) -0000" 45" sAmAnya duHkhamaya jIvana, temAM prathama sAta sAta divasa sudhI pANI dUdha-amRtane satata sAda, yogya vAtAvaraNanuM nirmANa, vanaspatinI utpatti ane bhUgarbhamAM rahela manuSya-prANIgAnuM bahAra AvavuM ane manuSyanuM zAkAhArI banavuM prathama ArAnI samApti, dvitIya vAnI zarUAta. -bIjA ArAnI samApti lokomAM boddhika vikAsa, ane AyuSyanuM kramazaH vadhavuM. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 0-0002-2) 00 -0 04"-00 of00 - -00 - ope-10-00 }ao--30--00 08-10-10) -prathama-dvitIya-tRtIya-caturtha-paMcama tIrtha karInA janma, nivANa ane zAsanakALa. - chaTho tathA sAtamA tIrthakarenA janma-nivarNi ane zAsanakALa -AThamA tIrthakarane janma-nivANa ane zAsanakALa navamA ba >> 1 2 dazamA ja che i >> agiyAramA bAramA teramA caudamA , paMdaramAM che seLamAM che. sattaramAM cha aDhAramAM che ? ogaNIsamay. vIsamAM che ekavIsamA i >> : che che bAvIsamAM che tevIsamA , che . che ke cAlIsamA tIrthakarane janma tathA 2 koDAkaDI sAga repama pramANunA cothA ArAnI zarUAta. covIsamA tIrthaMkaranI dIkSA tathA kevaLajJAna prApti covIsamA tIrthaMkaranuM nivaNa ane vIsamA tIrthaMkaranA zAsanakALanI samApti ane kulakaranI zarUAta. -7-00" ji-15-00" 00-30-00 0. -00" 0 0 0 09-00--0-00) 17-6_00--00-0 18-00-00 005 54-0--00" kulakara kathAne aMta ane yugalika prathAnI zarUAta 2 kaDAkoDI sAgaropama pramANunA cethA ArAnI samApti ane 3 kaDAkoDI sAgaropama pramANanA pAMcamA ArAnI zarUAta For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1089-00-00 3 kalAkeDI sAgaropama pramANunA pAMcamA AzI samApti. ane 4 kaDAkaDI sAgaropama pramANanA chaThThA ArAnI zarUAta. 180-0000 utsarpiNInA aMtima chaThThA ArAnI samApti ane teTalA ja pramANavALA avasarpiNInA prathama ArAnI zarUAta. 252-00--00" 4 kaDADI sAgarepasa pramANunA avasarpiNanA prathama ArAnI samApti ane 3 keDIkeDI sAgaropama pramANunA bIjA ArAnI zarUAta 306-00--00" 3 koDAkaDI sAgaropama pramANunA bIjA AzanI samApti ane 2 keDIkeDI sAgaropama pramANunA trIjA ArAnI zarUAta. 31-5-5-30" kulakaranI prathAnI zarUAta. 341-59'-5_pa"-05" prathama tIrthakara zrI AdinAthane janma. 34-5-59"-59-56) che , , nI dIkSA tathA kaivalyaprApti 341-59-19"--5-59" prathama tIrthakara zrI AdinAthanuM nivaNa. 342-00--00 tRtIya ArAnI samApti ane cethA ArAnI zarUAta 350-59-59"_pada bIjA tIrthakara zrI ajitanAthano janma-dIkSA-vatya 350 -59-5 -59" " , , nuM nivagu. 354-00-00 trIjA tIrthakara zrI saMbhavanAthane janma-dIkSA-kevalya - nirvANa 35-0-00" cethA , zrI abhinaMdana svAmIne janmadIkSA-kevalya-nivAraNa 357-10-00" pAMcamA , zrIsumatinAthane , che 358-05-00 chaThThA , zIpaprabhasvAmIne , cha , 359-00-00" sAtamA tIrthaMkara zrI supArzvanAthane ko - janma-dIkSA-kevalamiNa 35-45-00" AThamA , , caMdraprabhasvAmIne che che 359-pa-00" navamA , , suvidhinAthane e ja che 359-56 - 4"-00" dazamA che zItalanAtha - ra che 359-58-30-0 agiyAramA , zreyAMsanAthane ' che , ,359-59-1 -0 bAramA i vAsupUjyaravAmAne che ke che ja 3 , For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramA = " li dz dz dy 359-530-00 , vimalanAthane 25959-4pa-00 caudamA ) , anaMtanAthane , 359-5950-00 paMdaramA , dharmanAthane che che che ? 359-59-53-00 seLamA ,, , zAMtinAthane , 3pa9-59-54-30 sattaramA , kuMthunAthane , "359-59-17"--00 aDhAramA , aranAthano , cha ogaNIsamA , mahilanAthane y = = = 359-57-58-30" 20-21-22-23-24mA tIrthaMkaranA 9 359-59-8-31" 21000 varSa pramANunA pAMcamA ArAnI zarUAta 359-598-58-400 Adhunika vijJAnanI utpatti-vikAsa ane nAza. 359-59'-59"--30" pAMcamA ArAnI samApti ane chaThThA ArAnI zarUAta. vAtAvaraNanuM chinnabhinna thavuM. sUryanAM asTrAvAyoleTa kiraNanuM sIdhA pRthvI upara paDavuM. manuSya tathA prANIonuM bhUgarbhamAM javuM ane vanaspatine nAza thaze. jIvananI atyaMta vikaTa paristhiti. 360-00--00" | chaThThA ArAnI samApti ane utsarpiNInI punaH (9000000)| zarUAta uparanA bane keSTaka sarakhAvatAM jaNAI Adhunika vijJAna upara kahelA samaya Avaze ke DArvinanA utkrAMtikALanuM Adina sudhI pRthvI upara jIvananA astitvane biMdu eTale ke 'udgamabiMdu eTale ja jaina mAnatuM nathI. kAraNa ke pRthvInA khedakAma dhama kALacakanA avasarpiNI vibhAganA daramiyAna je azmio tathA azmionA Adi biMdurUpa prathama ArAnI zarUAta. thara nIkaLe che, temAM sauthI nIcenA tharane 'pRthvInA piDAnA nimaNa-kALanI zarU , teo upara kahelA samaya pachInA ja mAne che. te pUrvenA kALanA amio maLatA Ata eTale dvitIya ArAnI zarUAta. nathI. tenA kAraNe khUhasaMgrahaNa, kSetra jIvananI zarUAtane kALa ane bekaTe * samAsa, pravacanasAravAra vagere jaina rIyAnI upani eTale tRtIya ArAnI zara- graMthanA AdhAre nIce pramANe ApI zakAya, Ata., , , , che A pRthvI upara avasarpiNInA prathamavAtAvaraNamAM okisajananuM nirmANa thavuM dvitIya-tRtIya ArA daramiyAna mAnavajIvana te lagabhaga 1 koThADI sAgaropama pramANunA tathA pazu jIvana saMpUrNa rIte ekabIjAthI eka AzAnI zarUAta che. vataMtra hatuM. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * manuSyamAM puruSa-strI tathA pazuomAM Ave che. mAnavasamAjanI bauddhika, bhautika, nara-mAdA baMne ekI sAthe janmatAM, yuvAna vaijJAnika paristhitine khyAlamAM rAkhI, tenuM thatAM, sAthe ja bhega bhegavatAM ane teo utkrAMti nAma ApavAmAM AvyuM che. yugalane ja janma ApatAM. thoDAka ja divasa jyAre jainakALacakramAM mukhya be vibhAga tenuM pAlana-poSaNuM karI tene svataMtra karatAM che : usavapiNI ane avasarpiNI ke ane sAthe ja mRtyu pAmatAM. khUhasaMgrahaNa nAmanA jaina graMthamAM - A yugalika manuSyo tathA pazuo a85 jaNAvyA pramANe utsaNiImAM krame krame kevAyavALA tathA alpa kAmavAsanAvALA hatA vikAsa thAya che. ane temAM zArIrika sajaeTale ke krodha, mAna, mAyA, lobha, mehathI bhUtAI, dehamAna (UMcAI), AyuSya tathA teo lagabhaga rahita hatA. eTale teonI AdhyAtmikatAne sArI rIte vikAsa thAya che vacce kayAreya laDAI, jhaghaDo thatAM rahetAM ane prANI mAtranI kharAba vRttio ochI ane akALa mRtyu te kayAreya thatuM nahIM. thAya che. manuSya ane pazuonI jarUriyAta khUba alpa jyAre avasarpiNImAM ethI UlaTuM hoya rahetI ane te jarUriyAta te vakhatanA kalpa- che. zarIranI majabUtAI desAna, AyuSya vRkSo pUrI karI ApatA. A krame krame ochuM thatuM jAya che ane AdhyAA badhA kAraNasara te vakhate asi tmikatAne hAra thatuM jAya che. jyAre praNa, eTale ke talavAra masi eTale zAhI athavA ISya, abhimAna vagere durguNanuM prabhutva lekhanakaLA ane kRSi eTale khetIne vyava- vadhatuM jAya che. ' hAra zarU thayo . te kALamAM vanaspatine Adhunika vijJAna ane tenA Ecological keMI oLakhatuM ya nahatuM, eTale vanaspatino tathA Geological bhUstarazAstrIya purAvA itihAsa, prakAra, upaga ke evuM koI upara batAvelI vAtanI sAkSI pUre che. te vijJAna astitvamAM nahotuM, eTale ema na ghaNAM varSo pahelAMnA DinAro A azmibhUta mAnI zakAya ke tyAre vanaspati ke prANIone avazeSe enA rAkSasI nI gavAhI Ape che, keI vikAsa thaye nahe. "Discover " nAmanA amerikana vijJAna' vaLI A avasarpiNI kALamAM kudaratI sAmayikamAM paNa 11.5 phUTanI laMbAIvALA Apattio paNa te pachI ja zarU thaI hoya ane lagabhaga 23 phUTanA vistAravALI pache. tethI azmibhUta avazeSe paNa te pachI ja. vALA pakSIonA azmibhUta avazeSe maLI nirmANa thayA hoya, * AvyA che, evuM jaNAvyuM che. " TUMkamAM A prathama traNa ArA daramiyAna A hinosaura jaina vizASA pramANe saMpUrNa kudaratI jIvana jIvAtuM hatuM. bhuja parisarpanA vibhAganuM eka prANI che. kasmika kelenDaramAM phakta eka ja atyAranA noLiyA jIyolI, gaLI, vibhAga che, jene utkrAMtikALa kahevAmAM vagere sarIsRpa jIvo A vibhAgamAM Ave che. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vikramanA bAramA saikAmAM thayela AcArya te samaya daramiyAna Dine sauranuM astitva zrI zAMtisUjIe racela chavavicAra hovuM joIe. prakaraNa tathA te pahelAMnA lagabhaga I. sa. bIjI gaNatarI pramANe jyAre manuSyanI 50 AsapAsa lipibaddha thayela chavAbhi UMcAI 3 gAu hatI tyAre bhuja parisarSanI gakha, yunAvaNI ItyAdi sUtronA jaNAvyA laMbAI 2 gAu gaNatA. jyAre manuSyanI pramANe A ivenuM utkRSTa zarIra gAu pRtha- UMcAI 1 gAu thaI tyAre bhuja parisarSanI kathaeTale 2 thI 9 gAu sudhInI laMbAI- laMbAI 2/3 gAu ane jyAre bhagavAna zrI vALuM hoya che. ' AdinAthanA samayamAM manuSyanI UMcAI A DisoranI UMcAI 80 phUTa ane 500 dhanuSya hatI tyAre bhuja parisarSanI laMbAI laMbAI 150 thI 175 phUTa sudhInI aMdAje 333 dhanuSyanI gaNAya. eTale jyAre hisIra vAmAM Ave che. nI laMbAI 25 dhanuSya hatI tyAre manuSyanI vaijJAnika paddhati pramANe DinesauranI UMcAI 37.5 dhanuSya hoI zake ane ATalI vividha prakAranI jAti che. teonA zarIranuM manuSyanI UMcAI soLamA tIrthaMkara zrI zAMtipramANa juduM juduM hoya che ane khAsiyate nAtha tathA sattaramA tIrthaMkara zrI kuMthunAthanA alaga alaga hoya che. ane te mesojhoIka AMtarAmAM hatI. eTale A baMne rIte samayanI saMmaya ( Mesozoic period) daramiyAna gaNatarI karatAM DisoranuM astitva laga thaI gayA. bhaga 46 sAgaropama pUrvethI laIne lagabhaga atyAranI gaNatarI pramANe Disaura ochAmAM ochA traNa sAgarepama pUrve sudhI lagabhaga sAta karoDa varSa pahelAM thaI gayA hovAnuM anumAna jarAya asaMbhava ke azakaya hovA joIe. paraMtu jainazAstra tenA saMbaM- lAgatuM nathI. dhamAM kaMIka judI ja gaNatarI batAve che. eka kesmika kelenDara pramANe rAkSasI dhanuSyanAM cha phUTa gaNatAM Dimo sauranI laMbAI kadanA DinesaranI utpatti 30 Disembare lagabhaga 25 thayo gaNI zakAya. thayelI gaNAya che te ja kALacaka pramANe - ema mAnI lo ke DinesaranA varganAM parNa lagabhaga eTale ja samaya Ave che eTale prANIonuM zarIra manuSyanI UMcAI karatAM ke je Adhunika kasmika kelenDaranI 8mI trIjA bhAganuM hoya, te jyAre manuSyanI Disembara barAbara gaNI zakAya, kAraNa ke UMcAI7 dhanuSya hoya tyAre Disaura athavA kemika kelenDaranA 365 divasa barAbara tenA varganA prANInI laMbAI 25 dhanuSya hoyajenakALacakranA phakta 180 (180-00100 manuSyanI UMcAI, A avasarpiNIkALanA -01thI 360-00-00"-00" sudhI) agiyAramA tItha zrI zreyAMsanAtha tathA batAvyA che. . bAramA tIrthaka rIvAsupUjya svAmInA vaLI AjanA vaijJAnikonI purAtatvIya aMtarAmAM lagabhaga 75 dhanuSa hatI. eTale pAthenI vaya-maryAdA nakkI karavAnI paddhati For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kALa cakranI gaNatarI pramANe bhUlabharelI keDI sAgaropama che, AyuSya vadhIne 15 lAge che. ane evuM banavuM svAbhAvika ja che. pama jeTaluM ane dehamAna vadhIne lagabhaga 1 kAraNa ke jaina graMtha, bRhata saMgrahaNamAM gAu jeTaluM thAya che ane utsarpiNInA jaNAvyA pramANe utsarpiNImAM jema jema pAMcamA ArAnA cheDe AyuSya lagabhaga be samaya pasAra thatuM jAya tema tema padArthomAM papama ane dehamAna be gAu thAya che. thatA parivartananI jhaDapa ghaTe che. ane avasa jyAre te ja pAMcamA ArAnuM pramANa 3 piNamAM jemAM jema jema samaya pasAra thate kaDAkoDI sAgaropama che ane urSiNInA 4 jAya tema tema padArthonuM parivartana jhaDapI keDAcheDA sAgaropama pramANamAM cha ArAnA banatuM jAya che. tenA jaina zAstromAM purAvA cheDe AyuSya traNa pAsa ane mAna rUpa siddhAte paNa che? traNa gAu hoya che. eTale ke 2 kaDAkoDI usaNiInI zarUAtamAM manuSyanA sAgaropama, 3 kaDAkoDI sAgaropama ane 4 AyuSya lagabhaga 16 thI 20 varSanAM ane keDADI sAgaropamanA pratye samAgALAmAM dehamAna lagabhaga 2 hAthanuM hoya che. emAM AyuSyamAM eka eka palyopasa, ane deha21,000 varSane prathama Are, tathA mAnamAM eka eka gAune vadhAro thAya che 21000" varSane dvitIya zAre pUrNa thatI ema jaina zAstro kahe che. tevI ja rIte vakhate lagabhaga UMcAI 5thI 6. hAtha ane avasarpiNImAM dehamAna che tathA AyuSaNamAM AyuSya lagabhaga 80 varSanAM thatAM hoya che. ghaTADo thAya che. ane jema jema samaya pasAra thatuM jAya tema atyAre vaijJAnika purAtatvIya padArtha tema parivartana dhImuM thatuM jAya che. tenuM mAMnA kiraNotsargI (Radio active) mahAudAharaNa nIce pramANe che : utsarpiNanA prathama 50 lAkha karoDa rthanA kiraNotsarga (Radiation)nA AdhAre te padArtha keTalAM varSa pahelAne che te nakkI sAgaropama pasAra thayA tyAre AyuSya 20 varSathI vadhIne lagabhaga 72 lAkha pUrva kare che. paraMtu upara kahyA pramANe atyAre te jeTaluM thAya che ane dehamAna 2 hAthathI padArthomAMthI nIkaLaNAM kiraNo(kiraNotsarga)ne vadhIne lagabhaga 450 dhanuSya jeTaluM thAya che. je dara (pramANu) che, te tene karatAM thoDAM paraMtu bIjA 50 lAkha karoDa sAgaropama varSa pahelAM tene dara (pramANe) e che hAtha pasAra thAya che tyAre AyuSya vadhIne phakta ane enAM karatAM paNa thoDAM varSa varSa pUrve 84 lAkha pUrva jeTaluM thAya che. ane deha- e dara (pramANa) sAva mAmUlI hAI kora, mAna 450 dhanuSyathI vadhIne 500 dhanuSya paraMtu ApaNe A vAta bahanamAM lIdhA jeTaluM thAya che. te ja rIte utsarpiNInA vagara ja atyAranA dare ja kALAM thayelA zALA ArasanA cheDe, jenuM kALamAna 2 keDA- kiraNotsarganuM kALamAna ahIe chIe eTale 1 pUrva varSa=7056,000,00,00,000 emAM ApaNI vaijJAniphanI)..bhUla thavAne varSa-eTale ke 70.56 x 1012 pUrepUro saMbhava che, For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che che. ta. eka puta-vIya padAthe chellA tevI ja rIte prANIo ane manuSya pAMca varSamAM jeTa kiraNotsarga karyo, teTale suSupta rUpe, aMDarUpe ke prakaTa svarUpe pRthvI je kiraNotsarga karatAM ene pahelAM 50 varSa uparanA pralaya samaye bhUrgabhamAM sacavAI rahe thayAM hoya ane e 50 varSa daramiyAna che jene vaitADhayanA bila kahevAmAM Ave che. jeTa kiraNotsarga thayela hoya teTalo ja A prANIo tathA manuSya pralayakALanuM kiyATyaga thatAM te pUrve kadAca 5000 tApamAna sahana karI zakavA asamartha hoya che. vipaka paNe thayAM heya. pachI jyAre yogya vAtAvaraNanuM sarjana thAya !!) eTale ja A viSaya tathA paddhati ane sahya tApamAna thAya tyAre bhUgarbhamAMthI upara vadhu saMzodhana thavuM joIe evI bahAra AvI vikAsanuM kArya zarU karI de che. mArI vijJapti che. ane e rItanuM eTale cokkasa prANImAMthI cokarA paNa ja azodhana thAya te vAstavikatAnI vadhu janmI zake che. mATe eka prANIne najIka ApaNe AvIzuM. vikAsa thatAM thatAM emAMthI navI - Adhunika kasmika kelenDara, ane jAtanAM prANuo pedAM thayAM evuM kahI jena kALacakramAM pAyAne taphAvata e che ke zakAya nahIM. smika kelenDaramAM brahmAMDano saMpUrNa vaLI keTalAka vaijJAniko vanaspati cheSabAza thaI gayA pachI badhuM je navesarathI thAya mAMthI prANI koSanuM sarjana thayuM ema mAne che, che. ane Akasmika ja rAkSasI kadanA prANIo te keTalAka vaijJAniko prANIkeSamAMthI vanaspati utpanna thAya che. jenuM AdimULa bekaTerIyA koSanuM sarjana thayuM ema mAne che. are ane vAIrasa jevA buDha jaMtuone mAna- chevaTe te A badhI ja mAnyatAo koIne viAmAM Ave che. jayAre nakALacaka pramANe koI anumAna upara ja AdhAra rAkhe che. ane prathamathI ja dareka jAtanA jaMtuo, prANIo, vaijJAniko dvArA pracalita karAyela A vApatinA bIja ravarUpa astitva hoya che anumAne karatAM vAstavikatA kaIka paraMtu tene anukULa saMcAga maLatAM tene judI ja hovAnI zakayatA che. vikAsa thAya che. ane kALanI asara pramANe TUMkamAM judI judI zAkhAo, jevI ke utsarpiNamAM tenA dehamAM vadhAro ane pachI bhUstarazAstra, bhautikazAstra, jIvavijJAna, para'avasarpiNImAM ghaTADo thAya che. eTale ke mANuvijJAna, bhULa-khagoLazAstranA bhAra patimAMthI ja vanaspati, ane te paNa tIya vijJAnike, bhAratIya prAcIna dArzanika gesa jAtanI vanaspatimAMthI te ja jAtanI tema ja anya graMthane UMDe abhyAsa karI, vanaspati; ekoSImAMthI ekakelI ane bahu- tenA AdhAre gya saMzodhana karavAnI hSImAMthI bahuSiI, utpanna thAya che, nahi anivArya jarUriyAta che. ane e pramANe ke ekakoSImAMthI bahu kevI ke bahukelImAMthI thaze te bhArate vijJAnanA kSetramAM amUlya ekakoSI. bheTa ApI gaNAze. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya yogIo sadehe keI paNa lekanI yAtrA karavA samartha hatA (A lekha saMdeza kAryAlaya amadAvAda taraphathI bapore vadhArA tarIke bahAra paDatA "sevaka" (zanivAra 11-5-85 pA. naM. 2 mAMthI sAbhAra uddhata karela che.) - brahmAMDamAM sabhyatAne vikAsa kevaLa pRthvI jeo sadehe zuka loka sudhI saha para ja nathI. paraMtu zukra graha para paNa pahoMcyA ane tyAMnA eka nivAsIne che. athavA te ema kahI zakAya ke "zukra pRthvI para laI AvyA. . - graha pRthvI karatAM paNa vadhu purANuM che. A vAta Azcaryajanaka ane atizayeti - bharI lAge, paraMtu che so TakA sAcI ane jyAre pRthvI para mAtra pralayakALa hate prAmANika tyAre zukragraha para sabhyatAnI suvAsa phelAvA ne kAraNa ke seMkaDo loke A ghaTanAnA mAMDI hatI. ' sAkSI che, ane emaNe zukragrahanAM e to ke grahanA nivAsI ApaNA karatAM vadhu nivAsIne potAnI sagI AMkhoe jo sabhya, unata ane jJAna vijJAnamAM pAraMgata che. che. vAtacIta karatAM sAMbhaLe che harate, vijJAna haju caMdraloka sudhI ja pahoMcuM pharate, khAte, pote anubhava karyo che. te che. anya graho enA mATe haju sudhI mahAyogI araviMdanuM zukra grahanA aspRzya che. . . . nivAsI hai mIyAgaja" sAthenuM prAmANika vijJAna te jyAre pahoMcaze tyAre vivaraNuM varNana svAmI alakAnaMdajIe pahoMcaze. bhAratIya gIoe te ghaNA AlekhyuM che. e romAMcaka ahevAlane samaya pahelAM A vidhi zIkhI lIdhI che. gujarAtI anuvAda vizeSa anumatithI atre ane teo sadehe koI paNa lekanI yAtrA rajU karavAmAM Ave che. karavA samartha hatA. Aje paNa ucca koTInA AkAzamAge eka sthaLethI bIja rIo A prakriyAmAM siddha hasta che ane sudhI javAnuM ke vAyumAM vicaraNa karavAnuM emaNe anya lokonI yAtrAo paNa karI che. kArya have sAmAnya gIo mATe paNa AvAja gIomAMnA eka svAmI muzkela rahyuM nathI. AkAza gamana sAdhanA araviMda che ke dvArA A pramANe kaI paNa sAdhaka eka For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 che. tenI huM suparicita chuM. sthaLethI bIje sthaLe gaNatarInI kSaNeAmAM jaI nu sadbhAgya sAMpaDayu che. e draSTie svAmI zake che. eA sadehe te arivaMda mArA gurUbhAI che. vadhumAM mAza meM sAMbhaLyu vizeSa sneha che. eTale emanA che. A varSe jodhapara puramAM je sAdhanAtmaka zibira neDAI hatI e zibiramAM paNa A agenI emanI keTalAya prAmANika jANakArI apAi hatI hatI ke koI anya lAkanA prANIne mRtyu ane keTalAka agraNI sAdhako pAse mAM sadehe lAvavAmAM Ave ane e sAdhanA siddha paNa karAvavAmAM AvI hatI. sAbita karavAmAM Ave ke divaseAthI evI icchA AnAthI paNa ucca koTinI sAdhanA blekottara sAdhanA" A sAdhanA dvArA sAdhaka sahelAithI eka vAthI khIjA lAkamAM jaI zake che, ane dhAyela kAma pAra pADIne pALe pharI zake che. . parANika AkhyAnA anusAra nAradajI A sAdhanAmAM siddhahasta hatA. te gaNatarInI paLAmAM kAipaNa leAkamAM javA samartha hatA. AjanA yugamAM paNa svAmI saccidAnadajI, svAmI vijJAnAna dajI vagere thAkIttara varSo pahelAM ja siddhAzramamAM praveza meLavavA mATe adhikArI thai zakayA che. gRhastha hAvA chatAM paNa emaNe jeTalI tatparatA ane pU`tA sAthe sAdhanAnA kSetramAM pragati karI che, e kharekhara prazaMsAne pAtra che mahu ja AchA samayamAM sAdhanAnA mAdhyamathI eo siddhAzramamAM paNa zreSTha sAyakenI zreNImAM sthAna meLavI zakyA che. ee zrIne svAmI nikhilezvarAna je pramANe mRtyu leAkanI vyakti sAdhanA dvAsa khIjA leAkamAM jaI zake che. e ja pramANe tyAMnA prANIone paNa ahIM lAvI zakAya che." eka ja pAragata che. emane A rIte sa panna thaI zake te mATe maMtra ane bIjA leAkamAM javA mATe A samaya lAge che. tenI vidhi paNa samAvI dIdhAM. svAmI aravida haju DAmI aravide A tu khAvAM. AkhIne emaNe lAkottara sAdhanA karavAnI IcchA potA gurUdeva samakSa vyakta karI ane emaNe. ziSyanI yogyatAne anubhava karIne sAdhanAmAM saphaLatA prAta karavAnI maMjurI ApI dIdhI. vadhumAM emaNe leAkeAttara sAdhanA sArI A sAyanA siddhAzramamAM rahIne ja sa Mpanna karavAnI IcchA vyakta karI. Aja pramANe be varSa pahelAM emaNe e sAdhanA saphaLatApUrvaka saMpanna na karI. juna 1984mAM himAlayamAM bRhadda himAlaya satyAsI saMmelana maLyuM, jemAM himAlaya ane siAzramanA kATinA ceAgIoe bhAga lIdhA hatA. lagabhaga traNa hajArathI paNa AvuM sAdhako ane chcegIe A saMmelanamAM hAjara rahelA, For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 6 : 5 L. ene hetu hato bhArata varSamAM sAdhanA huM e sa ma mAM zuka lokanA eka kemane vyavasthita karavA ane A kSetramAM prANIne upasthita kastAne prayatna karIza ke AgaLa vadhI zake, evA sAdhake taiyAra jethI samasta cagI gayuM ane joI zake enA karavAne. sAthe vAtacIta karI zake, enI bhAvanAone A sAthesAtha A saMmelanane e paNa samajI zake. vizeSa hetu hato ke siddhAzramanA keTalAka jo ke tyAMnI bhASA ane sabhyatA ApavA cunaMdA sAdhakane atyAra ajJAta ane karatAM judI che. paraMtu "cetanya sAdhanA asaMbhava gaNAtI sAdhanA nA saMpanna kara. nA mAdhyama dvArA ApaNe tyAMnA nivAsIonI vAnI AjJA ApavAmAM Ave. vAtacIta samajI zakIe chIe ane te emane e Adeza Ape ke A sAdhanAnI bhASAnA mAdhyamathI emane samajAvI sAdhanAo ochA samayamAM sahelAIthI Ama zakIe paNa chIe. janatA pAra pADI cheenI vidhie paNa A "maitanya sAdhanAnI vizeSatA e che ke e oTeTIka anuvAdanI vidhA jevI che. vyakti keIpaNa bhASAmAM vAta karIza AnA thoDA ja samaya pahelAM mArI paNa sAMbhaLanAra ziSya pitAnI je bhASAmAM aravi lokettara, sAdhanA saMpanna karI ene prAmANika anuvAda samaje che. hi ja hatI.. pramANe sAMbhaLanAra pitAnI bhASAmAM bole roja eka divase siddha yogA saravarane kinAre tyAre sAmevALA pitAnI bhASAmAM ja samaje che. emaNe atyaMta bhAvapUrvaka mArA khabhA para svAmI araviMde vAtano dora hAtha mUkIne kahyuM hatuM. A AgaLa laMbAvatAM kahyuM, "meM A eka * meM A sAdhanA gurUdevanI kRpAthI saMpanna nirNaya karI lIdhuM che. ane huM paNa karI che ane keTalAya lekamAM meM vicaraNa A pramANe cAra jaNa samayanA karIne e anubhava karyo che ke keTalAka kahIza. lakanI sabhyatA te ApaNA pRthvIlokanI . janamAM A saMmelana thavAnuM hatuM sabhyatA karatAM te khUba khUba caDhiyAtI che. sAmI araviMdane atyaMta Agrahama, AmAM bRhapati, maMgaLa ane zukra leka bolAvAyA hatAemaNe bhAre mATe paNa ullekhanIya che." : , , , saMmelanamAM bhAga levAnI maMjurI meLavI hatI tA thoDA divasamAM himAlaya saMnyAsI eTale A traNa divasanuM saMmelana mAre mATe saMmelana bharavAnuM che. emAM atyaMta ucca saMpUrNa phaLadAyI nIvaDayuM , keTinA cegIo ane sAdhako bhAga leze. pahelA divase evI sAdhanAo ane enA adhyakSa pade sidhAzramanA parama thegI thenI carcA thaI ke jene ulekha te gra mahArAja bIrAjavAnA che. aneka sthaLe maLI Ave che. chatAM e ageno * For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' zrAmANika ane pUrepUrI mAhitI maLI nathIsvAmI araviMda ubhA thayA ane e divase keTalAMka navIna taLe spaSTa samajAyAM potAnA gurunA caraNone sparza karI AzIAthI sAdhakone pragati karavA mATenuM joItuM vada prApta karyA bAda belyA. bhAthuM maLI gayuM "bhArata varSa ja nahi, saMpUrNa vizva che. A divase ucca kenTinI sAdhanAo ApAgIone zraddhAthI namana kare che. kArasArI rIte saMpanna karavA mATe lagabhaga se ke Ape ane mArA pUrvajoe je sAdha. viziSTa yogIonI pasaMdagI thaI ane nAo saMpanna karI che ene lIdhe Aje paNa emane alaga alaga sAdhanAo saMpanna bhArata varSanuM astitva vizvamAM anyatama che. karavAnI AzA ApavAmAM AvI. saMmelanane ceDAM divaso pahelAM vijJAne pitAnA rokeTanA mULa hetu e suddhAM hatuM ke- " mAdhyamathI caMdrakanI dharatI para paga mukaye evI vidhio ane yuktio zodhI ane emaNe evuM tAravI kADhayuM ke caMdraka kADhavI ke jethI ochA samayamAM viziSTa nathI. ane yAdagIrI rUpe teo DI dhuLa sAdhanA saphaLatA pUrvaka karI zakAya. sAdhanAnI kAMkarA ane paya levA AvyA, tyAM koIpaNa coTI kara karavAmAM Ave ane kaI prakAranA prANIone nivAsa ke nANuM ene saraLa mArga zodhI kADhavAmAM Ave ke astitva nathI. sAmAnya gRhastha vyakti suddhAM e sAdhanA paNa A emanI nAdAnIyata che. ane saraLa ne sahaja rIte saMpanna karI zake ane saMzodhananI adhUrapa che. saphaLatA prApta karI zake. - caMdralokamAM prANIonuM astitva che. va trIjA divase svAmI araviMdane- ane ApaNI sabhyatA karatAM theDI ja utasamalAnamAM belavAnuM hatuM emaNe tAjetaramAM ratI kakSAnI sabhyatA tyAM vikasI rahI che. vAyanA siddha karI hatI e kharekhara adra che ke teo vijJAnanA kSetramAM eTalA zuta ane mAhika hatI . , AgaLa vadhelA nathI ke pitAnA lekamAMthI emaNe keTalAka evAM sUtro paNa dhI bIjA leka para jaI zake, chatAM keTalAka viziSTa kADhayAM hatAM ke jenA AdhAre sAdhAraNa gRha- kSetromAM emaNe je pragati karI che e khare- para paNa pUrNatA sahita siddhi prApta karI zake. khara prazaMsAne pAtra che. ; } : sauthI moTI siddhi emanI e hatI ke AzcaryanI vAta te e che ke emaNe cAra divasa para ja emaNe lokottara sAdhanA koIpaNa jAtanI zodhakhoLa karyA vinA ja sapanA karI hatI ane saphaLatA pUrvaka emAM duniyAmAM DhaMDhare pITI dIdhuM ke tyAM AgaLa pAraMgatatA prApta karIne tamAma sAdhako mATe koIpaNa prakAranA keI prANI nathI. che sAdhanA saMpana karavAne mArga khulle A hakIkatamAM te teo je sthaLa para utaryA hatA e sthaLa bilakula ujajaDa ane retALa , a 1 to 5 For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetuM, AvA sthaLe koI prANI pRthvI para zI paNa e uDatI rakAbIo hataNo che. o o rIte maLI Ave ? uMDA khADA banI gayA che. vacamAM e uThatI * je caMdralokane keka prANI rekeTa laIne rakAbIoe pRthvI lekanA keTalAka prANIAphrikAnA hajAro mAIla phelAyelA raNanI enuM apaharaNa paNa karyuM hatuM, ane pAchA vacamAM utare ane mera najara pheravIne jue sahI salAmata pRthvI para utArI dIdhA paNa ke ahIM keI jAtanA prANInuM astitva nathI. hatA. pAchA pharyA pachI emaNe je kaMI jaNAvyuM ane e retALa pradezamAM mATIne ceDAM paththara hatuM e navAI pamADe tevI hatuM. kAMkarA laIne caMdraloka para pahoMce ane je ke AjanI sabhyatA vadhu paDatI jAhera kare ke ame mRtyu loka para jaI AvyA zaMkAzIla ane Alecaka banI gaI che. paraMtu chIe ane tyAM keI prANInuM astitva nathI emaNe je kaMI joyuM hatuM e prAmANika te cakalekanA nivAsIone emanI vAta ane yathArtha hatuM. . . mAnI levI paDaze. barAbara AvI ja dazA mArI IcchA zukra grahanA koIka nivAsIne nIla ArmaraganI thaI. pRthvI lokamAM sahIsalAmata rIte lAvavAnI *, ? e caMdralekanA evA sthaLe utaryA jyAM hatI mAre e sAbIta karavuM hatuM ke e mAIle raNa che. eTaluM emanuM e kathana vijJAnanA kSetramAM ApaNA karatAM pUba khUba bIlakula a-prAsaMgika-bIna pAyAdAra ane AgaLa vadhI gayA che. atarka saMgata che. Ama kahetAM kahetAM emaNe thoDe dUra huM vizvanA moTAmAM moTA vijJAnika AvelI guphAmAMthI eka vyaktine lAvIne samakSa paDakAra pUrvaka purAvA sahita sAbita saunI samakSa ubhI karI dIdhI. karI zake ema che, ke caMdraloka para vikasita mAtra huM ja nahi hajAre saMnyAsI suddhAM sabhyatA che ane teo jJAna-vijJAnanA kSetramAM potAnI sagI AMkhee pelA zukra grahanA niraMtara gatizIla che. prANIne nihALIne atyadhika Azcaryacakti enAthI paNa vadhu vikAsa pAmelI sabhyatA thaI gayA che zuka grahamAM che. vizvanA vaijJAnike paNa A AmAMnA keTalAka vegIe te caMdra, ane eka mata che ke zukragrahanI sabhyatA maMgala yA zukagraha sudhI bhramaNa karI cukyA ApaNA karatAM khUba khUba caDhIyAtI che. hatA, loka para lAvavAnuM kArya yogIonuM emaNe evA prakAranA yAna banAvI dIdhA zreSThatama kAma hatuM, svAmI aravinA A che ke enI mAraphata eo pRthvI loka para sAhasika ane atulanIya kArya mATe AvI zake che. ane vAyuthI paNa tIvra gatie hAjara rahela tamAma gio ane saMnyAsIpAchA pharI zake che. ee harSa svani kayAM ane kahyuM "kharekhara chelalA ceDA varSothI AkhI pRthvInA svAmI, araviMde eka navI yuganI zarUAta nivAsI uDatI rakAbIone jue che jyAM jyAM karI che." : - huM : ' ke ' ke For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 6 1 2 , , , ema ma lagabhaga pAMca kuTane atyaM zukra grahanI bhASA vaidika saMskRta sAthe paNa ja teja sAme juo che e sukalakaDI maLatI Ave che. jo ke apabhraMza thaIne hovA chatAM pAra mA vAnane tejavI che. keTalAya zabdo badalAI gayA che. chatAM paNa che. Ama paNa ApaNe zukrane sarvAdhika ane jeo vaidika saMskRtanA jANakAra che evA aMdara grahe kaho che. aMgrejImAM vInasa ne zukra grahanI bhASA geDe ghaNe aMze samajI solA sonI nuM pratIka mAnavAmAM Ave che. zake che. pitAnA kathanane AgaLa laMbAvatAM A badhAe, ke e yuvaka atyaMta Aka- kahyuM. " saMdara kiravI ane prabhAvazALI che. jeo caitanya sAdhanAmAM siddha hasta che. enA caherAnI racanA lagabhaga ApaNA jevI teo emanI sAthe vArtAlApa karI zake che. athavA pitAnI jijJAsAone satejI zake - je ke enI AMkhe jarA moTI ane che. sabhAnI anumati hoya te huM ApanI AkarSaka hatI mAthA para suMdara vAMkaDIyA taraphathI prema karuM ke jethI Apa enI vANI viALa, pAchaLanI tarapha kha para chavAyelA ane javAba sAMbhaLI zake ane teSa hatA. nAka lAMbu ane aNIdAra hatuM, kapALa pAmI zake. atyaMta AkarSaka ane upaseluM hatuM, majabuta AkhI sabhA stabdha thaI gaI, Aje khabhA ane lAMbA hAtha pUNuM pauruSanA pratIka eka navayugane zubhAraMbha thaI rahyo che. ' samA hatA.' - Aje eka anya grahane prANI pRthvInA evAmI ravi de ene paricaya A vAyu maMDaLamAM jIvita rahI zake che. patAM kahyuM ke, * je divase pahelAM meM gurukRpAthI Aje eka prANInuM Agamana thayuM che. Tokanara sAyabA saMpanna karI che. mArI kAle jAdhi prANI AvI zake che. - icachI ApanI samakSa zuka grahanA keIka ahIMnA nivAsI zuka kaha sudhI pahoMcI zake che. tyAMnA jJAna vijJAna, saMskRtine ApaNe nivAsIne hAjara karavAnI hatI. A - AnuM zubha nAma che. haimAcAgIraja samajI zakIzuM. jene tyAMnI bhASAmAM artha thAya che. Izvara ane ApaNI vaijJAnika tathA AdhyAtmika sAthe mAga khanAra pravRttithI emane paricita karAvI zakIzuM." ka bhosa IzvaramAM AsthA rAkhanAra - svAmI aravinA zabdo sAMbhaLIne samagra sabhAe harSa vani sAthe Agraha karyo * A pahelA teo uDatI rakAbI ke emanI sAthe vAtacIta karo ane tyAMnA jANe pRthvIla miNa karI cukayA che. vize kaMIka mAhitI meLavI che. ' - enA bApA nI bhASA che. je svAmI aravirata saMskRtamAM je pUchyuM - punarAkanI zahA kahetA kA che, paraMtu ane himAcala je javAbe AkhA . . . : : - - - - - * : For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e anuvAda karIne vAcakonA lAbhArthe atre gaye chuM, ezle huM te A, vAtAvaraNa raju karu chuM. TevAI gayo chuM TevAI gayA pachI te vyakti a--ApanuM zubha nAma? game tyAM suddhAM petAnI jAtane baLavI zake che. hai-haiprAcAgI ja. a-zukra grahanI vAta karavI che? a-Apa zuka grahamAM kayAM rahe che ne hai-pRthvI lekanI bhASAmAM kahuM te lagazuM kare che? bhaga 22 karoDanI vastI che mAM 54 bakA huM-huM una nagara nivAsI che ane mahilAo che. . mULe vaijJAnika hovAne lIdhe aMtarIkSa vijJA a-tyAMnuM jJAna-vijJAna kaI kakSAe che?" namAM saMzodhana karI rahyo chuM sAthe sAthe huM huM vijJAnanA kSetramAM ame pRthvInA aMtarikSa vijJAna saMbaMdhI vizva vidyAlayane nivAsIo karatAM khUba khUba AgaLa chIe rAdhiSThAtA paNa chuM. ame saurazaktithI cAlatuM nA thAna banAvyuM na che ke je koIpaNu lokamAM javA mATe a-tyAMnuM vAtAvaraNa kevuM che? zuM pRthvI lakane nivAsI e vAtAvaraNamAM rahI zake samartha che. - ame atyAra sudhImAM mAgaNIsa lekamAM jaI cukayA chIe. jemAM zAka, guru, magala hai-vaijJAnika hovAne lIdhe mane enI - pRthvI vagerene samAveza thAya che. mayadAonuM jJAna che. pRthvI para ekasI paraMtu adhyAtmanA kSetramAM haju ame jananuM ghanatva ati adhika che. jyAre zukra ApanA karatAM ghaNA badhA pAchaLa chIe. graha para jIvatA rahevA mATe vAyu maMDaLanA ke ame IzvaranuM astitva svIkArIe A ghanavane mAtra so bhAga joIe. chIe. vyaktigata ciMtana, pATha vagerenuM eTale ahIne nivAsI je e vAtA pracalana paNa amAre tyAM cheparaMtu sAdhanAnA varaNamAM rahe te puruM ekasIjana na maLavAne kSetramAM ame pAchaLa chIe ke te e kSetramAM lIdhe kadAca bebhAna thaI jAya ke mRtyu paNa Apa amane mArgadarzana karAvI zako cho. pAme e ja pramANe tyAM nivAsI je atyanI o kevI hoya che? mRtyu lekamAM Ave te vAyumaMDaLanuM ghanatva hai-bIjA tamAma lekanI strIo karatAM vadhu hovAne kAraNe vadhu paDato bhAra anubhavaze zukra grahanI strIo sauthI vadhu suMdara ane ane ene lIdhe zarIranI nADIo rakta dharyazAlinI che. pravAhanI tIvratA ane banAvane lIdhe kadAca 18 mahinA sudhI gaNo dhAraNa karyo phATI jaze. pachI saMtAnane janma ApavA mATe zaktihuM te lagabhaga vAra ceDA thAva zALI hoya che. jo ke samaya mATe uDatI rakAbI dvArA A pRthvI cikitsAnA kSetramAM paNa e advitIya para AvyuM che utaryo chuM, rahyo chuM ane saphaLatA prApta karI che ane zarIra kapa i . . . ke je For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI nahi hAtha ke paga thayeluM nahi hoya. pachI e managamatI kanyA sAthe lagna te auSadhinA mAthAthI ame vyaktine nava- karavA mATe ravataMtra bane che. jIvana bakSavAnI zakti dharAvIe chIe. Arthika dRSTie vyaktine koI dhananI - antyane asarAza AyuSya keTaluM che? : viziSTa lAlaca hatI nathI. >> keka prahanA nivAsIonuM sarerAza kAraNa ke ene je joIe te sAmAnya / AyuSa AyarAnI traNa varSa vacce che. rIte maLI rahe che. aDhI varSa pachI vyakti ghaDapaNa tarapha dhanasaMcaya enA jIvanane AdhAra nathI" vaLavA mAMDe che. atyAra sudhI hemacAgIja pAsethI je che mRtyu pachI jo enuM zarIra evuM ne kaMI mAhitI maLI hatI e kharekhara ane - evuM sAju thayuM hoya te ene cikitsA sAmAnya hatI - dhArA sajIvana karI zakAya che, paraMtu yuddhamAM vijJAna te jyAre pahoMcaze tyAre pahoM athavA zastra dvArA zarIrane nukazAna thayuM che paraMtu gIrAja araviMde te pahelethI hoya te pharI jIvana bakSI zakAtuM nathI. mArga sara karI zIlA *4 vaSa yonI mAnyatA mujaba maraNa pAmelI pitAnI vAtacItanA samApanamAM che vyakti pharI chavatI thavA mAgatI nathI, paNa cArgane anurodha karyo ke na janma dhAraNa karavAnuM vadhu ucita - "ame prativarSa keTalAka cunaMdA gImAne che. " one amAre tyAM padhAravAnuM AmaMtraNa - punarjanmamAM ame purepurI rIte vizvAsa ApIe chIe, ke jethI amAre tyAM AdhyAdharAvIe chIe. tmika ane sAdhanAtmaka jJAnane vikAsa , a-tyAM zikSaNanI kevI jogavAI che? thaI zake. - temAM AgaLa ucca TinA vizva ame evA prakAranI yunivarsiTIo vidyAlaya che. A sthApavA mAgIe chIe ke-jyAM uccakeTinI tyAM AgaLa vijJAnanuM uttama ane ani. sAdhanAo zIkhavavAmAM Ave-saMpanna vAya zikSaNa ApavAnI vyavasthA che. karavAmAM Ave. - tyAM nivAsI sabhya zikSita ane ucca mAre anurodha che kekarinAM AgevAnI heya che. dara varSe trIsa ugya keTInA rogIone nirakSaratAnuM pramANa mAtra be TakA che. ame uDatI rakAbIo dvArA tyAM laI jaI asAmAjika vyavasthA aMge Apa kaMIka zakIe ane emane pRthvI para che evuM ja prakAza paNa vAtAvaraNa ApI zakIe. I -tyAM AgaLa trIsa varSanI avasthAmAM huM savAmI araviMda svAmI nikhilezvarA. bALaka yauvanamAM jaIne jAya che. tyAre ene naMdajI ane A saMmelanane adhyakSa bhRga ja prema-AkarSaNamAM ba pAvAnI svataMtratA hoya che. mahArAjane anurodha karuM chuM ke *I - For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ene mArA prastAva para sahAnubhUti adhyakSapade birAjelA bhUga mahArAje pUrvaka vicAra kare. ane ene svIkAra kare. pitAnA upasaMhAramAM bhArapUrvaka haiprIcArgaja ATaluM kahIne heprIcAgI ja zaka grahathI ne prastAva svIkAra karatAM kahyuM ke - "ame amArA mAnanIya atithine prastAva ANelA amUlya padArtho saMmelananA adhyakSa svIkArIe chIe. ane ucakeTinA rogIo bhagu mahArAjane bheTa dharyA. zuka graha para mokalavAnI vyavasthAmAM sahakAra jemAM amata kaLaza paNa hatuM ke jenA ApIzuM jethI tyAM paNa AdhyAtmika sAdhanAtmaka dvArA vyaktine navajIvana paNa bakSI jAya che. vAtAvaraNa jaLavAI rahe. AkhI sabhAe tALIonA gaDagaDATa A saMmelananA phoTA meM kemerAthI lIdhA kayAM ane svAmI araviMdanI khUba khUba hatA ane e phoTA tathA vArtAlApanI Tepa prazaMsA karI ke emaNe eka navayugane zubha haju Aje paNa mArI pAse surakSita che. AraMbha zarU karyo che. jene dUragAmI anukULa keIpaNa vaijJAnika yA jijJAsu e sAmagrI prabhAva avazya paDaze ja, nihALI prAmANiktAne anubhava karI zake che, " vijJAna-tatvajJAna vastune maulika rIte jovA mATe paraspara pUraka che. 1 - vijJAna indriya-buddhi mananA sahAre pale che. : : jyAre tatvajJAna mahAzaktizALI caitanya tava para nirbhara che. ' For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurUtvAkarSaNa eka tUta che ! vaijJAnike e pRthvInA goLAkAra ane mata darzAvI DI.pI. caudharIne abhinaMdana paribhramaNanA kalpita siddhAMtane TakAvavA hAya ApyA che. pithIsIsa tarIke gurutvAkarSaNanA siddhAMtane tenI mAhitI jijJAsuonA hitArthe 2ju karela paNa vijJAnanA nitanavA saMza- raju thAya che. anethI A kalpita siddhAMta Aje kharekhara saMpAdaka arthazUnya thaI rahyo che. kU kepI che tenI pratIti mATe jaMbudvIpa mAM gaNita vibhAga gurutvAkarSaNa ane Ara. bI. zAha amadA (-sikko) vAra lekhe pragaTa thayA che. . bihAra yunivasITI: - - te rIte mujaphapharapura (bihAra) vaijJAnika naMbara...... saMzodhana kendranA DAyarekaTara DI.pI. caudharIe ela. esa. keleja gurUtvAkarSaNanI asara prAyogika rIte | mujhaphapharapura satya nathI karatI, te aMge sane 1974 mAM tA. 1-9-1970 dilhInA kutubaminArapara caDhI aneka patrakAre zrI DI. pI. caudharIe eka evuM sAdhana ane jijJAsuo samakSa prekaTIkala prayogo zodhI kADhayuM che ke, te sAdhana je sapATI karela. - 1 - parathI pasAra thAya te sapATIne vaLAMka te jenI neMdha dilhInA vIra A sAdhanamAM ApoApa noMdhAI jAya che. zrI DI. pI. caudharInI A zodha khare. vagere dainikamAM ane gujarAtImAM paNa che ane khara eka AnaMdanI ane garvanI bAbata che. samAcAra, gujarAta samAcAra jevA dainikamAM mA zrI caudharI pRthvInA AkArane lagatuM phoTA sAthe Avela. svayaM saMzodhana karI rahyAM che. pRthvInAM A DI.pI. caudharIe "pRthvI goLa - goLAkAra-AkAra viSe teo saMmata nathI. nathI e sAbita karavA E.S.C.F. nAmanuM gAmanuM je A sAdhanane vAhana ke vahANa dvArA sAyaTiphIka Ina dhrumenTa (vaijJAnika sAdhana : azvInA eka bhAga parathI bIjA bhAga para reDiye TAIpa banAvyuM che). ) = laI javAmAM Ave to te yaMtra dvArA je aMge bihAra bAjunI sArI kolejanA pRthvInI sapATIne AkAra ane guNadharma gaNita vagerenA prephesare e pitAnA abhi- viSe jANI zakAya che, For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je A sAdhanathI Icchita ane saMte sapATIne vaLAMka zodhanAra) nAmanuM sAdhana kAraka pariNAma Ave te, duniyAmAM zrI zodhI kADhayuM che. caudharI tathA bhAratane nAmanA maLe. tene teo E.S.F. 67 nA nAmathI esa.DI./keDI pI. siMhA oLakhAve che. kAma ' gaNitanA adhyApaka A sAdhana kevI rIte kArya kare che? tA. 1-9-1978 eTale ke tenI kAryapaddhati, nIce sahI karela tyArabAda "InDiIyana sAyansa koMgresa vyakti sAme zrI DI. pI. caudharIe hazo. esesIezana" ne saMparka * sAthe vela che. che ' If ane "bhUgoLa viSaya paranA temanA ahevAla jyAre A sAdhana vaLAMkavALI sapATI meLavyA. . parathI pasAra thAya che, tyAre te sAdhanane - "AthI pramANapatra ApavAmAM Ave che. nidezaka kAMTo spaSTapaNe vaLAMkane aza ke zrI DI. pI. caudharIe pote zodhI kADhela dazAve che. keIpaNa sapATIne vaLAMka dazAvatA sAdhananI jyAre A sAdhana sapATa pRthvI parathI kAryapaddhati amArA sabhyane samajAvI che, pasAra thAya che, tyAre tene nilezaka kAMTe ane darzAvI paNa che. sthira rahe che. .", * temanA pRthvInA AkAra jevA viSaye mane khAtarI che ke A sAdhana pRthvIdhdhI paranAM daSTibiMdu kharekhara khUbaja rasaprada sapATIne vaLAMka mApavAnI zakti dharAve che. lAgyAM.'' s/d P. Sinha S/P. S.S. Merh Head of the department of President geography Goology & Geography R. D. Scollege section University of Bihar (67th session of Indian - - Muzaffarpur science Congrass) - tyArabAda mujhaphapharapura InsTITayuTa - bihAra yunivasITI opha TekanolojInA AsIsTaMTa oNphesara (sIla) eka methemeTIkasane, saMparka sAdhe. bhUgaLa vibhAga phena 2437 "mujhaphapharapuranA rIsacamanA adhyakSa naMbara - rAma dayAlasIMga koleja zrI DI. pI. caudharIe mane E.S.C.F. sAdhana | mujhaphapharapura kAryapaddhati samajAvelI ane darzAvelI. tA. 24-7-1970 A sAdhana jyAre sapATa pRthvI parathI rIsarca hema (bhautika vijJAna) nA ' pasAra thatuM tyAre tene nirdezaka kAMTe ekaja zrI DI. pI. caudharIe E.S.CF (pRthvInI sthAne sthira rahe che. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta jyAre te vaLAMkavALI sapATI parathI "zrI DI. pI. caudharIe temanA sAdhananI pasAra thAya che, tyAre tene nilezaka kaTa karelA pradarzanathI khUbaja khuza thaye. eka cakkara pharyo. - temaNe banAveluM sAdhana jayAre gaLAmane ema lAge che ke pRthvIne AkAra kAra sapATI para hoya che, tyAre te spaSTanizcita karavA mATe te mahatarUpa banI raheze." paNe gaLAkAra sapATI dazAve che. - S/R nyurI prasAda yAdava meM Aja sudhI kadI paNa AvA ESCF tyArabAda zrI upendra prasAda zrI sAdhana, eTale ke pRthvIne goLAkAra sapATI vAstava M.A. DIP. ED. ke jeo mAra tarata dazAvatuM sAdhana Aja sudhI kadI paNa vAhI hAIriphala, mujhaphapharapuranA AcArya che evuM nathI." temano saMparka sAthe, phena naM. 3130 SD/ Sitaram Prasad "ii DI. pI. caudharI, DAyarekaTara opha 12-4-1971 AcArya ema. pI. jhAlA hAIskUla rIsa homa (tika vijJAna) e, teoe surApura thoDA samaya pahelAM ja zeAdheluM ESCF tyArabAda M.P, mukhaI vidyAlayanA (sapATIne vaLAMka ApanAra) sAdhana tathA AcArya zrI rAma sudhIrajhAne saMparka sAthe, tenI kArya paddhati mArI sAme darzAvelI che, zrI DI. pI. caudharI dvArA zodhI kADhatathA mane samajAvI paNa che. vAmAM Avela, pRthvInI sapATI parane vaLAMka A sAdhanamAM pRthvInI sapATIne vaLAMka mApatuM ESCF yaMtrathI huM Azcarya pAmyo chuM (DhALa) 5NapaNe neMdhAya che. - jyAre A sAdhanane goLAkAra sapATI mArA abhiprAya pramANe A sAdhana para pheravavAmAM Ave che, tyAre tene nirdezaka aDa (advitIya) che. kAMTe, sthira sapATI para pharatAM je sthitimAM tathA te vAstavamAM pRthvInI sapATIne heya che. tenAthI taddana bhinna rIte ja hoya che, vaLAMka zodhavAmAM madadarUpa thaze. vAstavamAM zrI DI. pI. caudharInI A huM A sAdhananI zedhathI kharekhara zodha ajoDa (advitIya che. te phakata bhArata prabhAvita thaye che." mATe ja nahIM paraMtu samagra vizva mATe 'SHd U.P. Srivasta nAmanA kamAvanAra che." Principal 11-4-71 SD/ Ram Sudhist Jha tyArabAI ema. pI. jhAlA hAIskUla, 18-4-1971 Principal akSarapuranA AcAryazrI sItArAma prasAdane M. P. Mukharji's Saminary saMparka sAdhe. Muzaffarpur, For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI goLa nathI e bAbata paDakAra rUpa eka mahAna vaijJAnika-prayoga mujapharapura(bihAra)nA sAyanTiphika A bAbata garvamenTa opha InDIyA risarca seMTaranA DAyarekaTara zrI DI.pI. zIpIMga vibhAganA DAyarekaTara Do. ema caudharIe sane 1967mAM E. S.C. F. ekSa. kurerA (jeo merIna suprITenTa nAmanuM sAyaMTIphIka irmenTa evuM TekaTa ekasaparImeTa DIpArTamenTanA banAvyuM. jenAthI pRthvI goLa nathI e adhyakSa che) e pitAne abhiprAya 28 spaSTa sAbita thAya." A divasanA (janI tArIkhavAra koThA sAthe) A mATe teoe inDIyana gavamenTa Apela che. sAthe patravyavahAra karI gha, zIpIMga ke te jijJAsuonA lAbhArthe prastuta karIe rezana opha inDIyA limiTeDa dvArA chIe.AkIkAthI muMbaI sudhI janArI eka, saMpAdaka sTImaramAM pRthvI goLa nathI e vAta pra TRUE COPY Atmaka batAvanAra E. SC. F. inasyumenTa meTI sAIjhanuM phITa karAvyuM. dha zIpIga kerporezana opha pachI te sTImara tA. 28-9-71nA InDIyA lImITeDa sAMje 4 vAge AhIkAthI upaDI ane (bhArata sarakAra hastaka) 28mA divase 25-10-71 sAMje 4 kRpA karIne amArA repharansa naMbara tamArA vAge muMbaI poMcI. javAbamAM lakhazo. A 28 divasanI saLaMga samudra yAtrA TelIphena : 296700 (9 lAIna). TekanIkala vibhAga : 266253 (4 lAIna). daramyAna DI. pI. caudharIe banAvela ekAunTa oDITa vibhAga-260211 inasyumenTa kAMTA ja parathI khasya (4 lAina) nahi. phAITa : esTa: A vAta sacoTa sAbitI rUpa che ke, sTersa Izyaransa 290067(pa lAIna 298318 AkAthI muMbaI sudhI darIyAnI sapATI pablIka rIlezana samatala che, kayAMya pRthvIne kahevAte vaLAMka repha. naMbara : TG/SOH/1o1/9876 AmAM noMdhAye nahi." 29 navembara, 1971 For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pI. caudharI, sTeTa opha hariyANAmAM tamAruM sAdhana DAyarekTara mukeluM hatuM. . DI. pI. cedharIsa sAyanTiphika risarca A sAdhane saphara daramyAna Apela tamAma hema (bhautika vijJAna) ahevAla A patra sAthe joDayA che. maheza kuTI, kAlIpArI roDa, A ahevAla parathI tame neMdha lezo ke mujhaphapharapura, (bihAra), AkhI saphara daramyAna tamArA sAdhanane mahAdaya, nidezaka kAMTo pitAnA sthAna para sthira amArA naMbara T.G.S.O.H/101/9433 hato. samagra pravAsa daramyAna te jarAya paNa nA patranA anusaMdhAnamAM lakhavAnuM ke- khamyo na hata" tame amArA okaTobaramAM muMbaithI EnC]s als. " Apane pUrva AphrikAnA mabAsA ane tyAMthI S/D M.X. Co rera, Dy Marine supcrintendar pAchA muMbaI saphara karIne Avela vahANa Prootect experimental Department, | (du kepI) pRthvInI sapATInI vakratA aMgene rekarDa tArIkha - sthAnika nirdezaka kAMTAnuM samaya - sthAna cukavuM. . * rImArka zero) * * sAnI zarUAtamAM saphara zara. 0 zunya , , hariyAmAM netya dizAmAM 28-9-1971 16.00 kalAka 29-9-1971 bapore 30-9-1971 bapore 1-10-1971 rAtanA bAra 2-10-171 bapore 2-10-1971 rAtanA bAra 2-10-1971 bapore 7-10-1971 rAtanA bAra 3-10-1971 bapore , : vahANanA Dolana (dhrujArI)nA kAraNe sAdhananI seya eka bAju para ghaDI namI. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArIkha rImArka ) sthAnika samaya nidezaka kAMTAnuM sthAna cukavuM. vahANe viSuvavRttane oLakhuM vahANa kenyAnA mombAsA zaheramAM 4-10-1971 rAtanA bAra 4-10-1971 bapore 5-10-1971 rAtanA bAra 5-10-1971 bapore 6-10-1971 rAtanA bAra 6-10-1971 bapore 7-10-1971 rAtanA bAra 7-10-11 bapore 8-10-1971 03.00 rAtre 9-10-1971 bapore 10-10-1971 bapore 11-10-1971 bapore 12-10-1971 bapore 13-10-1971 bapore 14-10-1971 rAtanA bAra 14-10-1971 bapore 15-10-1975 7-00 savAre , 15-10-1971 12-00 rAtanA , 16-10-1971 12-00 rAtanA zUnya 16-10-1971 bapore 17-10-1971 12-00 rAtanA 1-10-1971 15-20 bapora 18-10-1971 12-00 rAtanA 18-10-1971 bapore dariyAmAM dakSiNa dizA tarapha dAra-e-salemamAM vahANa TAnjhAniyAmAM vahANa hariyAmAM uttara dizA tarapha vahANa kenyAnAM mombAsAmAM vahANa dariyAmAM IzAna dizAtarapha vahANe viSuvavRtta eLagyuM For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19-10-1971 12-00 rAtanA 19-10-1971 mAra 20-10-1971 rAtanA mAra 21-10-1971 apeAra 21-10-1971 mAra 22-10-1971 12-00 rAtanA 22-10-1971 apeAra 23-10-1971 12-00 rAtanA 23-10-1971 apeAra 24-10-1971 apAra 25-10-1901 12-00 rAtanA 25-10-1971 16-00 apAranA "" "" "" 99 39 35 "" "9 39 22 .. ' }} 72 For Personal & Private Use Only "" "" "" 39 ' ', .. 99 vahANa pArakha daramAM vahANa dariyAmAM dakSiNa tarapha vahANa dakSiNa muMbaImAM saphara purI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che zrI vardhamAna svAmine namaH | eTeka esTronoma yAne saMzodhita khagoLazAstra mULa le. paralekasa-laMDana anuvAdake che. umAbahena ena. Ayara M.A. pATaNa Do. prahalAda ga. paTela M.A. PHD vaDanagara rithara pANIne vAstavika AkAra batAvatA ane pRthvI sapATa che e sAbita karatA prAge [prAstAvika] meDana TeTika philesephinA pitA pRthvI goLa nathI, pANInI tarIke prakhyAta PARLLAXnAmanA laMDananA sapATI samatala che. e saMbaMdhI upavidvAne cheTeTika esTronomI" nAme rakta graMthamAM aneka prayoga che. pustakamAM pRthvI goLI nathI ane pANI- sane 1873 mAM lakhAyelA A graMthamAM nI sapATI samatala che." e aMgenA darzAvelA sthaLanI bhaugolika paristhiti, siddhAMta pratipAdita karyA che. nAma nideza mULa graMthane AdhAre ja che. te mATe ke bIjanA vahIvaTI ekamanI 93 beDa pheDe nahera, Wedney bIja, oDa beDa pheDa nAmanI kRtrima nadI- vIsa bIca-Wisbeach, pherI hAusa naherane kinAre makAna Ubhu karIne satata nava hAutahema mAkeTa-vagere sthaLe anuvAdake mAsa sudhI anekavidha pravega karyo. jemAM ke jANyAM nathI. 10 * For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 *.. hAlamAM temanA astitva aMge paNa A prakAranA vRttakhaMDanI Toca uparathI kazo ja khyAla nathI. pahelA adhikRta mAIla mATe 8 iMcanI - vaDanagara keleja mAM aMgrejInA vaktAvALe Utarate vaLAMka ke nIce vaLAMka adhyAyikA che. umAbahena Ayare anuvAda ke joIe. taiyAra karyo che. ane De. pI. jI. paTele vaLI bIjA adhikRta mAIla mATe (vaDanagara) bhASAkIya daSTie vyavasthita karyo che. uparathI nIce Avate vaLAMka 32 iMcane saMsthA ma. lekhaka PARALLAX:/- tharo ane trIjA adhikRta mAIla mATe nIcenI AkRtimAM darzAvyA pramANe 7ra IMca London nI atyaMta AbhArI che. e sthira pANIne vArAvika Azcara che athavA 6 phUTane thaze. ane pRthvI sapATI , T bithI akaDA sudhInuM aMtara 1 e sAbita karatA prayoga * mAIla che evuM dhArIe; 1 AMkaDAthI A adhIne uparathI nIce Avate vaLAMka 8 je pRthvI goLAkAra hoya ane tene Icane che 2 AMkaDAthI B sudhIne utarANa parigha 25000 igliza adhikRta, mAIle 32 IMca thaze ane 3 thI 8 sudhInuM aMtara heya te pANInI sthira sapATIne kaMIke 72 IMca thaze. nizcita ke cakkasa bahiLatA tevI ja , S T biMduthI uparathI nIce AvavAnuM joIe. ke '. ' vaLakanuM te biMduthI jeTaluM aMtara che Flyrene i * * * * * * * 2 T 2 Inches * * * ka ' //// . . AkRti-1 - For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 ane bhUmitizAstra uparathI nIce AvatAM vaLAMkanA pramANunI sAbitI Apaze. tenA vargone 8 iMcathI guNatAM je a`tara Ave te pramANe vadhe che. pahelA 1000 sAIT pachI niyamamAM pheraphAra karavA paDaze. A - nIcenA kATho 100 mAIla sudhI, judA judA aMtare uparathI nIce AvatA vaLAMkanu pramANa ekadare pU` AMkaDAmAM UDatI najare darzAve che. vaLAMka adhikRta mAIla 1 10 20 30 40 50 70 80 re. 100 120 IMca-pramANa . 32 13 24 32 42 54 * phUTa 266 600 1044 1666 2400 3266 4266 5400 6666 9600 25 noMdha- pRthvInI AkRti ane kSetraphaLane abhyAsa karatuM zAstra geADesI (Geodesy) kASTakamAM na ApelA mAIla'tathI vaLAMkanuM pramANa zerakhI kADhavA mATe phakta biMduthI je attaranA vaLAMkanu pramANu joie, te aMtarane vaga karIne tene 8 thI guNIne 12 thI bhAgI ne je pariNAma (javAba) Ave te jarUrI vaLAMke che. A koSTaka uparathI khyAlamAM Avaze ke pahelA thADA mAIlA mATe vaLAMkanu pramANa eTaluM mATuM hoya ke tenuM astitva ane pramANa (dhyAnamAM) nAMkhI levA mATe kai ja muralI paDaze nahi. dariyA kinAre karAtA prayAgAne pANInI vAravAra badalAtI sapATInI UMcAi, naherAnA kinArAne lIdhe khIcAkhIca pANInI bharatI, pravAhA ane mIjA prakAranI aniyamitatA vagerene lIdhe vAMdhA kADhI zakAya che; eTalA mATe sthira pANI pasaMda karelu che. ane enA upara ghaNA agatyanA pratyeAgA karelA che; temAMnA nIce darzAvelA prayAge khUba ja sAdA che. kembrIjanA vahIvaTI ekamamAM eDa beDa phADa" nAme eka kRtrima nadI-nahera che; tenI laMbAI 20 mAIla karatAM vadhAre che. (pAnA upara darzAvelA bhAga sivAya) eDa phA` levala nAmanA bhejavALA bhUmibhAgamAM te saraLa rekhAmAM vahe che. sIdhI rekhAmAM pANI hamezAM lagabhaga sthira ja DAya che; kAraNa ke tenA AkhAye mAgamAM veTara geTa ke aTakAva -Locks For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAga-1 avarodha Ubhe karatA nathI. eTale bhUminI haMkAravA mATe jeTale samaya lAge teTalA bahirgoLatA sAcI che (!) ane keTalA samaya sudhI nirIkSaNa karyuM. pramANamAM che enI khAtrI karavA mATe dareka pariNAme pUrNa aMtara sudhI dhavaja ane prakAre A pravAha egya che. heDI spaSTa dekhAtAM hatAM. je aMtara pasAra kareluM temAM kaI paNa jAtanI bhUla - jenA vajanI Toca pANInI sapATI thavA saMbhava na hatuM, kAraNa ke heDI je karatAM 5 phUTa UMcI che evA eka vajasthaMbha vyaktie kAbUmAM lIdhI hatI tene brIja para sAthenI heDIne vesa Dema (jANIte nAvaDI- pahoMcyA pachI pitAnuM eka halesuM vRttakhaMDa * mAga): uparathI velanI-WELNEY brIja upara UMce uDAvavA sUcanA ApelI. sudhI heDI haMkAravAnI sUcanA ApelI; unALAnA eka divase bapore lagabhaga A be biMduo eka bIjAthI 6 adhi traNeka vAge prayoga karavAnI zarUAta karelI kRta mAIlanA aMtare che, te sUrya heDI pAchaLa ke virUddha dizAmAM - lekhake jayAre sAruM durabIna laIne AkhA mArga para prakAzane rahyo hate. pravAhamAM jaIne pitAnI dRSTi pANInI sapATI pratyeka jarUriyAtanI zarate pUrNa paNe para 8 iMca UMcI rAkhIne pravAsa karatI pALelI ane pariNAma chellI kakSA sudhI nAvaDI sAme tene tenI bIja sudhI nizcita ane saMtoSakAraka hatuM. nirNaya TALI Figure 2 Boutiny Flery The 1 mile man with telescope AkRti-2 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakAya tevuM hatuM nahIM. enA uparathI A niSkarSa nIkaLe ke 6 mAIlanI laMbAInA pANInI sapATIe sthira pANInI sapATI bahirgoLa nathI daSTi rekhAnI nIce goLAkAra rIte vaLAMka paNa sapATa-samatala che. lIdhe nahIM. prayoga 2 je pRthvI goLa heta te pANInI eja naheranA pANInA kinArA upara 6 sapATI 6 mAIlanI laMbAImAM madhyabhAgI vaje ekabIjAthI 1 adhikRta mAIlanA aMtara bIjA cheDA karatAM AkRti 2 mAM darzAvyA para evI rIte goThavelA ke pratyeka vajane pramANe 6 phUTa UMcI hovI joItI hatI. uparano cheDo sapATI uparathI 5 phUTa UMco hate. dUrabIna pANInI sapATI karatAM 8 iMca dhvaja paMktinA chellA vaja pAse eka UMcuM hatuM, eTale sapATInuM UMcuM biMdu lAMbe daMDa rAkhele, tenA upara 3 corasa daSTisthAnathI eka mAIla dUra hovuM joItuM phUTane dhavaja goThavele enI Toca pANInI hatuM ane e biMdunI nIce pANInI sapATI sapATIthI 8 phUTa UMcI hatI. rahelA bAkInA 5 mAIla mATe 16 phUTa temaja nIcene cheDe vacalA dhvajanI TecanI hevI joItI hatI. nIcenI AkRtimAM darzAvyA pramANe saraLa dhAro ke AB 6 mAIla lAMbA pANInA rekhAmAM hato. vRttakhaMDane darzAve che. ane AC daSTirekhA che. A 6 miles vRttakhaMDanuM sparzabiMdu T A nirIkSaNa biMduthI 1 mAIla dUra che. T thI brIja B sudhInuM aMtara 5 mAIla che ane 1 thI 8 sudhIne vaLAMka 16 phUTa ane 8 IMca haze; nAvaDI uparanA vajanI Toca (je 5 phUTa AkRti 4. UMcI hatI te) kSitija 1 karatAM 11 phUTa eka sArA dUrabInathI A thI B sudhInA 8 iMca nIce hoya te daSTi bahAra hoya. deva sAme jyAre joyuM tyAre moTA dhvajanA paraMtu AvI sthiti jovAmAM AvI nahIM. nInA cheDA sudhI daSThirekhAmAM kaMI ja ava nIcenI AkRti sAcI paristhiti rodha hatA nahIM. darzAve che. biMdu B nI pANInA D biMdu uparanI BoatingT 6 miles A man with sapATInI UMcAI 5 phUTa hatI ane dUrabInanI flag = Telescope A biMdu uparanI UMcAI pANInA C biMdu. upara vacalA dhvajonI UMcAI paNa 5 phUTa hatI. AkRti 3 eTale C ane D biMdu para pANInI AB daNirekhA 6 mAIlanA aMtara sudhI sapATI daSThirekhA AB nA sarakhA ja aMtara sarakhuM ja aMtara rAkhatI samAntara hatI; upara hatI. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. AB (sAITa lAIna) saraLa rekhA hatI. sapATI 6 mAIla sudhI kSitijane barAbara CD e AB ne samAnara hatI eTale e paNa samAntara (Horizontal) hatI. saraLa rekhA hatI; je pRthvI goLa heta te gayA prayo ganA dhvanI haLane AkAra ane pariNAma bIjI rIte kahIe te CD para pANInI AkRti 5 mAM darzAvelA nakazA pramANe heta. Faguhe-5 8 inches 32inches che 10keet 6 inches 13 feet - Sinches AkRti 5 ne pAchuM C thI D sudhI vaLAMka leta te pRthvInI geLAI uparanI sthiti pratyeka ja darzAvyA pramANe AB rekhA pharajiyAta banAve che, paraMtu uparanI sthiti nIce heta; astitvamAM AvI zakatI nathI eTale pRthvInI pahelA ane bIjA vaje daSThirekhAnI goLAI e siddhAMta pAyA vinAno che, e sAduM maMtavya che. dizA nakkI karI hata. trIjo dhvaja 32 iMca, pAMcame 6 phUTa te eka geraraste derAyelI buddhi # mAna vyakitanI zodha che. ane chaThTho 10 phUTa 8 iMca, sAtamo 16 phUTa . e zodha keTalIya pratibhAzALI hoya ane 8 IMca nIce heta naisargika asAdhAraNa bAbata (PHENO. chelA ane moTA avAjane uparanA cheDe - MENA) para asara karatI hoya te paNa Toca-nAnApta karatAM traNa phUTa UMco hatA. tArkika ane gANitika AvazyakatAne eTale enI Toca daSThirekhAnI B biMdu lIdhe te tadana khoTI che, evuM kahevAnI nIce 13 phUTa 8 iMca hovI joItI hatI. pharaja paDe che. For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara nizelA prayogo lekhake pere para temaNe te dizAmAM dUrabIna tAkavA lekase 1838nA unALAmAM karelA, paraMtu dabANa kareluM. tene agAu ziyALAmAM jyAre e3 beDa dhIme dhIme jatI nAvaDInuM huM ghaNA pheDa naheranuM pANI karI gayeluM, tyAre samaya sudhI avalokana karate rahyo, tyAM te ghaNI vAra barapha hatA tyAre sArA dUrabInathI te nAvaDI ekadama adRzya thaI gaI ! mAre 4 thI 8 mAIla jevA aMtarathI mANasonuM sahanirIkSaka umaMgamAM AvIne bolI UThayobarapha para cAlavAnuM ane lapasavAnuM ava. "sara! have te tamane saMtoSa thaye ne? lekina kareluM. pANI nIcenI dizAmAM jAya che. naherathI 100 yArDanA aMtara para eka tene pratyuttara vALavAnuM mAre mATe kAma calAu makAna bAMdhIne lekhakane satata nava azakaya baneluM. eTaluM ja zakaya hatuM ke je mAsa rahevA eTale avalokana karavA mATe, dizAmAM nAvaDI adazya thaI te dizAmAM pharI pharI prayoga karavA mATe ghaNuM ghaNI Azcaryacakita thaIne joyA karavuM ane jAti take maLelI. karanAra saha nirIkSakanAM maheNAM sAMbhaLyA karavAM. e prayoganuM punaruccAraNa karavAnuM A rIte Azcarya sAthe ghaNA samaya kaMTALAbharyuM lAgaze; kAraNa ke dareka prayoga sudhI meM tenI sAme joyA karyuM te vadhAre eka cokkasa siddhAMta para ja AdhArita hato Azcarya e thayuM ke nAvaDI pharIthI dekhAvA ane nirNaya paNa upara darzAvyA pramANe ja lAgI. baMnemAMthI keIne ya vijaya maLyo Avate hete ahIM vAcakane eka ghaTanA nahIM. baMne jaNe gUMcavADAmAM paDI gayA. khUba ja rasaprada lAgaze. paNa baMne prayoga karavAnI pUnamAM hatA. e ghaTanA ekadama dhAryA vagara ja banI ghaNA samaya sudhI A praznane koI gaI ane lekhakanA manamAM e gUMcavADo nirNaya Avyo nahIM. Ule thayo ke temaNe agAu karelI smRti enI noMdhane nAza karavA prerelA. 5 pachI eka vakhata sAMje jaMgalI pakSIatyAra sudhI sarva avalokana venInI enA zikArIganara sAthe uparanI vilakSaNa dizAmAM kareluM; kAraNa ke tyAMne pUla eka che ka ghaTanA-nAvaDI adRzya thaI ane punA daSTisaMkta ziMdu tarIke mUlyavAna madada karate hate. gocara thaI eka vakhate mArA raheThANuthI thoDIka e aMge vAta thaI tyAre teNe hasIne mAIlanA aMtare rahetA sajajana sAthe-jemanI uparanI ghaTanA upara prakAza pAThavA kabUlyuM. sAthe huM avAranavAra uparokta bAbatenI teNe kaheluM ke ghaNuM mAIlo para carcA karate hate-huM je dizAmAM dUrabIna naheranA phephI hAusa ghATa bAda nahera mAMDI avakana karatuM hatuM, tenAthI viruddha ekadama V AkAra je vaLAMka le che jyAre dizAmAM eka mATI nAvaDI jatI hatI. tenA ame samAntara hatA tyAre nAvaDI trikoNanI For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAju para pravezI ane adazya thaI najIkanA zaheramAMthI naherane mATe nakaze gaI hatI. jaDI Avela ane ganaranA maMtavyanI jyAre te bIjI bAju para pasAra thaIne khAtrI karI lIdhI hatI. A naheranA haMmezanA pravAhamAM pravezI tyAre dekhAvA lAgI. nIcenI rekhAkRti te gUMcavaNavALI vilavIsa bIca WISBEACH-nAmanA kSaNa bAbatanI (phenomena) samaja Apaze Figure-6 point of an observation A - AkRtiA nirIkSakanI sthiti darzAve che ane upara nirdiSTa sajajane tathA temanA tIra nAvaDInI dizA dazAve che. . pADozI sajanee kabUla kareluM ke, nAvaDI B biMdu para pahoMcIne ekadama beDa phorDa levalanAM pANI (Hor. BC Reach pravezelI ane adazya thaI gayelI. gontal) sapATa ke samatala che." paNa jayAre e C biMdu para AvI tyAre tenA uparathI lAgeluM ke "pRthvI goLa karIthI dekhAvA mAMDI ane e jayAre naheranA kevI rIte hoI zake ?" c biMduthI D biMdu sudhI haMkArelI hatI tyAre te pUrNa dekhAtI hatI. prayAga-3 pherI hAusa (ghATa) ane ghaNAM jhADavAM e3 beDaphorDa brIja ane tenI kenAlanA vaLAMka tathA nirIkSakanI vacce AvatAM brIja AkRtimAM darzAvyA pramANe eka bIjAthI hatAM te avarodhane lIdhe jyAre nAvaDI B thI 8 barAbara 6 mAIlanA aMtare dUra che. te sudhI jatI hatI, tyAre nirIkSaka tene joI benI vacce naheranA uttara kinArA upara zakayA nahIM. eka sarasa thIyoDalAITa (jamIna mApaNImAM A rIte rahasya ukalI gayeluM ane khUNA vagere aMgenuM mApa levAnuM eka lekhaka vijayI banyA hatA. sAdhana-vizeSa) goThaveluM. For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Figure 7 IN 3 milles ogsg noitles - AkRti-7 1 biMdu uparathI-nirIkSakanI te UMcAI 1 ane B zir paraNI . HthI prakAzanA kiraNanuM adI AimAM thatuM mAIlanA sUrakhA aMtare da 8 pratyAvartana -Refraction - A ane B biMdu-dahirakhAtI 6 ra8 To MaaN laIne (3 4348 rekhAkRti mAM zALA mauI kaNirekhA biM B ane B para sarakhuM kareluM. hevA chatAM tA. Figure 8 Dara, -- // samaya AkRti 8 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAga 4 olDa beThako naheranA pANInuM ghaNIvAra phrosTa presisa oph levalI'ga- Forward Process of levelling-kriyA dvArA valAyana karela. kRti eTale eka sAdhanathI 20 mensa zaTale ke 440 yAnI sapATI rAMpIne sAcanane AgaLa khaseDavAna. sI20 censa-440 yArDa nI sapATInI nAca karavAnI ane pharIthI sAdhanane AgaLa khaseDavAnu. C H& 82 paddhatithI avalAyana kareluM tyAre pANI sa pUrNatayA samatala jaNAI AveluM. gAthI 1-2-3 trijyAnA vaga eka ja anatA hatA. eTalA khAtara pRthvInA gALa AkAra dhyAnamAM lIdhelA na haiAya teA ya e patimAM enA samAveza thAya che. jyAre save care jamIna mApanAra-uparana pariNAma jaNAvela, tyAre tenA nIce pramANe virAdha thayelA. jyAre thIcADalAITa samatala gaDhaveluM tyAre e pRthvInI trijyA joDe kATakhUNeA mata hatu tethI daSTirekhA ja sparza rekhA banatI hatI. 19 mArIne samagra taranI sapATInu levAyu S Kos: aMgALanA saheja paNa dhyAnamAM lIdhA vagara jyAre pANInI sapATInuM uparanI Figure -9. jyAre tyAMthI thIcADalATi halAvIne 20 censa AgaLa mUkeluM tyAre bIjI judI sparza dekhA hatI. dareka navuM sthAna mAkRti 9mAM darzAvyA pramANe T12 ane 13 zIyADalAITanA traNa juddhAM sthAnAe navI parekhA manatI hatI. L X mAkRti 9 ANTIMICHIRIAT X A eka zaya ane sthaLa dalIla che ke jenAthI dekhAtA mAbAInA siddhAMta ane pratyakSa levalIMganA pazciAma vacce virAyanuM spaSTIkaraNa karI zakAya. #f For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA vidvAna ane pRthvInA phakta spaSTIkaraNa ke pariNAma e AvyA AkAranA abhyAsa karanAra enAthI chetarAi' e kaMI pRthvIloLAkAra hoya che gayelA. pA karatuM nathI. eTalA mAtA pAra tA imate A dekhAI Ave ke rUpAMtara apanAveluM. Pon ekamRthvInA goLAkAranI sAbitI : je bahirgoLatA hAtha lete mora nathI paraMtu pRthvInA geLAkAranI mAnyatAnuM zakAya. " Figure 10 D {" ' ' S T U - T- 1 -- AkRti 10 eka-cIcoDelAITa AkRti10mAM A E upara khaseDeluM ane ABCD e rimA. meMdu para beThavuM 1-ane havaja Da D lAMbAvelI. 3 Elag staff- ane siksa Sigvu A siva sa eTa .. staff cnI eka ja UMcAI para vALeluM. 6 mAIlanA aMta sudhI karelI ane dareka pachI thIDAlAITane B biMdu para naherane samAnDara havana, ( : ) khaseDa ane Flag-staff ne C biMdu para thIyeAIlAITa ane Gross staff thA cass-kaaff na D biMdu para khaseDaluM. vatu hovAthI e vastu kaTI ane 1 * kri evI rIte daSThirekhA ABC ne D sudhI mArgadarzaka banI gaI. laMbAvelI, che enAthI daSTinI ugamakha pUrNa DnI acAI ABC jeTalI ja hatI. sudhI cAlu rahI. cAI ABC jeTalI ja hatI. ! = = TakaruM " : vAra ha ra ra thayeDalAITane 6 bidu para khaseDeluM e dalIlana pachI bAkAta mane Flag-staff D5temaja Grossift, L anyatA para AdhArita che. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jokha ma ka sthA- navI - RightrahatI eTale pANI ho mALa, lIlAmaNanAzathayelI che, sudhInI sapATI darzAvI zakAya tevI pazidha thIma pArelI samIkSA rIte samatala hatI. ghaNIvAra karelI. A rivarDalevAlInI paddhati acUka ane pANInI sapATI eka ane saMtoSakAraka hatI e bAbata nI tA: bIbane samAntara hatAM ane A viziSTa vadhArAnA dAMta parathI vadhAre sArI rItey . lakhalAmAM dakharekhA sIdhI kSitijane samAntara) samajI zakAze. Figure 11 atiu1 . bAlAjIrAvAnA be kAra DIjhITariyA eTale lag " ane eross-staff nuM prathama AgaLanA aMtaramA levAnuM teTaluM ja ke hAna zAve che. BCD bIsthA CVE: pAchaLanA aMtaramuM levA triI ma DBF cothuM sthAna dharAve che. pRthvInI 6 bahirgoLatAnI mAnatA - evI rIte samaja aMtaranI "mArI nAbuda karavA smATe A paddhati apAvelI atAM AvuM punarAvartana anekavAra kareluM.' ', 'pAye mULa AdhAra athavA tenA AdhAranI * * hakIkata rekhA bahirgoLa hAtha ke samatala korava levalIMga mATe abhiprAya hAya, vAstavamAM te e rIta tevI ja lAguM jANavA jene eka phera DIjhITa (Back paDe che fore a kiyA kahe che te mATe te eka e spaSTa thAya che ke bijhas para ja hANa paDe che . . DIkITa levA patie pharavAra : For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ letA ane samayano arabAdI che. e addhati A bI eTalA badhA sAzA hatA ke tadana bina jarUrI che. temAM kaI paNa prakAranI gUMcavaNavAmAM Ati 11 jaNAvyA pramANe pheravaTuM sAdhana vAparavAnuM na hatuM ke jethI mArA levalInI paddhati bIjI sAmAnya paddhati vakhate kaeNI paNa prakAranI lo thavA lAla karatAM vadhAre zreSTha che ane e paddhatimAM heya, bhUlathavAnI zakayatA hatI. keIpaNa kAranA siddhAMtanI dhAraNA nathI, huM lekhake (pelekSa) DAunahema mArakeTa paNa te ekadama vAstavavAdI che. te sTezana javA mATe 1850nA eprilanA koIpaNa naheranA-nadInA kinArA para ke maMgaLavAre savAre laMDana che ane pAra sarevaDade dariyAnA sthira mANI upara tene lagabhaga 12 vAge e eDI bIka amala kare che keIpaNa vAstavAhI mAlA , uparathI sTezanathI-dhagabhaga2 mAIla cAra hArane e paddhati saMtoSakAraka rIte dazaka pahecelI:ke- "pANInI sapATI samatala che. vAtAvaraNaneMdhapAtra rIte svaccha hatu A prayoga-5 ane sUrya te maya rIte pUlanA pazci upara varNavelA prayogo ane tenA jevA cheDe hate. kamAnanI jamaNI bAju pATi: ghaNA praya lekhake pahelA 1838 ane jaDeluM hatuM temAM bAphemAM kAcA mATe pachI 1844, 49, 56 ane 1892 mAM sUcanAo ApelI hatI." karavA chatAM 1870 mAM lekhake pharIthI te ja pATiyAnI kinArI AkRti 12 mAM sthaLe jaIne bIjA eka be prayoga karavAnuM darzAvyA pramANe pANInI sapATI para 6 phUTa nakakI kareluM. .. . ane 6 IMca UMcI hatI. Figure - 12 etdesepe AkRti-12 ghaNA khAlI tapAonI hAra nadInA cheDe beThavaNa karelI ke sauthI chIcho haze AUAC thI kenAla naheramAM tyAre pravezI hAthamAM chele zakhave. ane tarApAnA bhAihatI ane haTIga zAyaranA rezamasI LanA bhAgamAM eka sAruM dUrabIna beThavavuM. (e nAmanA sthaLe jatI hatI, enA sukAnI geTavelA dUrabInanI UMcAI pANInI For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI. ka . ke pratyeka vastu UMcAI 8 IMca has sapATapara barAbara 18 iMca UMcI hatI khUba ja chIchare tarApa ) prApta karIne ane sAM. neTisa borDa upara pUrNa rIte pANInI sapATIthI 4 iMca UMcu hoya tevA prakAzita hatuM. . . . rIte tenA para dUrabIna zeThanuM te paNa ha, atima sthira ane svaccha hatI, aneTisa beDanI nIcenI kinArI spaSTa pANInI sapATI ogaLelA kAca jevI lIsI dekhAtI hatI. dUrabInanI pANInI sapATI uparanI A rIte nirIkSaNa mATe pratyaka vadhu UMcAI 8 iMca hatI. khUba ja anukULa hatI. - daSThirekhA je bahirgoLa hoya te eka 1 vAge heDIenI-tarApAonI hAra jelanI tarapha javA upaDI. jevA adhikRta mAIla para kSitijane paze ane tarApAe AgaLa javA mAMDyA tyAre neTisa A rahelA pAMca mAIlanA varga karIne tene 8 beDa upara najara rAkhelI ane ghaNA mAIle Ica guNIe te vaLAMka 16 phUTa 8 IMca thAya sudhI e orDa narI AMkhe joI zakAtuM eTale neTisa borDanuM taLiyuM (nIcenI. hatuM ane 6 mAIlanA purA aMtara sudhI kinAra) pANI para 6 phUTa 6 iSa hoya karabInAthI spaSTa dekhAtuM hatuM. ane AkRti 13 mAM darzAvyA pramANe ziti. velanIbrIja para pahoMcyA pachI eka jathI 10 phUTa 2 iMca nIce heta Figure -13 * Akasi 13 , 2 : * " ' B reTisa beDa e ja kSitija ane 1 kurabIna batAve che. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIthI parama vizva sudhInuM ekaca mI anaTha bhAyAvALA kayureTara phyujhIyama amarelI [ A lekhamAM ghaNI vAtA anyadAnanI temaja vaijJAnika kalAne AvI che, chatAM amuka apekSAe lekhanI keTalIka khAkhatA upayegI dhArI A lekha jAgatA purI sahamati na DAvA chatAM ahiM rAdheya che. sAthe upa she Cs Dis 13 sthULa sAthe caitanyanA samAgamathI unnati krama udabhave che, je jIvAtmAthI manuSyAtmA ane vizvAtmA sudhI vikasatA jAya che. prAcIna samayathI jyAtiSa ane khagALa ucca kakSAe vikaselAM vijJAnA che. paraMtu mATA bhAganA jyAtiSanu jJAna prApta jyAre khagALa pratye kavAnI tamannA thAya che mADA ja lokone AkaSa Na hAya che. tenuM kANu e che ke, jyAtiSathI leAkAnAM bhAgya' ane bhaviSya aMge AgAhIo thaI zake che, ane te jANavA pratyeka vyaktine atyaMta IntejArI hAya che, para Mtu khagALa te pRthvIthI parama vizva sudhInA utpatti ane vikAsanA krama samajAve che, je mATe DhAkAne prAthamika draSTie ane tAtkAlika kAMI nisbata jaNAtI nathI. tethI tenuM jJAna phakta grADA lokonA bhAgyamAM rahela che. khagALano eka bIjI ajAyabI che je tAve che ke pRthvI paranA badhA ja mamAM khagALa sAthe ja sakaLAyelA che. kharI rIte dareka dhamanI racanA vaijJAnika khagALa uparathI ja thayela che. jyAre e satyanI sAmitIe buddhizALI DhAkAne pratyakSa samajAvAya che tyAre te bhavya rIte prabhAvita ane che. jyAre tenAM satyAnI buddhizALI leAkAnI zakA vagaranI svIkRti maLaze, ane samudAyeAmAM te jJAnanA pracAra thaze tyAre jyAtiSa hatAM vaca upara 5 paNa A khageALIya tattvajJAnanI jANa mATe vizeSa tamannA jAgRta thaze. vizvanA pramANamAM aNu lI pRthvI vaselI sUkSma jIvANu (mAIkronsa) jevI manuSya jAtinA bhAgya ane bhaviSya a Mge jyotiSathI AgAhI gaNI zakAya che, jyAre khagALa aNuthI mAMDIne samagra vizva sudhInuM jJAna Ape che. eTaluM ja nahi para Mtu pratyakSa sAbita karIha khavAya che ke AvA mahAna vizvamAM rahelI pratyeka bya vastumAM jIvAtmAno sa McAra che ane ja Atapreta che. div eTale prakAza mApave. vastu ane caitanya AtmA embrIjhanI sAthe temAMthI deva zabda ane che, ane tonA gagana sakraza che, jethI sUrya maMDaLe brahmAMDA, jatA, mahaleAMkA ane vizva cAyAM che, te AkAzamAM devanu sthAna che astitva khatAve prakAza tenu te te devAnI pratimAo che. AzamAM rahela devAnuM jJAna meLavavAnu paDatu mUkI madiranI temanI pratimAonA pUjanamAM ApaNI zaktinA vyaya thavA lAgyA. tene laIne DhAkAmAMthI jJAna ane 'tenA tattvanA laya thayA. "manuSya je pRthvI upara prabhutva dharAve che, te vizvanA sarja nahAra vizvezvaranuM sUkSmamAM sUkSma svarUpa che, satya khageAjabhA jJAnathI samajAvAya che ane A ja satya dhama gAmathI gaNuM thAya >>>> For Personal & Private Use Only tamane Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, ane e jJAna, vijJAna ane tatvajJAnane jaIe chIe. tevA apabhraMza thayelA jJAnane samanvaya thai vyamika-satyarUpe pariName che. dhArmika vRttivALA vidvAne judA judA rUpe te satya vizvanA pramANamAM aNu jeTalI samajAvavA prayatna kare che jene laIne ApaNI pRkhavI paranA ane jANe gUMcavADo aneka gaNA vadhe che. tethI che, temanathI, paraMtu samagra vizvamAM haratImAM samajazaktimAM spaSTa dekhAtuM satya-samajavAnuM hoya tevA pratyeka kaTinA chavAtmAone paNa muzkela bane che. hiMmatapUrvakanA saMzodhanelI tevA apAzAne dUra karI, dhArmika graMthamAM che. Adhunika keLavaNI pAmelA dezabharanA darzAvelI hakIkatenI satya ane zuddha svarUpe atizALI lokene videzI rAjyakartAoe rAte karIe chIe, tyAre. Adhunika abhyAsanA mizraNathI ja evuM gekhAvyuM che. saMzodhananI sAthe sarakhAvI zakAya tevA ke hindu dharmazA te phakta daMtakathAo UMcAmAM UMcI kakSAnA haujJAnika jJAnavALe bhAyalA)ne samUha che. kharA vaijJAnika dharma ane dhArmika graMthonI hakIkate, ApaNI pAsenA apaza thayelA svarUpamAM avazya daSTi sAme khaDI thAya che. ane amuka te, hasakathAonA samUha jevAM ja darekane kissAomAM Adhunika vijJAnathI paNa caDe ghaNA che, apabhraMza thavAnuM mukhya kAraNa e tevuM jJAna sapta thAya che. lAge che ke prAcIna samayanI ucca saMskRti ANanI racanAthI zarU thaI vizvanI racanA ane meLaveluM jJAna pRthvI paranI manuSya sudhInA jJAna tapAsatAM jaNAya che ke pratya vinA-uparaphAra. AthI je mahAna kSAe saMpUrNa ektA ane samAnatA umAta thayA hoya, tyAre te saMskRti rahelI che. aMgrejImAM vidhine yunivarsa kahe nAzAkhAmI hoya te vakhate usmAtamAMthI che, tenA mULa grIka zabdanuM prathakakaraNa karatAM bacelI manuSya aMtie te jJAna zakaya teTalA jaNAya che ke muneeTale e eka" ane zAso karI - jALavI rAkhyuM hoya, paraMtu varasAra-eTale "huM jauM chuMtenA rokAo sudhI ukAtAmAMthI ugarI gayelAe bhAvArtha aNuthI laIne vipakImAM sarvatra te jJAnathI 'vicita rahetAM ke kALakrame tenA ekatI che. A jJAna, akhatarAo karIne para vajJAnika artha samajAvanArAone aAve vijJAnIo ApaNane vIsamI sadImAM samatenA apabhraMza thayelA athavA lAge, ane jANe che, paraMtu aDhAra varSa pahelAM I. sa. te paNa dhArmika bhAvanAthI , uttaretara (180 mAM mana zahenazAha "mArkasa sAvAtA AvatA hoya tevA apabhraMzane erilIase? te ja zabdothI vizvanuM jJAna paNa pavitAthI satya mAnavAmAM Ave te tenA kameDITezana" nAmanA pustakamAM karIne prAcIta asayanAM bhavya prinika satyone hAkhe che. There is no difference in ApaNe Dhagale ane pagale hAsyAspada ane the Constvennaions of an Atom one VANI Raisella puolellesse dal BAHI the universo; Both are constructed on For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the same principles (European History ba dhyeya sA savitR maMDaLa sacavavI, #art 1 Pags 165) tarajume-"aNunI raca- nArAyaNa sarasa saniviSTA, nAmAM ane vizvanI racanAmAM kAMI pharaka nathI. keyUravAna makarakuMDalavAnuM kirITahArI banmanI racanA samAna ta ane paddhatithI hiraNyamaya vaputa saMkhacakra" thayelI che." tarajumo - sUryanA jUthana kenAmAM (eTalAsa opha dhI yunivarsa, nezanala sthApita thayelA nArAyaNa je chalAnI para pablIkezana sane 161 pAnuM 100-101) che, jenI ekabAju mukuTa (Corena Boxalis) ' mAIkakejhama" eTale sUkSama ane bIjI bAju makara (Capricorius)mAM ane 4 mekro kojhama" eTale vizALanA krama nakSatra AvelAM che te hari A horamAra, vALa vaijJAnika keTa-DAyAgrAma Ape che. mANeka, nIlama jevA raMgIna tArAonAM banelA temAM IlekaTrona=paramANu tathA eTama= zaMkhacakrAkAra jagata (Galaxy)ne pitAnA AthI yunivarsavizva sudhInI kakSAe suMdara zarIramAM dhAraNa karI rahyA che. to rIte samajAvI che. eTamane zAeNmAM aNu te aNunuM traNa bhAgamAM vibhAjane vAke kaheluM che ane yunivasane vizva kaheluM che. che, jene preTana, IlekaTrona, nyuTrona havAmAM "vizva ane ANunA samanvayathI banelA viSNu Ave che. vizva utpatti (Cosmology , A keTaluM vizALa jJAna, vijJAna ane tatva- eka Adhunika siddhAMta darzAve che ke vika mana prAzita kare che, te samajaze.' upana thayuM tyAra pahelAM. vizvane mA e viSaNu zabdanI evI vaijJAnika racanA padArtha (Element) saMkecAIne eka vivITa pratyakSa thAya che ke padArtha (Mater)nuM sUmamAM aNumAM samAyeluM hatuM (Primeval Aroi) sUkSama rU5 aNa (Atom), ane pahAtha tene vizleTa thaye, ane vizvanI utpatti(Mater).ne virATamAM virATa samUha te vizva kriyA zarU thaI ane kALakrame temAMthI vine 1 (Univ 0. che. aMgrejImAM tene mAIzIkAma utaratA taratA samahA racAvA mAMDayA. ane mekejhama kahe che. aNu (Atom) thI (1) pahelAM racAyuM vizva (Universe) parama (Beyond) jaIe te paramANu ke (2) tenA TukaDAothI racAyAM mArI (Electron) maLe che, tyAM sUkSamatAno ane (Super Galaxies) manuSyanI samajazaktine aMta AvI jaya (3) tenA TukaDAothI racAyAM jagata. che. tevI ja rIte vizva agara IzvarathI parama Galaxies) (Beyond) jaIe te parama vizva ane paramezvara maLe che, jyAM virATa ane anu () tenA TukaDAothI racAya jUi samajazaktine aMta AvI jAya che, (Star Clusters) A - jethI te ane chevaTanI sthitine anaMta, (5tenA TukaDAothI racAmAM sUryago anAdi, akalpanIya kahevAya che | (Solar Systems) For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (6) tenA TukAothI racAyAM graha maMDaLe chelluM ane sAtamuM ka che vizva (Planets & Earth) ane pRthvI. (Universe) jenI aMdara sarva samAyeluM che, | (7) tenA TukaDAmAMthI racAya co. phare che ane vikase che, jenA adhiSThAtAne grahanI AsapAsa pharatA caMdro (Moons) zAstra viSNu agara Izvara kahe che. Ape mahemAMthI utpanna thayelA che, jenA adhi- saMskRta aMgrejI DikazanerImAM viSNunI mAtAne zAstra caMdradeva kahe che. vyAkhyA che ? . sUryanI AsapAsa pharatI pRthvI ane graho - vidaug =sarva vibhumamAM vigha| (Planets) sUryamAMthI utpanna thayela che, jenI nIce ka atyaMta vijJAnika khagaLanAM (rAdhiSThAtrIne zAstra gAyatrI devI kahe che. satye pradarzita kare che. . sUrya ane najIkanA tArAo sthAnika tAraka zuccha (Local star Clulters) brahmAMDa. tithi viMchustathA vA mAMthI utpanna thayelA che. tenA adhiSThAtAne nakSatra vijuva ja zA sUryadeva kahe che. pitA sUrya, mAtA yogazca karaNaM viSNuH gAyatrI ke jemAMthI sRSTi ane jIvAtmAo sarvam viSNumayamidaM vizvam // utpanna thayelAM che. tarajumA (samajUtI) (1) pRthvInuM dharI - tAraka guccha (Local star Clulters) para pharavAthI tithi (Day) thAya che. (2) ane abaja tArAo, je jagata (Galaxy) pRthvI ane graho sUrya AsapAsa pharavAthI nA kendranI AsapAsa phare che te jagata vAra (Week days) thAya che. (3) sUrya gelekasImAMthI utpanna thayelAM che jene zAstra ane tArAo jagatanA (galaxy) kendranI prakAMDa ane tenA adhiSThAtAne brahmA ane AsapAsa pharavAthI nakSatra (Zodiac ConstesarasvatI kahe che. llations) thAya che. () jagate (Galaxies) ' AvAM hajAre jagate (Galaxies) je maharloka(Super Galaxy)nA kendranI Asamaharloka (Super-galaxy)nA kendranI AsapAsa pharavAthI yoga (Yoga) thAya che. (5) pAsa phare che, te maharloka (Super galaxy) ane mahaleka (Super galaxies) vizva mAMthI utpanna thayelAM che, jene zA jagata (Universe)nA kendranI AsapAsa pharavAthI ane tenA adhiSThAtAne jagannAtha ane karaNa (Karan) thAya che. te rIte vizva jagaDhabA kahe che. viSNunI aMdara samAyeluM che ane saMcAlita Adhunika kemelajI darzAve che ke che. A sAta kaNAnuM viva tithi, vAra, AvAM aba mahaleAko vi4 (Universe) -nakSatra, yoga, karaNanA pAMca aMgethI sadhAnI aMdara phare che ane vizvamAMthI utpanna theluM che tethI te pace aMzonuM jJAna je thayela che tene mahaleka kahe che, ane tenA graMthathI prApta thAya che tene paMcAMga (CalaaSikAtAne zAstronArAyaNa ane hAthamI kahe che. tader) kaheluM che. For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizrva chellAmAM chelle vizrvacanA (Cosmology)nA elAna senDejha (Allan Sandaz) nA siddhAMta batAve che ke ApaNuM (Universe) spati, dhabakatu (Osci- llating) che, je cATvIsa zaMku (40 Billi- ons) varSAM sudhI vikAsa pAme che (Expands) ane pachI cAlIsa za" (40 Billions) varSo sudhI saMkoca pAme che (Contracts). ane tenAM 80 zaMku (80 Billions)) varSAne vikAsa-sAca krama (Oscillation or Expansion Contraetion Cycle) anaMta che (Infinite). prephesara AInsTInanA rIlenite) TIvITI'' (Relativity)nA siddhAMta mujaba ema niNya thAya che ke vizva (Universe) - game teTalu vizALa che, chatAM te maryAti che. (Finite) ane lakha geLAkAra (Elliptical) che. pRthvInI mAphaka te peAtAnI AsapAsa vaLeluM che, tethI te kalpanAnI dRSTithI jotAM anaMta bhAse che. (Infinite). OM che te vaijJAnika jJAnathI ApaNAM zAztrAe taiyAra karelu' vizvanuM (Universe) rekhAcitra (Diagram) che. aNu (Atom)nI aMdara jema proTona (Proton), IlekaTrona (Electron) ane nyuTrAna (Neutron) nAmanA traNa vibhAgeA che, tevI ja rIte OM mAM paNa traNa vibhAge pratyakSa mUkavA che, jene zAstrAmAM sava (Proton) rajas (Electron) ane tamasa (Neutron) kahetAM che. elAna senDeruM (Allan sandax)nA vizrvacanA (Cosmology)nA Adhunika saMzASanA mujabanA spardita, dhakhakatA (Oscillating) vizvanAM spaMdana, dhabakArA (Oscillations) khatAvavA mATe nivanA DAyAgrAmamAM jema tIra (Arrows)nAM pAMcamAM khullAM mUkyAM che, tevI ja rIte OM nA bhAgA preATezana, ilekaTrAna, nyuTrAna, agara sAna, rajasa, tamasa, tenA traNa bhAge vi che. pre. AInsTInanA rIleTIvITI (Rela tivity)nA siddhAMta mujakha vizva nI ta gALAkAra (Elliptical) -sASita karyu tevI ja rIte pazu la meLAkAra ja karAya che. rIleTIvITI" mujama vizva same teTaluM mATu kalpA tA paNa te ana" (Inj* nathI, paNa maryAdita (Finite) che. te ja pramANe dareka zAstramAM spaSTa jaNAvAya che ke vizrva anaMta nathI paNa tene mahAmAya che, temaja tenI utpatti paNa thAya che. eTale arvAcIna kAsmAlAjI pahelAM hajAro varSothI zAomAM darzAvela vizvaracanA (Cosmology) nA siddhAMte vadhu sacATa te pratyakSa thAya che. prazna niSNuOya mAMge che ke vizva maNe utpanna karyu ane kayAre utpanna thayuM. ra nI upara khIjanI aMdara je zUnya che. te vizvanA adhiSThAtA viSNu agara ppirathI pazu param (Beyond) che. ane tethI tene paramezrvara kahevAya che; ane tenu sthAna te zUnyathI batAvAyu che. te sthAna la'khageALA- kAra OM nI mahAra che, upara che, ane te virathI paNa parama [Beyond] che, te paramezvara ja anata, anAddhi ane akalpanIya che, ane vizvanI utpatti ane ma sarje che. tenI anaMtatA darzAvavA tenI nIce khIja DhorI che, tene aMgrejImAM paramAnA (Parabola) kahevAya che. pereAlAnAM pAMpaNamAM For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oiya tema laMbAve tema tema temAM vadhu ne ane sarasvatI strIliMgI (Negative) che. zA AvakAza samAne jAya che, paraMtu temAM brahmAMDe kawAMthI utpanna thayAM ?-jagata paNa kadI bhegAM thaI zake nahi. A (Galaxy) mAMthI. nI vyAkhyA ApTenI saMskRta-aMgrejI (5) pAMcamI kakSa traNaso brahmAMDe ane sinemAM che. " tat sat sarva abajo tArAo je kendranI AsapAsa ghUme rA" tema ApelI che. bhAvArtha e che che, tene gelekasI (Galaxy) kahevAya che. chelalAmAM cheluM satya viSNu ane vizvamAM zAstromAM tene jagata kahe che ane tenA banI paNa mukhya sthAne je paramezvara che, temAM adhiSThAtA jaganAtha pulliI (Positive). vizvanI utpatti ane laya kare che ane jagadaMbA strIliMgI (Negative) che. neze anaMtaanAdiakalpanIya nira- jagate kayAMthI utpanna thayAM mahAka jAtira che. (Super galaxy) mAMthI $ chatAM mArkaDeya purANamAM mAkaDeya RSie che (2) chaThThI kakSA, pacAsa hajAra jagate pagAra bAlamukuMda tarIke darzAvyA che, (galaxies) je kendranI AsapAsa ghUma che A jJAnanI avadhi che. ane te tene supara gelekasI (Super galaxy) 6. 1) pahalI kakSA caMdra je pulligI zAmAM mahaleka kahe che, jenA adhiSThAtA (esitive) gaNAya che. caMdra kahyAMthI utpanna mArAyaNa puliMgI (Positive) ane lakSamI ( 1 pRthvImAMthI. strIliMgI (Negative) che. mahaleka (Super * 2 bIjI kakSA pRthvI je strIliMgI galaxies) kayAMthI utpanna thaI?-vivamAMthI Nedative) , yai masalal ollyal (Universe). che pRthvI kayAMthI utpanna thaI ?sUryamAMthI. (7) sAtamI kakSA AvA abaje mahajo graha sUryamAMthI utpanna thayA. leke (Super galaxies) jenI aMdara ghUme che. (3) trIjI kakSA sUrya je puliMbI che, ane unnati sAdhe che tene zAstromAM Positive) che, jenA adhiSThAtA sUryadeva vizva (Universe) kahe che. tenA adhikArI pitA sUrya (Positive) mAtA gAyatrI viSNu puliMgI (Positive) che, jene Ikavara (Negatie) jemAMthI chAtmA ane suSTinuM paNa kahevAya che. tenI sAthe strIliMgI ane zaNa che. sUrya kakyAMthI utpana thayo? (Negative) zakti nathI. * gukhya brADamAMthI. (Local Cluster) have uparanI vigatanI sAta kakSAnI A ( thI kakSA brahmAMDa, pacAseka hajAra sarakhAmaNI karatAM jaNAze ke nIcethI upara " je jatha che jene tAraka (Local sudhInI kakSAe pijhITIva + negeTa, dila hagster) kahevAya che, te IDa AkRtinuM dilagI + sIliMgI zaktinI banelI che. ati zAmAM tene brahmAMDa kahevuM che, paraMtu vizva kakSAe pahoMcI chIe re mAM tAtA prajJA avinI (Positive) negeTIya-sIlinI zakti azya thaI jAya che For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane viSNu agara IzvaramAM phakta pAjhITIva kulliMgI zakti ja che. viSNu agara vipazu thI parama (Beyond) jaIe tyAre palse varanI kakSAe peAjhITIva-negeTIva bheda paNa azya thaI jAya che. ane vizvanA kuMjanadvAra paramezrvara nathI peAjhITIva-pulli'gI ke nathI negeTIva-sIliMgI zakti, paraMtu te che nyuTrala-nAnyatara zakti, ane tethI ja mArka nDeya RSie temanA purANamAM tene khAlamukuMda tarIke vaNu vyA che; ane tethI ja tevAM tenAM citrA dvArAya che. A che Adhunika kAsmAlAjI ane ivelyuzana (Cosmology+Evou lition)nA siddhAMtAnI sAthe vaiki ane zAstraktavizvacanAnA siddhAMtAnI sarakhAmaNI ! waves) che. tenI ka zakti ( Energy ) merajA rUpe ( Waves of Energy) avakAsa ( Space ) mAM rahe che, je viSa ( Universe )nu cheTanuM rUpAMtara che, ane prAcIna khAlamukuMda nIcenA vatavRkSa pAnanI nIce te mAtra vaijJAnika rIte ja darzAvyAM che. tenA upara vaTavRkSanuM pAna ( Plant Leak) khatALyuM che, temAM paNa mahAna vijJAna varNazuM. che. jar3a vastu (Inorgan'c Matter.)AMthI jIvaMta vastu (Organic Matter) na thatI hAya tA .te vanaspatinA pAnamAM re sUkSmamAM sukSma jIvANue ( Living Cells) janme che, te vanaspatinAM pAMdaDAM vanaspatinAM mULa ( Roots ) draDha thatuM jamInamAMthI rasa bhUmI para ane sUrya kiraNabhumI zakti ( Clorophyl )thI tenAM pAnamAM jIvatu chA zubhe utpanna kare che, je prAthamikamAM grAma mika ane sUkSmamAM sUkSma jIvAtmA che. tyAMthI unnatikramathI jaMtuo, mAchatAM, pILo, pazuo, manuSya, deva, Izvara ane govara sunrI vize che, paheAMce che, jone vidyA tikrama ane aMgrejImAM te (Eolation.) heAya che. A rIte nAma samajI zakIe ke sUkSma joDe vAtu (eaneganic Matter) vanaspatinAM pAnanA chANaevI zarU thaI UMcAmAM UMcA paramAra sunnI paNa te ja kanaitikrama (Evolution) che. vanaspatinAM pAnanA jIvANu ( Cells ) paNa sUTa te kahI zake ke " mA zira baMne lekhe jJAnaM ni khAlamukuMda citramAM mukhya traNlR vastu DhAvAya che. (1) mAjA' (Waves) (2) vaDetAnuM pAna (Plant-Leaf) ane (3) khAsa sukuM (Child God) jemAM paNa sabhya vijJAna che. Adhunika khaceALa vijJAna "phrA. mAlA"nA siddhAMtamAM darzAve che ke jyAre vizva (Universal dissoluion))ne pralaya gAma che tyAre vizvamAMnuM dareka tattva (Ele. ment). ekarUpa thaI. jAya che, ane enarjI (Energy)mAM rUpAMtara thaI jAya che. anara ane zuddha tarajumA zakti thAya che tethI ja zAkamAM zaktinuM sthAna mahattva darzAveluM' che ane Atika vijJAnanA jeTalI ja sacATatAthI darzAvAya che ke zaktimAMthI zu utpanna thAya che. ane zaktimAM sa visarjana thAya che jevI rIte prakAzanAM evA (ight waves) vIjaLInAM mAM... ( ElecAnathI teTalA ja sacATa pracAra maLeche, trical wavea) kAmomAM pAna (Kadio 88 (patti !? For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have chelluM samajavAnuM rahyuM ke arvAcIna ane laya paNa kare che. ane navA vizvanuM ane prAcIna vivaracanA (Cosmology)nA sarjana paNa kare che. tene brAhmaNe mahAlavA siddhAMta mujaba anaMta ane anAddhi (Infi- kahe che. ema bIjA zabdomAM kahIe te nite) zuM zuM che ? aMtima kakSAnAM traNe hiMdu dharmanAM zAtre tene virATa puruSa kahe satya anaMta anAdi che. (1) paheluM anaMta che, krizciyane mAraTara opha dhI yunivarsa satya Adhunika vijJAna mujaba avakAza kahe che. mahAbhAratane A aMge eka suMdara | (Space) che. - AkRtinuM laMbagoLAkAra bloka nIce mujaba che : vika "rIleTIvITI"nA siddhAMta mujaba 2 ravAH samupAsa te, riAva sahita (Fninite) sAbita thayuM che. paraMtu hati heti vevAnino 1 vizva jemAMthI utpanna thayuM che ane vizvane bauddhA buddha iti pramANa paTavaH . Hi-** (Creation and Dissolution of . "ti taiyAra che. the universe) thaI jAya che, te avakAza arhannityatha jaina zAsanaratA : (Space) anaMta che. avakAza ApaNane vAdaLI (Blue) raMganuM lAge che kAraNa ke ApaNA vAtA ' meti mImAMsAH | jAne raMga vAdaLI che. avakAzayAtrIo sogacaMno vidhAtu vAMchita paruM ApaNA vAtAvaraNa bahAra nIkaLI avakAza jaivayanAtho hari e che ane pheTA le che tethI jaNAya che ke (17) vizva keNe racyuM ane kevI rIte avakAza saMpUrNa kALuM (Dark) che. tethI ja racAyuM te ApaNe upara jADhyuM. eTale ja zAstronuM vijJAna A kALa avakAzane kALikA mahatvano prazna Adhunika vijJAnIone mUMjhavI ane mahAkALI kahe che. mahAkALInuM zAstromAM rahyo che. jyAre tenI gaNatarIo ane sAthe aSata mahatava che. eTale paheluM anaMta zAstromAM hajAro varSothI ApavAmAM Avela satya che mahAkALI (Space) (2) bIjuM che ke vizva kyAre racAyuM, vizvanuM AyuSya naMta satya che kALa (Time). AvuM vizALa keTaluM, keTaluM vItyuM che ane keTaluM vItavuM vizva utpanna thAya che, tyAre kALa (Time) bAkI che tenI akabaMdha gaNatarIo nIce cAlu ja he che. vizvane laya thAya che, tyAre mujaba che. paNa kALa (Time): cAlu ja rahe che zAstronuM gaNita ane kALagaNita ane jyAre navuM vizva sarjAya che tyAre paramANuthI zarU thAya che. haLavA gyAsa hAIpaNa kALanI ke ati (Time) cAlu ja jananA (Atom) aNunA kendra preTona(Proton) hoya che. zAstromAM TAImane kALa agara nI AsapAsa IlekaTana(Electron)no ghUma- pahAmaLa kahevAya che. eTale bIjuM anaMta vAno kALa te sUkSmamAM sUkSama kALa che tenI satya che mahAkALa (3) trIjuM anaMta satya spaSTa vyAkhyA (Formula) tarkasaMgrahanA che paramezvara ke je vizvanI ukti kare che nIcenA lethI darzAvelI che. For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtara te rI maM darate 24H | vaSe kahevAya che. jyAre vizvane saMpUrNa jaya mo mA paramANu sa 3 / laya thaI jAya che ane nihArIkAnuM vAdaLa A tarajumo - jALImAMthI AvatAM prakAzanAM banI jAya che, jene phAInala DIsolyuzana kiraNemAM je sUkamamAM sakSama raja dekhAya che. (Final Dissolution) kahevAya che. laya pachI tene traNasomo bhAga paramANu kahevAya che. vizvanAM to zakti (Energy)mAM rUpAMtara azu(Atom)nA kendra proTena(Proton)nI thaI jAya che, ane nihArikA rUpamAM teTalo AsapAsa IlekaTrona (Electron) eka seka. ja samaya rahe che. te kALa pUro thaye. parame3mAM atyaMta tIvra gatithI kare che. tyAMthI vara nAnyatara jAtimAMthI (Neutral Form) zAstrokta kALa gaNita zarU thAya che. te mujaba puliMgI (Positive Form) dhAraNa kare che. AzunA kendranI AsapAsa paramANu eka sekanDa ane navA viAvane AraMbha thAya che. DamAM trIsa hajAra traNaso paMcotera AMTA phare A che akhaMDa satya, jene zAstra vi. che" tyAMthI zarU thaI aNu, trasare, truTi, racanA kahe che ane aMgrejImAM kosmolojI. veSa, lava, nimeSa, kSaNa, kaza, laghu, nADI, (Cosmology) kahe che. Adhunika vijJAna muhUrta, prahara, ghaDI, rAtrI ane divasa bane elAna senDejha(Allan Sandaz)nA esIche. divasa, mAsa, ayana, varSa che. devanuM leTIMga yunivarsa (Oscillating universe) varSa, yuga, manvantara ane kala5 brahmAne nA siddhAMta mujaba 80 bIsiyana (80 Billdivasa bane che, jemAM 432,0000000ion year-cycle) varSonuM vizvanuM AyuSya manuSya vadhe thAya che, je aMgrejImAM cAra kalpI tenA aDasaTTA sudhAre vadhAre che, jyAre hajAra traNaso pIsa mIliyana varSe kahevAya che. vaidika zAstra sATa gaNatarIothI traNa prItrI- jyAre pahelA pralaya thAya che jemAM sUrya dhana (3 Trillons years) varSanuM vizvanuM maMDaLe brahmAMDa gesanI nihArikAo banI, AyuSya varSothI darzAve che, ane tenAM keTalAM jagata (Galaxy)nI aMdara bhaLI jAya che. varSo vItyAM che ane keTalAM varSo vItatAM bAkI brahmAnAM so varSonuM AyuSya pUruM thAya che che te paNa jaNAve che. I. sa. 1976 sudhInI tyAre jagate (Galaxies) maharloka (Super gaNatarIo nIce mujaba che. * Galaxy)mAM samAI jAya che, jene bIjo pralaya 1555200,000000,000000 deDha parArdha kahevAya che. (Incidental Dissolution)) varSe-doDha TrIlIyana varSe vyatIta thayAM che. tenA kALa 311040000000000 che, jene + umezvA 4326,000007 sane 1976 aMgrejImAM 311 bIlIyana (Bilon ) varSe sudhInA pahelA kahe che. tyArapachI 50 parama, pUrvAdha ane kahapanAM varSa parAdha jene aMtya paNa kahevAya che tene umeravAM. sane kALa 3110400000000000000 che. 1976 vi.saM. zrejImAM tene traNa TIliyana (3 Trillion) sudhImAM vizva For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA AyuSyanAM gata varSe. 15 195673, 993 3 1976 vi. saM. amara00,714326,10007 2032 pachI 1pa21,000000000000 bIjA thara thI vizvanA nA heDha bAkI rahela TriIlIyana AyuSyanAM varSa viSe. -Aha sarada, 000007 sane 1976 ATalI sacoTa ane bhavya che bhAratIya sudhInA pahelA vedazAnI vizvAyunI gaNatarIe ! kalpanA varSa jida amarizcam B Aptes Sanskrit English Dictionary. viveka eTale...!!! jIvanamAM vivekabuddhi mahatvanI che kemake tenAthI mANasa kartavyanA paMthe pI - saMke che. TakI zake che. maNe viveka eTale mati, sArA-narasA pAthenI samajaNa nahIM, paNa jamatAM thALImAM 'kAMkarAne upADI dUra pheMkavAnI jema tamannA bharI pravRtti hoya che. tema viveka baLe patipha upaya kaTinA mAthAne paNa prArA jhera cumAna samajI moha-mAyAnAM baMdhane phagAvI devAnI tatparatA thavI jarUrI che. For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I. sa. 1499 mAM kelaMbasa saMzodhita khaMDanuM amerikA nAma kema paDayuM ? zikSita varga badhA jANe che ke $.sa. 149hmAM kolaMbase bhArata zodhavAnI pUnamAM zodhI kADhela na deza te "amerikA" paNa itihAsanA thara ukelatAM anya tatva, 6 ja tarI Ave che, junA chApAo pheMdatAM nAmathI te sAvanikRSTa lAgatA "cakamanA junA aMkamAM "satya kathA zIrSaka taLe mahattvanI vAta amerikAnA nAmakaraNa vize prakAza pADanArI vAMcavA maLI. te jijJAsuonA hitArthe ahiM prastuta karavAmAM AvI che. saM.] IsAI sana 149no unALe hate. NAmAM hADakAMnA DhagalA paDayA hatA. pazugonAM ITAlImAM janmelo zodhaka vahANavaTI hADakAM nahi, he ! mAnavInAM hADakAM!! ' amerigo vespazI vesTa inDIjhanA amerigAne laIne jaMgalI vatIne TinidAda TApune kAMThe paga denAra e mukhI pharato hato. eNe paNa mANasanAM pahele ja yuropiyana hatA. hADakAM joyAM e samajI gayo ke A koi mANasakhAu jaMgalIo che. have zuM thAya? ene ane enA sAthIone nihALavA bhAgI chUTavAne te vakhata nahote. pote e TApunI vasatI ToLe maLI. e vastInA thoDA AdamI hatA ane sAme seMkaDo jabacaherA para AnaMda ane AvakAra hato. lIo hatA. amerige khuzakhuzAla thaI gayA. ajANa ane bIka rAkhavI paNa pAlave tema dharatI para AvA AvakAranI eNe AzA nahatI. je tame DarI jAva te manane nahotI rAkhI. humalo karavAnuM phAvI jAya bIke thAya TinidAdanA vatanIo to bhAre hetALa dekhAvA na de te duzmana hama karatAM anya nIkaLyA. emaNe IzArA karI-karIne ameji-jana ane kAya che. . 4 rigo tathA tenA sAthIdArone potAnI sAthe amerigAe paNa pitAnA sAthIdAra AvavA kahyuM. emane potAnA jhUMpaDAomAM kahI dIdhuM : "jarAya gabharAzo nahi."- " laI jaIne besADayA. badhA rAjI thatA-thatA pachI amerigo jaMgalInA puNI pitAnA A navA yajamAnAM gharamAM paThAM sAthe vAte vaLage. jo ke, banne ekabIjA paNuM bhASA te samajatA nahatA. paNa IzAza paNa aMdara jatAM ja badhAM hAkabAkA vAta karatA hatA. banI gayA. dareka jhUMpaDInI aMdara eka khU. mukhIe amerigone samajAyuM ke ahI 13 - For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 kene nAnI-nAnI hoDIo banAvatAM A- amerige bhaNataramAM ghaNe hoziyAra vahe che. e heDIo laIne teo Aju hate. juvAna thayuM tyAre zaheramAM eka mAna bAjunA TApuo para jAya che, tyAMthI mANa- pAtra mANasa banI gayo. eTaluM ja nahi, sene pakaDI lAve che. mANasanuM mAMsa ja rAjakAjamAM paNa e potAnA rAjyane rAjadUta emano khorAka che. banyA hatA ane phrAnsa dezanI rAjadhAnImAM chevaTe batAvavA khAtara amerigee paNa gayo hate. ga hakiyuM ke ame paNa mAnavIne ja phAnsathI pAchA AvyA pachI e phelokhAIe chIe! mukhI khuza thaI gaye. rensanI beMkamAM joDAya A beMka phlera * amerio sAthe hAtha milAvIne hasI sanA nagarapatinI hatI. phelorensanuM ghaNuM paDayo. pachI tyAM rahetA jaMgalIone eNe kharUM nANAMkIyataMtra A beMkanA hAthamAM hatuM leTo ApavA mAMDI. amerigee te beMkamAM hoziyArIthI A mATe rezamI rUmAla, raMgIna kAcanA kAma karyuM ne meDisIne e priya banI, TukaDA ane pIttaLanAM ghareNAMne puSkaLa jaththa ga. e pitAnI sAthe lAvyA hatA. A meDisIe tene pitAnA khAsa che. Ama, khUba ja zAMti ane dhIraja kAme mokalI Apyo. A kAma penamAM sapIne amerigee mANasakhAuone e vakhatanA pATanagara sevilamAM hatuM.' nAhmAM nAkhI dIdhA. emane bheTa ApIne meDisIne tyAM vepAra cAlato hate khuza paNa karI dIdhA. ane e vepAra saMbhALavA mATe pitAnA pariNAme e ane enA sAthIo vizvAsu mANasane ja meDisI pasaMda karatA. chavatA bacI gayA. - sevila jaIne amerigee joyuM ke - alo sAhasI ane nIDara amerige tyAMnI peDhInA vaDA munImanA hAtha nIce che ke kevI rIte e mahAna sAgara pite kAma karavAnuM che. vaDA munImanuM nAma karI tarIke amara banI gaye? jiyAne to bIrAdI hatuM. - eno janma 18mI mArca, 1454nA A jiyAne kuzaLa vepArI hate. divase ITAlInA pharensa zaheramAM thaye uparAMta vahANavaTAmAM paNa ene rasa hate. te serensa tyAre, dariAI vepAranuM 194ramAM kelaMbasa bhArata zodhavA bahu moTuM mathaka hatuM. nIkaLe, tyAre jiyAnetAe ja tene 3 amerigenA pitA paNa sArA vepArI nANAnI sagavaDa karavAmAM madada karI hatI. ne AmarUdAra nAgarika hatA. emaNe A sapharethI kalaMbasa pAchA AvyuM tyAre hane pitAnA jamAnAnuM zreSTha zikSaNa amerige sevilamAM ja hatA ane A apAvyuM hatuM. grIka, leTina bhASAo ane utsAhI zodhaka sapharIthI prabhAvita thaI gayo. zikSA tathA vyAkaraNazAsa zikhavyAM hatAM. pachI te kolaMbasa ane amerige For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacce gADha stI thaI gaI. kelaMbasanI A thayAM. e vastI mAM bhUMgaLI nAkhIne wIbaMdhIe vepArI ane vidvAna ame. emAMthI nAnAMnAnAM jhera pAyelAM tIra pheMkatI rigonA dilamAM eka navI jota pragaTAvI hatI. ene paNa ajANayA sAgara ane Agocara A emejhonanI pAse ja, karuNA dharatInA baLA khUMdavAnI tamannA jAgI. zAonA dariyA kAMThe e ja ajaba patie AvI taka paNa ene maLI ja gaI. amerigenA kAphalA para hala karyo.' 1496mAM jitenuM avasAna A humalAkhora badhI UMcI, majabUta thayuM. amerigo peDhIne vaDo munIma banyuM. ane laDAyaka strIo hatI! yUrepamAM hajAra ethI ghaNAM nANAM enA hAthamAM pharavA lAgyAM. varasethI eka lokavAyakA cAle che ke jagatamAM ane e pote paNa ghaNuM kamAvA lAgyuM. eka ThekANe strIonuM rAjya che tyAM laDAImAM e ja divasomAM kelaMbasanI dastIe paNa strIo ja jAya che. A strIo mATe tenA dilamAM janmelI tamannA pUrI karavAne emejhAna' zabda jANItuM che. ane temanA vicAra Ave. ja nAma parathI ahIMthI vizALa nadInuM nAma . e paNa peDhIne vahIvaTa eka bIjA paNa eNe emejhona ja rAkhyuM che. munImane soMpIne ATalAMTikanI samudranI amerige 1500nA junamAM pAchA vATe nIkaLI paDaze. . vanyA, pahele pravAsa eNe 149 nA me pote aneka navA deze joyA hatA. mahinAmAM zarU karyo hate. kelabasa karatAM ya ghaNuM moTA vistAranA " spenanA kADIjha baMdarethI cAra jahA- aneka nakazA banAvyA hatA. hariyALAM medAno jene kAphalo laIne eNe saphara AraMbhI ane gADha jaMgale kheLyAM hatAM. ene hatI. AzA hatI ke thoDA vakhatamAM ja bIjI ameriMgane dakSiNa amerikAne saphare javAnI maMjUrI maLaze. paNa penanA pravAsa aneka sAhaso, musIbato ane rAjA DimAnDa ane rANI IgabelAne ajAyabIothI bhareluM hatuM. A ja sapharamAM jaIne maLe tyAre rAjA-rANue tenuM ene TinidAdanA pilA mANasakhAu dila bhAMgI nAkhyuM. emaNe nANAMnI madada jaMgalIe maLyA hatA. karavAnI nA pADI dIdhI. TinIdAdathI e loko vadhu dakSiNamAM paraMtu piTuMgAladezane rAja AvA cAlyA. emaNe duniyAnI sauthI vadhu pANI pravAsa mATe madada ApavA taiyAra hato. ene vALI ane bIjA naMbaranI sauthI lAMbI navA-navA pradezo para potAnuM rAja phelAemejhona nadI nihALI. vavAno zokha hato eTale amerige tenI e nadInA kAMThA para ja, gADha jaMgalonI pAse gayA ane madada meLavIne 1500nA vacce ene atyaMta ajAyaba vastInAM darzane junamAM pAche bIjI saphare nIkaLe, For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hato.. A veLA e amerikAnI dakSiNamAM Ama amerikA khaMDane janma thayo. vadhu ne vadhu dUra sudhI AgaLa vadhate ja A pradeza eka khaMDa che tevuM rahyo. brAjhila paNa dakSiNamAM gayo ane amerigo vespazIe nakkI karyuM che pleTa nadInuM mukha eNe zodhI kADhyuM. ane vAthI tenuM ja nAma e khaMDa sAthe 1502nI 22 mI julAIe pATuMgA- joDavAmAM AvyuM. lanA lisbana baMdare pAcho vaLyo A pachInI amerigenI jiMdagI amerigane A trIjo pravAsa sauthI zAMtimAM pasAra thaI hatI. mahatavane che. kahevAya che ke 1503mAM vaLI e navA kAraNa ke, atyAra sudhI kelebasa pravAse nIkaLe hatuM. paraMtu te pachI ane bIjA sau ane khuda ameriMge paNa porTugAlanA rAjAe tene vesTaIDIjha mAnatA hatA ke te bhAratanA kAMThAnI sAthenA vepAranI peDhIne vaDe nAvika zodha karI che. paraMtu A ja pravAsamAM (pAI letA meyara) nImyo hate. tenI amerigane acAnaka eka nave vicAra kacerImAM beTho-beThe e navA pravAsIone Avyo. bhArata viSe pote je kAMI sAMbhaLeluM taiyAra karatA hatA ane navI duniyAnA ane vAMceluM tevuM te ahIM kazuM dekhAyuM nakazA dorate hate. * * nahi eTale eNe nakkI karyuM ke A te " 1512mAM enuM avasAna thayuM tyAre te koI na ja khaMDa che. A ja herA para hate. upayogI zikhAmaNuM sukhanA mehamAM ja duHkhanuM mULa raheluM che, ane dukhane AnaMdathI sahI levAmAM ja sukhanuM mULa raheluM che. - pite sudharyA pachI bIjAne sudhAravA prayAsa kare !!vaLI zuM sudhAravuM che?te . nakkI karaze? 2. anubhava meLavyA vinA kaI paNa bAbatamAM mAthuM mAraze nahi, nahi, te hasIne pAtra banaze!!! For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaprabhAva kI viziSTha asara le. pU. A. zrI. vijayAnaMda sUrIzvarajI ma. (AtmArAmajI ma.) pU. AcArya devazrIe jaina tattvajJAnanu savistara yuktibaddha varNana, vivecana ane svarUpa darzana "tattva nirNaya prAsAda" nAme prathamAM lagabhaga savAso varSa pUrva bahu suMdara rIte karela. te graMtha pRSTha (625 thI 629) nA 34mA stambhamAMthI jijJAsu-vAMcakonA lAbhA upayogI bhAga ahiM akSarazaH sAbhAra uddhRta karyo che. saM. 'kahA hai dusamanAmA avasarpiNIkAlake pAMcame rasa-vIrya ghaTanese puruSAdikAMkI avagAhanA Are (hisse) meM gAma prAyaH masANasarikhe AyubhI ghaTane lagI, so abataka tathA Age hoveMge, yaha kSetrake guNokI hAni jAnanI aura kitaneka kAlataka ghaTatI jAyagI / kramase kAlameM bhI yaha vakSyamANa hovegI, sohI ghaTate hamAre samayataka asaMkhya varSa gujara batAye hai| cuke haiM, lAkhoM-karoDoM varSoM ke vyatIta honese / samaya-samaya meM ana te anaMte dravya- thoDI 2 ghaTate 2 hamAre samayameM thoDI avaparyAyoMke varNa Adizabdase rasa, gaMdha, gAhanAkA honA saMbhavita hai| sparza, jo jo zubha-zubhatara hai, unakI hAni isa kAlameM jo nahI mAnate hai ve kyA ? hovegI, paraMtu ahorAtra tAvanmAtrahI rahegA. asaMkhya kAla, asaMkhya varSa, atItakAlakA ... dusamakAlake prabhAvase sAdhuoMke yogya pUrA pUrA svarUpa dekha Ae haiM jo nahI kSetra prAyaH 'durlabha hove ge, aura sukAlameM bhI mAnate haiM ? sAdhuoM ke yogya bhikSA durlabha hovegI, aba atItakAla meM puruSAdikAMke zarIra durbhikSa aura rAjyAdi upadrava vAraMvAra hoveMge. baDe 2 kaddAvara the, isa kathana upara hama tathA dusamakAlake prabhAvase auSadhi thoDAsA pramANa bhI likhate hai| annAdikoMke balakI tathA rasAdikakI hAni, ___ sana 1850 I. meM mAra (hADapiMjara) hovegI, aura tisakarake manuSyoM ke Ayu nikalethe, unameM dAMta jaDabekA hADa, AdamI ke paga buddhi, Adi zabdaseM avagAhanA, bala-parAkramA- jitanA laMbA thA, aura eka buzala arthAt dikoM kI bhI hAni hovegI, ityAdi avasa- cauvIsa (24) sera pakke gehU tisakI lopapiNIkA varNana kiyA hai rImeM samA sakate the, eka 2 dAMtakA vajana so avasarpiNIkAla prathama Arese pauNA AMusA (kuchaka nyUna do tole) prAraMbha huA hai, tabase bhUmiAdi padArthoke pramANa thA / For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura kInaTolokasa nAmakA rAkSasa paMdarA ye pUrvokta sarva zodha aMgrajoMne kI hai| (15) phuTa 6 iMca uMcA thA, usake khabhekI aba jo koI kahe ki, itane baDe cauDAi 10 phuTakI thii| zarIravAle manuSya, meMDaka, gIrolIko hama sAralAmenake vakhatameM mAluma huA nahIM mAnate haiM, to phira hama unako kyA pharahIgsa nAmakA vyakti 28 phuTa uMcA thA, yaha yaha pramANa deve ? kyoMki aise akalake putaloM kathana gujarAtamitrake (30 me pustakake tArIkha (bAradAne) ko to sarvajJa bhI nahI samajhA 18 sapaTeMbara sana 1872 ke) akameM likhA sakate haiM / aura jo koi bhUstara-vidyAkI zodhako satya karake mAnate haiM unake vAste tathA tArIkha 12 naveMbara sana 1873 ke to pUrvokta pramANa vahuta balavAna hai ki, baMbaI ke gujarAtI patra meM likhA hai ki, - pichale jamAne meM manuSyoMke zarIra bahuta baDe kadAvara the; isase bahuta prAcInatara kAla meM haMgarImeM rAkSasIkadake eka meMDaka (dardura dudura jo avagAhanA jaina siddhAMtameM likhI hai, -deDakA) kA hADaMpiMjara milA hai, isa meMDaka meM so bhI satya siddha ho sakatI hai| ko 'nIrInathoDona' ke nAmase kahA jAtA hai. tathA manusmRtikI TIkAmeM zrI rAmaprAcIna zodheke karanese mAluma hotA caMdrajIkI Ayu dazasahastra (10000) varSakI hai ki aisI jAtake meMDaka usa atItakAlameM likhI hai / bahuta astitva dharAte the, paraMtu AjakAlameM aise meMDakakA astitva hai nahIM / tathA mahAbhAratake SoDaza (16) adhyAyameM brahmAkI beTI kazyapakI strI kaduke aMDeko isa meMDakakI khoparI itanI baDI hai ki usakI donoM AMkhoMke khADake bIcameM 18 pakanekA kAla pAMcasauM (500) varasa likhA hai, hai'cakA aMtara hai, isakI khoparIkA vajana 312 aura vanitAke aMDeko pakanekA kAla eka ratala pramANa, haiM, aura sarva DoM ke piMjara sahasra (1000) varSa likhA hai / / ko vajana 1860 ratala pramANa hai, arthAt - tathA mahAbhAratake ekonaviMza (19) lagabhaga eka Tana pramANa hotA hai / adhyAyameM rAhukA zira, parvatake zikhara ..tathA prophesara thIoDora kuka apane jitanA baDA likhA hai| banAe bhUstara-vidyAke graMtha likhate haiM ki, tathA ekonatriMza (29) adhyAyameM SaDU "pUrva kAlameM uDate girolI (chapakalI- (6) yojana U~cA, aura bArAM yojana laMbA, kiralI) jAtake prANI aise baDe the, jisakI hAthI likhA hai / pAMca 27 phuTa laMbI thI / " tathA tIna yojana uMcA, aura daza jaba aise prANI pUrvakAlameM itane bar3e yojanakA parigha (gherA), esA kUma (kacchuthe to phira manuSyoMkI avagAhanA bahuta baDI kAcabA) likhA hai / hone do, isameM kyA Azcarya hai ? tathA naurejagraMthameM nuha Adi kitaneka For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyoMkI 900 vA 800 varSa kI Ayu hIrAsiMha nAma kA eka puruSa 27 maNa loheko likhI hai| mUgalI (mudgara-mogarI) uThAtA hai, yaha , isase mAluma hotA hai ki isase pahale hamAre pratyakSa dekhanemeM AyA hai| prAcInatara jamAnemeM manuSyomeM bahuta baDI isI taraha sarvajJake kathana kive prAcIna AyuvAle manuSya the / lekha kAlAMtarameM alpabuddhivAlAMkI samajhameM isa samayameM bhI hindusthAnakI apekSA Ane kaThina hai| kitaneka dezAmeM adhika AyuvAle manuSya prazna : kitaneka kahate haiM ki jainamatameM vidyamAna hai; to phira asaMkhyakAlake pahile pRthivI sthira, aura sUrya calatA hai aisA manuSyoM kI sarva dezAMme zata (100) varSa lekha hai; aura vidyamAna kAlameM to kitaneka. pramANa hI Ayu mAnanI, yaha buddhimAneko pAzcAtyAdi vidvAn kahate hai ki, pRthvI, ucita hai ? nahIM / ___calatI hai, aura sUrya sthira hai| aura kitaneka ___ isa vAste sarva jhota pustakoM meM jo jo kahate haiM ki, pRthivI bhI calatI hai, aura lekha hai, so sarva satya hI hai / paraMtu jo sUrya bhI apanI madhyarekhA para calatA hai; tumArI samajhameM nahIM AtA hai, so tumArI yaha kyoM kara hai ? buddhikI durbalatA hai| uttara : prathama to he bhavya ! jainamatake .. kyoMki jo koI isa samayameM kisI caudahapUrva', ekAdazAMga, upAMga, prakIrNaka, navIna pustaka meM likha jAve ki, eka puruSa niyukti, vArttika bhASya, cUrNI Adi jaise sauM (100) maNa bojA uThA sakatA hai, to sudharma svAmI gaNadhara AdikoMne race the, kyA tisa lekhako Ajase 50 (pacAsa) aura jaise vanasvAmI dazapUrvadhArIne unakA varSa pIche tucchabuddhivAle mAna sakate hai ? uddhAra karake navIna racanA kI, so jJAna paraMtu yaha vArtA hamAre pratyakSa hai, aura eka prAyaH sarva', skaMdilAcArya ke samayameM vyapuruSa 27 maNakI lAhamayI mUgalI (mudgara- vaccheda ho gayA hai; unamese jo so kiMcita mogarI) uThA sakatA hai, to kyA tIsa mAtra rahA, so nAma mAtra raha gayA / phira lekhako Ajase 50 varSa pIche tuccha buddhi- usa jJAnako skaMdilAdi AcArya sAdhuyoMme vAle mAna sakate haiM ? nahIM / nAmamAtra AcArAMgAdikako ekatra karake racanA paraMtu yaha vArtA hamAre pratyakSa hai| kI, paraMtu skaMdilAdi AcArya sAdhuyoMne paMjAba dezake lAhAra jilemeM valaTohe svamatikalpanAseM kuccha bhI nahIM racA hai, jo gAmakA rahanevAlA, phattesiMha nAmaka eka zeSa raha gayA thA, usakA hI tisa tisa. sIkha 40 vA 50 vA 100 maNake bojevAle adhyayana uddezeme sthApana kiyA / phira arahaTa (reTa) ko uThA sakatA hai; aura devarddhigaNikSamAzramaNaM AdikAneM toDapatroMpara pUrvokta jilemeM cAvAlA gAmakA rahanevAlA mUlapATha, niyukti, bhASya, cUrNi, vRtti, Adi For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura anya prakaraNa pramukha eka koTi kyoMki, pRthivI, kitanehI hisse aiseM haiM (10000000) pustaka likheM / ve pustaka ki, ve abhI taka jAnane meM nahI Aye hai / bhI, jaino kI gaphalata, matoMke jhagaDe, musala- thoDe arasekI bAta hai, eka akhabAra mAneoke julamaseM, aura gUjara dezameM agni (nyusapepara) meM hamane vAMcA hai ki, ameAdi ke upadravase, bahutase naSTa ho gae; rikana zodhakAMne yaha vicAra kiyA ki, yaha aura kitaneka bhaMDAroMmeM baMda rahanese gala dhUmasa (dhUvAM) kahAM se AtI hai ? talAza karate gae; jaise pATaNameM phephiliyAvADeke bhaMDAra meM hue unako aisA mAlUma huA ki, dura phAMsale eka koTaDImeM tADapatroMke pustakoMkA cUrNa para eka zahara tIsa hajAra (30000) ghara, vA huA bhusakI taraha paDA hai / aura jesala- manuSyoMkI vastIvAlA dIkha paDA; usa viSayameM merameM to, prAcIna pustakAMkA bhaMDAra kahAM hai, ve likhate haiM ki, hama nahIM jAnate hai ki, so sthAnahI Avakaloka bhUla gae haiM / to isa zaharakA kyA nAma, aura kisa bAda DAkTara bullara sAhibane, muMbaI hAtemeM DeDha zAhakI hakumata isa para hai ? lAkha (150000) jainamatake pustakoMkA patA aise hI pRthivIke aneka vibhAga, vinAlagAyA hai, aura unakA sUcIpatrabhI aMgrejImeM jAne paDe hai / to phira, hama kaise sarva chapavAyA hai aisA hamane sunA hai| kalpita-anumAnika bAteko mAna leve ? jaba itane pustaka jainamatameM naSTa ho gae hai to, hamaloga kyoM kara jainamatake pustakoMke __tathA mi. vIracaMda rAghavajI gAMdhI, bI.e. lekhAnusAra sarva praznoM kA samAdhAna kara sake / ke pAsa eka amerikana vidvAnakA banAyA ki isa abhiprAyase yaha kathana kiyA hai| huA 'artha noTa egloba' (Earth not a Globe) aura isa kAlameM jo buddhimAnAMne pRthivI nAmakA pustaka hamane dekhA jisameM aisA sUrya Adike calanekA svarUpa prakaTa kiyA hai, likhA sunA hai, ki "pRthivI gola nahIM, so anumAna bAMdhake prakaTa kiyA hai; paraMtu kiMtu capaTI (sapATa) hai / sarva svarUpa kisIne A~khoM se nahI dekhA hai| tathA AkAzameM aise tAre hai / unako . . kyoMki dakSiNa uttara dhruvAMtaka koI bhI dekha hama aisA anumAna kara sakate haiM kipuruSa nahI jA sakatA hai / aura dhruvakI pRthivI sthira hai, aura sUrya calatA hai, tarapha jAnekA prayatna karanevAlI kaI maDali. aura jo koI hamAre pAsa Ake yaha bAta oM kA patA bhI. barapha ke pahADoM meM nahIM dekhanA cAhe to, usako hama dikhalA sakate lagatA to unake kahe hue svarUpakI satyatA bhI hai / tathA vedeoMmeM bhI sUrya calatA hai, kaise mAnI. jAve ?.. aise likhA hai| - (pU. zrI AtmArAmajI ma. likhita zrI " tattva nirNayaprasAda"mAMthI sAbhAra udbhata). For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA pRthvI gola hai ? le. Do. rudradeva tripAThI M. A. P. H. D. DELIT dilhI ( A lekha DA. tripAThIe pU. upA. zrI dharma sAgajI ma. ziSya pU. paM. zrI abhayasAgarajI ma. pAsethI sAmagrI melavI tA. 15-10 - 67 nA " navabhArata TAimsa" (dilhI) dainika patramAM prakAzita karAvela te lekha vadhu mahattvano samajI " navabhArata TAimsa" mAMthI sAbhAra uddhRta karI jijJAsuonA tithe prastuta karyo che saM.) hama apane zAleya pAThayagranthoM ke dvArA arthAt sImita jJAna ke AdhAra para pRthvI kA AkAra gola mAnate haiM / isa prakArakI mAnyatAo jaisI hI pAThya-pustakoM ke kramika jJAnase puSTa hamAre bhUgola ke adhyApaka bhI apanA sahayoga pradAna karate haiM / isa prakAra 'dviddha subaddha N bhavati' vAlI ukti hamAre lie usa mAnyatA para dRDha banane kI preraka ho jAtI hai, aura hama kahIM kisI dhArmika vidvAna ke mukha se 'pRthvIkA AkAra gola nahIM haiM' yaha sunate haiM to kaha uThate haiM - ki ye bhUgola kyA jAne ? aura yadi vaha haTha pUrvaka zAstrakA uddharaNa de baiThA to kahege - "zAstro meM to saba kapola kalpanA athavA danta kathAkA hI saMgraha hai jaise rAvaNa ke dasa sira, vIryArjuna hajAra hAtha Adi / " sarva prathama chAtroMko pRthvI kA AkAra aura usakI gati samajhate hue pRthvI ke gola hone kA yaha pramANa diyA jAtA hai ki(1) samudra meM dUra se Ate hue jahAja ko yadi hama dhyAna pUrvaka dekhate haiM to sarva prathama 0000000004 hameM usakA mastUla athavA cimanI hI dikhA detI hai, bAda meM vaha jaise-jaise nikaTa AtA hai, vaise hI usakA vAstavika rUpa hamAre samakSa spaSTa hone lagatA hai / ataH isa prakAra pahale dUrI se kevala mastUla yA cimanI hI dekhanekA kAraNa yaha hai ki hamArI dRSTi aura jahAja ke bIca pRthvIkA gola bhAga ADa meM A jAtA hai / ataH pRthvI gola hai / kintu isa siddhAMtakI satyatA kA jaba pratyakSa prayoga karake dekhate haiM to sarvathA nirmUla vidita hotI hai / kyoMki jahAjakA yadi hama kisI yathAvasthita dUravAkSaNa yaMtra se dekhate hai to vaha apane pUre AkAra meM dikhAI detA hai / usameM kabhI aisA nahIM hotA hai ki koI bhAga nahIM dikhAI de / yahI nahIM, yadi hama kisI aise kaimare se citra lete haiM jisase ki dUragata vastukA AkAra yathAvat gRhIta hotA hai / to usameM bhI jahAja kA citra pUrA AtA hai aura pRthvIkI golAIkA koI For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI bhAga usameM pratibandhaka nahIM hotA / taba kyA yaha kahA jA sakatA hai ki dUravIkSaNa yantra athavA kemare ke lensa meM pRthvI kI golAIko haTAnekA sAmarthya hai aura usIse aisA hotA hai ? taba aisA kyoM hotA hai ? yadi yaha pUchA jAya to hamArA uttara hogA - yaha dRSTibhrama kA phala haiM / -: dRSTi bhrama : dRSTi bhramakI vAstavikatA ke lie bhI yahAM prasaMga vaza eka do udAharaNa de denA ucita hai| 1- hama relvekI donA paTariyoM ke bIca khaDe hokara dekheMge to 'do cAra pharlAMga taka to ve donoM paTariyAM pRthak-pRthak dikhegI kintu bAdameM aisI dikhane lagegI mAnA doneA ekAkAra bana gaI ho ? kintu ve ekAkAra to hotI hI nahIM hai / yadi aisA ho to relagADI kI kyA dazA ho, yaha sarvagamya hai ataH yaha mAnanA par3egA ki yaha dRSTi-bhrama hai / isI prakAra kisI DAmara roDa para jo ki prAyaH Adhe mIla taka cinA kisI moDake sIdhA calA jAtA hai, aise sthala para khaDe rahakara dekhate haiM to jJAna hotA hai ki vaha roDa aura kSitija (AkAza) eka dUsare se mila gaye hai / kintu jaise hI hama Age baDhane lagege vaha sar3aka bhI utanI hI dUra kSitija se milatI huI diikhegii| yahAM bhI dRSTi bhrama ke atirikta anya aisA koI kAraNa nahIM; ki jo isa tathya ko apramANita siddha kara sake / 6 vastusthiti yaha hai ki 'mAnavIya netra golakoMkI racanA aura unakI dRSTi maryAdA kisI eka sImA taka hI phalita hotI hai / netra jyotike dvArA eka nizcita dUrI se adhika dUra taka dekhane ke lie yantroM kI sahAyatA bhI isIkA pramANa hai / aura yahI kAraNa hai ki AMkhakI dRSTi maryAdA se adhika yadi binA yantrakI sahAyatA ke dekhA jAtA hai to jo cIja hotI hai usase kucha anya rUpameM dIkhatI hai, vaha kevala dRSTi bhrama hI hotA hai anya kucha nahIM / hamArI AMkhAkI racanA svabhAvataH isI prakArakI hai ki dRSTi kSetra se dUrI para dekhane se vaha vastu golAkAra hI dIkhAI detI hai / parvata para caDhakara dUra dRSTi DAleMge to pRthvI aura AkAza milate hue dikhAI dege ! isI prakAra Adhunika bhUmiti zAstrIya gaNita ke anusAra bhI hamArI dRSTi apane cAroM aura 45 DigrIkA koNa banAtI haiM / jisakA pariNAma hotA hai 'cAro ora golAkArakA AbhAsa honA / sAtha hI bahirgola AMkhA se jaisA prakAza bahAra jAtA hai vaise hI AkAra meM vastu dRSTigata hotI hai / isakI prAmANikatA ke lie hama gola ardha gola, do konevAlI athavA cAra konevAlI eka kAcakI mUMgalI apanI AMkha ke sAmane rakhakara dekheM to dRSTavya vastu tadAkAra hI parilakSita hogI / isa prakAra yaha spaSTa ho jAtA hai ki pRthvI kA AkAra gola mAnane ke lie diyA jAnevAlA jahAjakA udAharaNa sarvathA tarkahIna For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura tathya hIna hai| sAtha hI kevala dhAraNA kucha UMcA ho jAnA nirA dRSTi bhrama hI hai ke AdhAra para hI pracArita huA hai| aura kucha nahIM / -: DA. volesakA prayoga : isI prakAra eka udAharaNa yaha diyA aba eka dusarA pramANa 'pRthvI gola hone ke jAtA hai ki pRthvIkI parikramAke lie nikale sambandhameM diyA jAtA hai ki- Do. volesane eka hue rAkeTa Adi jahA~se yAtrA Arambha karate prayoga kiyA thA jisameM unhoMne eka mIlameM hai| hai, ve vahIM vApasa A jAte hai, isase yaha tIna-tIna mIlakI durI para barAbara uMcAI ke pramANita hotA hai ki pRthvI gola hai| tIna bAMsa pAnI kI sataha para isa prakAra khaDe parantu yaha bAta bhI vicAra karane para kiye ki jhIlakI sataha para bAMso kI uMcAI apramANita ThaharatI hai / kyoMki abataka jo barAbara rhe| yAtrAeM huI hai, ve sabhI pUrva-pazcima kI huI hai, aura pUrva dizA kAI nizcita dizA bAdameM dUrabIna se dekhane para mAluma nahIM hai / dhruva aura uttara dizAhI aisI hai huA ki bIca ke bAMsakA sirA kucha U~cA ki jo nizcita hai, isakI prAmANikatAke UThA huA thA / yaha bAta tabhI saMbhava ho, lie hama sUryodayako pratidina prAtaH dekhate haiM sakatI hai jabaki bIcakA bAMsa pAnIkI kucha to hameM jJAta hotA hai ki sUrya ke udaya kA uMcI sataha para ho / parantu tIno vAMsa sthAna dhIre-dhIre agni koNa se baDhatA huA pAnIkI satahapara taira rahe the isa kAraNa yaha IzAnakoNa taka ghamatA rahatA hai| saMbhAvanA nahIM rhii| ____ ataH jo yAtrI pUrva dizAkA aura sUrya ke isase yaha siddha huA ki yaha bAta udaya sthAna ko kendra mAnakara yAtrA karate pRthvIkI golAIke kAraNa huI / jisake kAraNa haiN| ve pUrva dizAke nizcita na honese jaise pAnIkI satahamI gola hokara bIcameM kucha saryodayakA sthAna baDhatA jAtA hai, vaise hI uThI huI thii| ... ve yAtrI bhI baDhate rahate haiN| kintu yaha prayoga bhI taka ke sAmane isa prakAra ve yaha mAna baiThate hai ki nirAdhAra siddha hotA hai, kyoMki pAnIkA hama pUrva dizAse hI cale the aura vApasa mUla svabhAva samatala rUpameM rahanekA hai| vahIM lauTa Aye hai / ataH yaha koI naI vaha cAroM orase samAna rUpameM hI rahatA hai| bAta nahIM haiN| usameM kabhI aisA nahI hotA ki jaise gehU~, yaha to taba ucita kahA jA sakatA hai dAla Adi ke samAna kisI thAlI meM usakA jaba ki yAtrI dhruvake tAre ko lakSameM rakhakara Dherakara denepara bIcakA hissA UMcA ho yAtrA kare aura punaH vApasa usI sthAnapara jAya / A jAya kyoMki dhruva-tAre ko jaba hama dekhate ___ aisI sthitimeM pAnIkI bIcameM UMcAI hai vaha apane eka hI nizcita sthAnapara aDiga honA aura usake AdhAra para bIcake bAMsakA banA rahatA hai / For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH ise mati - vibhrama hI kaheMge, bAsta vika nahIM / itanA hI kyoM, yadi koI vaijJAnika viSuvata rekhA ke Upara se uttara dhruva hokara amerIkA meM jAya tathA vahAMse dakSiNa dhruvame hotA huA vApasa viSuvata rekhA para A jAya tathA yaha kahA jA sakatA hai ki "jisa sthAna se yAtrA AraMbha kI gaI thI vahIM vApasa lauTa Aye hai / " hama apanI orase pRthvIke golAkAra ke sambandha katipaya tarka aura prastuta karate haiM, jinase spaSTa ho jAyagA ki vartamAna vaijJAnikoM dvArA ghoSita bhUgolakA golAkAra eka samasyA hI hai / (1) dinAMka 30-8-1905 kI jo sUrya prahaNa huA thA, vaha pazcimI uttarI aphrIkA, uttarI andha mahAsAgara, grInalaiNDa, AIsaleNDa, uttarIeziyA, sAIberiyA, aura briTiza amerIkA sampUrNa bhAgoM meM dikhAI diyA thA to amerIkA aura eziyA meM yaha grahaNa eka sAtha kaise dikhAI diyA ? (2) uttara meM jisa akSAMza para jitane samaya taka uSAkAla rahatA hai dakSiNa meM bhI usI akSAMza para utane hI samaya taka uSAkAla rahanA cAhie, kintu vaisA hotA nahIM hai / kyoMki uttara meM 40 akSAMza para 60 miniTa taka uSAkAla rahatA hai to varSa ke usI samaya bhUmadhya rekhAke pAsa 15 minaTa aura dakSiNa meM usI 40 akSAMza para sthita melaborna, AsTreliyA Adi meM kevala 5 miniTa hI kAla rahatA hai, aisA kyoM ? (3) pAdarIphAdara vinsTanane dakSiNa akSAMzakI sAhasika yAtrAkI riporTa meM likhA hai ki yahAM uSAkAla aura sandhyAkAla kevala 5-6 minaTake lie hotA hai / jaba sUrya kSitija para pahuMcatA hai, tabhI hama rAtrikA prabandha kara lete hai, kyoMki yahAM sUryAsta ke sAtha hI tatkAla andhakAra pUrNa rAtri ho jAtI hai / yaha kaise ho sakatA hai ? uttara aura dakSiNa ke akSAMzo para prabhAta aura sandhyAkAla samAna honA cAhie / (4) kepTana je. rAsa. I. san 1838 meM kepTana phrIziyara ke sAtha dakSiNakI aura aTalAMTika sarkala meM jitanI dUra pahuMcA jA 1 sakatA thA vahAM taka vaha gayA / aura unhe vahAM 400 se lekara 1000 phUTa takakI UMcI eka pakkI barpha kI dIvAla milI thI / usa dIvAla kA UparI bhAga samatala thA usapara koI gaDhaDA athavA darAra bhI nahIM thI / usapara ve calate hI gaye aura cAra varSa taka satata calate rahe jisase ve cAlIsa hajAra mIlakI yAtrA kara cuke the| itanA cala lene para bhI usakA anta nahIM AyA, to yaha kaise huA ? isa akSAMza para pRthvIkI 10700 mIlakI hai to 4 varSa kara kI gayI isa yAtrA se kyA kyA jJAta hotA hai ? yahI ki pRthvI gola nahIM hai / paridhi kaivala satata cala (5) karka rekhA eka aMza 40 mIla makara rekhA ( 23|| ( 23 || aMza uttara ) kA mAnA jAtA hai, jabaki aMza dakSiNa) kA vahI aMza 75 mIlakA tApa sUcita karatA hai / For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itanA hI nahIM, parantu dakSiNa aTalAMTikakI jabaki uttara meM usI akSAMza para nArve meM aura jitanA Age jAte hai, utanA hI pramANa 'hemara-kAsTa' nAmaka sthAnapara pUre tIna mAsakA bar3hatA jAtA hai aura vaha 103 mIla takakA dina hotA hai / yaha antara kyoM hai ? ho jAtA hai, to yaha kaise ? (9) dakSiNa ke ArkITaka pradezo meM ____(6) uttarI dhruvake zodhakoMke sarvekSaNake pistolakI sAdhAraNa AvAjabhI topoMkI AdhAra para jJAta hotA hai ki vahAM uttarameM AvAjake samAna guMjatI hai, aura barpha kI dhruvakI ora 100 pauNDakA bhAra bhI kaThinAIse zilAoMke TUTanekI AvAja to pralayanAda uThAyA jAtA hai jabaki dakSiNI dhruvake __jaisI bhayaMkara lagatI hai, parantu uttara ArkI hI gaveSakoM kA kathana hai ki isa aura 400 se Taka pradezameM aisA nahI hotA hai / / 500 pauMNDa takakA vajana saralatAsai uThAyA jA sakatA hai, to yaha antara kayoM ? vahA~ to kepTana haoNla nAmaka gaveSakake (7) bhUmadhya rekhAke nIcevAle bhAga meM nAne kathanAnusAra bandUkakI AvAja 20 phUTakI se athavA vahAM rahanevAloM ko dhruvatArA kyoM dUrIse adhika bhI kaThinAI se sunAI detI hai| dikhAI detA hai ? aisA kayoM hotA hai ? (6) ArkITaka ora aTalAnTika sarkala (10) kepTana mile nAmaka yAtrIne apane meM samAnarUpase tIna mAsakI rAtri ora yAtrA pustikAmeM eka sthAna para likhA hai tIna mAsakA dina honA cAhie, kintu vaisA ki "ArkITaka dezameM 40 mIla taka adhikase hotA nahIM haiN| adhika manuSyakI dRSTi pahuMca sakatI haiM / ___ kyoMki vAziMgTana kI 'byUro Apha nevigezana'. ke dvArA prakAzita 'nATikala ela- jaba ki uttarI dhruvake zodhakAMkA kahanA mainaka' (pacAga) ke anusAra dakSiNameM 30 hai ki ve 150 se 200 mIla taka uttarI akSAMzapara sthita (seTaleDa) TApupara sabase bar3A dhruvame saralatAse dekha sakate hai / yaha kaise dina 16 ghaNTe ora 56 minaTakA hotA hai, aura kyoM hotA hai ? For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUgola mImAMsA . lekhaka paM. gopAladAsajI varaiyA murainA (gvAlIyara) [yaha lekha vIra. ni. saM. 2438 vi. saM. 1968 I 1912 meM TrekaTa naM. 13 ke rUpameM zrI caMdrasena jaina vaidya, maMtrI zrI jainatatva prakAzinI sabhA iTAvA se prakAzita huA thaa| __jijJAsuoM ke liye ati upayogI samajhakara yaha lekha sAbhAra uddhRtakara yahA~ prastuta kiyA hai saM.] jisase pRthvI ke AkArAdikakA jJAna ve mahAzaya vilAyatI jAgarapharsake siddhAho usa vidyAko jAgaraphI kahate haiN| ntoko brahmavAkya aura prAcIna RSiyoM ke pAzcAtya vidvAnoMne pRthvIko geMdake samAna siddhAnta ko kapola kalpanA mAnane lage hai| gola mAnI hai, tathA pRthvI meM do prakAra kI yadi vAstava meM dekhA jAya to yaha apa. rAdha una vidyArthiyoM kA bilakula nahIM hai gati mAnI hai| kyoki unake mAtA-pitAoM ne jo kucha cauvIsa ghaMTe meM pRthvI apanI kIlIpara unako paDhAyA vahI unhoM ne rttaa| yadi kucha eka bAra ghUma AtI hai, jisase rAta dina doSa kahA jAya to unake mAtA pitAoM kA hote hai tathA 365 dinameM eka bAra sUryakI parikramA kara AtI hai, jisase 365 dinakA ko iMgliza vidyA ke sAtha 2 dharma vidyA kahA jA sakatA hai ki jinhone apane bAlakoM eka saurya varSa hotA hai| kA abhyAsa nahIM karAyA / / jaina AcAryoM ne trilokasArAdika parantu jarA Age baDhakara aura vicAra pranthomeM bilakula isake viparIta kahA hai| kiyA jAya to unake mAtApitAoM kA bhI Ajakala isa bhAratavarSa meM pAzcAtya' kucha doSa nahIM hai, kyoMki iMgliza vidyA ke vidyAkA pracAra bahuta jora zora se ho rahA hai| sAtha 2 dhama vidyA ke abhyAsa karAne kA jina mahAzayoM ne bAlyAvasthA se hI zuSka jaba kyA, Aja taka bhI koI, sAdhana nahIM hai| iMgliza vidyAkA hI abhyAsa kiyA hai unake pRthvI ke sabadha meM jaina siddhAnta aura dimAga meM pAzcAtya jAgaraphI siddhAnta aisA pAzcAtya siddhAnta meM mukhya antara do haiN| usa gayA hai ki arthAt pAzcAtya pRthvI ko geMda ke samAna For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gola aura gatimatI kahate haiM, kintu jainI pRthvI ko capaTI aura acala mAnate hai / isa lekha meM hama ko isa viSaya kA viveca karanA hai ki pAzcAtya vidvAnoM ne pRthvI kI gati tathA geMdake samAna golAI meM jo hetu diye hai ve kahAM taka satya hai ? parokSa padArthoM kA nirNaya nyAya zAstra ke anusAra anumAna pramANa se hotA hai / isa liye anumAna pramANakA saMkSipta svarUpa yahAM likhanA ucita pratIta hotA hai / vAdIko jisa padArtha ke siddha karane kI abhilASA hotI hai, usako sAdhya kahate haiM / sAdhya ke binA jo na pAyA jAya, usako sAdhana kahate haiM / sAdhya sAdhana ke isa avinAbhAva saMbaMdha ko vyApti kahate haiM / sAdhana se sAdhya ke jJAnako anumAna kahate haiM / jisameM sAdhyakI siddhi kI jAve, usako pakSa kahate haiM / jahA~ sAdhyake sadbhAvakA nizcaya hoya usako sapakSa kahate haiM / 11 jahAM sAdhya ke abhAvakA nizcaya hoya usako vipakSa kahate haiM / pakSa aura sAdhya ke vacana ko pratijJA kahate haiM / sAdhana ke vacana ko hetu kahate hai / vyApta pUrvaka dRSTAnta ke vacanako udAhara kahate hai / vyApti ke samprati pati (vAdi prativAdi buddhisAmya) pradeza ko dRSTAnta kahate haiM / jahAM hetu ke sadbhAvameM sAdhyakA sadbhAva dikhAyA jAve, usako anvaya dRSTAnta kahate hai / midhyA hetu ko hetvAbhAsa kahate hai / hetvAbhAsa ke cAra bheda hai - 1 asiddha, 2 viruddha, 3 anaikAntika aura 4 akicitkara | anizcita yA saMdigdha hetu ko asiddha hetvAbhAsa kahate haiM / sAdhya viparIta padArtha ke sAtha jisakI vyApta hoya usako viruddha hetvAbhAsa kahate hai / pakSa, sapakSa aura vipakSa ina tInoM jisakI vRtti hoya, usako anaikAntika arthAt vyabhicArI hetvAbhAsa kahate haiM / tu ko akiMcitkara hetvAbhAsa kahate hai / akiMcitkara hetvAmAsa ke do bheda hai arthAt siddhasAdhana aura bAdhita viSaya / jisakA sAdhya pramANAntara se siddha hoya usako siddha sAdhana kahate hai / jisakA sAdhya pramANAntara se bAdhita ho usako bAdhita viSaya kahate haiM / isa prakAra anumAna kA saMkSipta svarupa kahakara Age isa viSayakI parIkSA kI jAtI hai ki pAzcAtya vidvAnoM ne pRthvIkI gati aura geMda sama golAi meM jo hetu diye hai ve samIcIna hetu hai yA hetvAbhAsa haiM ? ukta donoM' viSayoM meM se pahale pRthvIkI golAI para vicAra kiyA jAtA hai // pAzcAtya vidvAnoM ne pRthvI kI geMda samAna golAI meM prathama hetu kA ullekha isa prakAra kiyA haiM pRthvI gola hai kyoMki samudra meM dUra se Ate hue jahAja kA sabase pahale mastUla dikhAI detA haiM / aura jyoM hI jahAja For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kinAre ke nikaTa AtA jAtA haiM, tyo 2 UMce 2 parvata zikharo kI uMcAI ke saba usakA nIcekA bhAga dRSTi gocara hotA jAtA haiM pramANa mithyA ho jaayge| . . - jaba taka jahAja dUra rahatA hai, taba taka hamAre bahuta se pAThakoM ko yahAM yaha samudra kI satahakA gola vibhAga (curved zaMkA utpanna hotI hogI ki jaba samudrakI portion) bIcameM A jAne se jahAja kA sataha caurasa hai aura dRSTikA pratibaMdhaka bIcameM nIcekA bhAga dikhAI nahI detA / isase siddha koI padArtha nahIM hai, to phira sArA jahAja hotA hai ki pRthvI geMda ke samAna gola haiN| ekadama kyoM nahI dIkha jAtA ? kevala mastUla - pyAre pAThako / yaha hetu samIcIna hetu hI kyoM dIkhatA hai ? nahiM hai, kintu bAdhita viSaya nAmaka hetvA- pyAre pAThako, yaha bAta Apa acchI bhAsa hai kyoM ki isakA sAdhya anumAnase taraha jAnate hai ki padArtha jyo 2 dUra calatA bAdhita haiM, vaha bAghaka anumAna isa prakAra hai jAtA hai, tyo 2 vaha choTA dIkhatA hai| ___samudra kI sataha gola nahIM, kintu caurasa jina mahAzayoM ne citra vidyAkA kucha hai, kyoMki vaha jalabhAga hai / jora jalabhAga abhyAsa kiyA hai ve isa bAtako acchI taraha hote hai una 2 kI sataha caurasa hotI hai| samajha sakate hai ki, yadi unako kisI ese jaise nadI, tAlAba, Adika / samudga bhI jala padArtha kA citra khIMcanA paDe ki, jo 2000 bhAga hai, isa liye usakI sataha caurasa hai| - gaja lambA aura 500 gaja UMcA hoya to ____ athavA vipakSa meM vRtti honese yaha hetu una ko citra meM UMcAI sUcaka rekhA kramase vyabhicArI hai, kyoMki Apa thoDI derake liye choTI 2 dikhAnI pddegii| hamAre sAtha aphrikA ke sahArA jagala meM caliye / isa jaMgala meM jitanI dUra taka ApakI - isa hI prakAra samudra ke kinAre se dRSTi pahuMca sakatI hoya, utane phAsaleko Apa chUTA huA jahAja jyoM 2 kinAre se dUra guniyA lagAkara baDe 2 enjiniyaroM se usako hAtA jAyagA tyoM 2 choTA dIkhatA jAyagA caurasa karA liijiye| usake bAda Apa apanI aura aMta meM dRSTi se agocara ho jaaygaa| dRSTikI sImAke sthAna para eka jahAja rakhiye, jisa samaya vaha bahuta hI choTA dIkhatA jo Apako jahAjakA dRzya usa samaya ThIka haiM usa samaya dekhanevAle usameM mastUla kalpanA vaisA hI dikhAI degA jaisA ki Apako samudra kara lete haiN| yadi vAstava meM usakA uparI meM dRSTikI sImA pradezameM sthita jahAja kA bhAga hI dIkhatA hai aura vaha pUre taura para dRzya dIkhatA hai / isa liye yaha hetu vyabhicArI dIkhatA hai, to usa mastUla para jhaDeke kapaDe kA raMga yA dhAriyAM bhI dIkhanI cAhie, parantu ___yadi Apa samudra kI sataha caurasa na aisA hotA nahIM / mAnakara gola mAnoge arthAt kahIM UMcI kahIM athavA isakI sugama parIkSA yaha hai nIcI mAnoge, to samudra kI sataha nApe hue ki, jaba eka jahAja kinAre se chUTakara . For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTisImA ke lagabhaga pahuMce usa samaya se kalpanA karA ki pRthvI eka sthAna meM lagAkara jaba taka usa jahAjakA dIkhAnA sthita hai, usa para eka prakAra ke vRtta to bilakula baMda na ho jAya taba taka usa jahAja ke pUrva se pazcima dizA aura dUsare prakAra phoTo liye jAveM / to yadi ina pheATAoM ke vRtta dakSiNa se uttara jAtI huha rekhA se ke aMtima pheATo meM kevala mastUla ke jhaMDekA bane haiM / ye vRtta paraspara eka dUsare ko jahAM hI pheATo Ave, to yaha viSaya punaH vicA- kATate haiM vahAM samakona banAte hue kATate haiM / raNIya hogA / ___aba yahA~para prazna yaha hai ki, hetu meM - parIkSA-pradhAnI bhAiyoM se hamArI prArthanA jisa samakona banAtI huI rekhA para vinA haiM ki, ve aise pheATo liye jAnekA prayatna mur3e gamana karate 2 gamana prAraMbha ke sthAna kareM aura unakI eka 2 kopI hamAre pAsa para pahuMcanA batAyA gayA hai vaha rekhA pUrva bhI bhejane kI kRpA kreN| pazcima kI iSTa hai yA dakSiNa uttara kI ? ___parantu isa viSaya meM eka bAta ora bhI yadi pUrva pazcima kI rekhA iSTa hai, taba vicAraNIya hai, jisakA ki ullekha pAzcAtya to hetu vyabhicArI hai| kyoMki isakI vidvAnoM ne jAgaraphI meM kiyA hai, pazcAt vipakSa meM vRtti jAtI hai / pRthvI bhAgapara pRthvI jAti ke aura jala - isakA khulAsA isa prakAra hai ki yadi jAti ke nIce 2 sthUla 2 aura upara 2 sUkSma pRthvI capaTI hoya aura usake bIca kA kucha skandha vicarA karate hai sthUla skadha dRSTi hissA Ubharakara guDake bheleke AkAra ho pratibandhaka hote hai, paraMtu sUkSma skaMdha dRSTi jAya, arthAt usakA gola bhAga Upara kI pratibandha nahIM karate haiN| isa kAraNa se bhI sambhava tarapha hoya, aura capaTA bhAga jamIna se hai ki dUravasatI jahAja kA nIcalA bhAga cipaTA to usa Upara ke gola bhAga (half nahIM dIkhatA aura uparI bhAga dIkhatA hai| Sclid) para jo pUrva pazcima rekhA ke vRtta * pRthvI ke geMda sama gola honemeM pAzcAtya banege ve pUrNa vRtta banege aura dakSiNa uttara vidvAnAMne dUsarA hetu isa prakAra diyA hai ki, kI rekhAke apUrNa vRtta banege / aura jahAM / pRthvI geMda ke samAna gola hai, kyoMki para ye vRtta dUsare ko kATeMge vaha! samakAna eka sthAna se samakoNa banAtI huI rekhApara banAte hue kATeMge / vinA muDe gamana karatA huA purUSa kucha isa liye capaTI pRthvI ke isa prakAra kucha kAlameM usa hI sthAna para A jAtA ubhare hue bhAga ke pUrva pazcima rekhA se bane hai jahAM se ki usane calanA prAraMbha kiyA thaa| hue vRtta para binA muhe gamana karane vAlA parantu yaha hetu bhI hetvAbhAsa hai| puruSa bhI kucha kAla meM usa hI sthAna para usakA khulAsA isa prakAra hai geMdake samAna pahuMca sakatA hai, jahAM se ki usane calanA gola (Solid) padArtha para do prakAra ke vRtta prAraMbha kiyA thA isa lie vipakSa meM vRtti (Circlc) khIMce jA sakate haiN| hone se hetu vyabhicArI hai / For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ aura yadi hetu meM dakSiNa uttara kI hai aura jyoM jyoM hama jyAdA UMce khaDe hokara rekhA iSTa hai, to hetu prasiddha nAmaka hetvAbhAsa dekhate haiM tyoM tyoM jyAdA jyAdA dUrI hai / kyoMki pRthvI ke cAroM tarapha ghUmakara para yahI bAta hotI hai isakA kAraNa vinA mur3e kucha kAla meM usa hI sthAnapara yaha hai ki hamArI nigAhase eka sIdhI rekhA jahAM se ki unhoMne calanA prAraMbha kiyA thA (Perpendi Cualr line) usa sthAna para pahuMcane vAle saba mahAzaya pUrva se pazcima pahuMcatI hai jahAM ki jamIna AsmAna eka meM ko hI gaye haiM, dakSiNa se uttara ko Aja milate haye dikhAI dete hai aura usa se taka koI nahIM gayA / isa liye yaha hetu jyAdA dUra na dekha sakane kA yaha kAraNa hai prasiddha hetvAbhAsa hai| ki jamIna kA geMda samAna gola (Curyed ___ hamArI sabhya moNDalI pRthvI ke geMda Portion) hamArI nigAha ke ADe * Akara samAna gola hAne meM tIsarA anumAna isa usase jyAdA dUra hamako dekhane nahIM detA prakAra detI hai ki aura jyoM jyoM hama UMce car3hate jAte haiM tyoM pRthvI geMda ke samAna gola hai kyoMki tyoM pRthvI kI geMda samAna golApana ke sAtha sUrya ke caare| ora ghUmatI ghamatI jaba vaha hamArI nigAhakI samakoNa banAnevAlI rekhA sUrya aura candramA ke vIcA vIca A jAtI jyAdA dUra baDhatI jAtI hai aura hama jyAdA hai taba hI usakI chAyA candramA para paDanese dUra taka dekha sakate haiM / candra grahaNa hotA hai aura yaha chAyA gola yadi pRthvI meM geMda ke samAna ubharI hotI hai seA yaha hetu bhI vyabhicArI hai| huI golAI nahIM hotI to maiMdAnameM yA UMce kyoMki sUrya candra ora pRthvI ke bIcameM sthAnameM donoM jagahoM se hama eka sA hI golAkAra kRSNavarNa rAhu aura ketu ke vimAna dekha sakate so yaha hetu bhI vyabhicArI hai A jAne se bhI grahaNa meM gola chAyA paDa jyoki samada meM calate hue jahAja meM sakatI hai| yahI bAta hotI hai / yadi durjana toSa nyAya cauthA anumAna pRthvI ke geMda samAna se jamIna kI sataha geMda ke samAna thoDe gola hAne meM yaha diyA jAtA hai ki pRthvI kAla taka ubharI huI mAna leM to samudra ke geMdake samAna gola hai kyoMki jaba hama jala kI sataha ko kadApi ubharI huI gola maidAna meM khar3e hote haiM taba kucha dUra ke nahIM mAna zakate kyoMki jala kI sataha bAda jamIna aura AsmAna hamAre cAroM sarva ekasI capaTI (Flat) hotI hai ubharI aura ghRta rUpa meM milatA huA dikhalAI huI (Curved) nahIM isa kAraNa isa hetu detA hai parantu jaba hama maidAna se kucha UMcAI kI vipakSa samudra meM bhI prApti hone se yaha para khar3e ho kara dekhate hai taba maidAna se hetu anaikAntika arthAt vyabhicArI hetvAkucha jyAdA dUrI para yahI bAta dikhalAI detI bhAsa hai| For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -15 isa prakAra pRthvI ke geMda samAna gola calatA huA dIkhatA hai / usa hI prakAra meM jo pAzcAtya vidvAnAMne hetu diye haiM ve calatI huI pRthvI para baiThe manuSyoM ko bhrama saba hetvAbhAsa hone se apane sAdhya kI se sUrya dezAntara prApta dIkhatA hai| siddhi karanemeM kadApi samartha nahIM haiM / aba so yaha zaMkA yukti saMgata nahIM hai kyoMki pRthvI ke gatimAna hone para vicAra kiyA pratyakSa pramANa meM jaba taka bAdha pratyaya (bAdhaka jAtA hai / hetu kA udaya nahIM hotA taba taka pratyakSa pRthvI kI do prakArakI gati siddha karane pramANa ko mithyA nahIM kaha sakate / anyathA ke lie dina rAtakA honA tathA Rtu pratyakSa pramANa ke uccheda kA prasaMga AvegA / parivartana ye do hetu diye haiM, paraMtu ye hamArI sabhya maMDalI pRthvI ke bhramaNa donoM hI hetu vyabhicArI haiN| karane meM yaha anumAna detI hai ki pRthivI kyoMki 'jisa prakAra sUrya ko sthira sUrya ke cAroM tarapha ghUmatI hai kyoMki tArAmAnakara pRthvIke ghUmane se dinarAta tathA Rtu gaNa ke sthira hote saMte udaya aura astakI parivartana kI saMbhAvanA hai usa hI prakAra pratIta hotI hai so isa hetu meM bhAgAsiddha pRthvI ko sthira mAna sUrya ko ghUmatA huA nAmA deoSa hai, arthAt hetu kA eka bhAga mAnane se bhI dina rAta aura Rtu parivartana tArA gaNa kA sthira paNa asiddha hai| isa parase kI saMbhAvanA hai athavA ye hetu anumAna hamArI sabhyamaMDalI tArAgaNa kI sthiratA siddha bAdhita bhrAmaka hetvAbhAsa hai| karane ke liye yaha anumAna detI hai ki . kyoMki sUrya ko gatimAna siddha karane tArAgaNa sthira haiM kyoMki dhruva tAroM se karanevAle anumAnakA sadbhAva hai| vaha anu- sadAkAla samAna aMtarapara rahate haiM, seA yaha bhI mAna isa prakAra hai-sUrya gatimAna hai, kyoMki vyabhicArI hai| deza se dezAMtara prAptimAna hai / jo 2 dezale kyoMki calAyamAna tAgagaNa meM kendra dezAntara prAptamAna hote hai be ragatimAna hote hai mAnakara zeSake pratyeka tArekI dUrI para eka jaise rela naukA Adika / sUrya bhI deza se eka vRtta (Circle) khIMcA jAya aura ve tAre dezAntara prAptimAna hai, isa liye gatimAna hai| una vRttAMke ghero (Circumferrences) para yahAM para yaha zaMkA ho sakatI hai ki, bhramaNa kareM to tArAgaNoM ke calAyamAna hote yaha hetu asiddha hai kyoMki vAstava sUrya eka gaMte bhI dhruva tAre se sadA samAna dUrI raha deza se dezAntara kA nahIM jAtA hai, vaha sakatI hai isa liye yaha hetu vyabhicArI hai vahIM para sthira rahatA hai| dekhane bAloM ko aura vyabhicArI hetu se tArAgaNa kI sthiratA jo sUrya deza se dezAntara prApta dIkhatA hai| siddha nahIM ho sakatI / . vaha unakA bhramAtmaka jJAna hai / calatI huI isa taraha pRthvI ke bhramaNa meM jo hetu nAva meM baiThe hue puruSa ko jaise kinArA "tArAgaNa ke dhruva hote saMte udyAstakI pratIta For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai" diyA hai usakA tArAgoMke dhruva hote isakA khulAsA isa prakAra hai ki isa 'saMte" itanA bhAga prasiddha ho gayA to phira viSaya meM do pakSa hai / kevala " udayAsta pratIta" itanA raha gayA arthAt pRthivI ke samasta paramANuoM meM so pRthvI ke bhramaNa meM udayAsta kI pratIti AkarSaNazakti hai ? yA pRthivIke kendrasya hI hetu mAnA jAya to yaha hetu vyabhicArI hai| paramANu meM hI AkarSaNa zakti hai ? . kyoMki jo pRthvI sthira hoya aura yadi pRthavI ke kendrastha paramANu meM hI jyotiSacakra calAyamAna hoya to bhI udaya AkarSaNazakti hai, to pRthvI ke DhalavAM sthala meM aura asta meM kisI prakArakI bAdhA nahIM rakkhI huI patthara kI golI dulakanI nahIM A sktii| cAhiye, kintu usa hI sthAna para ThaharI rahanI cAhiye kyoMki jisa pradeza meM pattharakI golI isa prakAra pRthvI ke gatimatI hone meM rakkhI hai usa pradeza se pRthavI ke kendrataka jo hetu diye gaye haiM, unake hetvAbhAsa hone jitanI rekhA khIcI jAMyagI una saba rekhAo se pRthvI gatimatI nahIM hai / aba Age se choTI rekhA una donoM bindaoM ke bIca pRthvI kI AkarSaNa zakti ke viSaya para kucha kI sarala rekhA hogii| vivecana kiyA jAtA hai / ___AkarSaNa zakti kA yaha niyama hai ki pazcima dezake eka philosophara sAhabane jitanI kama dUrI para Akaya padArtha hogA eka bAra Amake vRkSase Ama TUTakara pRthvI utanA hI adhika AkarSaNa zati kA prayoga para girate hue dekhA to usa hI samaya Apa ke . hotA haiM aura Akaya padArtha jitanI adhika dimAga se pRthvIke AkarSaNa zaktike apUrva dUrIpara hotA hai AkarSarI zakti kA prayoga siddhAMtakA AviSkAra huA, isa AviSkAra utaranA hI kama hotA hai| ke hote hI ApakI tIkSNa dRSTi sUrya kI isa liye pRthivIke kendrasthAna se pattharakI tarapha gaI / dRSTi ke pahuMcate hI sUrya meM bhI golI taka sarala rekhA dvArA pahucI AkarSaNa AkarSaNazakti kA siddhAMta prAdurbhUta huA / zakti kA hI adhika prayoga hokara vaha golI aba dera kyA thI ? sUrya aura pRthvI donoM jahAM, kI tahAM sthira rahanI cAhiye, parantu eka dUsare ko AkarSaNa karane lage aura pRthvI vaha vahAM para sthira na rahakara DhAla kI tarapha sUrya ke cAroM tarapha ghUmane lagI isa prakAra dulaka jAtI hai| pRthvI tathA sUrya kI AkarSaNa zaktirupa hetu isa se siddha hotA hai ki pRthivI meM se pRthvI kI gatI siddha karate haiN| AkarSaNa zakti nahIM hai| parantu yaha hetu asiddha nAmaka hetvAbhAsa yadi dUsarA pakSa mAnA jAya arthAta hai kyoMki pRthvImeM AkarSaNa zakti hai hI pRthivI ke samasta paramANuIM meM AkarSaNa nahIM / yati hai sA ThIka nahIM haiN| For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isakA khulAsA isa prakAra hai ki eka aba jaina siddhAntAnusAra pRthvI kA kucha sthAna meM jo ki bilakula caurasa hai usa svarUpa varNana kiyA jAtA hai| sthAna para rakkhI huI patthara kI golI jahAM isa loka (dekhA pariziSTa "kha") madhyakI tahAM ThaharI huI hai| idhara udharako gamana loka ke bIca meM eka lakSa cAlIsa sojana nahIM karatI kyoMki cAroM tarapha ke paramANu UMcA parvata hai| usako samAna rUpa se AkarSaNa kara rahe haiN| somavAra- bAre thoDI dera bAda patthara kI golI kI jambadvIpa (dekhA pariziSTa "ga") ke vikAsa pazcima dizA tarapha kI do mana miTTI khoda bica meM hai| kara pazcima kI tarapha kI jamIna DhalavAM nIcI kara dI aura vahI miTTI usa golI kI pUrva jambUdvIpa ko khAi kI taraha lavaNasamudra dizA meM rakhakara pUrva kI ora jamIna UMcI beDhe haiM aura lavaNasamudra ke cAroM tarapha karadI / aisI hAlata meM pUrva kI ora pRthvI dhAtakI khaNDadvIpa isa hI prakAra isa madhyaloka ke adhika paramANu hue aura pazcima kI (dekhA pariziSTa) meM eka dUsareko beDhe hue ora kama paramANu hue / adhika paramANuoM asaMkhyAta dvIpa samudra haiM / anta meM svayaM bhUramaNa kI AkarSaNa zakti adhika hotI hai aura samudra hai| kama paramANuoM kI AkarSaNa zakti kama cAroM konoM meM hI hai| hotI hai| jambUdvIpameM chaha kulAcala hai, jisase jaMbUdvIpake sAta bhAga ho gaye hai / dakSiNa isa liye vaha golI adhika AkarSaNa bhAgako bharatakSetra (dekhA pariziSTa "r3a") zakti se khiMca kara pUrva kI ora jAnI kahate haiM / bharatakSetra ke bIcameM vijayAddha parvata cAhiye, parantu isase viparIta vaha golI par3A huA haiM / pazcimakI ora jAtI hai| isase siddha hotA ma vaMta parvatase mahAgaMgA aura mahA sindhu hai ki pRthivI meM AkarSaNa zakti nahIM hai| hInadI nikalI ki vijayAddha meM praveza karake isa liye hetu asiddha nAmaka hetvAbhAsa pUrva aura pazcima samudra meM calI gaI / isa hai| aura isa hI kAraNa pRthvI kI gati prakAra bharatakSetrake chaha khaNDa ho gaye haiM, siddha karane meM jisameM se pAMcako mlecchakhaDa aura chaThe ko asamartha hai / isa prakAra uparyukta yuktiyoM se bhale prakAra siddha hotA AryakhaMDa (dekhA pariziSTa " ca") kahate haiM hotA ki na to pRthvI geMda ke samAna gola Arya khaDake pUrva meM mahAgaMgA uttarameM hI hai aura sUrya ke cAroM tarapha ghUmatI hai| vijayAddha pazcima meM mahAMsindhu aura dakSiNa meM kintu jaina siddhAMta anusAra eka rAjU labI lavaNasamudga hai, AyalenTa meM eka upasAgara aura eka rAju caur3I samacaturana hai|| hai jo kAlakramase prAyaH samasta Arya saMDameM For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaila gayA hai / bIca 2 meM aneka dvIpa hai, isa prakAra jainasiddhAntake anusAra jisa meM eziyA, yUropa, amerikA, ephrikA saMkSepase pRthvIkA varNana kiyA / isakA aura AsTreliyA pradhAna haiN| savistara varNana yadi kisI bhAI ko dekhanA .. isa hI upasAgarake dakSiNabhAgako enTArTika ho to triloka sIrAdika granthoMse jAnanA / pazcima bhAgako paisiphika, uttara bhAga ko ArTika _ pRthvIko geMdake samAna gola tathA gatiaura pazcima bhAgako eTalaTika kahate hai, isa mAna karane vAle hetu aura bhI yadi kisI pRthvIse 79. yojanakI UMcAI para jyotiSa hai| mahAzaya ke pAsa ho so ve kRpA karake hamako yA manuSya lokake upara jyotiSacakra sumeru- zrI jainatattva prakAzanI sabhAko likheN| parvata kI cAroM ora pradakSiNA karatA hai aura yathAzakti unako uttara denekA yatna kiyA AgekA jahAM tahAM sthira hai / jAyagA / vijJapvalam / For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizira pariziSTanaM. madhyaloka. - - - - pariziena va pariziSaca bharata kSetra himavanaparvaka / 'naraka najamArthasyatA vitaraNa yApADa> - - pariziena meM" jambUdvIpa / . - - - - mmapadame For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArya sarADa vijayAI parvata // mahA miyu dikSiNa 1 . sara pramAkA hai * * * bATika mahAsAgara ra mahAsAgara hai paisiphika * dakSiA For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kyA epolo yAna cAMda para pahuMcA" lekhaka-pU0 upA0 zrI dharma sAgarajI mahArAja ke ziSya pU0 paM0 __ muni zrI abhayasAgara jI zraddhA aura vizvAsa kI bAtoM meM simaTA isakA yaha artha kadApi nahIM ki bhArahuA yaha saMsAra dharma aura zAstra ke sahAre tIyoM ne vijJAna kI bhautika dhArA ko vidA jo kucha mAnatA AyA hai, usameM visaMvAda kara diyA, parantu vijJAna ke pakSa-vipakSa meM dekhakara jijJAsA se prazna uTha sakatA hai unhoMne apanI buddhi ko ulajhAyA nahIM / kintu vivAda nahIM / . vAstava meM tatvajJAna vastu kA sampUrNa para ! Aja jaba vijJAna ke kathita darzana karAtA hai aura vijJAna vastu ke paharedAroM ne candra para pahuMcaneM aura vahAM se AMzika svarUpa kA prAyogika kakSA se darzana pRthvI ke samAna hI prApta dharAtala kI miTTI karAtA hai / aura caTTAnoM ke Tukar3e le Ane kI ghoSaNA isa sambandha meM eka samIkaraNa prastuta kI hai, usase vicAravAna vyakti ke liye eka kiyA jA sakatA hai kicintana kI naI dizA khula gaI hai| "tatvajJAna AMkha hai, vijJAna kAMca hai, ___vaha bAdhya ho gayA vijJAna kI satyatA tatvajJAna prANa hai, vijJAna zarIra hai, ko parakhane ke liye / kyoMki vAstavikatA se tatvajJAna AMkha hai, vijJAna hAtha-paira hai, kosoM dUra rahakara vijJAnavAdI aise kalpita ___ tatvajJAna dAMyA pAMva hai, vijJAna vAMyA pAMva hai" zabdoM kA jAla aba taka phailAkara apanA __ataH vijJAna tatvajJAna kA aMga hai astitva jamAte Aye haiN| kyoM ki tatvajJAna sarvAgINa hai, vijJAna vijJAna ke zAstrIya artha haiM zilpa aura ekAMgI hai / zAsra, zilpakA Azaya bhautika-sabhyatAoM kI phira bhI pracAra-prasAra bahumukhI prasthApanA abhivRddhi karanA hai, aura zAstra kA Azaya aura prayoga parIkSaNa Adi ke AvaraNa se AdhyAtmika sabhyatAoM se / vaha satyavat AbhAsita hotA rahatA hai| ___pAzcAtya vijJAna zilpa ke sahAre bhautika isaliye satya se dUra bhaTakate hue mAnava sampatti meM Age bar3hate rahe, bhAratIya maharSi ko satya ke nikaTa lAkara usakA darzana varga zAstra kA parizIlana AdhyAtmika lakSya karAnA hI muni jIvana kI sArthakatA kI paripUrti ke lie karate rhe| mAnakara 50 upAdhyAya dharmasAgarajI ke For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSya pU0 pa0 munirAja zrI abhayasAgarajI (1) vaijJAnikoM kA kathana hai kigaNI ne apane mananIya vicAra 40 varSoM ke epolo saiTarna 5 rAkeTa ke bakke se Upara saMzodhana ke bAda janatA kI samakSa prastuta 190 mIla pahuMcakara pRthvI kI do pradakSiNA karanA zuru kiyA hai| karane ke bAda 'spesa risarca senTara' (kepake- unake dvArA pratipAdita pRthvI ke golA- neDI) meM baiThe hue kanTrolaroM ke baTana dabAne kAra ke khaNDana aura gatizIlatA ke ghaTa ke pariNAma svarupa epolo kA muMha candramA sphoTa kI taraha apolo yAna 11 kI candra kI ora tirachA huA aura isa (pUrva) dizA yAtrA kA rahasya-bhedana bhI lokapriya bana meM 2,30,000 mIla dUra gayA / gayA hai| yahAM samajhanA yaha hai ki pRthvI se UMcAI .. isa dizA meM muni zrI ne apane vicAra to kevala 190 mIla kI hI hai, pRthvI se aneka rupa meM abhivyakta kiye haiN| dUrI 2,30,000 mIla kI hai, kintu UMcAI __ 'epolo 11 candramA para nahIM pahuMcA' 190 mIla se adhika nahIM hai, isIliye isa sambandha meM Apane kaI prAcIna evaM epolo 11 ko candra para utarate samaya nIce arvAcIna vijJAnAcAryoM se parAmarza bhI kI ora utaranA pdd'aa| kiyA hai| inakI dRSTi se vastutaH candra AkAzIya piNDa hai aura epolo 11 pRthvI se lagabhaga DhAI lAkha hamAre jagata se 31 lAkha 68 hajAra mIla mIla dUra jAkara kisI ajJAta pradeza meM utarA uMcA hai, vahAM pahuMcane ke liye epolo kovaha candra para nahIM pahuMcA hai|" satata Urdhva-gamana karanA Avazyaka thA / - isa kathana kI puSTi ke liye munirAja ne isase spaSTa hotA hai ki epolo pRthvI nimna mahatvapUrNa zodha tathya prastuta kiye haiM, se tirachA gayA hai, Upara nahIM / jo Ana hara buddhijIvI vyakti ke liye manana 'bharatakSetra' kA nApa pUrva pazcima, 5,20, yogya haiN| 96,547 mIla hai, aura uttara dakSiNa 18,94, - munirAja ne apane tarka san 1968 julAI 736 mIla haiN| meM 'kepakeneDI' (nAsA) amerikA ke pAsa bhI bheje hai, jinakA pratyuttara abhI taka uparokta usameM bhI hama jahAM haiM vaha madhya khaNDa saMsthA ne nahIM diyA hai, jisane ki cAMda para bhI pUrva pazcima 10,80,000 mIla aura uttara. epolo yAna mAnava sahita candra para bhejane dakSiNa 8,57,368 mIla kA hai| kA dAvA kiyA hai| __'madhya khaNDa ke madhya kendra se dakSiNa ___ munirAja ne epolo yAna 11 eva' 12 pazcima ke bIca vAle (naiRtya koNa) 3,70,000 candramA para nahIM pahuMcA hai, isa kathana kI mIla dUra 6,000 mIla ke vyAsa bAle pradeza puSTi ke liye nimna tarka upasthita kiye haiM:- para hama rahate haiM / For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahAM se epolo pUrva kI ora gayA to ke sAtha 'kaoNsmika rejha' ke abarodhoM se pUrva meM aneka parvata' haiM, usameM kisI eka gaijJAnika samparka nahI rakha sakate / parvata para epolo kA avataraNa huA' ho (3) gaijJAnikoM ke kathanAnusAra pRthvI se aisA spaSTa ho jAtA haiN| ___ DhAI lAkha Upara vyomayAtrI gaye the| (1) amerikana rIDarsa DAIjesTa kampanI vahAM vAtAvaraNa nahIM hai to raoNkeTa kA kI ora se prakAzita 'dI varlDa eTalasa' ghaDAkA vahAM kisa prakAra huA ? candra ke nAmaka mahAkAya grantha ke peja 106 meM gurutvAkarSaNa meM praviSTa ho bhramaNa kakSA meM pRthvI para bAyumaNDaloM ke jo vibhinna paTUTe sthira hone ke liye tathA bhramaNa kakSA se nikalakara dikhAye gaye haiM, unameM pRthvI se 200 mIla candra ke gurutvAkarSaNa se chuTane ke liye 'epolo' Upara 'AyanosphIyara' batalAyA gayA hai vahAM ke vyomayAtriyoM ne raoNkeTa kA visphoTa kiyA taka gaye hue reDiyo taraMga pRthvI para vApasa hI hai / A sakate haiM, kintu usase Upara 'ekajho- taba kyuma meM Indhana jale hI kaise ? sphIyara' hotA hai / usameM 'kosmika rejha' . kadAcit yaha kahA jAya ki zvAsa ke liye kI vyApakatA ke kAraNa usameM gaye hue jaise AksIjana kI TaMkI le gaye the, usI prakAra reDiyovevya' bApasa nahIM A sakate haiN| AksIjana kI TaMkI ke gaisa dvArA visphoTa huA - ataH yadi epolo vastutaH pRthvI se Upara hogA kintu jale hue Idhana kA avazeSa athavA gayA ho, to lagabhaga DhAI lAkha mIla dUra dhUe kA vAhara nikalanA kisa prakAra huA ? sthita epoloM ke AkAza -yAtriyoM ke sAtha vAtAvaraNa ke binA jalA huA Indhana athavA 'nAsAke' vaijJAnikoM ne samparka kisa prakAra dhUAM bAhara nikala hI nahIM sakatA hai| sthira rakhA ? epolo kI AkAza-yAtrA TelI- isase yaha spaSTa hai kivijana seTa dvArA pikcaroM ko rile kisa prakAra ve 190 mIla se Upara ve nahIM gaye haiN| kara sake ? . . aura DhAI lAkha mIla tirache gaye hai| ____'nAsA' ke vaijJAnikoM ne bAtacIta kI (4) AkAza-yAtriyoM ne epolo yAna hai, TelIvijana seTa para progrAma Aye haiM, kI khiDakiyoM para barpha aura kuharA jama jAne yaha bAta pramANita karatI hai, ki ke kAraNa spaSTa na dekha sakane kI zikAyata _ 'epolo pRthvI se Upara 190 mIla 'nAsA' ke vaijJAnikoM ke samakSa kI hai| AyanosphIyara kI maryAdA taka hI gayA hai to vicAraNIya bAta yaha hai ki vAstava aura bAda meM pUrva dizA meM tirchA DhAI meM yadi ve DhAI lAkha mIla Upara gaye ho to lAkha mIla gayA / zUnya vAtAvaraNa meM barpha yA kuharA kahAM se yadi sIdhA DhAI lAkha mIla UMcA gayA A sakatA haiM ? hotA to 200 mIla ke 'AyanosphIyara' kadAcita ho taba bhI sUrya ke pracaNDa tApa ke bAda ke ekjhosphIyara' meM gaye hue epolo se use sUkha jAnA cAhie / parantu barpha aura For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuhare ke AvaraNa se epolo yAna se nahIM phUTa ke vyAsa vAlI rakAbI jaisI dikhanI dikhane vAlI bAta vyoma yAtriyoM ne svIkRta cAhiye, kyoMki pRthvI candramA ke vyAsa se karIba caugunI hai, parantu 'kepakeneDI se ___(5) epolo tirachA gayA yaha bAta prakAzita spesa pikcarsa AkAzIya citrAvalI 'kepakeneDI' se prakAzita epolo kI gamana meM esA kahIM bhI nahIM dikhAyA hai| dizA batAne vAle citra se bhI spaSTa hotI hai| (7) epolo yAna ne jahAM avataraNa kiyA - dUsarI bAta yaha ki vijJAna kI mAnyatA hai vahAM reta, patthara miTTI, kaMkara, gIlApana ke anusAra Adi hone se bhI vaha koI parvatIya pradeza 'kendra meM sUrya, bAda meM budha, zukra aura hai esA spaSTa hotA hai| pRthvI haiM, pRthvI kA upagraha candra hai| (8) 'amerikA aura 'raziyA dono eka isaliye usase eka hI kakSA meM 'pRthvI dUsare ke prati spardhI hai / avakAzIya saMzose Age candra hai, jo mAtra pAMca aMzo kA dhana kSetra meM raziyA dA caraNa Age hai| koNa banAtA hai, kintu pRthvI kendravAdiyoM amerikA kA epolo 11 avakAzIya kI mAnyatAnusAra 'pRthvI se Upara candra hai' saMzodhana ke kSetra meM hai, jabaki raziyA kA yaha bAta Aja kA vijJAna nahIM mAnatA hai, lyunA 15 thaa| isaliye epolo yAna ko ve Upara kyoM bheje ? vaha lyunA 15 bhI epolo ke sAtha hI tirachA bhejanA hI vijJAna kI dRSTi se caMdra para pahuMcA esA kahA jAtA hai, kintu saMgata hai / raziyA ne lyunA 15 ke saMbadha se koI jaba ki vAstava meM 'candra to Upara hI mahattvapUrNa vivaraNa prakAzita nahIM kiyA hai / hai, tirachA nhiiN| ___ epolo * 11 ko diganta vyApI virATa - ataH epolo kI tiryak gati pramANita siddhi mila jAne kI ghoSaNA ke pazcAt bhI kara detI hai ki raziyA kA rahasya pUrNa mauna nizcaya hI 1. 'candra para na pahuMcakara bharatakSetra ke madhya kisI tathya ko chipAye hue hai| khaNDa ke 5 karoDa bhIla vyAsa bAle kSetra meM (9) candra kI utpatti candra aura pRthvI hA lAkha mIla dUra kisI parvata para epolo kA antara tathA candra para vAtAvaraNa athavA yAna utraa| jIva sRSTi saMbaMdhI dhAraNAeM Adi ke saMbaMdha (6) epolo yadi vastutaH vaijJAniko ke meM vijJAna ne Aja taka spaSTa nahIM kiyA / kathanAnusAra candramA para gayA ho, to hama (10) 'kAla basa' jisa prakAra iMDiyA yahAM se pUrNimA ke candra kA 9 iMca kI ke bharose 'amerikA' pahuMcA aura 'amerikA' rakAbI ke jitanA dekhate hai, tadanusAra candra ko bhArata samajhatA rahA, parantu mRtyu paryanta para pahuMcane para pRthvI 36 iMca arthAt 3 bhI usakA bhrama dUra na huA, usI prakAra For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amerikA ke loga jise 'candra' samajha rahe aura pRthvI kI dUsarI ora candra ho gayA haiM aura jahAM pahuMcane kA dAvA kiyA hai, aisA spaSTa dikhAI detA hai, to candra ke vaha vAstava meM 'candra' nahIM parantu pRthvI kA kSitija para pRthvI dikhAI detI hai aSA hI koI bhAga hai aura yaha bhrama bhI bhAratIya pRthvI ke kSitija para candra dikhAI detA hai tatva vettA spaSTa kara rahe haiM aura kucha jJAna ke ina meM vAstavikatA kyA haiM ? candra kI dvArA yaha spaSTa ho hI jaaegaa| pradakSiNA karane vAle candra aura pRthvI ke ___ kyoMki vijJAna pUrNa rupeNa sthira bhUmi bIca Ae to citra kaise A sakatA hai ? para khar3A nahIM ho pAyA hai, kevala jozIle ___'dUsarI vAta ! kaimare ke lensa gola hote pracAra kara ki-'hama candramA para pahuMca gaye hai| koI bhI aisA kaimarA Aja taka nahIM haiM aura vahAM miTTI ke sivA kucha bhI nahIM banA hai jisameM ki kaimare ke lensa caukhaTa hai,' bhAratIya mAnyatAoM para Thesa pahuMcAnA hai| ___ kyoMki bhAratIya-zAroM meM candramA ko ho, ataeva gola lensa hone se eka kSitija bahuta sundara batalAyA gayA hai, 'bhArata' ke kA gola phoTo kadAcita A. bhI sakatA hai| 'kAlIdAsa' evaM 'bhavabhUti' sarIkhe bejor3a parantu candra kI kisI bhI amaNa kakSA meM kaviyoM ne caMdra kA varNana bahuta bAra apane raha kara yaha phoTo liyA gayA ho aisA kisI bhI rupa meM jJAta nahIM hotA aura mAnane meM kAvyoM meM kiyA hai| ___(11) bhAratIya-veda, vedAMga aura jainaagmeN| bhI nahIM AtA to yaha kaise saMbhava huA ? meM caMdramA ke bAre meM vibhinna dRSTiyoM se isase yaha spaSTa hai ki jo bhI citra vicAra-vimarza huA hai, 'sUrya prajJapti, caMdra videzI maigajInoM meM dikhAye gaye meM candramA prajJapti' jaise prAcIna jaina anyoM tathA 'vedoM ke nahIM hai / . meM varNita varNana se bhI yahIM pramANita hotA (13) epolo 11 se pahale 8,9,10 bhI hai ki 'epolo caMdra kI ora nahIM gayA' / bheje gaye. parantu pratyeka samaya avakAza (1) jahAM taka pRthvI ke evaM caMdramA ___ yAtriyoM ke pRthak-pRthak kathana diye / . ke citra tathA caMdramA kI dharatI se pRthvI ke citra kAdi kA jo ullekha kiyA jAtA hai --- kisI ne kahA-'caMdramA para sapATa una citroM kI bArIkiyoM kA adhyayana bhUmi hai" kisI ne kahA 'bahuta bar3e sabase phoTogrAphI kalA ke anusAra kiyA jAya to hai, kisI ne kahA-'zAnta jvAlAmukhI hai, aise citra nahIM A sakate / kisI ne 'retIle sAgara kA honA' btaayaa| __ kyoMki caMdra ke sAmane kaimarA haiM aura yaha spaSTa hai ki cAMda para nahIM pahuke . usake bIca pRthvI kA bar3A bhAga aura caMdra parantu jo bhI jAnakArI inako. liminna kA choTA bhAga dikhAI detA hai, arthAt pRthvI epolo se milI vaha kisI ajJAta pRthvI ke kI eka ora se yaha phoTo liyA gayA ho TukaDe kI thii| For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) bAra-bAra 'kepakeneDI' kI vijJapti kyoM ki cA~da para jaba vAtAvaraNa hI nahIM meM kahA gayA ki candramA kI banAvaTa pRthvI to kITANu kI bhayajanaka kalpanA uThI jaisI hai, isase yaha spaSTa haiM ki vaha pRthvI hI karo ? kA koI ajJAta hissA hai' yahAM epolo phucaa| (18) cAMda se lAI gaI miTTI yA caTTAnoM .. (15) eka tarapha yaha kahA jAtA hai ki ke TakaDoM kI banAvaTa bhI pRthvI kI miTTI 'cAMTa havA se rahita hai / vahA~ vo evaM caTAnoM ke TakaDoM jaisI batalAI jAtI hai| ityAdi nahIM hotI, pAnI bhI nahIM haiM parantu ___ ataH spaSTa hotA hai ki 'epolo cA~da kapakeneDI' kI ghoSaNA anusAra 5 ya! 6 inca nIce gIlI miTTI pAI gaI / ' yaha spaSTa para nahI pahucA / ' batAtA hai ki ve 'cAMda para nahIM pahuce / ' (19) jisa samaya epolo bhejA gayA (16) candra para vAtAvaraNa nahIM hone kA usa samaya vaha viSuvavRtta rekhA se 7 DigrI dAvA vaijJAnika karate hai| para ravAnA huA thA, usa samaya caMdramA 27 .. sUrya kA prakAza ati tIvra hotA hai to DigrI para thA, itanA pharka candra aura pRthvI 6:inca kI nIce miTTI kA gIlApana saMbhA- meM thA, phira 'epolo cA~da para kaise pahuMcA ?' pita nahIM haiM, parantu 'kepakeneDI' saMsthAna ne (20) koI bhI epolo yAna ne Aja candra miTTI kA 6 inca ke nIce gIlApana taka pRthvI kI uttara-dakSiNa se parikramA nahIM batAyA hai| kI, sabhI yAna, pUrva se pazcima ko gae, yaha isase sAbita hotA hai ki 'vahAM vAtA spaSTa batAtA hai ki 190 mIla kI UMcAI varaNa haiM aura agara vAtAvaraNa hai to vaha para epolo yAna pahuMcane para vaha pUrva dizA caMdramA nahIM hai / ' ora tirache DhAI lAkha mIla gayA / (17) epolo 11 ke yAtriyoM ko pRthvI para Ane para 15 roja taka pRthak rakhA gayA (21) epolo yAna 12 jaba vApisa tAki koI kITANu dUsare logoM ko nahIM doI kI do logoM ko nahI AyA taba yAna ke andara dhUla, kaMkaDa itane uDane lage ki yAtriyoM kA dama ghuTane lagA, laga sake / apolo 12 bhejane ke bAda unhoMne yaha tava golI khAne kA Adeza diyA gayA, 'vekyuma spaSTa ghoSaNA kara dI ki meM jaba havA hI nahIM hai to yAna ke andara .' unameM koI kITANu nahIM lage / 'ataeva isa taraha dhUla Adi kase uDane lagI isase bhaviSya meM yAtriyoM ko alaga nahIM rakhA spaSTa hai ki ve pRthvI ke kisI ajJAta sthAna jaaegaa|' para pahuce / ' yaha spaSTa batAtA hai ki ve cA~da para (22) candraloka para bahuta hI adhika nahIM pahuce, parantu pRthvI ke kisI ajJAta ThaMDa honA vaijJAnikoM ne batAyA ki vahAM manuSya hisse meM hI pahuMce hai| kA ThaharanA sambhava nahIM, to isakA tAtparya For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha fs 'ari havA evaM' araAvaraNa hai' aura vaha 'cA~da nahIM ho sakatA / ( 23 ) cIna jaise zaktizAlI rASTra bhI jahAM sabase adhika mAnava saMkhyA pRthvI kI rahatI hai, vaha bhI epolo cA~da para pahuMcA isakA samarthana nahIM karatA arthAt vizva kI AdhI se upara janasaMkhyA isa vAta kA samathana nahIM karatI hai / binA (24) jaba caMdramA para miTTI aura dhUla ke sivA kucha nahIM hai, to aise udezya kI candra - yAtrA para karoDoM DAlara dvArA kharca karane kA pradarzana karanA tathA lAkhoM rupae kI Dresa epolo yAtriyoM kI tathA lAkhoM kI saMkhyA meM kala-purje 'epolo' yAna ke banAkara logoM ko bhrama meM DAlanA kalpanA kI ur3Ana ke sivA kucha nahIM / tAki 'amerikA' isa prakAra ke kharca kA bahuta bar3A pradarzana batAkara anya logoM kA zodha karAne meM bhaya utpanna kara apanI vAstavikatA ko chupA le / ( 25 ) isa prakAra 'kepa keneDI nAsA ko ' bheje gaye prazna kA uttara nahIM AnA bhI yaha sUcita karatA hai ki unakI khoja meM kucha asalI bAta dUsarI hai, yA vAstavika tathyoM para pardA DAlanA hai / ukta sabhI kAraNoM para agara koI bhI ciMtanazIla vyakti vicAra kare to yaha sApha ho jAtA ki epolo yAna caMdramA para pahuMcA hI nahIM, paraMtu vaha pRthvI ke 190 mIla UcAI para DhAI lAkha mIla tirachA jAkara pRthvI ke aise ajJAta bhAga ( jo parvatIya pradeza ho) para jA kara vApasa AyA / ' upasaMhAra anta meM yaha kahanA hai ki hjaare| lAkhoM DAlara ke lAlaca meM kArya karane vAle vaijJAnika logoM kI apekSA niHsvArtha, vizva kalyANa kI bhAvanA meM tatpara cintanazIla tyAgI tapasvI evaM saMyamazIla maharSiyoM ne jAM kucha bhI apanI maulika zodha evaM tatvajJAna ke AdhAra para varNita kiyA hai ki 'mAnava kA cA~da taka pahuMcanA durlabha hai, asatya nahIM ho sakatA / 9 'amerikA' kA yaha avakAza saMzodhana kA kAryakrama eka prakAra kA jAsUsI kArya bhI kahA jAya, to atizayoki nahIM hogI / bahuta hI gaMbhIratA pUrvaka vicAra karane para yaha bhI jJAta hotA hai ki sAmUhika rUpa se bhAratIya - prajA ke sAMskRtika-tattva ko kSINa karane ke lie videzI zAsakoM kI kUTanIti ke AdhAra para viniyojita yaha kAryakrama hai / jisake pariNAma svarupa Aja unakI paddhati se zikSita navIna bhAratIya prajA svayaM vijJAnavAda kI cakAcauMdha ke kAraNa apane hI mukha se apanI anamola saMpatti rUpa tattvajJAna at nirarthaka aura kalpanAmaya mAnane laga jAyeM / noTa- sabhI jijJAsu bandhuoM se apekSA hai ki ve yadi isa sambandha meM vizeSa jAnanA cAheM to bhUbhramaNazeodha saMsthAna dvArA prakAzita 25 pustake haiM unakA adhyayana kareM aura zaMkAoM ke samAdhAna hetu nIce ke patra vyavahAra kare / apanI pate para bhU bhramaNazodha saMsthAna posTa bAksa naM. 16 mahesANA - 384001 (30 gu0 ) For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata varSa kI vizAlatA (saMkIrttana bhavana-vRMdAvana prakAzita " prAcInabhArata" pustakakI prastAvanA mahAmanISI vidrasUrdhanya prabhudatta brahmacArIne likhIthI, usako vyavasthitakara jijJAsuoMke hitArtha sAbhAra uddhRtakara prakAzita kiyA hai. saM0) jaba se logoM ne vizAla bhAva ko chor3a diyA hai, kSudra bhAva ko apanA liyA hai, tabhI se isa kSudratA kI ora jA rahe haiN| Aja kucha dinoM pahile hI cIna-jApAna bAli sumAtrA, aphagAnistAna ye saba bhArata ke hI ana mAne jAte the / 64 devI pIThoM meM se eka mahAdevI pITha cIna meM thI / devI bhAgavata tathA sabhI meM ullekha hai| jyoM-jyoM hama saMkucita hote gaye / dasyu mleccha loga vaidika varNAzrama dharma ke viruddha hote gaye tyoM tyo vaidika Arya sanAtama va dharma ke sAtha bhAratavarSa kI sImA kA mI saMkoca hone lagA aphagAnistAna, kAbula, kandhAra to aba taka bhArata meM the / purAnI bAta jAne do| hamAre sAmane taka jaba hama paDhate the, taba bhAratavarSa kA mAnacitra vizAla thA / bilUcistAna, siMdha, prajJA, raMgUna, laGkA saba bhArata meM hI the / hama par3hA karate the, bhArata meM isane dezI rAjya haiM, jayapura, jodhapura, alavara, bIkAnera Adi Adi, aura nepAla tathA bhUTAna bhArata ke do svatantra rAjya hai / Aja lakSa pRthak ho gayA vaha apane ko bhArata kA ajJamAnatA hI nahIM tAmila arat ko skor3a rahA hai| dekhate dekhate pAkistAna banagayA, vaha bhArata ko apanA zatru hI samajhatA hai / nepAla, bhUTAna vAle apane ko videzI kahate haiM, kala taka jo tibbata hamAre saMrakSita deza thA jisakA zAsana eka prakAra se hamAre hI mata thaa| use cIna ne har3apa liyA aura cIna bhArata ko zatru deza samajhatA hai / yahI nahIM tAmila Adi prAnta apane ko anArya mAnakara vidveSa phailA rahe haiM, ve sAta samudra pAra kI aMgrejI bhASA ko to apanA rahe hai, kintu apane ghara kI hindI bhASA se dekha kara rahe haiM / yaha saba bhArata kI sImA ko na samajhane aura hamArI mahAn saMskRti prAcIna paramparA ko na samajhane kA hrIM duSpariNAma hai / samasta jJAna kA bhaNDAra purANa hI hai, jaba se purANoM kA paThana-pAThana banda huA hai, taba se hamameM ajJAna chA gayA hai / ina videzI itihAsa lekhakoM kI dRSTi bahuta hI pakSapAta pUrNa aura kSudra hai / ve 5 hajAra varSa se Age jAte hI nahIM / ve 5 haz2Ara varSa se parekAla ko prAga aitihAsika kAla kahakara TAla dete hai / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcimIya vidvAno ke prAyaH sabhI siddhAnta pAThaka isa 'prAcIna bhAratavarSa aura himAanumAna para avalaMbita hai aura ve anumAna laya kI sImA' nAmaka nibandhako paDhakara samajha cAhe itihAsa ke ho cikitsA ke ho prAyaH sakege ki purANoM ke matAnusAra jahAM taka galata hI siddha hoNge| bhI manuSyoM kA AvAgamana saMbhava haiM, vaha purANa gappa hai, itanA kahakara unakI saba bhAratavarSa kI hI sImA hai, sAta dvIpoM upekSA nahIM kI jA sktii| maiMne jaba 'badrI meM se pUrA jambUdvIpa bhI nahIM hai| nAtha darzana' pustaka likhI taba kedAra khaNDa jambUdvIpa ke jo nau varSa hai, unameM se paDhane kI AvazyakatA huii| use paDhakara mujhe ilAvrata khaMDa, ramyakakhaMDa hiraNyamayakhaMDa, mahAna Azcarya huA / kurukhaMDa, harivarSa khaDa, kiMpuruSakhaDa, bhadrAzvasaMDa badrInAtha ke Age ke sthAna jo Aja se aura ketumAlakhaDa ye ATha divya hai, bhU 50 varSa pUrva atyanta hI durgama mAne jAte svarga hai| the, jahAM sAdhAraNa vyakti jA nahIM sakate dyauloka AkAza ke svargIya puruSa jinakA unakA sahasro varSa pUrva RSiyo ne kaisA puNya zeSa raha jAtA hai, ve apane puNyoM ko sajIva varNana kiyA hai| paDhakara Azcarya bhogane ina bhUsvargo meM Ate hai, hotA hai| eka aMgareja ne likhA hai, maiMne -- unakI Ayu 50 hajAra varSa kI hotI nIla nadI ke udgama kA patA purANoM se hai, ye loga kama nahIM karate, puNyoM kA paDhakara hI lagAyA hai| upabhoga mAtra karate hai| - mahAbhArata ke paDhane se aisA patA calatA isI se ina jambUdvIpa ke ye 8 khaMDa aura hai ki isa bhAratavarSa ke jo nau vibhAga hue zeSa 6 dvIpa bhoga bhUmi kahalAte hai, kama bhUmi ve saba bhArata se bhinna nahIM the| una meM to yaha bhArata varSa hI hai| bahuta se rAjya jaMgalI the aura bahuto meM yUropa, amerikA, AphrIkA, eziyA ye vanavAsI loga nivAsa karate the| saba bhArata varSa ke hI antargata hai| - ye iMgaleDa Adi kA itihAsa tohajAra isa viSaya kA vistAra se varNana hama DeDha hajAra varSa kA hI hai| phIjI, mArIzasa apanI bhAgavatI kathA bhAgavata darzana ke antaAdi TApU to hamAre sAmane abhI abhI rgata "bhAgavatI bhUgola" nAmaka khaMDa meM karege. 50/60 varSa pUrva hI vikasita hue| hamArI likhI bhAgavatI kathA ke abhItaka jise Aja vizva kahakara pukArA jAtA 69 khaMDa prakAzita ho cuke hai, Age ke hai, yaha saba pahile bhAratavarSa ke hI khaMDo meM bhAgavatI bhUgola, khagola tathA antargata thA / anyAnya bhI bahuta jJAtavya viSaya rhege| ____ isa viSaya meM purANoM ke pramANa de kara abhI taka pRthivI ke sAta dvIpa 8 khaDaoN hamAre brahmacArI zrI zukadevazaraNajIne isa kA bhI manuSya patA nahIM lagA sake hai, to mibandha meM darzAyA hai| phira isa zarIra se maMgala yA candraloka taka For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahuMcane kI DIMga hAMkanA gUlara ke puSpa ke hI ghAsoM meM dUdha kahAM se A jAtA hai dUdha meM samAna haiM, vijJAna meM manuSya cAhe jitanI se ghI kese banajAtA hai, phUloM me zahada kahAM unnati karale isa pArthiva zarIra se yantro ke se bhara jAtA hai, Ikhame rasa kauna bhara detA hai| upakaraNa se ina divya lokoM meM jAnA yadi kahIM dUdha, dahI, ghRta, madhu, zarkaasambhava hai| rArasa aura zuddha jala ke samudra na hote to ___ hAM hamAre yahAM sAta dvIpoM ke hI samAna hame ye vastue milatI hI nhiiN| sAta samudro kI bhI kalpanA hai, ve sAta sUrya deva apanI kiraNoM se sabhI samudro samudra dUdha, ghRta, ikhakA rasa, madhu, zuddha jala se ye vastuyeM khIMca lAte hai aura unhe varSA aura khAre jala ke hai| me barasA dete hai tabhI ye vastue hame mila - Apa kaheMge ki Aja vijJAna ne itanI jAtI hai| ... unnati kara lI hai, vAyuyAna dvArA loga candra- yadi khAre samudrake atirikta ina vastuoM loka taka jAne kA prayatna kara rahe hai, unako ke samudra na hote, to hameM sUrya dvArA kevala to kahIM dUdha, dahI ke samudra dikhAyI nahIM sArA namaka hI namaka prApta hotaa| kyoMki diye, yaha purANoM kI korI kalpanA hI sUrya jaise jalako khIMcegA, vaisA hI barasAvegA mAtra hai, aise koI samudra hote to kahIM to khArA samudra samIpa hone se hamAre padArtho / kisI vaijJAnika ko dikhAyI dete / hameM to me kSAra aMza adhika rahatA hai| kevala khArAM samudra hI dikhAyI detA hai zuddha jala kA samudra usa se kucha dUra hai cAroM ora / ___ ataH mIThA pAnI usase kama milatA hai isI purANoM ke anusAra jambUdvIpa ke cAro prakAra sUrya apanI kiraNoM ze sAtoM samudro ora to khArA hI samudra hai, abhItaka pure ke jala lAkara. barasAtA hai, unhIM se hameM jambUdvIpa ke 8 khaNDoM kA hI patA nahIM claa| isa bharatakhaNDa meM dUdha, dahI, ghRta, zahada, yahI nahI pUre bhAratavarSa ke sabhI dvIpoM kA IkhakArasa, madhura jala tathA namaka aura namajaisA ki purANoM meM varNita hai, unakI bhI kIna padArtha prApta hote haiN| pUrI khAja nahIM huI, taba Apako ye dUdha isa bhAratavarSa ke aneka parvatoM meM se dahI ke samudra kahAM dikhAyI deNge| himAlaya parvata mukhya hai isake lie kumAra. - jaba jambUdvIpa se Age jAo taba ye saMbhava meM kahA gayA haisamudra dikhAI dege so sAdhAraNa AdamiyoM ___ astyuttarasyAM dizi devatAtmA ko nahIM yoga se jo sthUla zarIra se UMce himAlayo nAma nagAdhirAnaH / uTha gaye hai unheM hI dikhAyI dege| pUrvAparo toyanidhi vagAhya ____Apa anumAna kareM sUrya samudga se jala sthitaH pRthivyA iva mAnadaNDaH // lekara barasAtA hai, samudra kA jala to khArA arthAt uttara dizA meM deva svarUpa parvatoM hai, hameM mIThA jala kahAM se milatA hai kA rAjA himAlaya hai, vaha pUrva se pazcima For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taka ke samudroM meM nahAtA huA mAnoM pRthivI ko nApane ke liye mAnadaMDa ke samAna sthita hai / lekhaka ne siddha kiyA hai kiM iMgleMDa, skATalaiMDa, AyaralaiMDa Adi ye sabhI himAlaya para hI sthita hai' / anusandhAna karane vAle vidvAna isa para gaMbhIratA se vicAra kreN| jaba se bhAratavarSa kI sImA aTaka se kaTaka taka kanyAkumArI se himAlaya taka saMkucita mAne jAne lagI haiM, taba se ye saba deza bhArata varSa se pRthaka ho gaye haiM, ina dezoM meM varNAzrama dharma rahA nahIM / brAhmaNoM kA vahAM jAnA baMda ho gayA taba se varNAzramI prajA kanyAkumArI se himAlaya taka ke pradeza ko hI bhAratavarSa kahane lage haiM aba to brahmA, laGkA ke pRthaka hone se navA pAkistAna banane se isakI sImAyeM aura bhI saMkucita ho gayIM / kAlAntara meM yahAM ke loga unameM sthita tIrtho ko usI bhA~ti bhUla jAyeMgeM / jaise cIna, jAvA, sumAtrA ke tIrthoM ko hama bhUla gaye haiM ! paMjAba meM hiMgalAja kI devI uttara bhArata ke ghara ghara meM pUjI jAtI thI, Aja vaha pAkistAna meM Ane se idhara ke loga use bhUla rahe haiM / kazmIra meM hamAre hajAroM tIrtha haiM kintu bhArata sarakAra kI pakSapAta pUrNa galata nIti ke kAraNa ve bhI prAyaH lupta ho rahe haiM / tibbata meM kalAza mAna sarovara hamAre parama pAvana tIrtha the, prativarSa bhArata se sahasroM yAtrI vahAM darzanoM ko jAte the, aba 31 jaba se use cIna ne har3apaliyA hai, taba se prAyaH yAtrA baMda sI hI ho gayI hai / vaite kedAra khaNDa meM himAlaya kI 5 zreNiyoM ko parama pAvana batAyA hai likhA haikhaNDAH pazca himAlayasya kathitA, naipala karmAJcalau kedArostha jalaM gharI suruciraH kAzmIrasajJo'ntimaH arthAt himAlaya ke pAMca khaMDa parama pAvana haiM, eka to kedAra khaMDa jinameM badrI, kedAra, gaMgotrI, yamunotrI Adi tIrtha haiM, dUsarA khaMDa kUrmAcala haiM, ke jo kachue AkAra kA hai, jisameM nainItAla, almor3A, kailAza, mAna sarovara, tibbata Adi haiM, tIsarA nepAla hai, jisameM pazupati nAtha jI virAjamAna haiM ye zreNiyA~ cIna taka ora idhara mAna sarovara taka calI gayI hai, cauthA jAlaMdhara hai, jisameM koTa kAMgar3A jvAlAmukhI, cinnapUrNA devI Adi tIrtha haiM paMjAba kA samasta parvatIya vibhAga himAcala pradeza simalA Adi isake antargata hai / aura pAMcavA kAzmIra hai, jisameM zivajI amaranAtha ke rUpa meM sthita haiM, ye zreNiyA~ udhara rusa taka calI gayI haiM / samudra meM himAlaya kahA~ taka chipA haiM, isakI eka paurANika kathA hai pahile pahAr3oM ke paMkha huA karate the, ur3akara jisa nagara gAMva meM baiTha jAte, use naSTa kara dete the / devatAoM ne jAkara devarAja indra se zikAyata kI ki, ye parvata prajA kI bar3I For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAni karate haiM, inheM daMDa denA cAhiye / kiye isake lie hama sabhI unake ciraRNI yaha sunakara devarAja indra ko bar3A krodha aura AbhArI hoNge| AyA, ve apanA vA lekara parvatoM ke paMkha dUsare dezo meM yadi aisA koI anveSaNa kATane ke liye cle| karatA, aisA gambhIra adhyayana yukta nibandha hama jaba badrI kedAra kI yAtrA ko jAte likhatA to unakI bhUri-bhUri prazaMsA hotI haiM, to paMDA hame batAyA karate haiM Apa ora vizva vidyAlaya unheM sammAnita padavI savAlAkha parvatoM kI pradakSiNA kara rahe haiN| se vibhUSita karate, kintu eka hama haiM jo himAcala kI savAlAkha zreNiyA~ hoMgI / ye cirakAla kI dAsatA ke kAraNa videziyoM ke saba himAlaya kI prajA hai, himAlaya inake muMha tAkate rahate hai aura unake jUThe anurAjA hai, indra ne saba parvatoM ke paMkha kATa mAnoM ko 'bAbAvAkya pramANam' mAnakara hiye, tabhI se parvata sthira acala ho gaye / unakA anusandhAna karaNa karate haiN| kintu himAlaya kA eka lar3akA thA mainAka karane vAle to apanA kAma karate hI rahate vaha paMkha kaTane ke bhaya se bhAga kara samudra haiM, dasare loga cAhe unake kAryo kA Adara meM chipa gayA, isaliye vaha paMkha kaTane se kare yA na kreN| vaca gayA / vaha kabhI kabhI samudra se bAhara eka saMskRta ke vikhyAta kavine likhA hai- . A jAto hai, jaba hanumAna jI laMkA gaye utpadyate ko'pi samAna dharmAH the, taba samudra se UMcA uThakara usane hanumAna jI ko vizrAma karane ko kahA thA / kAlopi niravadhiH vipulA ca pRthivI // - isa paurANika AlaMkArika kathA kA __Aja koI hamArI bAta nahIM sunatA hai, yathArtha artha kucha bhI ho, kintu yaha dhruva to na sune / kAlAntara meM koI hamArI bAta satya hai, ki himAlaya kI kucha zreNiyAM samudra ko samajhane vAlA utpanna hokara isakA pracAra prasAra sakatA hai kyoMki yaha kAla niravadhi ke nIce vidyamAna haiM arvAcIna anveSakoM ne hai, IsakI koI sImA nahI, aura yaha pRthivI unheM khojakara nikAlA hai / isakA vizeSa vivaraNa Apa isa pustaka meM paDheMge / aura bhI bahuta baDI hai| iha chora ke loga hamArI vistAra se varNana bhagavAn ne cAhA to meMrI bAta para dhyAna na dege to dUsare kisI chora bhAgavatI kathA ke agale khaNDoM meM milegaa| kalAga samajhage / isI AzA se ye nibandha maiM to ina viSayoM para mahAbhArata aura likhe gaye hai| prANoM ke AdhAra para likhane hI vAlA thA, vAstava meM to yaha dRzyamAn jagatkintu mujhase pUrva hI hamAre priya pra0 zuka- samasta vizva brahmANDa una saccidAnandaghana deva zaraNajIne jo hamArA patha pradarzana kiyaa| paramAtmA kA sthUla rUpa hai| ise virATa saMkSepa meM prAcIna bhArata varSa aura himA- bhagavAna kI deha mAmakara hI isakI upAsanA laya ke sambandha meM jo apane vicAra vyakta karanI caahiye| For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo isake padArtho ko bhagavAn se bhinna dhAraNa kare ! laghutA ko choDakara dIrghatA kA mAnakara isameM mamatA karatA hai, zarIra meM anusaraNa kreN| apara ko tyAga kara parama kSudra ahaM buddhikA Aropa karatA hai, vaha paMtita puruSa ko dekheN| ho jAtA hai| chappaya ___ saMsAra aura kAI bandhana nahI / satya svapna mAhiM jyoM puruSa svayam ko satya kA svarupa na mAnakara usameM anyathA hI saba bani jAva / buddhi karake moha karatA hai vaha badhatA hai| tyoM paramAtmA buddhivRtti anubhavahiM rkhaa| mAha kA kSaya hone se usI kI mekSi bIja vRkSa bani jAyeM na puni ve bIja lkhaavai| saMjJA hai| basa, itanA hI kaha kara aura tyoM hari I jaga bane vividhirupani drsaaye|| eka chappaya likha kara isa bhUmikA ko samApta adhaH patana Asaktite, baneM karatA hUM tathA anta meM parama pitA paramAtmA ___jaMgata hari mAha tani / ke pAda padmoM meM prArthanA karatA hUM, ki sata svarUpa AnaMdanidhi, .. sabhI loga kSudratA ko choDakara vizAlatA ko tArauM saba taji prabhuhiM bhaji // apanI bAta mAnava kI buddhi kI sImAyeM kAphI paryApta hone para bhI bhautikavAda ke unmAda meM kabhI kabhI mAnava Apako prakRti ke sanAtana satyoM kA mArmika jJAtA banane kA dAvA karatA hai| - vartamAna yuga meM vijJAnavAda kI cakAcauMdha meM samajhadArI-vicArazIlatA para kucha AvaraNa A jAne se mAnava, kI dhUmitI dhAraNAe~ panapa kara mAnava ke prAkRtika vikAsa ko avarogha pahuMcA rahI hai / For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdutva kI pratiSThA le. zukadevazaraNa brahmacArI koI bhI deza ho vaha kisI na kisI ne kaI bAra AkramaNa karake, IrAna, aphagAmahAdvIpa kA aGga hotA hai| athavA svayaM nistAna, sahArA jisameM alajIriyA, misra, vaha svatantra mahAdvIpa hotA hai| jaise hindU- sUDAna, lIviyA, marAko, Adi AsapAsa ke stAna IrAna, aphagAnistAna Adi deza haiM, paDosI dezoM para vijaya pAI aura taba se ina para eziyA mahAdvIpa ke antargata hai / eziyA dezo meM muslima saltanata hokara muhammadI nAma kA koI deza nahIM / eziyA mahAdvIpa hai| dharma kA pracAra ho gyaa| ___ AphrikA nAma kA koI deza nahIM, A- isa mArakATa ke tUphAna se bacakara IrAna phrikA svayaM mahAdvIpa hai usake antargata kaI deza se kucha pArasI loga luka-chipa kara mUla deza hai| bhArata meM Aye usa samaya bhArata ke guptavazAkoM ke lekha ke anusAra bharatakhaNDa ke zIya hindU rAjAoM ne unhe apane zaraNa meM atirikta prAyaH samasta bhUkhaNDa 'divya hai| jahAM rakkhA aura taba se ye IrAnI (pArasI) bhArata taka manuSyoM kI Ane jAne kI gati hai vaha bharatakhaNDa hI hai| .. ye pArasI loga agni pUjaka hote haiM, ... isa bharata khaNDa ke hI prAyaH samastadvIpa yajJopavIta dhArI hote hai, para apane AryAvarta mahAdvIpa, vana, parvata samudra Adi hai arthAt ke pavitra hindU jaise nahI / unakI saMskRti eziyA, yUropa, AphrikA, amerikA Adi jitane vikRta haiN| dvIpa dvIpAntara haiN| saba ke saba bharatakhaNDa ke tathApi una pArasiyoM ne apane dharma gurU hI aMga hai| jarathusta ke AdezAnusAra apane dharma ko ucca asala mUla bhArata kanyA kumArI se koTi meM lAne ke liye Aja se pAMca hajAra "himAlaya ke bIca kA bhAga hai isa bhAga meM varSa pUrva pratyeka deza dezAntaroM se vidvAna, vartamAna nepAla, bhUTAna, tibbata, brahmadeza pAMDita, kAjI, maulavI, dharmaguru Adi ko pazcima kI ora IrAna, aphagAnistAna, balU- celeMja dekara zAstrArtha ke liye nimantraNa diyaa| cistAna, arabastAna jise drumakulya-abhIrA- bhAratavarSa meM bhI eka patra AyA ki stAna kahA jAtA hai ye saba deza zAmila haiN| IrAna meM eka navIna mata khar3A huA hai usake musalamAnoM ke paigambara muhammada sAhiba sAtha zAstrArtha karane ke liye kisI vidvAna For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bhejo| bhAratavarSa se zAstrArtha karane ke dharma bauddha, IsAI, muslima Adi ko hindU liye vedavyAsajI bheje gye| dharma se Takkara lene kA sAhasa hI kahAM ho yaha mAmalA pArasiyoM kI dharma pustaka sakatA haiN| sazAtIra meM isa prakAra likhA hai ki hamAre hindU bhAI loga jaba apane dArza'akana birahamane vyAsa nAmI ajaDinTa nika vicAro ko jagata ke samakSa rakhate hai Amada basa tAnA ki akala cunAMnasta / ' taba anya dharmo kI yuktiyAM svataH kAphUra ho jAtI haiN| arthAt eka vidvAna birahamana vyAsa nAmI hindUstAna (bhArata) se AyA jo baDA akla ____isake lie hama dRSTAMta prastuta karate haiM manda thA, jisake barAbara aklamanda koI na thA Ajakala DAna thyUrI ke prabhAva se nitya isake Age 163 Ayata meM likhA hai ki prati nAstikatA bar3ha rahI hai / loga dharma tyAga 'cUM vyAsa hindI alakha Amada ___ nAstika bana rahe haiN| gastAzapa jaratazta za brvyaand| ____ inhI nAstikoM ne eka bAra jalasA karake jaba hinda kA vyAsa balakha meM AyA pratyeka jAti ke variSTa puruSoM ko nimantraNa to IrAna ke rAjA gastAzapa ne jarathazta ko dekara apane jalase meM unhone pratyeka majahaba ke logoM se apanA zAstrArtha kiyA / ve bulaayaa| vizAla maJca para khaDe hokara prazna pUchanA aura Age likhA hai ki Arambha kiyaa| unakA prazna thA ki pyAre "mana marade zrama hindI nijAda" bhAiyo / apane dIna dharma ko Apaloga mAnate maiM eka hinda meM paidA huA puruSa huuN| hai isalie Apa loga Astika hai aura hama Age likhA haiM ki be-dIna dharma ke hai isalie hame Apa loga ___"yahinda bAjagazta" nAstika kahate hai| . arthAt phira hinda ko lauTa gyaa| ____ yadi hamAre prazna kA sahI uttara deveMge ___ isa mAmale ko Aja pAMca hajAra varSa to hamaloga bhI Apake dIna dharma ko svIkAra ho gaye, usa samaya pArasI dharma ke netA kara Astika bana jaaveNge| hamArA prazna hai jarathazta aura vyAsa meM jo zAkhArtha huA ki Apa yadi Izvara yA khadA athavA goDa usameM hindU dharma ne vijaya paaii| ko mAnate ho to use hamAre sAmane khaDA vartamAna samaya meM sabase prAcIna dharma karake dikhAdo / pArasiyoM kA hI samajhA jAtA hai, jo anyUna basa isa prazna ko sunakara prathama maulavI pAMca hajAra varSoM se calA A rahA hai / vaha sAhaba kahane lage ki hamAre kurAna zarIpha dharma bhI zAstrArtha meM veda vyAsa jI ke sAmane Ayata phalAne aura sipArA amuka meM sApha zikasta khA gayA to anya inegane chuTa-puTa likhA hai ki khudA hai| For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'koM ne kahA ki maulabIjI Apa hamAre prazna ko nahIM samajhe, hama kahate hai apane khuda ko hamAre sAmane Apa khar3A kara deveM, hama Apake qhudA ko esA dekhanA cAhate hai ki jaise baTezvara ke mele meM ghoDe, hAthI, dekhe jAte haiM / maulabI jI ghabaDAye aura baDa baDAte hue vahAM se nikala bhAge vAha sAhaba ! khudA nahI kisI kisAna kA baila hai| jo Apake sAmane bAMdha kara lA dikhAve / isI taraha pAdarI sAhaba bhI TarrAye ki hamAre bAibila meM amuka sthala para IzvaragoDa kA honA sApha likhA hai| nAstikoM ne vahIM prazna kiyA ki usa goDa ko hama yahA dikhA do / pAdarI bhI cale gaye / AryA samAjI bhI hujjata bAjI para utara Aye bole ki amuka veda RcA amuka meM sApha likhA hai ki vaha Izvara hai / para vo nirAkAra hai / nAstikoM ne kahA hA~, hAM vahI Izvara nirAkAra ko sAkAra karake dikhAdo - samAjI bhAI bole, beda ke lekha ko koI galata nahIM kara sakatA, nAstika bole samAjI jI ! Apake pitA ne isase pA~ca lAkha rupaye udhAra lie hai| yaha hamAre yahAM bar3I khAte meM darja hai' so de jAvo: samAjI jI bole - hajAre pitA ne kabhI tumhAre yahA~ se pA~ca lAkha rupayA 36 nahIM liyA tuma jhUThe aura tumhArA bahI khAtA jhUThA ! nAstika ne kahA ki samAjI jI jaba Apake beda ke likhA Izvara saca hogA to hamAre bahI khAte kA lekha bhI saca hogA phira kyA thA. samAjI bhAI bigar3e aura gAlI guphtAra dete vahAM se khasaka gaye / isI prakAra anya dharmAvalambI bhI eka karake saTaka nArAyaNa ho gaye / jisa samaya nAstikoM ke prazna sunakara bar3e bar3e dharmAvalambI tIraMdAja vahAM se duma bAkara bhAga gaye / tava yaha olDaphaisana vAlA hindU sanAtana dharma kA netA khar3A huA aura lalakArakara una nAstikoM ko celeMja diyA / bolA-pyAre nAstikAM ! hamArI suno ! dAla jaldI paka jAve isalie 180 DigrokI A~ca jalAne para bhI dAla jaldI nahIM galatI, dAla ko galane ke lie samaya kI AvazyakatA hotI haiM / isa lie tuma logoM ko Izvara dikhAne me samaya lagegA - hamAre yahAM sAkAra ko nirAkAra, aura nirAkAra ko sAkAra kara dikhAne kI vidyA hai / Apako hama abhI pataJjali RSi ke yoga sAdhanA kAleja meM bharatI kara aSTAGga yogAbhyAsa dvArA dhIre dhIre Apako usa Izvara kA darzana karA sakate haiM / dekhiye yoga zakti meM aisI vicitra zakti hai yaha kalA anya kisI dharma meM nahIM For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 mila sakatI - aise pracaNDa vijayI aura pavitra mukuTamaNa dharma kA chIchA ledara kara dene se kaise zAnti prApti ho sakegI / ataH pyAre bhAIyoM ! uTho jAgo apane ko caitanya karo, samaya bahuta bIta gayA aura socA sArA saMsAra para kanTrola karane bAle hama apane mana para kanTrola nahIM kara pAte / jisa zvAsa aura zakti ke bala para hama darrA raheM haiM, vaha zvAsa aura zakti hamase chIna lI jAyagI aura hameM apane karmoM kA phala bhoganA par3egA, eka bAta socane ki haiM ki iMgrejI kI zikSA hamako bhI milI hai aura musalamAnoM ko bhI milI hai, para iMgrejI zikSA prApta kara ora musalamAna kaTTara musalamAna bane hiMdu iMgrejI zikSA prAptakara dulamula ho gaye / kauzilA meM Apa jAkara dekhiye, jaba samaya A jAyagA taba musalamAna membara homa membara se kahate haiM ki muApha kIjiye, daza miniTa kI chuTTI dIjiye, namAja kA vakta AgayA- homa membaroM meM yaha dama nahIM ki unakI mAMga ko ThukarA sakeM / musalamAna to dharma ke itane bhakta, para hindU membaroM meM eka dA kA chor3akara zeSa meM se kisI ne bhI bhUlakara apane janma ke eka dina bhI saMdhyA pUjA na kI hogI / siddha ho gayA ki hindU dharma lA mAra DAlanA hIM hindU lIDare ne deza kI unnati samajhA hai / gaMbhIratA se par3heM Aja yantravAda kI pagaDaNDI para bar3hate mAnava ke jIvanakA pratyeka caraNa yantravat gatizIlatA kA adhikAdhika anubhava kara rahA hai, kintu sAtha hI jaDatA aura maNDalAkAra ghUmane kI kriyA ke kAraNa lakSyahInatA bar3hatI jA rahI hai / Satara pratyeka pakSa kI sabhI paddhatiyAM kendra para dhyAna athavA viziSTa Adarza rakhane se saralatA se jJAta ho jAtI haiM / tathA kathita svarAjya ( ? ) bhArata ko prApta hue Aja do dazaka bIta cuke haiM, tathApi vyAvahArika jIvana ke eka bhI kSetra meM vAstavika saphalatA prApta nahIM ho pAI hai / usameM bhI zikSAkA kSetra to vicAra karane para bahuta hI dayanIya sthiti kA pratIta hotA hai / For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata kA vistAra kitanA ? le. brahmacArI zukadeva zaraNa vRdAvana ___ nezanala esoziyezana saGgha dvArA nirmita isI taraha panAmA jala DamarUmadhya se isakI nakazekI pustaka kA avalokana kIjiye- eka zreNI dakSiNa amerikA ke pazcima pAzva meM baDatI huI cilI deza dakSiNa hada taka gaI kAraTrogrAphDa nakze himAlaya kA reMja hai| samudra bhItara kahAM se kahAM ko gayA hai spaSTa rUpa se dikhAyA gayA hai / . ___ isa prakAra ezcima kI ora uttara ame. ___ pAsiphika aura aTalAMTika mahA sAgaroM rikA aura dakSiNa amerikA meM yaha himAmeM kisa sthala para kitanI gaharAI hai, tathA laya vyApta hai jise eDIja kA pahADa kahate aTalAMTika rAija aura pAsiphika rAija evaM haiM / dakSiNIya cili deza ke eka chora dharatI madhya aTalAMTika rAija Adi ko pUrNarIti kA nikalakara pazcima kI ora samudra bhItara se vyorevAra isa mAnacitra meM dikhAyA gayA vesTa cilI rAija ke nAma se IsTara Ai. saiMDa kArDilerA rAija meM jA milatI hai, mAnacitra ko avalokana karane se yaha isa prakAra pUrva kI ora jApAna deza meM spaSTa ho jAtA hai ki-himAlaya kI eka zroNI vyApta hIrosImA nAma isa zAkhA ko pazcima kI ora veariMga sAgara taka pahuca udayAcala ke nAma se sambodhita kiyA gayA kara uttara amerikA tAmrapaNI dvIpa ke pazcima hai tathA pazcima kI ora eMDIja pahADa ko hI pazcima gherA DhAlatI huI panAmA ke jala astAcala ke nAma se sambodhita kiyA Damarumadhya taka A pahuMcI haiM aura vahAM se gayA hai, pazcima kI ora sAutha pAsiphika ozana (dakSiNIya zAnta mahA sAgara) meM praveza kara astAcala aura udayAcala ke pare koI IsTara AIleDa kAMDilerA (rAIja) ke nAma na deza na TApU na nagara kucha bhI nahIM hai / se baDhatI huI bahiNa dvIpa atikramaNa kara cUki vaha himAlaya bhArata varSa kI sImA dakSiNIya dhruva sAgara meM praveza kara gaI hai parvata haiM / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isalie yaha bhArata ke aMga tAnaNI aura nAga dvIpa yAne uttara aura dakSiNa amerikA ko gherakara samudra meM nimagna ho gayA haiN| viSNu purANa ko abalokana karane se jJAta huA ki jambUdvIpa ke nau khaNDa to hai| para unameM se eka bharatakhaNDa ke bhI nau khaNDa hai, basa yahI jijJAsA mana meM uThI ki ve nau khaNDa kauna kauna ho sakate hai isa ora purANo ne bhArata ke atirikta jambUdvIpa ke zeSa ATha khaNDoM ko divya ghoSita kara diyA hai / arthAt una divya khaNDoM meM manuSya kizI prakAra bhI nahIM pahuMca sakatA isI. ("prAcIna bhArata" pR. 50-51 se sAbhAra uddhata) For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajhane jaisI bAta ! -- zraddhA aura vizvAsa kI bAtoM meM simahA varga zAstrakA parizIlana AdhyAtmika lakSya kI huvA yaha saMsAra dharma aura zAstra ke sahAre paripUrti ke lie karate rahe / jo kucha mAnatA AyA hai, usameM visavAda isakA yaha artha kadApi nahIM ki bhAradekhakara jijJAsA se prazna uTha sakatA hai, tIyone vijJAna kI bhautika dhArA ko vidA kara kintu vivAda nhiiN| diyA, parantu vijJAna ke pakSa-vipakSa meM ___ para Aja jaba vijJAna ke kathita pahare. unhone apanI buddhiko ulajhAyA nahIM / dAroMne candra para pahuMcane aura vahAMse pRthvI vAstavameM tatvajJAna vastukA sampUrNa darzana ke samAna hI prApta dharAtala kI miTrI aura karAtA hai aura vijJAna vastuke AMzika caTTAnoM ke Tukar3e le Ane kI ghoSaNA kI hai, svarupakA prAyogika kakSAse darzana karAtA hai| usase vicAravAna vyakti ke liye eka cintana isa sambandha meM eka samIkaraNa prastuta kiyA kI naI dizA khula gii| jA sakatA haiM ki. vaha bAdhya ho gayA vijJAna kI satya " tattvajJAna A~kha hai, vijJAna koca haiM, tAko parakhane ke liye ! kyoMki vAstavikatA tattvajJAna prANa haiM, vijJAna zarIra hai, se kosoM dUra rahakara vijJAna bAdI se tattvajJAna A~kha haiM, vijJAna hAtha-paira hai kalpita zabdoM kA jAla aba taka phailAkara tattvajJAna dA~yA pA~va hai, vijJAna vA~yA apanA astitva jamAte Aye hai| paoNva hai," , vijJAna ke zAkhIya artha hai zilpa aura ataH vijJAna tattvajJAna kA aMga hai zAstra, zilpakA Azaya bhautika sabhyatAoM kyoMki tattvajJAna sarvAgINa haiM vijJAna kI abhivRddhi karanA haiM, aura zAstrakA Azaya ekAMgI hai / AdhyAtmika sampadAoMse / / phira bhI pracAra-prasAra bahu mukhI prasthApAzcAtya vidvAna zilpa ke sahAre bhautika panA aura prayoga parIkSaNa Adi ke AvaraNa sampatti meM Age bar3hate rahe, bhAratIya maharSi se vaha satyavat AbhAsita hotA rahatA haiN| jarA soce !!! buddhi.......! kAma banAtI bhI hai! kAma bigADatI bhI hai !! jaisA....usakA upayoga... agara buddhi kA sadupayoga hai to kAma meM sundaratA ubharegI ! lekina usakA durUpayoga satkAryo meM harakateM paidA karegA ? AjakA samaya isa bAtakA pratyakSa udAharaNa hai ? For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyAnveSaNayAtrA upakramaH vartamAna-kAlikyAH prajAyAzcintanaM payasAM pUra iva pratIyate / yato hi yatra sAralyena vartma labhyate sa pravaiti tasminneva pathi / asyAH sAmpratikyAH prajAyA vijJAnasya nAmnA prasRtityA buddhitarkaNayA bhautika sukha-sauvidhyopabhogapravRtteH kAraNAt dharma- maryAdA - kartavya - vivekAcArezvara - dharmazAstrAgama-prabhUtAn sarga - napi ' nirarthakA ' iti kathanasya svabhAva eva mukharIbhUtaH / sarvasAdhAraNAnAM samagrA jIvanasaraNI: kevalaM sAMsArika sukhAnAM vAvyAyAmuttarottaraM spardhamAnA'valokyate / saMskRtimathavA sampradAyaM pratyaMzraddhotpAdanasya pratispardhA sAmprataM sthiratvAya ceSTate / sAmpratiko mAnavaH zanaiH zanairasmAkaM maharSibhirviraciMtAnuttamottamasArabhUtAn dharmagranthAn pratyayazraddhAzAlI bhavati / bhAratIyAstika - jagato dharmazAstreSu varNitA bhUgola - svagola - sambandhinI: dhAraNA mithyAH kathayitvA tasya niSThAvihIna - sampAdanasya pravRtti2 sarvopari pravartate / bhinna-bhinnAnAM saMzodhanAnAM nAmnA svarga-naraka - puNya-pApa- AtmaparamAtma-prabhRtIn sarvAn ' nirarthaka - kalpanA ' rUpA iti kathane'pi saGkocaM na vidhatte / asmAkaM sAMskRtika-sampadAnAmudAttaM dAyaM sthirayituM bhAratadezo jJAna - vijJAnAnAM kSetre'pi yugebhyo'graNIravartata / . rudradeva tripAThI. dilhI svArthasya sAmAnye sImni parivAritasya gRhasthasya preraNAyAH prabala - srotorUpAH paramArthapathikAH sAdhavo - mahAtmAnaH svasyAH saMyamasya tattvajJAnasya ca sAdhanAyA AdhAreNa janajIvanaM jAgarUkaM vidhAya sanmArge'gre saratvA yotsAhayantovartanta tatra nAsti saMzayAvakAzaH / " matyAnveSaNasyAsyAM yAtrAyAmasmAkaM pUrvAcAyairaneke panthAnaH pradarzitAH, yeSu-adhyAtmacintanasya pUrNarUpeNa prAdhAnyamatiSThat / IdRzeSu mArgeSu tAdRzA api kecana mArgA Asan yeSu bhautikasya vijJAnasyApi samAvezo'bhavat / ga 'sAGkhyadarzanena' spaSTarUpeNa nirdiSTamAsIt'prakRtervAstavikasya rahasyasya jJAnameva mokSaH' evaM kathayAmazcet nAsti kA'pyatizayoktiH / vijJAnasyAsyA dhArAyA ekaM rUpamAdhunikA vaijJAnikAH kiyaticidaMze jJAtumupAkrAgyanta / paraM tasmAdAdhyAtmikI dRSTiH sarvathA viluptA, kizca kevalaM bhautikyA bhAvanayA svIyamAsanaM sthirIkRtam / phalataH sAMsArikasya sauvidhasya samprApteH prayAseSveva samastaM jIvanaM vyutyeti / * mAnavaH svasya carama-paramasya lakSyasvaM dizaH svayaM vimukho bhUtvA bhautikasya sukhasya bhAvAveza AstikajanAnAmAsthAM prahartumapi sajjo bhavati / pariNAmato dharmabhAvanAH kaNThyaM bhajamAnAH pratIyante, maharSINAM vacaHsu vAstavikatAyA abhAvo For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsituM pravRttaH, sarvANi zAstrANi kalpanA- kurvan / tena sahaiva ta idamapyajJAsiSu :nirmitAni svIkaraNasya kathanasya ca svabhAva "adya vijJAnanAmnA yo vijJAnavAdasya eva saJjAtaH / pracAro bhavati, sa hi vastuto bhrAntitena sahaiva "vijJAnavAdasya nAmnA prasRtA pUrNo'thavA svArtha-bhAvanayA kiMvA'sUyayA dhAraNA eva satyA" iti prabodhana-prayAsAnAmA- prerito'sti / " caraNe'dhunAtanaH surakSitarUpeNa khyAto mAnavaH pRthivyA AkAraH, pRthivyA. gatiH, prAmukhyaM bhjte| gurutvAkarSaNam , candramasaH paraprakAzitA, ___ maho vaiziSTayamasmaddezavAsinAm !!! bhAratAmarIkAdezayormadhye sUrya-prakAze jAya rAjanIte raGge raJjitA janAH svIya-vArtA- mAnasyAntarasya rahasya, dhruvapradeze pANmAsisvIkRtisambandhyAgrahaM kena kena rUpeNa prakaTayanti ? kayoH rAtri-divasayoH kAraNAni bhAratAtad darzanIya vidyate / sTreliyAdezayormadhye jAyamAnasya Rtubhedasya - paraM dharma-maryAdA-zAkharakSA-satkArya sadA- vAstavikatvaM, candrasya kalAsu sampadyamAnAyA cArAdInAmabhivRddhaye kiM vaiteSAM sarveSAM vinAzasya nyUnAdhikatAyAstattvaM, . . samudrasyollolaprayAsAnapAkartumasarA na bhvnti| kallolAnAM rahasyamityAdikAnAM subahUnAM zrIjambUdvIpayojanAyA pIThikA praznAnAM samAdhAnAya zAstrANAmavagaNanAM kRtvA . IdRzyAM viSama paristhitI dharmasya glAnera bhrAntadhAraNAH prastuvatAM vijJAnavAdinAM kUTapAkaraNAya tathA dharmasya punaH saMsthApanAyAsmAkaM pravRttInAM rahasyodghATanAya munivarA niraNaiSuH / " sAdhu-samudAyaH prabuddhaH syAt , tathA pauna:- pU0 upAdhyAya zrI dharmasAgara mahArAjAnAM punyenopadizya satyaM satyaM mAnayituM mArga darzaye- ziSyANAM pUjya-panyAsa-zrImadabhayasAgarajIditi svAbhAvikameva / mahArAjAnAM mano bAlyakAlAdeva satyasya etadartha vigatebhyaH paJcaviMzati-triMzadvarSabhya saMrakSaNAya tatparatAmabhajat ! dIkSAyA anantaraM etatsambandhe narantaryeNa parizramakartAraH paramapUjyo- paramapUjya gurudeva AgamoddhArakAcAryadeva zrI pAdhyAya-zrIdharmasAgaramahArAjAnAM caraNopA. madAnandasAgarasUrIzvara-mahArAjAnAM pavitrasakA:0pU0 zrIabhayasAgarajImahArAjAH sva- varadAzIrvAdottaraM gurucaraNayorupavizyAgamAnAmadezavidezAnaM ca bhaugolika-vijJAnasya gaMbhIra. dhyayanakAle'pi pU0 gurudevaridameva zikSitaM yatmadhyayamatuzIlanaM nibhAya tathA satata-parizIla- "satyasya nibhRtaM-strIkaraNe tathA satyanasya pariNanirUpeza nAnAvidhatathyAnAM ca gaveSaNAM kayane kizca satyasya prakAzane kadApi kRtvA tatra nihitAyA vAstavikatAyA darzanama- zaithilyaM na dhartavyam" For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAvartata / pUjyopAdhyAya-gurudeva - zrIdharmasAgarajI pRthivyA gatizIlatAM nirAdhArAM sAdhayituM mahArAjAnAmimAM zikSA samprApyeme pUjyAH divasa-rAvyoH mAsasya varSasya RtuprabhRtInoM zAstrAjJayA gurvAjJayA tathA kartavya-preraNayA praznAnAM samAdhAnadAnAya paribhramaNasya vividhAH sampreritA bhUtvA svakIyayA sAdhanApravRtyA saha prayogA api kRtvA darzitAH / dainika-pravacanAnAM mAdhyamena zikSisasamAjasya "IdRzamaikaM vizAla 'pratiprakRtirUpaM samakSaM svAn vaijJAnika-jJAnasampannAn vicArAn pratIka (moDala) nirmApitamya, yasyAcariNAprastotuM prvRttaaH| tyantaM spaSTatayeme sarve vijJAnasya visaMvAdA mAdhunikAnAM vijJAmavAdinAM mAnyatAnAM jJAtuM zakyeran / " mUle sthitA prAntadhAraNAH kalpamAstathA'pUrNatAH vArtAyA ane vRddhau satyAM baI nAmAvazyakatA prati dhyAnAkarSakAnAM pUjyAnAM mahArAjAnAM prava- para upasthitAH / yat Idazameka vizAla 'pratauM canAni nizamya sujJajaneSu jijJAsA barddhituM tirUpaM / pratIka (moDala) nirmApitavya, yasyAdhAreNAtyanta spaSTatayeme sarve vijJAnasya - vyAkhyAnottaraM kecana praznA api prastotuM visaMvAdA jJAtuM zakyairan / " prArabdhAH, yeSAM hi yathArthAni samAdhAnAni etasmAt kAraNAt pUjyopAdhyAya zrI samprApya tathA, vastuto'smAkamAgamAdiSu yalli- dharmasAgarajImahArAjAnAM ziSyA pU. paM. zrI khitamasti tathA ca pUjyairjJAni-bhagavadbhilikhitaM abhayasAgarajImahArAjA gujarAta - pradezasya vidyate, tadeva satyamasti IdRzyAM pratIto satyAma- 'kheDA' maNDalasya dharmAnurAgiNyAM 'kapaDavaMja' pUrvasyAnaMndasya sRSTirbhavituM prAvartata / nagaryA zAstrIyagaNa nAnusAramekalakSayojanavistAra* teSu katicanedRzAH prasaGgA AyAtA / yeSu vato 'jambUdvIpasya pratikRtirape 1904190 pratyakSaprayogANAM prastuti vinA bodhaH syAttada- izcamAnena pASANa-cUrNasya pratikaM niramApayan , sambhavamajAyata / tathA tadAdhAraNAMhorAtraM kathaM samrpayate iti prayogaata eva prayoga-parIkSaNasya dizi pU. mAdhyamena samabodhayan / tataH paraM tasya pratIkasya zrImahArAjaiH sarvaprathamaM zAstrIya - pramANAnurUpaM tathA tadAzrayeNa vihitasya prayogasya vaiziSTyena jambUdvIpasya mAnacitraM citrAyitam / sarvairidamanubhUtaM yat-- tena sahaiva kAnicid vizvasya bhinna- "vastuto yadIdRzamasmAdapi vizAlaM tathA bhinnAnAM bhAgAnAM citrANi sajjokAritAni, sthAyi-pratIkaM jambUdvIpasya : mimIyata kica tathA nadI-samudra parvatAdInAM paridhi-jJAnAyAGkA tasmin sarvANyapi jJAtavyAni spaSTIkriyestadA api lekhitaaH| sAmpratikAnAM vaijJAnikAnA samakSa raktA dIpikA NE For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApituM zakyeta, anekAsAM zaGkAnAM samAdhAnAni bhaveyustathA ca subahava unmArga prati gantAro vAryeran / asmAkamAgameSu varNitAnAM viSayANAM spaSThatA syAdatha cAzradvAyA mUlaM zithilaM bhaveta / " - IzAnAmuttamasaGkalpAnAM sAkAratvAya kapadavaMzajainabhIsaGgena paramapUjyAgamojAraka - dhyAnasthAcArya zrI AnandasAgarasUrIzvarajI mahArAjAnAM paTTadharapUjya gacchAdhi pati- zrImaNikya sAgarasUrIzvarajI mahArAjAnAM maGgalAzIrvAdA~stathotsAhapUrNA: preraNAH samAsAdya zrIsiddha girI - pAlItANA (saurASTra) nagaryA - mekasya vizAlasya 'jambUdvIpamandira'sya nirmANayojanA pU. A. zrI kaihrAsa sAgarasUrIzvarANAM paTTaprabhAkara - AcAryazrI kalyANa sAgarasUrIzvarapUjyopAdhyAya zrIdharmasAgara jImahArAja - ziSya pUjyapanyAsa - zrI abhayasAgarajI mahArAjAnAM tatvAvaMdhAne samAyojyata / tasyAM yojanAyA anusAraM 190x190 phuTa - mAnasyAkRtI jambUdvIpasya pratikRtenirmANasambandhI nirNayaH svokRtaH / - tayojanAyai zrI siddhagiri - pAlItANA kSetre tavartinImArge ( taleTI roDa) vizAlAyA bhUmeH ('choTa) krayaNasya maGgalakArya saM 2022 zrAvaNa zukla dazamyAM guruvAsare samapadyata ! HT bhAratIyasya tattvajJAnasya pratiSThA varSanAya vidhIyamAne'smin pavitre karmaNi pratyekamAryasaMskRteranurAgavataH sAhAyyaM prAptaM tathA'nekeSAM parivartanAnAM pariSkaraNAnAM pazcAda 473 47 3 phuTamitasya jambUdvIpasya nirmANa rUpeNa kiyatsucidaMzeSu tasyA yojanAyAH svarUpamasmAkaM purata upatiSThate / iyamasti 'jambUdvIpa - nirmANa yojanA' yAH pUrvapIThikA ! ! ! pavitra - yojanAyA uddezyAni tathAssdhunika vijJAne bhAratIya tattvajJAne mUlato bhedo vidyate / Adhunika vijJAnaM zarIra-buddhIndriyamanasAM gatividhau nirbharamasti, tarhi bhAratIya tatvajJAnaM sarveSAmeteSAM saJcAlakasyAtma caitanyasya gatividhi nirbharati / imAM mUlabhUtAM bhedarekhAM vaidezikA: kUTanItipUrvakaM zikSaNAya mAdhyamena lopayituM pravRttAH ! yato hi vaidezyAnAM vijJAnavAdasya nAmnA satyamAvRttyAtmagauravavardhanAya sUrya-candra- pRthvIpramRtInAM viSaye jAyamAnAnyapUrNAnyanizvitAnyanusandhAnAnyeva satyanIrti pratipAtha 'idamittha' miti kathayitvAssgama-zAstrANi mithyA-bodhanaprayAsA vigatebhyaH paJcAzadvarSebhyo bhavanti / saMsAre buddherbalena kAryANi siddhayantyapi nazyantyapi ca / vartamAna yugasya buddhavAdinaH pragativikAsa - sadRzeSu... mohakazabdeSu buddherupayogamaniSTarUpeNa bhautikyAM dizi kurvanti / -- -- paraM taTastha - dRSTayA vicAraM vinA kasyApi api vArtAyaH satyatva - svIkaraNe nAsti kA'pi buddhimattA ? | For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH pAzcAtyA vidvAMso yatkathayanti / tatpariNatisvarUpaM saralA janatA sAmpratitadeva satyam' IzaimithyA-pracAraiH saralA kAnAM navazikSitAnAM vAmjAlaiH prabhAvitA bhUtvA janatA viparIte mArga pravatyaivaMvidhAyA azraddhAyA bhrAmikA mAnyatA api satyA mAnayituM pravRttA aGgaNaM prati nayanasya prayAsAnAmAcaraNasambandhinI tathA'smAkaM bhAvinyAH: santatehRdayeSu bAlya. sAmpratikI nItina yathArthI / ...... . kAlAdeva zAleya-pustakAnAmAzrayeNa visaMvAdikizca zAstrANAM vArtAH kevalaM kalpanAH nInAM mAnyatAnAM bIjAropaNaM bhavati ata etAsanti, pUrvAcAryANAM samIpe na hi kAnyapi stathedRzArevAnyA: pravRttI roDuM nimnalikhitAvaijJAnikAni sAdhanAnyAsan yeSAmAdhAraNa nyuddezyAni pUjyazrIabhayasAgarajImahAgajAnAM tairyallikhitaM tatpramANa-purassaraM. likhita preraNayA nirdhaaritaani| bhavet ? prayogAtmakaM rUpaM vinezA viSayA 1-asmadIyAnAM zAstrANi prati uttamabuddhigamyA na bhavanti / " etAdRzAnyanekAni niSThAyAH sthApanA / kathanAni tathA ghaTATopapUrNAnAM pracAra-prasArANAM 2-bhrAmakena bAhyapracAreNa buddhAvAgatasya.balena yAsAM kAsAzcana vArtAnAM satyApana varaNasya nAzaH / prayatnAnAM balena cAdRzI paristhitinirmAtuM pravRttA 3-satyasya pariciterjijJAsAyA jAgaraNam / yayA buddhayA manasA cAgocarasya sanAtana- 4-Agamika-tatvAnAM bodhayogyAyA bhUmisatyasya svarUpaM jovanazuyA'vabodhanasya rAja- ____ kAyA nirmANam / mArgo' paricitatAM pratipanno'sti / 5-vijJAnasyApUrNatAyAH kevalaM virodhaM na tattvajJAnasya tathA saMskRterbahumUlyAnAM tattvA kRtvA tadIyApUrNatAyAH spaSTIkaraNam / 6-pUrva-maharSINAM vacanAnAM satyatAyAnAmavamUlyanaM bhavituM pravRttam / / stArkika pratipAdanam / manaso buddhezcApyo svasaMvedanasya bhUmikAma- 7-bhUgola-khagolayoH sambaddhAnAM zAstrIyapAruhya samprAptAnAM sarvahitakAriNAM sanAtana- zaGkAnAM samAdhAnam / sthAne buddhermanasazca vicitrANAM kalpanAnAmAdhAra 8-mithyA rUpANAM bhrAmaka-tarkAnAmathavA zilAyAmaghAtIndriyapadArthAnAM vikRtA mAnyatAH mAnyatAnAM zAstrIyapramANAnAmAdhAraNa prastutA bhavanti / khaNDanam / tathA''dhunikatAyAM raJjitAH sAMskRtika 9-AdhyAtmika-jIvanotthAnasya preraNam / hAsaM kartuM tatparA malinAzayazAlinIH kAlpani- 10-bhAratIya-saMskRtermUlabhUtAnAm-AtmakIrmAnyatA rAjakIyAzrayaM gRhItvA'dhikAdhika .. paramAtma-svarga-naraka-puNya - pApasAkArAH kurvanti / mokSAdivAstavikasatyAnAM nirupaNaM kRtvA For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ''ryaprajAyAH satyamArga prati samA- aneke munirAjA api enaM viSayaM mahAnayanam / ityAdi / rAjAnAM naikaTayena samyag jJAtvA yatra-tatra prava. sarvahitakAriNAmeteSAmudezyAnAM pUrtaye yathA- caneSu "pRthvI nAsti golAkArA" (pRthvI na sambhavaM prayatnasAdhanArUpaM kartavyaM pAlayitu- bhramati) pramRti-viSayAn spaSTarUpeNa bodhanamevoparyuktayA jambUdvIpa-nirmANa-yojanayA saha prayAsAnakurvan / puraH padAni vardhitAni / pUjyamahArAjAnAM ca 'satye bhavatyAkarSaNam ' paraM tat satyapreraNayA navInAni nirdhAraNAnyatyabhUvan , yeSAM niSThAvataiva prApyate tathA--asatyamadhikaM divasAn rUparekhA imAH santi yAvatra tiSThati / bhU-bhramaNa-zodha-saMsthAnam ata eva bhUgaMso jijJAsavaH pUjyazrI'AvazyakatA'styAviSkArANAM jnnii| caraNAnAM tarkasiddhAn vicArAn vijJAya vijJAnaetadanusAraM pUjyazrI-caraNairbhAratIyatattvajJAnasya vAdibhiH prasAritAn mola-khagola-sambaddhAn pratiSThA-vardhanasya sarvottamAya kAryAya svIya- vicArAn prati zaGkAzIlAH samajAyanta / svAdhyAyasya tathA viziSTayAH pratibhAyA AdhA- snAtaka-snAtakottara - kakSANAM zikSakA reNa bhinna-bhinneSu rUpeSu vicArANAM prasAra- vijJAnasya zikSakA vicArakAzca dUradUrataH zrI NamArabdham / mahArAjaiH saha samparka sAdhayitvA teSAM vicArAyatra tatra teSAM vihArA abhastatra tatra dhArmika- nazRNvan vijJAnasya siddhAntAnadhikRtya ca pravacanaiH sahAthavA svatantrarUpeNa lokAnAM jijJA- praznAnakurvan / sAnusAraM zAstrIyAHNa vaijJAnikAni ca tathyAni anekeSAM praznAnAM saGgrahAnantaraM pramukhaprastutya sumAnaseSu samutpannAnAmahApohAnAM nagareSu tathA zrImahArAjAnAM vihArasthaDeSu vicArasamAdhAnAni katu prAvartanta / saGgoSThInAM viziSTAnyAyojanAnyapi samApratigrAma mahArAjAnAM vicAsaNAM pravAhaH yojyanta / carcA-vicAraNAnAM mAdhyameneyatA vegena prasatu saGgoSThISu kasmA api jijJAsave praznopapravRttI yat svapeveva divaseSuH paThitA-paThitAnAM sthApanasya kRte nAbhUdavarodhaH / tasmAd zAstrIyazikSaka - vidyArthinAM vaijJAnika - yAntrikANAM jJAnavantaH pAzcAtyamAnyatAvantastathA jijJAsavo prAzivAkacikitsakAnAM tathA dhArmika samudAyAnAM vidvAMsa upasthAya praznAn prasthApya yogyAni janA atyantaM tIvatayaitAn ghaTitAn sato'pi samAdhAnAni samprApya ca santoSamanvabhavan / suruci-karAn viSAn jJAtuM-borbu tatparA atha ca 'kathanaM tathA. lekhana' mitha ekamanyaabhavan / .... sya pUrake satI api vayasyathavA sthAyitve' For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIvAntaraM dhaarytH| ata evocyate yat- 'sAmpradAyikIya vArte'ti kathayitvopekSA kari'zataM vada ekaM likha / ' ___Syanti / kizca vartamAne janamAnase rUDhatAM gatA ___ tAtparyamidamasti yad zatavAraM kathanaM tathaika- atha ca vidyAlayeSu zikSitA vijJAnasambandhi vAraM lekhanamete ubhe api samAne staH / pa. vArtAsteSAmeva paddhatyopasthApitAH syusvadA samumahArAjAH svamaryAdAnurUpaM dhArmikakriyANAM citaM bhaviSyati' tyAdIn vicArAn lakSye nidhAya tathopAsanA-vidhAnAnAM sampAdanAnantaraM yAvAn nimnalikhitAH pustikAH prakAzanaM prAptAH / yathAsamayo'milat tasminneva praznAn ka viSamAn 1-bhUgola-vijJAna-samIkSA (hindIbhASAyAm) jJAtuM vA samAyAtAnAM jijJAsUnAM vaijJAnika- 2-soco aura samajho zramaNAnAmathavA svAtmacintitAnAM nirdhArita. 3-kyA pRthvI kA AkAra gola hai ! , pakSANAM spaSTIkaraNAnyakurvan tathA ca bahirmAmebhyaH 4-pRthvI kI gatiH eka samasyA " samAgatAnAM patrANAM kramaza uttarANyapi prAduH / / 5-praznAvalI ___ paraM kAryabhArAbhivRddhyA lokAnAM cAvazyaka- 6-pRthvI kA AkAra nirmaya , tAbhivRddhayA laghupustikAmA prakAzana-yojanA ---- 7-kyA yaha saca hogA! nirdhaaritaa| 8-kauna kyA kahatA hai ? (bhAga 1) / - imAH pustikAH pratyekaM janasya jijJAsA 9-praznAvalI (gujarAtI bhASAyAm) lakSye nidhAya gujarAtI-hindI-aMgrejI-saMskRta 10-zuM e kharaM haze ? bhASAsu kramazaH sammudya-bhAratasya pratyeka 11-koNa zuM kahe che ? pradeze vicArArtha preSaNasyopakramaH saJjAtaH / 12-pRthvI kharekhara goLa nthii| 13-pRthvIno AkAranirNaya... ___mukhyarUpeNaitAsu laghu-pustikAsu dRSTirekA ... 94-zuM pRthkI kharekhara phare che niradhAryata yat "sAmprataM vijJAnasya vicAreSu / / 15-epolale 11 kyA Utaryu ? vidyamAnA apUrNatA rijJAnasyAdhAreNeva spaSTI 16-epolonI candrayAtrAnuM rahasya kRtya darzanIyA" iti / 17-satya suM? AgameSvathavA zAstreSu darzitAni prama NAni 18-ApaNI pRthvI sarvebhyaH' sahAyakAni bhaveyuthavA buddhipathaM 19-maMgala sandeza gaccheyuriti kaThinaM vidyte|| 20-kyA epolo cAMda (hindIbhASAyAm ) ye janA AgamAn zAstrANi prati ca para phuNcaa| zraddhadhate, te pratitarkAn kartuM saGkocamanu- 21-epolo kI candrayAtrA bhaviSyanti tathA ye teSu na vizvasanti te tAni 22-bhUgola-ama-bhaJjanI (saMskRta) For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatphalasvarUpaNa 23-e kvezcebhiyara (aMgrejIbhASAyAm ) tiSThatyandhaM tamo vA kvacidapi na puraH 24-vhATa adharsa se ? , satprakAzasya nityam / : 25-Daja di artha rIyalI roTheTa ? : bIjAnyuptAnyante satatasaphalatA26-e rivyU oNpha di artha-zeSa , murvarAyAMcaritryAM, 3. 27-vijnyaan-vaad-vimrshH| (saMskRte) tasmAt satkarmasiddhathai sthirataravidhinA kivatAbhiH sahaiva bhinna-bhinnebhyaH sthAne nirNayaH ko'pi kAryaH // bhyaH prakAzana prApnuvatsu samAcAra-patrevapi etadanusAra kAryasya gambhIratAyAH sthiratAnaikazo lekhA nibandhAzcarcAzca prakAzitAH / yAzca dRSTyA pUjyAnAM mahArAjAnAM preraNayA pUjyopAdhyAya zrIdharmasAgarajImahArAjAnAM saGkalpitena kAryeNa nizcitaM. svarUpaM gRhItam / ziSyAH pU. paM. zrIabhayasAgarajImahArAjAH svAdhyAyasya devagurukRpayA bhAvi-prajAyAH vikrama saMvat 2023 tamasya zrAvaNazuklasaMskArasaMzodhana-bhAvanAyA upAsanAyAzca balena paJcamIdine madhyapradezasya 'indaura' nagare 'bhUzodhitAn svIyAn prapuSTa vicArAnAtmabala bhramaNa-zodhasaMsthAna'sya vidhivat sthApanA mupalabhya eke sahasratulyA iva nirbhIkarUpeNa smpnnaa| viduSAmane sNsthaapitvntH| , tata UhApoha-vicAraNAdhanantaraM sarvata ekaH saMsthAnasya gatividhiHsamudAya IdRzaH sajjo'bhavad yaH anena saMsthAnena svavikAsasya kiraNAnAM "yadIme vicArA ekasyAH sunizcitAyAH bhinna-bhinnAsu dikSu prasAraNaM prArabdham / yasminsaMsthAyA mAdhyamena nirantaraM sthAyi-rUpeNa prakaTayya 1-bhinna-bhinnAsu bhASAsu bhU-bhramaNapuraskriyeraistathA parasparaM saha sammilyAsyAM dizi zodha-sambandhi sAhityasya prakAzanam / kArya kriyeta: tadA'smAkaM sAmpratika-santatau 2-mAnacitra-pratikRti-yantrAdInAmAdhAraNa bhAratIya-saMskRterakurodgamo bhabet, dharma- prayogAtmaka parIkSaNam / zAstrAtma-paramAtmanaH prati jAyamAno'vizvAso'. 3-deza-videzeSu prakAzitasyAprakAzitasya barudhyeta tathA mahAnAzasya mArge gacchanto dezasya bhUgola-khagola-sambandhi-sAhityasya suputrA bhAvinaH karNadhArA Atmano vaiziSTadhaM saMgrahaM vidhAya vizAla-pranthAgArasya nirmANa tathA vaijJAnikopakaraNAnAM yato hi- . .. saMgrahaH / . , satyaM yatsyAt tadIyaM bhavati sadA. 4-goSThonAM, vicAra-pariSadAM niyamitasvAgataM bhAvapUrNa, pravacanAnAM ca vyavasthApanam / For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-pUrva maharSINAmAjJAnAM tathA zAstravacanAnAM vijJAnavAda-prabhAvaH pracAra prsaarH| vartamAne kAle vijJAnajagati tathA dhArmika6-kiJca viziSTa-prasaGgeSu pradarzinInAM jagatiAtyaMtiko virodha-saGgharSAviva pratIyete / samAyojanam / IdRzAni kAryANi bahudhA upAsanA'dhyAtma - vicAra-dharma-karmAdInAM vyadhIyanta vidhIyante vidhAsyante ca / vArtA asminnANavike yuge prAcInAH sArahInAstathA idaM saMsthAnaM mukhyatvena mahesANA (u. guja.) saMgrahAlayeSu sthApanArhAH kathyante / nagayoM SoDazakalAbhirvikAsaM praapnuvdaaste| tada vijJAnena pradattAni saGkhyAtItAni mautikadhInatve sampadyamAnAH kAryakramA atyutsAhenA sukhasamRddhi-sAdhanAni samprApya mAnavasya mAnavatA yojyante / yeSAM vivaraNAni pratimAsaM 'saghoSA- pAzavikatAyAM parivartayanti / adharmasya vyavahAro manye mAnavasya dharma eva (pAlItANAtaH prakAzyamAnAyAM' patrikAyAM tathA samayAnusAramanyAsu patra-patrikAsu prakaTitAni saMvRtto bhavet tathA svIkriyate / prakaTIkriyante ca / dharmasyacAbhAve manuSyasya jIvane kAmavAda.- asyaiveyaM pariNatiryad bhArate videzeSu cAsya kAmacAra-kAmabhakSAdirUpeNa svacchandavAdaH prasRtosaMsthAnasya pravRttInAM paricayaH prsRtH| 'valokyate / .. deza-videzAnAmaneke vidvAMso vaijJAnikA vastutastu vijJAnaM kevalamindriyagocara-viSabhUgola-khagolayo-viziSTA jJa tAraH suzikSitA yAn yAvadeva sImitaM vartate / mAnavIya-jIvanasya nAgarikAstathA nai kazaH pUjyA AyArya-bhagavantaH mUlyAnAM vicArAstasya sImnaH pAre santi / upAdhyAya-bhagavantaH paMnyAsapravarA gaNi-mahArAjA ... satyaM kathayAmazced-"vijJAnaM pUrNarUpeNAmunirAjA jainetara-prasiddhadharmAcAryAH prAdhyApakAH tmavismRtaM vidyate, gAmbhIryeNa vicArite satIdai pratiSThitA vipazcid-gRhasthA atha ca vartamAna vijJAnameva vartamAne jaMgati vyAptAnAM duHkhAnAmapatrAdayo nirantaraM vikAsapathe vardhamAnasyAsya zAntInAM ca mUlaM kAraNam jAyamAnaM dRzyate / " saMsthAnasya tathA pUjyopAdhyayAzrIdharmasAgarajI pAzcAtyazikSA-praNAlyA raGge raJjitA bhAramahArAjaziSyANAM pUjyapaMnyAsazrIabhayasAgarajI- tIyA AryasatyasyodghoSakANAM maharSINAM vANIvamahArAjAnAmimaM puruSArtha vardhApayituM sahasrazaH zraddhAM vidhAya svayameva garne patituM pravRttAH santi / patrANi, sandezAzra samprAptAH; ye sandezA zAstrIyaM satyaM mArga te kaNTakAkIrNa mArga mAnita'maGgala-sandezA' iti nAmnA gUrjarabhASAyAM vantaH / te vismRtAH santi yatprakAzite pustake samuddhRtAH santi, kizca sAmpra. "jJAtA''tmatattvasya samastaduHkhakSayaM / / tamapi bhUyAMsi patrANyAgacchanti / vidhAyAkSayasaukhyameti For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAnamevAsti mRtistathA''tmajJAnaM viSayAH zAstreSu varNitAstAnatyantaM sumadhuraya hi mokSazciramamRtatvam / " zailyA pravacanaiH prastutya mAnavamAtraM kalyANarU asya vastunaH vaijJAnika paddhatyA'vabodhanaM mArge sadaiva prerayanti tadasmAkaM saubhAgyam / nitAntamAvazyakam / , "saMskAraH sadAcArazca bhrAta-bhaginya jJAnasyaikamaGgaM vijJAnam , tatsarvAGgajJAnaM st| tayorutpattiniSThAcArAbhyAM bhavati / " nAsti / 'vijJAna' zabdaH zilpe zAstre caivaM . asya sanAtana-sUtrasya pracAraH prasAra syorarthayoryakahiyate, tayoH kevalaM zilpArthe'bhi yata, tayAH kavala zilpAthAbha- samAharaH svIkArazcAryasaMskRteH pallavinyAM prasRti niSezastathA zAstrasyArthasya tiraskaraNamaniSTakAraka matyAM bhUmau bhArate yAvAnabhUt tAvAnanyatra naiva masti / phalato bhautikavAdasyaM zikharaM prAptasyAri bhAratIya-prajJAyA upAsakA vairAgyasya parama zaithilyaM gatasya cittazAnterayastanto jIvana rasikAH 'sAnoti parakAryANIti sAdhu' riti zaktibhiH saha saMyojanaM kartumazaktAH sthUladRSTyA mAma sArthayantaH paramArthapathikA munayaH sAdhavaH zramaNAH kevalaM zAstrANyeva vijJAnasya paryAyANi RddheH samRddherake poSyamANAH pAzcAtyadeza bhAratasya jagadgurutAM zlAghayanta utsAhapUrvaka matvA teSAmAjJAyAM vartante kiJca lokAnapi tathA bhAratIya-saMskRteH sanAtana-satyAni prati tRSA. vartanAya prerayanti / vantaH santi / .. jagataH kalyANasya praznasteSAM samakSaM sarvadopapasthito'vartata / sanmArge nayanaM teSAM svbhaavH| IdRzyAM paristhitI vijJAnavAdasya cAkasatyAsatyayoH parIkSaNa-pUrvakaM satyasya jagato'gre cakyapUrNa prabhAvaM parAkRtya yathArthato vijJAnasya sthApanA teSAM pravRttiH kizcAharnizamAtmacintanena bhUmikAyAM tatvajJAnasya dRSTirAtmasAt kriyeta zAkhamanthanena te . jIvebhyo'mRtaM-navanItaM tAdRzAH prayatnA AvazyakAH / puraskurvanti / kiJca 'yAdRzo devastAdRzI pUje' ti - evaM vAtmajJAnasyAthavA paramAtmajJAnasya siddhAntAnusAraM sAMskRtika nirmANaM kartu vartamAnaviSayA na santi saralAH, paraM paramArthasya mArge yugaM sarvaprathayaM vijJAnavAdasya vicArANAM dhAraNAnAM vardhamAnAH sAdhu-munirAjAH sveSAM svAdhyAya- mantavyAnAM teSAM prasthApanAnAMcAdhAreNaiva vijJAnasya manana-nididhyAsanAnAM prabhAveNa sarva-sAdhAraNaM satyaM tattvaM darzanIyamAvazyakaM vidyate / tabodhayituM prayatante / . . IdRzIya-kAryAya 'jambUdvIpa-nirmANa yojanA" daihika-savaratA-saMsArasyAsAratA tyAga- tathA tadantargata kArya 'bhU-bhramaNa-zodhatapasormahattA saMyamasyAvazyakatA-prabhRtayo ye saMsthAna nirantaraM tatpare vartete / For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneke vidvAMso gRhasthA vicArakAstathA yogasya tathA sahayoginAmAvazyakatA vidyate, tadartha kAryakartAro'sya saMsthAnasya pavitra kAryamagre vardha- sarveSAM sahakArI miledityasti vAJchanIyam / / yituM sahayogaM dadati, tathAsmin bhUyasaH saha pRthivyA AkAra-sthiratvayoH sambandhi sundaraM sAhityam prAcInam / 3 zrI jambUdvIpa-prajJaptiH E zrImaNDala-prakaraNam 3 zrI sUrya-prajJaptiH 3 jambUdvIpa-samAsaH E3 zrI candra prajJaptiH E zrIdvIpasAgara-prajJaptiH 3 jyotiSkaraNDam E3 zrIjambUdvIpa-saMgrahaNI OM zrI bRhatkSetrasamAsa: 3 zrItattvArthasUtram E zrI laghukSetrasamAsaH E zrItatvArthasUtram-zlokavArtikam 8 zrIkAla-loka-prakAzaH ... ityAdayo granthAH / . . PERRORISTIANOTHIERREARSTATE samyak samIkSaNIyam na hi vivekadhiyamantareNa kuzAgranizitayA'pi - buddhayA'tIndriyapadArthAnAM svarUpanirNayaH zakyaH / ataH samyak suvinItabhAvena sadgurUNAM gabhIra..... jJAninAM caraNayoH samupavizya svacchaMdadhiyaH hAsa dvArA vivekadhiyaH samprAptiH kAryA. 8 RECORRECASSECREGISCRED. FACRECICC For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ epoloyAnasya candrayAtrAsambandhinyo vipratipattayaH / prastotA-paM0 ratilAla cI. dozI vajJAnikadRSTayA candravicAra: anayA dRSTyA vaijJAnikena parIkSaNena candra1-vijJAnAnusAraM nabhasi sUryAdi sthitirevaM yAtrAviSaye adholikhitA vipratipattayo'tra sphuranti, bodhyate-prathamaM kendra sUryaH / tato budhaH, pRthvI c| samAdhAnaM ca tAsAM nAsti / tadanantaraM cndrH| poloyAnasya candraloke'navataraNapratipAdaka 2-pRthivyAzcandrasyAntaraM dUratamaM antaraM / pratitarkanavakaM / 252648 mIlamitaM manyate / 'epolo-11 yAnaM candratale na gatam ___3-pRthivyAH parikramAM vidadhatA. candreNa 27 dinAni 7 ghaTikAH 43 minaTAni 11-47 iti svasya kathanasya puSTaye saMzodhakai munirAjaira dhodarzitAH pratitAH samupasthApitAH santisekaNDAni ca yApyante / 4-pUrNimAyugalasya madhye 27 dinAni 6 (1) vaijJAnikAnAM kathanamasti yad-apoghaTikAto 27 dinAni, 27 ghaTikAH 54 loyAnaM seTarna-5-rAkeTasya prakSepaNenoccaiH 190 minaTAni vA vyatiyanti / mIlaM gatvA pRthivyA dve pradakSiNe vidhAya anta5-ghanatA 10-606 pRthivIsamA / rikSAnusandhAnakendre sthitAnAM niyantrakANAM 6-candratale pRthivyAH 15 paJcadazadivasa- yAntrikanirdezanena tasya yAnasya candrAbhimukha mitamekaM dIrgha dinaM bhavati, nizApi tathaiveti / tiryagvalanavazAt pUrvasyAM dizi 2,30,000 7-tatra dina-madhye uSNatAyAH mAnaM 120 mAila dUre gatam / aMzAH seNTIgreDa bhavati, arthAt uttapyamAnasya atredaM jJAtavyaM yat pRthivIta uccastu tadyAnaM jalasyApekSayA 20 aMzAdhikam / rAtrau ca 190 mAilamitameva gatamAsIt / pRthvoto tanmAnaM zUnyato'dhaH 150 aMzamitaM gcchti| daratA 2,30,000 mAilamitA''kalitA, kintu 18-candratalasya kSetraphalaM 130 lakSacatura- 190 mAilato'dhikamuccatA tu nAstyeva / sramIlamitam / asmAdeva kAraNAd epoloyAnasya candrAva9-AkAraH pRthivyAH 47 tamo bhAgo bhArazca 81 tamabhAgamitaH / taraNakAle nIcairavataraNamAvazyakamabhUt / 10-gurutvAkarSaNaM pRthivyapekSayA 6 vastutazcandra AkAzIyaH piNDo'sti, tathA bhAgamitam / 'smAt jagato 31 lakSa 68 sahasramAilamite For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UrdhvakSetre'sti / tatra gamanAya satatamepoloyAnasyordhvagamanamAvazyakamabhUt / etenedaM spaSTaM bhavati yat pRthivyAstiryagbhAga evaipolo yAnena gamanaM kRtamiti / T (2) vayaM yatra vasAmastadvizvaM samastasya vizvasyAtyantaM lavIyAn bhAgo vidyate / sakalavizvasya madhyavartino jambUdvIpasya dakSiNabhAgastha - bharatakSetrasya dakSiNabhAgagatamadhyakhaNDasyAtyalpakhaNDe vartamAnaM pUrNa jJAtavizvamasti / bharata kSetrasyAyAmaH pUrva - pazcimayoH 10,80, mAilamitastathottara-dakSiNayoH 8,57, 368 mAilamito'sti / madhyakhaNDasya madhyakendrA dakSiNa-pazcimayormadhyavarttini naiRtyakoNe 3,70,000 mAiladUre 8000 mAilamitavyAsazAlini pradeze vayaM vasAmaH / 0000 ita epoloyAnaM pUrvasyAM dizi gatamasti, tadA pUrvasyAM dizi ye bahavaH parvatAH teSveva kasminnapyekasmin epolo yAnasyAvataraNaM sampannaM bhavet ? itthamanena vimarzena spaSTaM bhavati / yadi vastuta epoloyAnaM pRthvIta UrdhvaM gataM bhavet tadA prAyaH sArdhadvilakSamita dUra sthitairantarikSayAtribhiH saha nAsAsthitaivaijJAnikaiH samparkaH kathaM rakSitaH ? epoloyAnasya yAtriNo dUradarzana - yantreNa citrANi preSayituM kathaM sakSamA abhavan ? nAsA sthitairvajJA nikairvArtAlApo vihitaH, dUradarzayantre kAryakramA AyAtAH; iyaM vArteva pramANayati yadepoloyAnaM bhuva Urdhva 190 mAila - mevAt (AyanosphIyara) vAtAvaraNasya maryAdA yAvadevAgamat, tathA tadanantaraM pUrvasyAM dizi tiryagbhAge sAdvilakSamAilaM yAvadagacchaditi / yadi sarvathA 2 | lakSamAilamuccaireva tathAnaM gatamabhaviSyaccet 200 mAilasyAyanosphIyarasyAnantaraM ekjhosphIyare gatavatA epolo yAnena saha kosmika reMja ( prakAza - paMktipaTala) sthAvarodhAnAM kAraNAd vaijJAnikA antarikSayAtribhiH saha samparka sAdhayituM kSamA nA'bhaviSyan / (3) vaijJAnikAnAM kathanAnusAraM vyomayAtriNaH pRthyA UrdhvaM 2|| lakSamAilamitaM dUre gatavantaH, tatra vAtAvaraNaM nAsti ced ! rAkeTasya visphoTazabdastatra kathamabhUt ? candrasya gurutvAkarSaNe pravizya bhramaNakakSAyAM sthairyAya tathA bhramaNakakSAto nissRtya candrasya gurutvAkarSaNAdvimuktaye vyomayAtribhivisphoTastu vihita evAsti / tadA vekyUma (vAyuzanyatA ) madhye indhanaM jvalitameva katham ? kadAcid vayamevaM mAnayema yat te yathA zvAsebhyo bASpasya kUpikAMsaha nItvA gatAstathaiva bASpasya kUpikAyAM prajvalato bASpasya sahakAreNa visphoTaH saJjAtaH syAt paraM prajvalitendhanasyAvazeSasyAthavA dhUmasya bahirniHsaraNaM kathamabhUt ? " vAtAvaraNaM vinA indhanapravajvalanamathavA ghUmo vinA vAtAvaraNamAdhyamaM bahirniHsartu zakyata naiva 1 eva asmAdapyevaM nigadituM zakyate yat 190 mAilata Urdhva te na gatAH, api tu tiryagbhAge 2|| lakSamAilamitaM gatA iti / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) vyomayAtribhirepoloyAnasya gavAkSeSu sarveSvapi vayaM candramito yAdRzaM pazyAmastAhimasya kujjhaTikAyAzca sthitiviSaye tatkAraNAca dRzameva dRzyaM hi darIdRzyate / ata etena spaSTaM spaSTAvalokanAbhAvasya ca rAvaH nAsAsthitAnAM bhavati yatvaijJAnikAnAM purato vihita AsIt / ___ "vastuto yadi epoloyAnaM candratale'vataritaM tatra vicAraNIyamidamasti-vastuto yadi te tadA yAdRzaM candraM vayamitaH pazyAmastAdRzyeva pRthvI 2 // lakSamAilamitamUrvabhAge gatAH santi, tadA tataH kasmAd dRkpathamAgatA? candrApekSayA catutatra zUnye vAtAvaraNe himaM kujjhaTikA ca kutaH / / guNitA dIrghA pRthThI kasmAnna dRkpathamAyAtA ? sambhavet ? taccitre kasmAnAgataM dRzyam ?" kadAcit tat tatra bhavedapi tadApi sUryasya (7) epoloyAnena yatrAvataraNaM * kRtaM tatra pracaNDena Atapena zoSaNaM teSAM jAtaM bhavet ! . sikata-prastara-mRttikA-laghuprastarakaNAstathA''IparaM hima-kujjhaTikayorAvaraNavazAdepolo tAdisthityA'pi sa kazcana parvatIyaH pradeza. evAyAnagavAkSikAtaH darzanAbhAvasya khaNA vyoma stIti spaSTaM bhavati / yAtribhiH kathaM vihitA ? (5) epoloyAnaM tiryag gatamiti ca kepa (8) amarIkA-raziyA ceti dvayamapi parakeneDItaH prakAzitAdepoloyAnagamana-dizAsUcaka- spara pratispardhi, AkAzasya kSetre raziyA vardhamAna AsIt, sAmpratamapyasti / paraM lyUnA-pazcadazacitrAdapi spaSTaM bhavati / nAmakaM raziyAdezasyAntarikSayA namepolo-ekA(6) epoloyAnaM yadi vastuto, vaijJAnikAnAM. dazena sahaiva candre gataM, tadA tayArmelanaM kasmAnna ghoSaNAnusAraM candratale gataM bhavet , tadA vayamitaH jAtaM ? kiJca parasparamubhe api rASTre'smin viSaye pUrNimAyAzcandraM navaizcamitasthAsikeva pazyAmastada mUke kathaM sthite / amarIkArASTramapi raziyAnusAraM candre te gatA bhaveyustadA tatra gamanAnantaraM prerita lyUnA 15 saMjJa-candrazakaTaviSaye maunapRthvI 36 IJca-3 phUTamitAyAmazAli-sthAsi mAsIt kutaH ? keva dRSTipathamAgatA syAt ! yato hi pRthivyA vyAsaH prAyaH 7926 (9) candrasyotpatteH candra-pRththyo rantarasya. mIlamitastathA candrasya vyAsaH 2160 mIlamito- candre vAtAvaraNasyAthavA jIvasRSTeH sambandhi dhAraNA'sti / asyAyamAzayo yat pRthvI-candrayormadhye dInAM sambandhi vijJAnenAtha yAvanizcitarUpeNa kimapi caturguNitamantaramasti / kepakeneDItaH pramukharUpeNa spaSTaM na kRtam / kAsAzcid kalpanAnAmAzrayeNa prakAziteSu citreSvekamapi citraM tAdRzaM nAsti vihitA etA vyomayAtrA vastutaH satyasya kiyati. yasmin pRthivyA vyAso dIrghaH pradarzito bhavet / nikaTe'vaya'nta ? iti kathanaM duHzakamevAsti / For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartate? kiMpha ITTE72 mabhita candralokataH prApta-citrANAM vicAraH citre, bhUmezcandrasya ca sahaiva pUrNa citraM kadApyA . upari-likhitAd cintanAt atirikta gantuM na zakyate / candratalAt preSitAnAM citrANAM viSaye'pi mahAntau candra parito bhraman jano yadi citraM gRhNIUhApAhI sampannau / rAjakoTa (gurjarapradeza) sya yAt tadrA candrasya pUrNa citramAgantuM zakyate, paraM viduSA zrIprabhudAsabecaradAsapArekhamahodayenaika- pRthivyAzcitraM tasminnAgantuM na zaknoti / smin lekhe prakaTitaM yad-"candratalAd gRhItA- satISvetAdRzaM Su naikAsu vipratipattiSu yadidaM nImAni citrANi kalpitAnIvAsmAn pratIyante / citraM sapRthvIkaM candrasya gRhItaM vidyate, tat spaSTayato hi citradarzanena evaM jJAyate yat-candramaso. meva tasya kAlpanikatA puraskaroti / 'bhimukha citrAkarSakayantraM vidyate, tathA tanmadhye candrasya samagrA'pyAkRtiH kIdRzyasti ? bhuvaH kSitijaM AyAti, tatkAraNAdeva pRthvyA bhAgo golAkArA sthAlyAkArA vA ? yadi golAkArAvizAlazcandramasazca laghIyAn dRzyate / arthAt 'sti, tadA uparitane bhAge nimne bhAge ca kIdRzI pRthvyA eka bhAgatazcitraM gRhItaM bhavet tathA pRthvyA dvitIye bhAge candro bhavet, evaM pratIyate tarhi tatra zcandrasya kIdRzo bhAgo'sti ? yadi vRttAkAravAn citre candrasya kSitije pRthvI dRzyate'thavA pRthvyAH bhAgo'sti tadA pUrNo golabhAgaH kathaM dRzyate ? kSitije candro dRzyate ? atra viSaye kA vAsta candrasya kSitije pRthvI kathaM draSTuM zakyate ? ubhayovikatA'sti ? madhye lakSazo mAilAnAmantaramasti, taccitre candrasya pradakSiNAkarizcandra-pRthvyormadhye / katArazca dra-pRLyAmadhye kasmAnna dRzyate ? AgaccheyustadedRzaM citraM kathamAgantuM pAryate ! pRthvI parikrAmyan kazcanaitAdRzaM citraM gRhNIcandrasya parito nai kaTyavazAd candrasya citraM yAt, tadetthaM sambhAvyate, paraM candraM paritaH parivizAlaM AgantuM zakyate, tathA pRthvyA laghu citra- krAmyan janaH kathamapi tAdRzaM citraM grahItuM na mAgantuM zakyate / yadA citreSveteSu candro laghuH samartho bhavati / abhimukhaM candro vartulaH kathamAdRzyate pRthvI ca vizAlA / kathametat sambhAvyate ? gantuM zaknoti ? candra-pRthyormadhye sthitvA kazcana vyomayAtrI emeva candraH pArthivaH padArthaH, sa kadrAcitraM gRhNIyAt tadA citrAkarSakayantre kasyacanai- cid dUrAt prakAzamayaH pratIyeta, paraM nikaTata kasya citramAgantuM zaknoti, paramubhayozcitraM - IdRzo golaH prakAzarUpazca kathaM bhavitumarhati ? . nAgantuM zaknoti / candrasyaikapArzvatazcitre gRhIte ata idaM citraM dUrAd gRhItaM pratibhAti / sati candrasya pRSTho bhAgaH pUrNarUpeNAgantuM zakyate, tadanantaraM tasya bRhadAkAratA sAdhitA syAt tadai. tathA bhUmezcandramito bhAgo nAgacchet / evaM tasmin vaitat sambhAvyate, pRthivyAH kSitijaM vizAlaM candra. For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaA sya nikaTato'pi tAvad laghu kasmAd dRzyate ! sAdhayanti kalpanA-jalpitAn vA prakaTayanti ta etena jJAyate yad citragrAhakaH pRthvyAH kSitijasya eva siddhAntAsteSAM ghoSaNA api pramANayituM na nikaTastha AsIditi / atra citre pRthivyAH kSiti- prabhavanti / jasya pRSThabhAge sthitvA'staM gacchan udayaM vA ato yAvat kasminnapi sthire siddhAnte na vrajana candro lakSyate / atazcandrasya kasyAmapi tiSThet tAvat satyamArgAd janAn vicAlayituM bhramaNakakSAyAM sthitvA citramidaM gRhItaM syAt prayatno na vidheyaH, bhUyasAM bhAratIyAnAM bhavyA evaM kathamapi na jJAyate na ca mAnane'pyAyAti / Astika-bhAvanA na vilopanIyAH / AgamAnAM tadA kathametat sambhAvitam ? ____zAstrANAM tapaHpUtAnAM maharSINAM vAMsi na dUSaNIkevalaM candrasya yathAkathamapi pradakSiNAbhirI yAni, ayamevAstyuttamaH kalpaH / dRzaM citra kathamapyAgantuM na zaknoti / ata idaM ___ adya yAvad asmAbhirvaijJAnikaiH prakaTitAnAM citraM kAlpanikaM vidyate taditi nizcitaM bhavati / " vicArANAM teSAM svIkRtasiddhAntAnAM nirdhAritAnAM upasaMhAra : mAnyatAnAM dhAraNAnAM ca gaveSaNApUrvakaM parIkSaNaM pade pade praznaparamparAyAH, samIkSaNaM ca kRtaM, tatra anekA vipratipattayaH pura puraH sthitA pavitariyaM vicitrA / upasthitAH pratItAH / "vijJAnavAdaH kimu satyamAste vijJAnamuttarottaraM vardhamAnaM sat parivartanaM pratinaveti' cintA vyathayatyajasram // padyate / yaH siddhAntaH kenApi sthiraH kriyate tasyaiva kasyApi tathyasya parIkSaNAya pUrva pakSa-prati khaNDanaM parivartanaM vA paravarttinA gaveSaNa kriyate / pakSAbhyAM sthirIkRtAH siddhAntA upasthApanIyatA ataH tvarA na kartavyA mahanti / - -- kAlaH pratIkSaNIyaH / ___etanniyamAnusAraM vijJAnavAdibhirupasthApitAn vAstavikatA vilokniiyaa| siddhAntAn yadi vayaM sUkSmarUpeNa vimRzAmastadA satye matiravadhAraNIyA / 'nubhavAmo yatteSAM siddhAntAH spaSTatayA 'vadatovyAghAta' doSeNa paripUrNAH santi / yaistkeste zAstreSu zraddhA na zlathanIyA zAstrIyAn viSayAn nirarthakAn pramANarahitAn iti saMsUcya viramAmaH / For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UNITS OF LENGTH IN JAINA GANONS N. L. Jain Introduction current, heat, light and matter. It The Jaina Canons contain large could be surmised that the last four amount of descriptions about the categories could not develop in olden physical phenomena in the world times. The author has pointed out besides the main spiritual processes earlier about the varieties ia games, and discussions. Their knowledge is stages and values of time units de. sensory in the first instance which scribed in Jaina canons of various is analysed by mind to give proper - 2 form and explanations. Barring supe. ages. This does not make it possible rsensory knowledge, all other forms to evaluate and compare the accurate are primarily relative and qualitative meanings for the descriptions based Their accuracy and absolutism is , on them. It was, therefore, suggested possible only through measurements that there must be uniformity of These give reliabilty and credibility names, stages and equivalent values to the descriptions. The jaina scholars in current units for the canonical knew this fact and that is whay time measures. Likcwise, length units they have written general and special also require evaluative.coasideration. also treatises in this direction. The It is for It is found that there is no such accuracy of the descriptions contained variety in length units described in in them depends upon the standard canons as time. Still, there is no units used. There have been three main uniformity in their names and values areas of measurements since the used. The current paper is meant to carliest times : mass or volume, emphasize the importatice of uniforlength, distance or arca aud time. In mity in length units and to activate contrast, the International Congress the scholars to move in this direction. on Weights and Measures, 1971 have Concept of Monsuroiment In Jalan accepted seven areas under this cate Canons ! gory-mass, distance, time, electric Jaina canons have coined the For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ term of Mean or Pramana for the space. Time units measure from process of measurement. Though one samaya unit of time to infinite 38 time units and bhaya (quality) mcaAnuyogadvarasutra (ADS), Bhagavati sures knowledge, perception, view. points and numbers. All these four (B) Trilokaprajnapti Jampudvipapra paraworldly measures of Akalanka jnapti and other canons do not men- are covered by the four general tion classification of measures, but measure types of ADS. In contrast Rajavartika(RV) and Trilokasara the SK10 has five types of measures 28 separating view-point type from (TS) have accepted two varieties of bhava of ADS. The paraworldly measures : laukika or worldly and nature of these measures seems to lokottara or paraworldly. The frst be the creation of Akalanka of 7th category is mainly related with century who has many credits of weight, volume, cost or number of the type. In addition, the ADS has materials and has six subclasses classified the units of time, matter These are virtually measures of mass and length in two varietes-spacepoint (dravyamana) only. Thouge' ADS and based and division based. The first RV seem to include the length mea one has atom as the basis while the sures through the variety of avamana, other has five varieties of matter .but TS has described it as a measure units to which Akalanka has added of volume. This seems to be more tatpramana as the sixth variety under reasonable in view of the description. worldly matter units. The division ba: ed basic units of time and length The paraworldly variety includes the measure of length and time. It are samaya and angula respectively. In contrast, Akalanka has these two has actually for subclasses -dravya varieties of units for length alone. (matter), ksetra (length in all res. The authors of B, TP and JDP do pects), kala (time) and bhava (quality). not propound any paraworldly meaThe matter-measute gives us the sures like Akalanka. weght and volume of materials from The ADS has three main classes the smallest atom to the largest carth of bhava (quality) measure with The length measure gives us the many subclasses thereupon. The Bhadistance, area and volume of one gavati does not have these types. space unit to the last of the world Akalanka has mentioned only up For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Table I-ADS Classification of Measures Measure-4 . Mass Measure Length Measure Time Measure Quality Measure only five types of khowledge (and a variety of bhava but he has given yoga (perception and knowledge) as 14 Division Based Space point Based Atom For Personal & Private Use Only Space Division Space Division Qualities Viewpoints Number point Based point "Based 7 Types 8 Types Based 7 classes Based I Atom with Samaya types Existence Avali angula 3 of Atoms etc. types Upadhana pandimana Galia Ajiva 5 Mana 2 Unmana Uvamana Pratimana Ganita Jiva 3 . Vol. of Solid Vol. of Liquid Knowledge 4 Perception 4 Conduct' 5 colotur 5 Taste 5 Sme! 2 Touch 8 Shapes 5 and II explanatory commentary. no perception or its varieties) in Table I Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Table 1l-Akalanks Classification of Measur Measures (12) worldly 6 Paraworldly 4 des cipramana As in ADS5 Tatapramana 1 I intend Time Mass 2 Length Time Quality Samaya Avali etc Upayoga 2 For Personal & Private Use Only Num- Simile Space Divisber 3 8 point ion Based Based Knowledge Perception 1 Numbrite tabiy mahil angula etc. 7 types angulae, 7 types Numberable Infinity Inname 3 typea Each of 3 types Palya Sagara SA Pra Gg ) L "PL. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ summarise the Aps and RV measures. It seems that ADS classification is more pragtigel, than RV which has repetition, incompleteness and confusion. Table III summarises the useful information about the Table III-Usefui Information About Different Measures A. Worldly Measures (RV) or dravyamana (ADS) (i) Standard of Basic Pratimana Mustard seeds, Flowers of Measure myrtle etc. (ii) Volume measure Mana Measure of volume of solid and liquid; Kudav, Droni, sodasika etc. (iii) Weight measure Unmana Measure of weights by balances (iv) Measure of mass/ Avamana (i) Measure of water in handarea cup etc. (ii) Measure of land by Dhan usa etc. (v) Measure of Number Ganana Mana Counting of materials (vi) Measure of Cost Tatpramana Measure of cost by height (of horse) or halo of jewels etc. B. Paraworldly Measure (RV) or Measures (ADS) (i) Measure of mass (i) Number Measure of mass/volume from voluine, dravya- Measure an atom to the largest earth. mana (ii) Simile Measure (ii) Measurement of (i) Space Measure from a space-point Length/Area, Kset- point to the whole world ramana (ii) Division based (iii) Time measure, Measure from one samaya to Kalamana infinite samayas (iv) Measure of Quality, Qualities Measure of qualities of know. Bhavamana Viewpoints ledge, perception, conduct, Number viewpoints and numbers. different measures. This also makea it clear that no dividing line could be drawn between worldly and paraworldly measures as the latter includes all the six varieties of the first type. Of course, it seems that the latter type has more extensive area of measures to cover length, time For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ and qualities. If we define this mea- included in the five 'astikayas' (reasure as that which has measuring lity with space.points) from the very limits beyond the fineness and gros beginning and hence its position is sness of worldly measures which may somewhat different from the time be invisible or unholdable, stlll the reality. The space has infiniteness, numerable measures of matter, the extension and omnipresence. It has varieties of angula (A) etc, of length no varieties of practical and real type and muhurta, day, fortnight etc., like time. Nevertheless, it is assum. units of time can never be called ed for practical purposes that the paraworldly. In addition, Akalanka space occupied by atom is known as has divided the matter-measure in pradesa or unit space point. The exttwo varieties : number-measure and ension of space is denoted in the simile measure (Upama-mana). The form of these spasce points. The infilatter has eight v out of niteness of space is due its infinite which, palya and Sagara are definit number of space-points. These are ely time units and the rest six are the basis for length or distance units. length units. The simile measure, These are also the base for quantittherefore, should not be taken as ative descriptions of the canons. subclass of matter-measure of para These are termed as 'akasanulo or worldly type Of course, it would space atoms like matter atoms These be a different case if one assumes are the measures of minimum length them to be matter units because they and thus form its basic units. As the are closely related to matter. This space has extension, it could be 2-or will mean a regress point. In view 3 demensional also. Hence the basic of these discrepant facts, the Akala- unit of pradesa also forms tbe basis nka classification of measures seems for area and volume units. It has been seen that time and to be superfluous and not important. distances are independent of each A serious consideration is necessary other, still the length units are descon this point. ribed in canons as corelated with Basis of Measure of Length in time units. The larger units of time laina Canons : Space Point or palva and sagara-have been defined Pradesa on the basis of yojana-a length unit Tainas have independant reality of Though S. TP. RV and JDP follow space like time. It accommodates all this tradition, T the ADS and SK the realities in the universe and it is (Sutkhanddgama-1) deal length units the basis for their inovements. It was independently. For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Measure of Length in Bhag. discussed them as described in ADS. avati and other Jaina Canons Accordingly, these have three varieties The Jaina canons like B, ADS (i) self measure, (ii)utsedha measure SK, TP, RV, TS, JDP and others and (iii) pramana measure. These are written between 100 BC to 12th cene utilised in measuring lengths of ditury AD contain descriptions about fferent types and extensions shown in length measures. Muni Mahendraku- Table IV-All the above canons have marji-11!4 and Lishk et el 16 have these three Table IV-Uses of Different Length Measures Name Unit Equivalence Uses 1. Utsedha Utsedhangula, UA Measurement of heights of bodies and idols 2. Self or, Atmangula, AA 2UAB Measurement of utility Atma and useful small things 3. Pramana Pramanangula, PA 500/1000 Measurement of islands, PUA oceans, cities, solar system etc. types of measures. A critical and rent conditions and hence not taken comparative study of these measures as standard. will be presented here which are (iv) One atmangula unit is canonica summarised in Table V, resulting in lly equal to 2 Ua.16 the following facts : . (v) The angula unit is 1 dimensional (i) All scholars have accepted the as per JDP which is also known as: seven measure units from angula, A, Sucvanoula? 17 yojana, Y, as the practical units. (ii) (vi) One UY' (utsedha yojana) has All agree upon angula as the practi 7,68,000 angulas Taking this as the cal unit of length. The category of last unit, and assuming it as equal this unit determines the value of Y. to 4 K (kosas) or 8' miles (1 mile The basic A has been taken as UA. -1.66 kms-1,66,000 cms), 1 UA (iii) The standard unit of armangula comes out to be equal to 13,28000/ is the finger tip of a standard healthy person with a height of 84 self 7;68,000-1.73 cms. Datta and Singh 18 angulas 10 The human heights of 120 have shown that 1 Anguliparva of 108 or 96 A depend upon the diffe- Buddhist measure is equivalent to 16 . For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.32" or 3.68 cms. The UA of Jainas and 1 UA-0.5 AA. Hence 7 UAx has half this value, i.e. it is equal 24/2=84 AA, If one assumes the UA to 1.68 cms. It is on this basis that as 1.70-1.90 cms. the Lord's height 1 UY has been calculated to becomes to be a minimum of 7x24x equal to 8 miles or 13.28 kms. Thus 1.70-285.6 cms. or 9.25 feet. This by interpolation of yojana or extra value seems to be inconsistent on polation of angula, the UA has a all accounts for a man born in trovalue of 1.68-1.73 or 1.70 cms on pical Bihar area. Thus, he has que. the average. stioned both the above UA values. 19 He does not also agree with the In contrast, G.R. Jain has as paramanu or atom as the basic unite sumed a Hasta, H, 24=UA-45.90 of length due to the difficulties in cms and hence 1 UA-0.75''=1,90 cms. its standardisation. Instead, he has This means a UY-15.09 kms, or supported the Jaina concept of an100/11 miles instead of 13.28 kms. gula standard on the basis of being as above. He has used this value to natural, He has given a value of 0.42" calculate the velocity of light based or 1.07 cms, to UA on the basis of on its Vedic value of 4404 Y per many comparative references and Nimesa (0.25 sec.) which is suffi logistics. Based on this, 1 UY-5 ciently close to the current value.20 miles or 8 30 kms. and the height It must, however, be said that there of the Lord as 5.84 feet or 178 cms. is no confirmed base for this value which seems to be reasonable. He has given critical descriptions about of angula, though L. O also the various body heights in literature agrees with this value. The acceptance and has canonically defined the stanof different values for the same dard UA, However, his concept of basic unit creates doubt on the re natural angula being standard could liability of calculations based on them. not be justified on account of its larger variability than an atom. Muni Chandan'has also discussed the equivalance of UA on the basis Lishk et el! have given a fourth of height of Lord Mahavira as 7 H. value for UY as 0.085 km. (0.051 He maintains that the canonical miles) equivalent to a value of app. height is based on UA which is 0.001 cm for the UA. They have equal to 3,5 H in self measure. This suggested that the values of these is equal to 84 AA as 1H=24 AA units should be decided on the basis of For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ historical period and place. Thus they seem to be adding to one difficulty in the process of standardisation and he has conveyed that the value of st- andard basic angula is variable, that is, it is a secondary standard rather than primary as desired by canons. One would like to wonder how a variable quantity may be treated as standard. Moreover, the authors of ADS, B, TP, JDP and SK belong to the same side of the country and there should not be any variation in their descriptions. On the other hand, Akalanka and others originate from south and there should not be variations in the measures. But we see variations not only in both the groups, but in the same group also. One has to look as to the when and how of this variation. . Leagth Unlts Smaller Than Augula The length units based on UA are known as utsedha measures representing their division-based cate- gory. The smallest unit of the cate- gory is atom. As this is very fine, there is another practical uuit known as 'practical atom.' When we interpolate the UA units towards smaller nnits, we reach the point of practi. cal atom. Though the JDP mentions Trutirenu (urdhvarenu of ADS) as praotical atom, the ADS points it to be a much smaller unit (8_12400) The real preactical unit is an infinite multiple of this unit which has the same name in ADS and B, but Table V shows that its name is different in TP, RV and JDP. The same is the position of the second unit eight times larger. These two units should have uniform names in current times The cause of the different names should also be looked into. It is seen that there are 13 stages of smaller units upto UA in ADS while there are 12 stages in other treatises including Bhagavati. The how and when of this change req. uires further consideration. Is It the mistake of the copyist? Besides the above two differences, B 7100BC) and RV (650AD) have same names of other ten units upto angula. In contrast, there is similarity in names in TP and JDP (names of hair heads and yava or yavamadhya). This difference should also be looked into and formalised for the current age. It is clear from Table y that each of the 12 stages from angula backwards in eighth part of the preceding unit. The first unit, thus has a value of 1.6x10-10A. If we multiply this value by its om-equivalent of 1.70, the first unit has a value of 2.72x10-10cm. If one takes JDP as a little more practical, and the practical atom or trutirenu is taken as 8x8=64 times the first unit, the practical atom has a dimension of 1.75x10-8 cm. which is the size of the current scientific atom, This For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Table V. Undts of Langth Bhagavati B Trilokaprajnapti, TP A. Smaller Units Basic Unit Paramanu P 00P-1 Utslaksanaslakhanika. U oo ooP -Ubasannasanna, UooooP 8 U-1 Slaksanaslak hanika, S -1 Sannasanna, s 8 S-1 Urdhvarenu (Trutirenu), Tr -1 Tritirenu, Tr 8 Tr-1 Trasarenu Ts -1 Ts . 8 Ts-1 Rathrenu, Rr -1 Rr 8 Rr-1 Hajrhead. UBHH -1 Hairhead, UBHH (Devakuru-Uttarakuru) (Uttama Bhogabhumi) 8 UBHH-1 Hairhead, MBHH -1 Hairhead, MBHH . (Hari-Ramyak Area) (Madhyama Bhogbhumi) 6 MBHH-1 Haithead, JBHH -1 JBHH (Hemavata-Airayata Area) Jaghanya Bhogabhumi) 8 JBHH 1 Hairhead, PVHH -1 PVHH (Purva Videha) (Karmabhumi) 8 PVHH-) Liksa. Li -1 Li 8 Li-i Yuka, Eu -1 Eu 8 Eu-1 Yavamadhya, Y -1 Yava, Y' 8 Y-1 Angula. A -1 A 1000 A-1 Pramanangula, PA 500A -1 pa B. Normal Units 6 A-1 pada, pd -1 Pd 2 p-12 A-1 Vitasti V -1 V 2 V-24 A-1 Hasta, H -1 H 2 H-48 A-1 Kuksi, K 2 K-96 A-1 Dhanusa, D -1 D 2000 D-1,92,000 A-1 Kosa, Ko -1 Ko 4 K0-7,68,000 A-1 Yojana, Y -1 Y C. Larger Units 1000 A-1 PA' 500A-1 PA 1000 Y-1 PY 500Y-1 PY L Jagaksreni J-7 Rajju, R As in B 1 Rajju, R-1/7 Jagasteni, 1/7 J As in B For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rajavdrtika, RV P -1 Utsangyasangya, Uoo ooP -1 Sangyasangya, S -1 Tr -1 Ts -1 Rr -1 Hairhead, UBHH (As in B) -1 MBHH (As in B) -1 JBHH (As in B) -1 PVHH (Bharat. Airavata. Videha) -1 Li -1 Eu -1 Yavamadhya, Y -1 A -1 PA 500A -1 Pd -1 V -1 H -1 K -1 D -1 Ko -1 Y. 500A 1 PA 500A -1 PY As in B As in B 11 Jambuddivapannatti, JDP -L Avasannasanna, U -1 Sannasanna, S -1 Tr (Practical Atom) -1 Ts -1 Rr -1 UBHH P (As in TP) -1 MBHH (As in TP) -1 JBHH (As in TP) -1 PVHH For Personal & Private Use Only (AS in TP) -1 Li -1 Eu -1 Yava, Y -1 A 500A -1 PA -1 Pd -1 V -1 H -1 K -1 D -1 Ko -1 Y 500A-1 PA 500Y-1 PY As in B As in B Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 suggests that JDP concept of practical atom unit has the same atom dimension as the current one. In contrast, the unit of length smaller than atomic one is that of ato13 mic nucleus of 10 cm. This does not coincide with the canonical sma10 llest unit of 10 cm. It is, there fore, reasonable to suggest that trutirenu or practical atom unit should be recognised as standard unit with 6 a value of 10 cm and the canonical descriptions should be made consistent on this basis. The units smaller than this may be simile-based. the unit of 1/00x00 seems to be imaginary as it does not have a measurable value. This inference does not seem to be consistent with definitions of trasarenu and 2 ratharenu of ADS, but this seems better for accuracy. The ADS definitions of these terms seem to be akin to the Vaisesikas who have trutirenu as their standard length unit equal in size to the colloidal dirt particles seen floating in light path. This unit 5 is almost about 10 times larger than 22 the Jaina smallest unit. The discrepancy between the values of ADS unit and other reference units has to be explained. The common names of some of the units in Jaina and Vaisesika systems further suggest about looking into original source of these units. Besides concurring with the size of atom, the 1.70 cm. value of UA has another result to its credit. If one takes Y-8 miles and PY=500Y= 4000 miles, the velocity of light based on Vedic data comes 10 to be 1,40,930 miles/sec (2.34X10 cm./ sec). The value of 1.90 cm for UA gives this value as 1,87,300 miles 10 (3.10X10 cm) per second. These values are reasonably approaching the current values. This is quite encouraging. But when we move for distances in solar system, we find that we have the distance 14 times larger for moon and 30 times lesser for sun. This discrepancy is awaiting explanation. The other values of UA will increase the discrepancy still further. It has already been pointed out that the normal angula is 1-d and it is also named as sucyangula. There seems to be some difference in the 12 RV and JDP descriptions of this unit. But JDP seems to be more reasonable. This angula has three varieties as shown in Table IV. It is seen that there is difference beween the values of PA in Digam. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bara and Svetambara systems. No UA scale while the other PA is based comments have been made on this on AA scale. If both are taken on point by modern scholars who have the same scale, the difference will mostly mentioned this difference. For vanish, from the example of the equivalence, the two PA's must be Lord's body height it is the UA equal. One could suggest that this scale coined by canonicals. Thus the difference has secured due to the Svetambara value converted to UA two forms of angula units-self and scale will give us the Digambara tesedha, the one A A being double of value of PA. Some calculations on the other-UA. It could be surmised this basis are given in Table VI. If that the Digambars PA is based on one takes the Svetambar value. Table VI Some Calculations Based on Varioue Values of UA - 14 10 16 15 Values of UA cm: 1.70 1. 901 .07 0.001 UY (a) km 13.28 15.08 8.30 0.085 (b) miles: 8.00 100/11 5.00 0.051 PY (500 UA), km. 6640 7545 4150 42.33 miles 4000 4545 2500 25.55 PY (1000 UA), km 13280 15090 8300 8466 miles 8000 9090 5000 51.04 -8 1-8 -10 Size of Atom, cm 1.75x10 1.94x10 1.09x10 1.00x10 Lord's body height, cm. 285.6 319. 2 1 78 0.168 Velocity of Light UY 10 10 10 5 (a) cm./sec 2.34x10 3.10x10 1.46x10 1.49x10 (b) miles/sec 1,40,930 1,87,300 88080898.5 Distance of moon, PY (880 PY), lac miles 35,20 39.95 22.00 0.398 Distance of Sun, PY (800 PY), lac miles 32.00 36.36 20.00 0.204 of PA, the results will be highly presents a situation which was prediscrepant. valent in the scientisic world some The tseatment of current equi- 150 years ago when lack of standarvalence of UA by many scholars disation produced confusion and -8 For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. d Units 1. Ubasa-nansanna or the first Ubasannasanna smallest unit choked growth of science. The same is the case with the atom when scholars of the Orient are pitching on the indivisibility which has been shatterred. Jain has pointed out some problems in this regard and suggested the description to be taken in historical perspective. However, there seems a tendency in some scholars to trace canonical origin for all the newly developed facts and to either overlook or keep mum over the scientific evaluations of a large num. ber of discrepant canonical desriptions about the physical phenomena. Some times varied explanations are given for the same fact to make it scientifically consistent despite the fact that opposing or inconsistent results accrue from this trend. Some of the results of calculations based on current opinions regarding equivalent values of UA are shown in Table VI which will substantiate the above statement The calcultaions based on values of Table VII Current Values of Length Unit 2. Trutirenu or Practical atom 3. SA or UA, cm. 4. AA 5. PA 14 Lishk et el are most discordant, Table VI will confuse one to decied the truth or accuracy of the fact. It is worth consideration which of these values may be taken as applicable in all cases. Lord Mahavira must have given one value forit. How and when this vareety and values of angula started is a problem for futher research. One of the reasons for this might be the personal or literary communication gap between the scholara of different periods. This gap has vanished in this century and it is the best time for uniformity in units and their values. When areas or volumes are to be expressed, the 2-d or 3-d units are used. The 2-d and 3-d angula units are known as Pratarangula (Pra) Ghanangula (GA) respectively. Their values are equal to the square and cube of the angula unit. They are shown in Table VII. Units in Jaina Canons Current Values For Personal & Private Use Only 10-10 108 cm. cm. 0,001, 1.07, 1.70, 1.90 2 UA 500 UA, 1000 UA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 , 6. Yojana, Y (a) UY, km. (p) Py, km (500 UY) (1000 UY) 7. Rajju, R, km 0.085,8.30,13.28,15.09 42.83 4150,6640,7545 84.66 8300 13280 15090 Innumerable Yojanas 18 3.7x10-2.4x1021 7R=2.6x10-1.68x1022 19 (UA)2 (J)2 (UA)3=UA+Pr A (J)2=(7R)3=343 GR 1/64 GR 8. Jagasreni, J, km. 2h Units 1. Pratarangula, Pr A 2. Jagapratara Prataraloka, JP/PL 3-d Units 1. Ghanangula, GA 2. Ghanaloka, GL 3. Khanduka, k : Larger Units of Length The UA based Yojana, Y is the average value. It seems quite small for larger distances. Jaina acaryas have, therefore, coined some larger length units like time. These are known as pramana units. The PA based Yojana, PY, is a l-d unit in this direction. It has a value of 500 or 1000 times larger than UY or it is equivalent to 4000 or 8000 miles (1 Y=8 miles.) Other different values based on various values of UY, are given in Table VI varying between 6640-15090 km. These are mearsurable units. With reference to the dimensions of the universe, there is one more unit named as rajju, R. Canonically. it seems difficult to evaluate the unit of length of practical and current value for it, as its calculations involve innumerable number: Despite this, Jain and Jain" have calculated the value of rajju unit to between 1018_1021 kms. Jagasreni is still a larger unit which is equal to 7 R or between 1019 1022 kms. These larger units are just akin to the current units of Light year which has a value of app. 10" km. This sugg. ests that the larger units of length of the Jainas are sufficlently larger, These are also included in Table VII. The above larger units have also their corresponding 2-d and 3-d units For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ named as Prataraloka (PL) and Gha- more mythological. The current cent. naloka or Loka (GL, L) respectively. ury, however, requires uniform value These are aqual to the squarc and of PY for proper evaluation of vari .14 ous descriptions in canons, cube of Jagasreni unit Lokprakash 4 Some Descriptions Based on mentions an another of 3-d unit of khanduka, K equal to one-fourth Larger Length Units cube (1/64) of a rajju. This and its Many descriptions relating to derivative units are not found in larger distances, areas and volumes Digambara tradition. are available in Jain Canons. Some The above description of larger of them are presented here in current units shows the PY to be different terms in Table VIII. Let us first look in different traditions Thus, descrip. at the island-Jambudvipa-in tions based on them will have a Table VIII. Current Values for variance and their reliability will be Some canonical Descriptions. Items S : Values based on UY P Y based valnes 1. Jambudvipa (i) Diameter, 10o Y, km 15x105 7.5x102 (ii) Circumference, 3.16x105 y 47.4x103 2.4x103 (iii) Area 11.6x103 2. Bharatakhanda 5.9x101 7890 (i) Diameter, 526 Y 3. Mount Meru 3.5x104 (i) Under the Earth, 1000Y 7.5*104 7.4x106 (ii) Over the earth, 99,000Y 4. Jambu Tree (1) Diameter, 6Y km. (ii) Height, 6Y , (ii) Length, 8Y, 45,000 45,000 60,000 For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. Height (Lord Rsabhadeva) 0.06Y 6. Height of Palace, 225 D29 7. Length of Palace, 300D 8. Width of Palace, 150 D 9. Height of Vijayadvara, 8 y3 10. Diameter 4 Y which we live. It is named after a 25 Jambu tree in its centre. It is 6 Y in height, 8Y in length and 6Y in diameter. The corresponding descriptlon is given in table VIII. It is clear that this cannot be based on P Y. Basing it on UY also looks like an exaggeration. Not only this, 103 Jambu trees of half the dimensions of the main tree are surrounding it. If we assume that there is at least one tree surrounding it in one direction, there will be a row of approximately 27 trees of 60 km length covering a distance of 27x60=1620 km. in one direction. This is equal to a distance from Delhi to Kazipeth, Bombay, Veraval and Howrah. Thus, it seems that more than half of the present India will contain only the family of Jambu trees. This description seems to be imaginary when one thinks of current distances and dese riptions of the trees. 17 99 wr The Jambu island has a diameter of 105 PY25 This island has the Bhara takhanda27 with an area of 1/190 of main inland and a diameter of app. 3 910 metres 410 547 273 22 "" 120 km 60 km 526 PY. The island has Mount Meru28 in the centre which is 99,000 PY overland and 1000 PY underland. The current values for these descriptions in Table VIII suggest that it is very difficult to determine the category of reliability about them. Table VIII gives the values on the basis of UY= 15km. and PY-500 UY. Calculations based on other values of UY also yield similar discrepant values. These values can only be presently explained on the basis of faith in canons and religion which do not require verification. This, however, is causing erosion in faith. Dr Upadhye21 has exclaimed similarly in his editorial in TP adding that these descriptions are not appealing to the current scientific world. If we wish to convert the mythological category into reliability one has to fix, the canonical length units with a defnite current value uniformly. Most probably, this may not be possible. In that case, we must not insist on their permanent truth or omniscientist's wordings. They must be taken in historical perspective as an attractive mythology For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 so common in all the systems in 11, See ref 7, p. 206 : olden periods of their development. 12. Ibid, p. 207. A Pataliputra or Vallabhi type sang. 13. Kundakunda, Acharya; pancast iti may also be a way out. kayasara Bhartiya Gyanpith Delh References 1975, p. xxi. 1. Tarnjkar, M. S. et el; Prarambhika 14. Mupi, Mahendrakumarji-11 Visv Bhautiki. J Nath & Co, Meerut, Prahelika, Javeri Prakashan 1983, p. 6 p. Bombay, 1969. p. 233 2. Jain, N.L., Time Units in Jaino. 15. Lishk, S.S. efl; el: Length Units ir logy; A Survey, Tulsi prajna. Jaina Astronomy, Jain Journal . X-4, 22, 1984. 143, 1979. 3. Jain, J C. and Mehta, M. L. : Jain 16. Muni, Chandan Utsedhamana, Sahltya ka Brihat Itihasa-2, Mulyankana, Tulsi prajna, ix-7-9. = PVRI, Varanasi, 1983, p. 1. 4. Sudharma Swami, Bhagavati Sutra 17. See Ref. 6, p. 237. 17. See Ref. 6, p. 237. I, JSR, Sailana, 1966, p. 1038. 18. See ref. 14, p. 236, ref. 1. 5. Acharya, Yativrsabha Tilovana 19. Jain, G.R; Cosmology, Old and nnatti 1, JSS Sangha, Sholapur, New, Bhartiya Gyanpith, Delhi, 1956, p. 13. 1975, p. 83. 6. Acharya, padmanandi, Jambuddi 20. Jain. G. R: KCS Felieitation vapannatti sangaho, ibid, 1958, Volume, Rewa. 1980. p. 377. p. 237. . 21. Jain, L. C., Tiloyapannatti ka 7. Bhatta, Akalanka, Tattvarthavar Gapita in JUP; JSS Sangha, Sh. tika 1, Bhartiya Gyanpith. Delhi, olapur, 1958. p. 20. 1944, p. 20508, 22. Gautam, Akshapada, Nyayadars8. Chakravarty, Nemichand; Triloka- ana, Bauddhabharati, Varanasi, sara, SDJS, Mahavirji, 1975, p.12 1976. p. 326. 9. See Ref, 8 p. 13. 23. See ref. 7, p. 1208. 10. Acharya, Pushpadant and Bhutbali 24. Jain, N. L; Atomic Theory of Satkhandagama-1, Amraoti, 1939, Jainas; an Evaluation, Tulsi prajna, xi-1, 1985. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. See ref. 7, p. 169. Bhartiya Gyanpith, Delhi, 1944. 26. See ref. 7, p. 170. p. 124. 29. See ref. 5, p. 145. 27. See ref. 7. p. 190. 30. See ref. 6, p. 5. 28. Suri, Shrutsagar; Tattvarthavitti, 31. See ref. 5, preface-1. Abbreviations/Symbols A Aagala . *PA Pramanangula AA Atmangula PY Pramana Yojana ADS Anuyogdvdrasutra RV Rajavartika/Tattvarthavdrtika B Bhagavatisutra SA Sucyangula GA Ghunanigula . ! SK Satkhanddagama.1. GL Ghanaloka PL Prataraloka H Hasta PLA Pratarangula J. Jagasreni For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Statement of The Earth Rotation Research Inst. Mehsana Thoughts of our Research Worker Since last 20 years I have enga ged myself in impartial investigation and research of the shape and size of the earth and its rotation. I am also trying ro find out the truth of scientific aeronautical achievements of the present day through standard Indian civilization and phylosophy. I have studied deeply and basica lly the statements and opinions of the space research scientists regarding ascending of the appollo 11 on the moon and the scientific analysis of the earth brought from the moon. And hence certain important and thoughtful points have cropped up, which I am putting before you as yourself being a wellknown authority of the present day space science and sincerely hope that you would oblige me with your clarifications, if any, regarding the above, aftergoing thr. ough the under mentioned points of with definite reply. (1) Appollo 11 was thrown vertically up 190 miles above by a heavy blast of saturn 5. It then went' round the earth twice and then it glided towards the moon. If so, then is there any specific reason of the 190. miles height. (2) There are radiation belts around the earth in which, above the inosphere no radio waves can pass through, but due to excessive frequency, possibly it may go, then it cannot return back because They all disappear, emerging in cosmic rays, This scientific presumtion regarding the radio programme is accepted by all throughout the globe, then how aeronautic scientist continued the radio communications with the aeronauts in space through the Appollo 190 miles deep in to opposite side of the ino-sphere belts. site side of th (3) And there is no atmosphere in the moon then, how is it posible to destroy the rocket and to lessen For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the speed while returning to get out (7) Ths earth brought by the of the gravity ? aeronauts of Appollo 11 was damp How the blasting of the rocket is at 5"-or 6" deep. Because there is passible without the atmosphere ? no atmospoere in moon, the sun (4) How the possibility exists. of shines severely and therefore how dampness can exist in the earth of the ice and vapour upon the windows the moon ? of the plane as complained by the space travellers in the appollo. (8) There is no atmosphere in the moon, so with the sun in the Is there any possibility of ice day, twinkling stars are also visible, and vapour in the airless vicinity That is what the scientists say. Then out of the amosphere of the earth ? what can be reasons that the films (5) Under the presumption that of Appolloo 8, 9, 10 and 11 or the the moon travels at 5 degree of the photos taken by the Appollo travellearth and therefore the space scienti ers do not show the twinking stars ? sts allowed the appollo at 7 degrees. (9) When there is no atmosphere But in reality on 30-6-69 when on the moon then why scientists appollo 11 touched the moon then cautioned the aeronauts of Appollo the moon was at 27 degrees latitude 11 to keep themselves away from the from Delhi and Cape Kanedy. I, for possible terror of insects ? two months, with the help of teles And why aeronauts on their retsope, observed the plane sastern and urn of the earth were kept in the how it was' possible that appollo 11 closed glass room 11 (eleven) days which went through at 7 degrees continuously reached the moon obviously at 27 (10) The aeronauts of Appollo 12 degrees. felt heavy storm of dust and stone (6) According to the opinion of pieces due to heavy winds so that the space scientists the moon is a they felt severe uneasiness and then dead planet having no atmosphere, the scientists from the earth instruthen, how is it possible according cted them to take pills. Then how is to the statement of the aeronauts the it that out of the atmosphere of the place where the Appollo 11 got down, earth where the the atmosphere is stones earth sand and metal pieces zero, such severe winds were felt in were in existence ? Then without air the moon ? and water how could the rocks be (11) There is severe heat in the changed into pieces. atmosphere on that part on the moon CS. For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ where the sun shines and on the other side where the sun does not shine there is severe cold. That is what is told on behalf of the scie. ntists. But without atmosphere how the severeness (severity) of cold can remain in existence ? (12) On the day of the full moon the moon is visible a full nine inch globe from here. In fact if Appollo 11 has reached the moon, then, from there i. e. from the moon the earth which is four times as big as the moon must be visible as 36 inches globe but not a single picture of photo shows the big earth. What can be the reason ? (13) The prevailing faith that the moon is a part cut out from the side of the Pacific ocean has turned rootless by the analysis of the rocks and the stones brought by the App- ollo travellers. Then why not other conceptions regarding the moon ate also untrue and vague ? (14) The distance between moon and the earth was supposed to be 2,40,000 miles but through the lesser rays, of the Appollo 11, it has been fixed 2,24,000 miles. How could the Appollo 11 reach the moon exactly when there were no definite clear conceptions regarding the distance of the moon ? : (15) What can be the reason for the travellers of Appollo 8, 9, 10, and 11 to give the descriptions of the earth which are quite different and not alike? They have given their descriptions after going one lac miles up from the earth. Some one has seen the earth like a flat dish. Some one has described the earth as a ruby fixed in a black velvet and few have seen the earth like a tennis ball. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Astronomical Conclusions Vu Damodar J. Kotak, Khakrechi Gate, Morvi, Saurashtra, India Night can spread its darkness over half the world only but, modern science of Astronomy has spread its ignorance over the whole world. This will inspire us to study minutely the subject; and favour of figures, correct on Mathematical verification, encouraged us. Scholars on the subject have been amazed at the facts and figures. The Editors of Vyas Panchang, Gondal and Astronomical Magazine Banglore have reproduced those booklets for their reader's benefit. Author of "Eastern Astronomy and Khagol Vignyan." NEW MODERN (1) The Earth and its attendants. (1) The sun and its' attendants. (2) The earth described as unmo. (2) The inactive Earth described ving, stationary as per 'vocati- as possessed of ferociouson's Achala, sthira etc. used velocities. . for it by the Hindu Mythology. (3) Our Cinema-hall, its curtain (3) The preceding sciencists have and pictures shown upon it concluded the Hall (Earth) as are just the copy of the revolving, wise professors of creator's earth, the sky and the universities have approved the luminories. it too. (4) Flying birds, aeroplanes and (4) Soldering of all these with the sputniks should lose their Earth, seems to have been vicinity with the Earth if the concluded by the preceding Earth be possessed of its so scientists. called annual velocity of 65000 miles an hour, For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) The word PRUTHU means (5) The sun, being described bigger big and as such and most luminou's, is being Pruthvi the Earth must be hidden by the so called smaller bigger than the sun. earth. (6) The second part of the constell- (6) As canstellations possessing ations further East to the first, velocity were concluded stat. comes in the vicinity of the ionary they had to conclude sun being impossible, sur- the stable Earth having annual passing of these parts is velocity. automatically proved. (7) The sun has becn rotating round (7) The Earth is said to be revol the Earth from the East to .ving on its North-Soath axis the west. from the West to the East, (8) The Sun has been posseessing (8) The Earth is said to be posses annual velocity, North to sing annual velocity West to South and vice-versa for the East, throughout the year. rest half year (9) Owing to th@ velocity of its (9) The position of the far distant own, the sun is being observed sun southward in the morning " Southward in the morning being changed Northward in the * while northward in the evening evening by revolving of the from the Eastern Hemispere. Earta on its so-called axis. (10) Geometry proves that the (10) The Modern Astronomical western hemisphere must have Edifice with the foundation in sunrise from the North-East the sky crumbles down on and Sunset towards the these points. Southwest (their's) (11) The lantern and heater of the (11) Tne Sun and the Earth have Earth the sun should be been compared to a ball and smaller than the Earth. and the top of a pin respectively. (12) The nearer the sun can only (12) Even far distant sun furnishing furnish the required heat required heat to the Earth, to the Earth, For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) The Earth remaining 23 1/2 bent towards the sun with its so called daily veloclty. (14) Their figure shows the Earth nearest to the sun on these days but either hemisphere does not have summer (15) The Earth though' concluded faithest from the sun on the date, the hottest day prevailing upon the Northern hemisphere. (16) The west seems to have failed to find out this truth. (13) The sun daily passes over the equator of both the hemisphere 23 1/2. (14) The sun passes over the midpoints of the equator of both the hemisphere on the 22nd March and 22nd September. (15) Owing to the sun's annual velocity North most on the 22nd June the day is longest over the Northern hemis phere. (16) The Sun's new year commences from the 1st of Chaitra (about 8th of April) (17) (Grammar Support) The root Aya means to go, therefore the sun is subject in the word UTTARA YANA i, e going to North. (18) The planet Moon is second to the sun only. (19) The Moon has been rotating round the Earih from the East to the West. (20) The Moon too possesses annual velocity from the North to the south and Vice Versa. (21) The Moon completing its 57 obits at the end of 59 days. (22) The has been possessing light of its own. (17) The Earth should move to the reverse direction to transfer the sun Northward. (18) The Moon has been concluded as the Earth's planet only. (19) The Moon has been rotating round the earth from the West to East. (20) Makes no motion at all. A (21) The Moon completing only orbits during the while. (22) The Moon having reflected light * of the Sun For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) The Moon establishes month of its own the lunar month. (24) The Moon's annual velocity Northmost on about the 22nd January causes winter intese (over the northern hemisphere). (25) Mostly 12 lunar months complete one Lunar year. (26) The Moon's new year commences on the 16th of Aso (about 22nd of october) (27) All planets have been rotating around the earth from the east to the west. (28) All planets are invisible when nearer to the sun. (29) Here's a highway for the completion of all planet's years. (30) The New Theory has antomatic change of season, and day long or short. (31) Only the New Theory can draw a figure showing the Earth, the planets, constellations and the North polestar in one and the some direction, 26 (23) Waxing and waning, Ebbs and Tides force them to adopt this. (24) This has been attributed to the so called annual velocity of the Earth. (25) The completion of their year neither on the Earth completing is said to be annual orbit nor according to the anuual orbits being complted by the prominent planets. (26) Indian Almanae publishers were aware but to harmonise with the sub-seasons they commence the new Lunar year from the 1st of Kartik. (27) All planets and our earth are said to be rotating round the Sun form the west to the east, (28) The so-called annual velocity of the Earth would render them visible occasionally. (29) They have failed to solve these problems. (30) The irrelevant annual velocity of the Earth is proposed to be the cause. (31) The preceding scientists must fail to draw in one and the same direction. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) The North polestar being (32) They have concluded millions of very near, is observed at the miles distance. same degree if our city is situated on the Northern Hemisphere. (33) The New Research Maker has (33) They have concluded constell detected that "The Constellat- -ations as stationary. ions are slowest in mileage but fastest in degrees." (34 Years of all planets except the (34) Some almanac publishers too Moon are being completed on have been confused on the their again being contravellor point. with the first part of the constellations. (35) Human eye-sight is capable to (35) As if Divine eye-sight be observe stars distant about possessed by humanity: they 75000 miles. have concluded millions of miles. (36) The Seven Stars have been (36) These stars too have been rotating round the North pole concluded by them as stable, Star, (37) The sun has diameter of 1000 (37) They have concluded the sun's miles only. diameter 8,50,000 miles. (38) The sun is 42000 miles distant (38) They have concluded the sun from the centre of the Earth. distant about 93000000 miles. (39) The above distance is corro- (39) Their distance figure accrues to borated by Morvi Rajkot about. 003deg only on verification, temperature difference 8' while noon. (40) The sun's velocity from the (40) They have concluded the sun East to the west is 15o of as stable, but little moviag. 11000 miles per hour. (41) The sun possesses annual (41) They have concluded the sun velocity one mile per hour. possessing annual velocity 1" daily. For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 (42) The above velocity can be verified by the mileage of our Torrid zone. . . (43) The Sun's daily velocity East to west accrues to 360deg or 264000 miles (42) The sun's said to be moving from the west to the East exposes them on the contrary. (43) The Sun's daily velocity 360deg has rather been a pit fall for them to conclude the sun as stable. (44) They have failed to go so deep. (45) They have concluded, about 12000 miles. (46) They have concluded about 232000 miles distant. (47) The Moon is said to be trave l ling 12deg only daily, (44) The Sun's lighting capacity on the Equator is from 42,2000 miles and 80deg miles more but indistinet. (45) The Moon has a diameter of 750 miles only. (46) The moon is 36750 miles distant from the centre of the Earth. (47) The Moon has been travelling 347 2/3deg or 223550 miles daily from the East to the west. .(48) The Moon's annual velocity per day is 21 miles only. (49). The prominent planets' annuat velocity per day is 1-/1750 eth of their distances. - (50) The constellations are 35000 miles distant from the centre of the Earth. (51) The daily velocity of the constellations is 361' or 220600 miles East to west. (52) Constellations occupy 360deg or 220000 miles in the sky.. (53) Bigger parts of the constella- occupying 18000 miles. (48) This cannot be expected from them. (49) Distance 42000 miles and 36750 connect these links. (50) They believe them millions of miles distant, (51) They stable, have concluded them (52) The degrees they do agree. (53) These 12 parts are called Rash. ies by the Alamanac Publishers. tions For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) Smaller parts each occupying (54) These , 27 parts are called 8000 miles. Nakspatras. (55) 4000 miles thus unaccounted (55) This Abhijit Nakshtra is the for as occupied by 28th cause of 5.1/4 days excess of Nakshatra. th: solar year, (56) The degree of the constella- (56) A very hard problem for them. tions thus occupies 600 miles. (57) The constellations daily surpass (57) Acquiring master key of the the sun, the Moon, Jupiter science of Astronomy deemed and Saturn by 1', 13 1/3, 2 as divine grace. 25deg and 1/30deg or 600, 3000, 48 and 20 miles respectively. (58) Thus vary the duration of the (58) The master key solves these sun's. Jupiter's and seturns problems in no time. year for 1. 1/2 and 30 solar years respectively. (59) The main planets are 1750 (59) Their distance figures are very miles distant from each other. big. (60) The nearest is the Moon then (60) Wrong data tend to their Mercury, venus, sun, Mars, fanciful results. Jupiter and saturn but Rahu and Ketu are in one and the same orbit 49000 miles distant. (61) The North Pole star's distance (61) This is why it appears less from the sun diminishes on brilliant in June, July. the 22nd June by about 1500 miles. (62) 5-1/421 ir 621 has the (62) This proved as the guide to the same product science. (63) 2-2/3 solat year's or 2-3/4 (63) Combination of the Solar and Lunar year's days accrue 974. Lunar years becomes thus unabated. (64) The Earth has been proved (64) No opposition is expected from stationary vide the books by the sanes and little care bread. about 30 causes of common fools. sense Mathematics etc, For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) These and the Bharatiya friends cannot be forgotten. (65) London "Times' 66 V.0.A. Washington and Universities of Oxford and Tokyo have responded in a befitting manner. (The Earth is not round" "The Earth does not rotate" And Yet.. How is it that --there is a differerence of lo Hours and 30 ni minutes in the time of the sunrise between India and America ? - there is a day or night For six months at the polar region ? --there are different Seasons at the same time in India and Australia ? --the moon wanes or waxes ? -the moon is self luminous ? What is the natural shape of the earth ? The tide in the sea is not due to the lunar attraction or Froce. Literature on those and othersimilar topics is in the press please Contact through correspondence JambuDvip Nirman, Yojna. Palitana (Saurashtra) For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Eastern Astronomy By . Damodar Jivaraj Kotak Figure showing both the velocities of the sun, Causes for the world being stable, 1. No vehicle or plenet can carry along with itself the atmosphere. How can our world ?, 2. We do not experience permanen. tly wind blowing from the East. the so called daily velocity direction of our world. Therefore it is being proved that the velocity is fictitious, 3. Had our world been possessed of great velocities we cannot obtain velocities of other planets. 4. No Luminaries are being observed regularly rotating from the 'west to the east. How can our world ? 5. Our creator cannot be expected to be a fool to compel other planets and star group to possess velocities of their own in addition to the so-called velocities of the woltd. . . 6. we cannot endure quaking of the Earth even for a few seconds: How can we endure its gigantic velocities, 7. As the difference of the moried and the noon temperatures, is my. more than. 00004 (degrees) in distance between the sun and la so-called daily velocity of the woln is fanciful. 8. we have geometrically prover vide the Vyas Punchang st 2011 that the velocity of the Moon is +348deg daily, had our world been possessed of 360deg velocity daily, the Moon should set just after 6 hours. But as the evidence disproves this, our world is definitely stable. The star groups and planets The sky seems barren during the day time, but after the sun-set all luminaries begin to shine accor-. ding to their more or less capacities Even the Moon can shine after she has passed about 12 thousand miles from the sun. Other planets ean shine after they have passed about 37 thousand miles off. The Greatest clock of the Creator with many Hands : . The following table will enable the reader to know the distances and velocities, For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 'Washir group -7400 respor'on e of a Distance from More or less daily velocity (65) Londonet or the centre of in miles than the sun in the world. Degrees. of O: 36750 . -12 1/3 mannercury 38500 -1800 -3 . enus 40250 +120 +1/5 Sun 42000 Completing orbit only Mars 43750 +320 +8/15 Jupiter 45500 +552 +23/25 Saturn 47250 +580 +29/80 Rahu & Ketu 49000 +564 47/50 Rashies & Nakshatras 35000 +600 +1 E,&O.E They are all rotating around in The sun has diameter of 1000 H their own orbits, but for the sake one thousand) miles only. The dis of comparson they have been supp- tance of the sun as shown in the osed to have been rotating in one last chapter is 42000 miles only. and the same orbit of Rashies i. e. Figure showing size and distance 220000 miles. of the sun and the world where in Intelligent reader can well unde- there is possibility of night. rstand that "The Moon changes The temperature at Morvi or Nakshatra daily' in this way. . Rajkot corroborates the above dist ance. It being 84 at noon and 76 in 7400 miles + 600 miles=8000 miles the morning, the ratio being inverse. or 13 1/3o. As the sun has a daily CAUSES FOR THE SUN BEING difference of 600 miles, only one SMALLER THAN THE WORLD Nakshatra can pass by the sun after 1. The sun being a lantern or 13 1/3 days. Let it be explained that heater for the world should be smaeach Rashi occupies 30deg or 18000 ller than our world. * miles in the sky.. . . 2. As our world does not posses THE SUN a diameter of about 64 lacs of miles Alike the velocities of the world, to hide the sun the diameter of the the modern belief about the distance sun taken as 1000 miles is credible. and the size of the sun is horribly. Causes for the sun being much untrue. nearer, For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** 10) The breezes of wind would THE MOON frustrate the sua-heat from about The present belief about the Moon nine crores of miles. is no less untrue. The Moon is second (2). As the difference between the to none except the sun, The Moon morning and Noon temderature doe's has a diamoter of 750 miles only, not corroborate, the so-called dista. The velocity of the Moon is 9314 172 the of about mine crores of miles, miles only. The daily velocity (annual) the distance is fictitious. brings 21 miles only. As explained before, he visits each Nakshatra dalilj. (3 Odr world should have to The Moon has got light of his own possess a wametet of about 64 ctotes but it can be supplied to the world of miles Por experiencing summer and winter in the Northern and from ice covered part only. He can not regaia sold from the world, his Solathore beitsplatre at a time. rear part being in front of the sun Votocity of the suh: The for 15 days. Mit 15 days hit has ondy, velocity of the sun is 360deg of been nourishitrg himself double that 264000 miles. The sum also possesses of his daity atms to the Wotld. The an annual velocity of 24 miles daily. ocean has entrusted the Moon to 365 1/4 x 24-8766 miles i. e. 4383 miles distribute nectar among from the north to the south and and trees. The ocean is eagerly awa. 4383 miles from the south to the iting the arrival of the Moon for north to and fro. this purpose. The 'tefiuit of annusi Who can dare to refuse the above velocity of the Moon is 2200 juttuary figures as our Torrid zone is an to bid July from the North to the evidence. South and vice vetsa. The real thuse As the capacity of giving light by of the changes of weatheis is the the sun is 43000 miles only the North annual velocities of the two prothis pole star is ever observed from the next planets. Northern hemisphere. The North The North pole Star tid the Service pole Star is about 44 114 thousand Stars : miles on the 22nd June and 45 374 The North Pole Star distance thousand miles on the 22nd Decentibet. from the centre of the wotld has The sun has been attributing upon been geomettically accrued as 16000 the fictitious velocity of the world, miles only. The general stac groups, the 'cause being the changes of are propelled by the North pole Star weathers, through the seven stars, Alike two . ... LAL For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 main star groups, the seven stars 9. The sun moves from North have a daily velocity of 361. to south from 22nd June to 22nd In the compass of an article this December. is more than sufficient. And version 10. Th@ sun takes 365 1/4 days of our booklet "khagol vigyan" to complete the annual route to and EASTERN ASTRONOMY, to arouse fro. the whole world. Approach to the 11. The sun as well as the Moon Indian Government since last three passes over equator at 23 1/2 years has proved invain but the Editor of the Vyas Panchang enables the 12. The sun as well as the Moon absorbs world to know cold or heat delivered by the new Theory. them and made many fold by the DELIBERATIVE EQUATION: world. Curiosity & Logic - Faith Logic + Absolute = Obstinate 13. The respective figures of the Elements of the Eastern Moon are as per table No...mod Astronomy. 14. The above distances are from (AII rights reserved) the centre of the Earth. 1. The world as well as the North 15. The waxing and waning of Pole Star are stable. , the moon are due to the vicinity 2. All planets have been rotating of the rear or front half of the round the world. sun. 3. The diameter of the sun is 1000 16. The change of weather on (one thousand) miles only, no either hemisphere is due to the annual 4. The distance of the sun is 42000 velocities of the sun and the moon (Forty two thousand) miles only. 17. The distances of the periodio 5. The daily velocity of the sun stars are 35000 miles only their is 360deg or 264000 milees East to west. velocities 361deg or 2, 20, 000 miles 6. The velocity of the sun from daily. the East to the west is 11000 (Eleven tholasand) miles only per hour. 18. The main planets the Moon 7. The velocity of the sun from the Mercury, the Vanus, the sun, North to south or from south to the Mars, the Jupiter and the saturn North, is one mile only per hour. are all at a distance of 1750 miles 8. The capacity of the sun to to each other. The remaining, two deliver light is. 42200 miles distinct have been rotatiug in one and the and 800 miles more instinet, same orbit of 308000 miles. For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mathematical proofs for the new theory 1. corroboration of the temperature 84 at the Noon and 76 in the morning at Morvi and Rajkot according to the distance figure of the sun miles 42000 42x2 = 84 38x2 = 76 Ratio being inverse. 2. Our Torrid zone being about 4309 miles according to the New Theory's annual route of the sun. 365 1/4x24 = 8766 miles i.e. 4383 miles to and fro. 3. Disability of the sun-light beyond 43000 miles while Uttarayana and Dakshinayana to the polar Regions. 4. The longest and shortest day at the Northern hemisphere on the 22nd June and 22nd December as per figure No 4. 5. Good bye by the winter at the Nothern Hemisphere from the 22nd January, according to the New theory's annual route of the Moon. 6. Total disagreeing of the temperature being maintained aecording to the distance fiture of the western belief. 35 Miles 7 1/2 crores say 10 crores. 4000 Miles Radius of the world. Moon distanee being diminished that much 1.e. 4 4000 100000000 100000 0.00004 degrees difference of the tcmperature. 7. Annual velocities of the sun and 1 the Moon being -eth of their 170 distances. 42000 1750 For Personal & Private Use Only = -24 miles, 1750 2 Miles. 8. Occupation of 8000 miles by each Nakshatra Group and 18000 miles by each Rashi Group in the sky. 8000 x 27 216000 miles + 4000 miles of Abhijit Nakshatra completing the Nakshatra Group orbit of 220000 miles 35000 distance from the Earth Centre. = 08 .. 70000 miles miles orbit (See fig. what more can you single individual, anybody = = 21 diameter 22000 No. 1.) expect from a unaided by Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Military Quarter Morvi Dt. 18th July 1955. Damodar Jivaraj Kotak Research Maker. Table Showing Particulats about the Sun and the Moon Diameter Distance in Miles from the Earth's Name of Planets 1. 1.Sun 2. Moon Annual Route in Miles 6. 1.0766 2.7434 Name 1.. Solar year Lunar year 2 1000 750 Daily Velo city. 7. 24 21 36 2. 730 1/2 708 Military Quarters, MORVI (Saurashtra), INDIA Dt. loth July 1956, Centre 3. 42000 36750 Moving from North to South 8. Table Showing combinations of the Solar Days of Days of Additional twb years thonth 22nd June to 22nd December 22nd January to 22nd July 4. 360 3471/3 Average days of tight months 3. 243 1/2 236 4. X 30 Daily velocity In degrees/In miles For Personal & Private Use Only 5. 264000 223530 Lighting Capacity in Miles 9. Distinct 42200 Indistinct 43000 Distinct 36500 Indistinct 37000 and Lunar years Total Days 5. 974 974 E. &. O. E. (Damodar Jivaraj kotak) Research Maker Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 vAMya! piyA! vAMgI cai!!! *S pRthvI cha ? cha? *| aghoTaloM-, para jalcha ? AI zuddha pani Amira o pI hAyatA pATIlA (sausA mAM 40 IRONTHS Ara raheMTara zrI padIya borA ciorner we padhA!! tyAM Todczaz* E27 372 ..ApalI pRthvI hivasa-rAta rAha mAyA * dhaMdraumAnI va *tumeMTa dAMDA DA Tivala ra bha? Catela-amerikA para / asA sUryaDaTELog vice bha para anaTa mukhyamAmA, aDa vividha mADaTI, orsee7, rasazI mAhi Serving Jinshasan 082901 Gyanmandir@kobatirth.org * Vor a Vite me ayanmandirakopatirth.org CUCAIA1077 MEU, el, * nivaTa. pATIla (e) 337800 zrI vardha2 3 4TI. For Personal & Private Use Only paga: nyAna.dayapurA,amahApATa...:7574Y