Book Title: Dharmopadesh Shloka
Author(s): Sushilsuri
Publisher: Sushil Sahitya Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002337/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvamunipativiracita dharmopadeza-zlokAH AMERRIES SAGARMATER DA on2020RRO 00AS 100000000 0000 0000 100.00 00000 00 0000000 0000000000000000 0000000000 0000000000 2000 000000 00 00000 77 00000010000,000 000 garisa anuvAdakartA : AcArya zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan zrInemi-lAvaNya-dakSa-suzIlagranthamAlA ratna 85 vA Wan a 95595555555555555555555555555999999 5Bu Bu Bu pUrvamunipativiracita * dharmopadeza-zlokAH * 55555 94545555555555555555555555555559) tasyopari saMskRta-hindIbhASAyAM anuvAda-kartA paMnyAsazrIsuzIlavijayogaNI vartamAnAcAryadevazrImadvijayasuzIlasUriH * sampAdaka: * paMnyAsazrIjinottamavijayo gaNI * prakAzikA * 'zrIsuzIla-sAhitya-prakAzana-samitiH' jodhapura (rAjasthAna) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIra saM. 2516 vikrama saM. 2046 nemi saM. 44 5 pratiyA~ 1 500 prathamAvRtti mUlya 11) rupaye * prApti-sthAna x [ 1 ] zrAcAryazrI suzIla sUri jaina jJAna mandira zAntinagara, sirohI ( rAjasthAna ) [ 2 ] zrI neminAtha jaina zvetAmbara tIrtha ambAjInagara, phAlanA ( rAjasthAna ) [ 3 ] zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina TrasTa agAsItIrtha, virAra (mahArASTra ) * mudraka *. tAja prinTarsa, jodhapura ( rAjasthAna Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa...ma...paM.Na... - ' * jainadharmadivAkara * jinazAsanazaNagAra * zAsanaratna * tIrthaprabhAvaka ___ * rAjasthAnadIpaka * marudharadezoddhAraka * zAstravizArada * sAhityaratna * kavibhUSaNa * zruta - saMyama - vaya sthavira * sugItArtha - mahApuruSa * sakriyApAtra * sugRhItanAmadheya * prAtaHsmaraNIya * nityavandanIya * paramapUjya - paramopakArI * prAcArya gurudeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI mahArAja sAhaba kekara-kamaloM meM yaha kRti sAdara samarpita -paMnyAsa jinottamavijayagaNI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * purovacana bhagavad kundakundAcAryadeva ne munidharma meM dhyAna aura adhyayana karanA mukhya batAyA hai / inake binA munidharma kA pAlana karanA vyartha hai bhANAjbhayaNaM mukkhaM jai dhamme taM viNA tahA so vi // 10 // - rayaraNasAra prAcIna RSi-muni dhyAna aura svAdhyAya meM hI apanA upayoga sthira karate the aura apane gahana adhyayana ke phalasvarUpa sva-para upakAra ke nimitta apane jJAna ko sUtrabaddha yA kAvyabaddha kara zubhopayoga meM rata rahate the / mUlataH aisI racanAyeM svAntaH sukhAya huA karatI thIM tabhI to unameM se adhikAMza ke racanAkAra, racanAkAla Adi ke sambandha meM Aja hameM koI jAnakArI nahIM miltii| jaina racanAkAroM kI saMskRta, prAkRta aura apabhraMza meM aisI anekAneka racanAe~ hastalikhita granthabhaNDAroM meM Aja bhI upalabdha haiM / samyak sampAdana sahita unake prakAzana kI prAja mahatI AvazyakatA hai / T ( 4 ) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannatA kA viSaya hai ki aisI hI eka ramyaracanA kA prakAzana suzIla sAhitya prakAzana samiti, jodhapura 'dharmopadezazlokAH' zIrSaka se kara rahI hai jo 'pUrvamunipati' viracita hai| Aja ina racanAkAra ke sambandha meM aura isa racanA ke lekhanakAla ke viSaya meM koI jAnakArI upalabdha nahIM hai, anyathA sampAdaka munizrI isa sandarbha meM avazya kalama calAte, astu / 126 zlokoM kI isa racanA ko sarvajanopayogI banAne ke lie pUjya AcAryazrI vijaya suzIla sUri jI ne paryApta zrama kiyA hai| ve svayaM saMskRta ke siddhahasta kavi aura gadyakAra haiN| unhoMne pratyeka zloka kA padaccheda, anvaya, zabdArtha, zlokArtha (hindI) aura saMskRta gadya meM anuvAda likhakara racanA ko sarvajanagrAhya banA diyA hai| rucizIla jijJAsu isakA svAdhyAya kara bahuta lAbhAnvita hoNge| pravacanakAroM va upadezakoM ke lie to yaha kRti bahuta upayogI hai, eka zloka ko mAdhAra banAkara guNaviziSTa mahApuruSa ke caritra kA AkhyAna kara pravacanakAra apanI bAta ko zrotAoM ke hRdaya meM AsAnI se praveza karA sakatA hai| racanAkAra ne pratyeka zloka meM eka guNa/bhAva ko viSaya banAyA hai aura usameM prasiddha viziSTa jana kA ullekha bhI kiyA hai| acchA hotA, sampAdaka munizrI thor3A zrama Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara ina viziSTa vyaktiyoM kI kathAe~ bhI saMkSepa meM pariziSTa meM sammilita kara lete taba yaha kRti aura adhika upayogI ho jaatii| racanAkAra ne anuSTup chanda meM dAna, zIla, tapa, bhakti, kSamA, krodha, tRSNA, ahaMkAra Adi aneka guNAvaguNoM para kAvya-racanA kara AtmavikAsa kI preraNA kI hai| yaha choTA chanda yAda karane meM bhI AsAna hai / maiM isa ramya racanA ko sundara rIti se prakAzita karane hetu 'prakAzana samiti' ko hArdika badhAI detA hU~ tathA isako sarvajanagrAhya banAne vAle prAcAryadeveza zrImad vijaya suzola sUri jI ke prati apanA AbhAra vyakta karatA huuN| prAcAryazrI abhIkSNajJAnopayogI haiM aura isa vRddhAvasthA meM bhI sAhityasRjana meM unakI ruci aura tallInatA sarvajanastutya hai| maiM prAcAryazrI ke svastha aura dIrghajIvana kI kAmanA karatA hU~ aura apekSA karatA hU~ ki ve isI taraha mA~ sarasvatI ke bhaNDAra ko samRddha karate raheM / jodhapura 2 jUna, 1963 vinIta DaoN. cetanaprakAza pATanI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pa. pU. prAcArya bhagavanta zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. // RNASI N 555 jaja // ....:.. pU. paMnyAsa zrI jinottama vijaya jI gaNivarya ma.Wan pU. muni zrI ravicandra vijaya jI ma. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAvaka-kavidivAkara dezanAdakSa pU. prAcAryadeva zrImad vijaya dakSa sUrIzvara jI ma. sA. ke vayovaddha ziSyaratna-saralasvabhAvI H - pU. muni zrI arihanta vijaya jI ma. sA. ApazrI ne zrI vIzasthAnaka tapa kI vidhipUrvaka ArAdhanA kI hai| Wan dhanya munirAja Wan Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 prakAzakIya - nivedana hai pUrvamunipativiracita 'dharmopadezazlokAH' isa nAma se samalaMkRta yaha laghu grantha saMskRta aura hindI bhASA yukta prakAzita karate hue hameM ati harSa-Ananda ho rahA hai| ___ yaha grantha prAcIna hai aura saMskRta bhASA meM 126 zlokoM kI racanA vividha mahApuruSoM ke nAma nirdezapUrvaka sundara kI gaI hai| __isa grantha ke 126 zlokoM para zAstravizArada-sAhityaratna-kavibhUSaNa paramapUjya AcArya gurudeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI mahArAja sAhaba ne apane saMyamajIvana kI pUrva avasthA meM paMnyAsa padavI prApta karane ke pazcAd paMnyAsa padavI meM rahakara hI apane antevAsi (ziSya) pUjya munirAjazrI vibudha vijaya jI ma. kI prArthanA-preraNA se isa grantha ke pratyeka zloka kA padaccheda, anvaya, zabdArtha, zlokArtha evaM saMskRtAnuvAda vi. saM. 2017 kI sAla meM gujarAta-ahamadAbAda-mAMDavI kI pola ke jainaupAzraya meM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane parama pUjya pragurudeva prAcAryapravara zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara jI mahArAja sAhaba ke sAtha meM rahakara aura cAturmAsa meM hI likha kara sundara taiyAra kiyA thaa| isI laghugrantha ko Aja hamArI samiti ne 2046 kI sAla meM prakAzita kiyA hai| yaha kaNThastha karane yogya aura vyAkhyAna meM ati upayogI hai| isakA sampAdana kArya pUjyapAda prAcArya mahArAjazrI ke vidvAn ziSyaratna pUjya paMnyAsa zrI jinottama vijaya jI gaNivarya ne sundara kiyA hai| isa grantha kA purovacana likhane vAle DaoN. cetanaprakAza jI pATanI ne grantha ke svaccha, zuddha evaM nirdoSa prakAzana kA kArya apanI dekha-rekha meM susampanna kiyA hai| pUjyapAda prAcArya mahArAja sAhaba kI AjJAnusAra hamAre presa sambandhI kArya meM pUrNa sahakAra dene vAle jodhapura nivAsI zrI sukhapAla candajI bhaMDArI Adi haiM / ina sabhI kA hama hArdika AbhAra mAnate haiN| -prakAzaka ( 8 ) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama 8 * viSaya * zloka saMkhyA pRSTha-saMkhyA 1-6 / 10-12 13-15 maGgalAcaraNam dAnam zIlam tapa 15-16 20-21 22 * 24 25-26 * h bhAvaH sAdhusaMsargaH pratimA prAgamaH dehaphalam vaiyAvRtyam bhaktiH dharmarAgaH antarAyaH samatA krodhaH paThanodyamaH niyamaH kSamA krodhaH puNyam () * * 26 30 31-32 33-35 * * 37-36 40 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA * * zloka saMkhyA 41 42-43 45 47-48 50 52-53 54 * viSaya * duSTAtmA dharmopadezaH . dharmaprabhAvaH guruH dravyavandanam prabhavyaH viSayAH ajJAnatapaH dharmamanorathaH dharmAsthA bhogyakarma utsUtram pravrajyA (dIkSA) santoSaH alobhatA tRSNA lobhaH sAdhudarzanam dharmadhIH viSayA''saktaH dharmA''caraNam dharmastrAtA viSayaH 56-57 61-64 * 67 * 70 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA * * zloka saMkhyA 71 72 * viSaya 8 bhogAH dharmaH duSkRtanindA ahaGkAraH guraNazravaNam nikAcitakarma 74-75 hiMsA 77 78-76 80-81 82 paradrohaH paranindA kapaTI zrAddhaH lobhI matiH vratam 84 85 87 strI orm or ur 900 emasa 86 bhogalAlasA smayaH (mAnaH) prAjJA dharmaH jaratvam dAnam puNyahInatA prabhAvanA viSayaH anityatvam 61 62-63 64 ( 11 ) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka saMkhyA E pRSTha saMkhyA 100 * 66 * 100 * 101 * 102 * 103-104 * 105 * 106 * 107 * 108 * 106 * 112 ke viSaya * marmabhedaH vizvAsaH prAsthA satyam asatyam namaskAraH prabuddhaH sevA dharmaH jinastutiH abhavyaH saujanyam vinayI dharmasamayaH manmathaH karmavaiSamyam zAntAtmA jinAjJA vadhaH steyam caramadehI lajjA dharmaH doSaguNAH samyaktvam prazastiH 0 0 0 0 0 0 0 0 or or or or or or now on Mom on our or or or w 0 room o or in mx w 9 is woon in mx o wa morrow ma worrrrr or wom 114 114 115 122 * 116-120 * 121 * 122 * 123 * 124 * 125-126 * 1-5 124 125 126 128 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # OM hrI arha namaH // // vizvavandha-vizvavibhu - zrImahAvIrasvAmine namaH / / // anantalabdhinidhAna - zrIgautamasvAmine namaH // // zAsanasamrATa - zrImadvijayanemisUrIzvarAya namaH / / / sAhityasamrAT-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvarAya namaH / / 455555555559999655555555555555555555 $$$$$$$$$$$$$$ pUrvamunipativiracita dharmopadezazlokAH 2 $$$$$$$$$$$$$$ 555555555555555555595555555555555 tasyopari saMskRta-hindIbhASAyAM anuvAdakartApaMnyAsazrIsuzIlavijayo gaNI maGgalAcaraNam natvA jinaM mahAvIraM, gautamasvAminaM gurum / sudharmasvAminaM pUjyaM, pUrvamunipati zubham / / 1 / / smRtvA zrInemisUrIzaM, lAvaNyasUrizekharam / vAcakaM gurudakSAkhyaM, bhAratImAhatIM tathA // 2 // jinadharmopadezasya, zlokAnAM kriyate mayA / paMnyAsa - zrIsuzIlena, bhASAyAmanuvAdakaH / / 3 / / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dAnam * [1] dharmaraGgadvArabhUtaM, samyaktvaM labhate gRhii| dhanasArthezavad dAnAt , tIrthakRtkarma cArjayet // 1 // padacchedaH-dharmaraGgadvArabhUtam samyaktvam labhate gRhI dhanasArthezavat dAnAt tIrthakRtkarma ca arjayet / anvayaH-gRhI dharmaraGgadvArabhUtam samyaktvaM labhate (tadA) dAnAt dhanasArthezavad tIrthakRtkarma ca arjayet / ___ zabdArthaH-gRhI=gRhastha, dharmaraGgadvArabhUtaM dharmarUpa raGgamaJca kA praveza mArga, samyaktvam = samyaktvapanA, labhate = prApta karatA hai| dAnAt=dAna se, dhanasArthezavada=dhanasArthavAha kI taraha, tIrthakRtAM karma tIrthakRtkarma tIrthaGkara karma ko, arjayet utpanna kre| ____ zlokArthaH-jaba gRhastha dharma rUpa raGgamaJca ke pravezamArga rUpa samyaktva ko prApta karatA hai, taba dAna dene se dhanasArthavAha kI taraha tIrthaGkara karma kA upArjana karatA hai / saMskRtAnuvAdaH-yadA gRhasthaH dharmarUparaGgasthalasya pravezamArgarUpaM samyaktvaM prApnoti tadA dAnAt hetoH dhanasArthavAhaH iva tIrthaGkarakarma utpAdayet // 1 / / ( 2 ) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] dattaM dAnaM supAtreSu, bahumAnapurassaram / bhavedanantaphaladaM, nirNayAcchAlibhadravat // 2 // padacchedaH-dattaM dAnam supAtreSu bahumAnapurassaram bhavet anantaphaladam nirNayAt zAlibhadravat / __ anvayaH-supAtreSu bahumAnapurassaram dattaM dAnam nirNayAt zAlibhadravat anantaphaladam bhavet / zabdArthaH-zobhanAni pAtrANi supAtrANi teSu supAtreSu = satpAtra meM, bahumAnena purassaraM bahumAnapurassaraM = bahumAnapUrvaka, dattaM diyA gayA, dAnam = dAna, nirNayAt = nirNaya karane se, zAlibhadravat = zAlibhadra kI taraha, anantaM ca tat phalaM dadAtIti anantaphaladam anantaphala ko dene vAlA, bhavet =hove / ___ zlokArthaH-sat pAtra meM bahumAnapUrvaka diyA gayA dAna nirNaya karane se zAlibhadra kI taraha ananta (aparimita) phala ko dene vAlA hotA hai| saMskRtAnuvAdaH-satpAtreSu janeSu bahumAnapUrvakaM pradattaM dAnam nirNayAt zAlibhadra iva anantaphalapradaM bhavati // 2 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [3] pAtradAnamasamAnaharSato yadvitIrNamaparatra labhyate / tanna citrakaramatra yallalau mUladevanRpatizca tat phalam // 3 // padacchedaH-pAtradAnam asamAnaharSataH yad vitIrNam aparatra labhyate tat na citrakaram atra yat lalau maladevanRpatiH ca tat phalam / anvayaH-asamAnaharSataH yat vitIrNam pAtradAnam , aparatra labhyate tat na citrakaram / mUladevanRpatiH tat phalam atra yat llau| ___zabdArthaH-asamAnazcAsau harSaH tasmAt asamAnaharSataH advitIya prasannatA se, yat =jo, vitIrNam =diyA gayA, pAtradAnam - supAtradAna, aparatraparaloka meM, labhyate = prApta kiyA jAtA hai, tat vaha, na = nahIM, citrakaram =Azcarya karAne vAlA, mUladevanRpatiH rAjAmUladeva, tat phalam =usa phala ko, atra=isa loka meM, yat =jo, lalau=prApta kiyA / zlokArthaH-advitIya harSapUrvaka isa loka meM diye gaye pAtradAna kA phala paraloka meM prApta kiyA jAtA hai to isameM Azcarya kI koI bAta nahIM hai / mUladeva rAjA ne to pAtradAna kA phala isa loka meM hI prApta kiyA thA / saMskRtAnuvAdaH-asamAnaharSataH yat pAtre dattaM dAnaM paraloke prApyate tannAsmAkaM kRte citrakaramasti / paraM ca mUladevaH nRpatistu atraiva pAtradAnasya phalaM prAptavAn iti / / 3 / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaye satyapi prANI, supAtraM poSayan sukhI / apoSayaMzca duHkhI syAt , yathA taddhana-nirdhanau // 4 // padacchedaH-samaye sati api prANI supAtraM poSayan sukhI apoSayan ca duHkhI syAt yathA tathA tat dhana-nirdhanau / anvayaH-samaye sati api supAtraM poSayan prANI sukhI (bhavet), apoSayan ca duHkhI syAt yathA tat dhn-nirdhnau| zabdArthaH-samaye sati api samaya ke hone para, supAtraM= sat pAtra ko, poSayan=poSaNa karatA huA, prAraNI prANadhAraNa karane vAle jIva, sukhI (bhavet) = sukhI hoveM / ca=aura, apoSayan=poSaNa nahIM karatA huA jIva, duHkhI syAt duHkhI hove| yathA=jaise, dhana-nirdhanau=dhana aura nirdhana / zlokArthaH-samaya-samaya para supAtra kA anumodana karate hue prANI sukhI hotA hai aura satpAtra kA anumodana nahIM karane vAlA prANI duHkhI hotA hai| jaise dhana aura nirdhana duHkhI hue| ___saMskRtAnuvAdaH-kAle satyapi satpAtraM janamanumodamAnaH prANI sukhI bhavet / supAtraJca apoSayan janaH duHkhI bhavet / yathA dhana-nirdhanau abhavatAm // 4 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] neyo vyayAdyaiH sArthakyamartho'narthakaro yataH / tanayAnAmiva kSmApAmAtyazreSThipurodhasAm // 5 // padacchedaH-neyaH vyayAdyaH sArthakyam arthaH anarthakaraH yataH tanayAnAm iva kSmApAmAtyazreSThipurodhasAm / anvayaH-arthaH vyayAdyaiH sArthakyam neyaH yataH (saH) anarthakaraH / kSmApAmAtyazreSThipurodhasAm tanayAnAm iva / zabdArthaH-arthaH dravya, dhn| vyayAdyaiH kharca ke dvArA, sArthakyam saphalatA ko, neyaH le jAnA cAhie / yataH = kyoMki, anarthakaraH anartha karane vAlA, kSamApAmAtyazreSThipurodhasAm rAjA, mantrI, seTha aura purohita ke, tanayAnAmiva putroM kI taraha / zlokArthaH-manuSya ko cAhie ki vaha dravya ko kharca kara saphala bnaave| kyoMki vaisA na karane para dravya anartha karane vAlA hotA hai| jaise rAjA, mantrI, seTha aura purohita ke putroM ke lie vaha dhana anarthakArI huaa| saMskRtAnuvAdaH-kuzalena mAnavenArthaH vyayaM kRtvA sAphalyaM neyaH / yato hi saH saMcito'rthaH anarthakaro bhavati / yathA kSamApAmAtyaveSThipurohitAnAM putrANAM kRte'narthakaro'bhUt / / 5 / / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] dAnaM dadyAd yathAzakti niH zreyasanibandhanam / .. supAtreSu gRhI zrImAn , zreyAMsa iva siddhaye // 6 // padacchedaH-dAnaM dadyAt yathAzakti niHzreyasanibandhanam , supAtreSu gRhI zrImAn zreyAMsaH iva siddhaye / ...anvayaH-gRhI supAtreSu yathAzakti niHzreyasanibandhanam dAnaM dadyAt siddhaye zrImAn zreyAMsaH iva / zabdArthaH-gRhI=gRhasthajana, supAtreSu satpAtra meM, yathAzakti zaktimanatikramya yathAzakti zakti ke anusAra, niHzreyasasya nibandhanaM, niHzreyasanibandhanam mukti kA mukhya kAraNa, dAnaM tyAga, dadyAt denA caahie| yathA jaise, siddhaye mukti ke lie, zrImAn aizvaryazAlI, zreyAMsaH iva-zreyAMsa rAjA kI trh| zlokArthaH-gRhastha ko supAtra meM yathAzakti muktikalyANa kA kAraNa dAna denA cAhie, jaise ki siddhi ke lie rAjA zreyAMsa ne diyaa| ... saMskRtAnuvAdaH-dhImatA gRhasthena supAtreSu yathAzakti muktikAraNabhUtaM dAnaM dAtavyam / yathA nRpatinA zreyAMsena siddhaye dAnaM dattamiti / / 6 / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] lakSmyAH sAramasArAyAH sudhIrdAnaM samuddharet / kRpaNatvaM parityajyA'nyathA saGkalavad bhavet // 7 // padacchedaH - lakSmyA : sAram asArAyAH sudhIH dAnaM samuddharet, kRpaNatvaM parityajya anyathA saGkalavad bhavet / anvayaH - sudhIH kRpaNatvaM parityajya prasArAyAH lakSmyAH sAram dAnaM samuddharet anyathA saGkalavad bhavet / zabdArthaH - lakSmyAH lakSmI kA, sAram=sArarUpa, asArAyAH = nissAra, sudhI = buddhimAna, dAnaM = dAna, tyAga, samuddharet = karAveM, kRparaNatvaM kaMjUsIpane ko, parityajya = chor3akara, anyathA = nahIM to, saGkalavad = saGkala kI taraha, bhavet = hove | zlokArtha :- buddhimAna manuSya ko cAhie ki vaha kaMjUsI chor3akara asArabhUta lakSmI kA sAra rUpa dAna kare / anyathA, dAna na karane se mAnava kI gati saGkala kI taraha hogI / saMskRtAnuvAdaH - buddhimatA janena kRpaNatvaM tyaktvA prasArAyAH lakSmyAH sArabhUtaM dAnaM karaNIyam / anyathA dAnakaraNA'bhAve tu tasya saGkalavad gatiH bhavet // 7 // ( 5 ) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] vallabhaM sarvadAnebhyo'bhayadAnaM zarIriNAm / caurasyeva tatastasmin yatanIyaM hitaiSibhiH // 8 // padacchedaH-vallabhaM sarvadAnebhyaH abhayadAnaM zarIriNAm caurasya iva tataH tasmin yatanIyam hitaiSibhiH / anvayaH-zarIriNAm sarvadAnebhyaH abhayadAnam vallabham tataH tasmin hitaiSibhiH caurasya iva yatanIyam / zabdArthaH-zarIriNAma prANiyoM ke, sarvadAnebhyaH saba dAnoM se, abhayadAnam =abhayadAna, vallabham = priya / tataH= isa kAraNa se, tasmin = usameM, hitaiSibhiH=hita cAhane vAloM ke dvArA, caurasya iva cora kI taraha, yatanIyam=prayatna karanA caahie| zlokArthaH-dehadhAriyoM ke lie saba dAnoM meM abhayadAna atyanta priya hotA hai| isa kAraNa usameM apane hita kI kAmanA karane vAle mAnavoM ko caura kI taraha prayatnazIla rahanA cAhie / ___ saMskRtAnuvAdaH-prANinAM kRte sarvadAnebhyo'pi abhayadAnaM prItikaraM bhavati / tataH abhayadAne svasya kalyANakAMkSibhiH sutarAM prayatno vidheyazcaurasyeva / / 8 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] prazasyaH syAt surendrANAM, prAraNI bhUtAbhayapradaH / iva pArAvatatrAtA, zrIzAntiH pUrvajanmani // 6 // padacchedaH-prazasyaH syAt surendrANAM prANI bhUtAbhayapradaH iva pArAvatatrAtA zrIzAntiH pUrvajanmani / anvayaH-bhUtAbhayapradaH prANI surendrANAM prazasyaH syAt pUrvajanmani pArAvatatrAtA zrIzAntiH iva / zabdArthaH-bhUtAnAM abhayapradaH bhUtAbhayapradaH prANiyoM ko abhaya dene vAlA, prANI mAnava, surANAM indrAH teSAM surendrANAM devendroM kA, prazasyaH prazaMsanIya, syAt =hove, pUrvajanmani pUrva janma meM, pArAvatasya trAtA pArAvatatrAtA= kabUtara kI rakSA karane vAle, zrIzAntiH iva=zrIzAntinAtha jinendra kI trh| zlokArthaH-saba prANiyoM ko abhaya dene vAlA prANI devendroM kI bhI prazaMsA kA pAtra banatA hai| jaise pUrva janma meM kabUtara kI rakSA karane vAle zrI zAntinAtha jinendra prazaMsA ke pAtra hue| saMskRtAnuvAdaH-sarvabhUtAnAM abhayapradaH mAnavaH devendrANAM api prazasyo bhavati / yathA pUrvajanmani pArAvatasya rakSAM kRtvA zrIzAntinAtha jinendraH sarveSAM prazasyataraH saMjAtaH / / 6 / / ( 10 ) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zIlam [ 10 ] paradAraparityAga-brahmacaryaM ya prAcaret / sa kaSTAnmucyate tatra, sudarzananidarzanam // 10 // padacchedaH - paradAraparityAga brahmacaryaM yaH zrAcaret saH kaSTAt mucyate tatra sudarzananidarzanam / anvayaH - yaH paradAraparityAga brahmacaryaM Acaret saH kaSTAn mucyate tatra sudarzananidarzanam / zabdArthaH - paradArANAM parityAgastena brahmacaryam paradAraparityAgabrahmacaryam = parAyI strI ke parityAga se brahmacarya, yaH = jo manuSya, prAcaret = pAlana kare / saH--vaha manuSya, kaSTAt = duHkha se, mucyate = mukta hotA hai / tatra = usameM sudarzananidarzanam = sudarzana zreSThI udAharaNa hai / , zlokArtha :- jo manuSya paradArA arthAt parAyI strI ke parityAga se brahmacarya ko zrAcaratA hai, vaha manuSya duHkha se mukta hotA hai / usameM sudarzana zreSThI udAharaNa hai, arthAt sudarzana zreSThI kA dRSTAnta vidyamAna hai / saMskRtAnuvAdaH - yo manuSyaH paradArAparityAgarUpaM brahmacaryaM pAlayati saH kaSTebhyaH mucyate, yathA tatra sudarzana - zreSThyAH udAharaNamasti / / 10 / / ( 11 ) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] syuH pAriNapallavasthAni, sarvasaukhyAni dehinAm / kaSTAni ca kSayaM yAnti, sItAyA iva zIlataH // 11 // padacchedaH-syuH pANipallavasthAni sarvasaukhyAni dehinAm, kaSTAni ca kSayaM yAnti sItAyAH iva zIlataH / . anvayaH-zIlataH dehinAm sarvasaukhyAni pANipallavasthAni syuH, sItAyAH iva kaSTAni ca kSayaM yAnti / zabdArthaH-zIlataH pavitra AcaraNa se, dehinAm = prANiyoM ke, sarvANi ca tAni saukhyAni, sarvasaukhyAni= saba prakAra ke sukha, pANipallave tiSThamiti, pANipallavasthAni=hAtha meM rahane vAle, syuH=hoveN| sItAyAH iva sItA kI taraha, kaSTAni duHkha, kSayaM nAza ko, yAnti prApta hote haiM / __ zlokArthaH-zIladharma kA pAlana karane se prANiyoM ke saba prakAra ke sukha hAtha meM rahe hue hote haiN| zIladharma kA pAlana karane se sItA kI taraha saba duHkha naSTa-nAza ho jAte haiN| saMskRtAnuvAdaH-zIladharmasya pAlanena prANinAM sarvasukhAni hastAmalakavat bhAnti / zIladharmasya pAlanAt sItAyA iva prANino sarvakaSTAni vinAzaM gacchantIti // 11 // ( 12 ) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] atighoratapaHkarmA'nuSThAnebhyo'pi duSkaram / pAlayan brahmacarya syAt prazasyaH sthUlabhadravat / / 12 // padacchedaH-atighoratapaHkarmAnuSThAnebhyaH api duSkaram, pAlayan brahmacaryaM syAt prazasyaH sthUlabhadravat / anvayaH-atighoratapaHkarmAnuSThAnebhyaH api duSkaraM brahmacarya pAlayan prazasyaH syAt sthUlabhadravat / zabdArthaH-tapazca karma ca anuSThAnaM ca tapaHkarmAnuSThAnAni atighorANi ca tAni tapaHkarmAnuSThAnAni tebhyaH atighoratapaHkarmAnuSThAnebhyaH ati bhayaMkara tapakarma aura anuSThAnoM se, api=bhii| duSkaraM kaThina, brahmacarya = brahmacaryavrata, pAlayan=pAlana karate hue, prazasyaH prazaMsanIya, syAt hove / sthUlabhadravat sthUlabhadra kI taraha / zlokArthaH-atyanta ghora tapa aura anuSThAnoM se bhI atyanta kaThina brahmacarya kA pAlana karate hue mAnava sthUlabhadra kI taraha prazaMsA kA pAtra banatA hai / ___ saMskRtAnuvAdaH-atighoratapaHkarmAnuSThAnebhyo'pi atikaThinaM brahmacarya pAlayan mAnavaH prazaMsApAtraM bhavati / yathA sthUlabhadraH prazaMsApAtrama bhavat / / 12 / / . Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tapa ke [ 13 ] kArya vivekinA'vazyaM, nijasAmarthyatastapaH / vandyaH syAddharikezIva niSkulo'pi hi nAkinAm // 13 // padacchedaH-kAryam, vivekinA avazyaM nijasAmarthyataH tapaH vandyaH syAt harikezI iva niSkulaH api hi nAkinAm / * anvayaH-vivekinA nijasAmarthyataH tapaH avazyam kAryam saH niSkulaH api harikezI iva nAkinAm vandyaH syAt / .... zabdArthaH-vivekinA=vicArazIla mAnava, nijasAmarthyataH apanI zakti ke anusAra, tapaH tapasyA ko, avazyam=jarUra, kAryam = karanI caahie| saH vaha, niSkulaH nindanIya kulavAlA, api = bhI, harikezI iva= harikezI kI taraha, nAkinAm = devoM kA, vandyaH vandanIya, syAt hove| zlokArthaH-vivekazIla mAnava ko cAhie ki vaha apanI zakti ke anusAra tapa avazya kre| vaha nindanIya kula vAlA hone para bhI harikezI kI bhA~ti devatAoM ko bhI vandanIya ho jAtA hai / _ saMskRtAnuvAdaH-vivekinA vimRzyakAriNA mAnavena nijazaktyanusAram tapaH avazyameva kAryam / yato hi saH niSkulo'pi harikezIva devAnAM vandanIyo bhavati / / 13 / / ( 14 ) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 14 ] duHkha-dAridraya-daurbhAgyaH - dArupuJjadavAnalam / taptaM tapo mano'bhISTaM, sAdhayen nandiSeNavat // 14 // 6. padacchedaH-duHkha-dAridraya-daurbhAgya-dArupuJja - davAnalam taptaM tapaH mana: abhISTam sAdhayet nandiSeNavat / - anvayaH-duHkha-dAridraya - daurbhAgya - dArupuJjadavAnalam taptaM tapaH mano'bhISTam nandiSeNavat sAdhayet / zabdArthaH-duHkhaM ca dAridrayaM ca daurbhAgyaM ca tAni eva dArupuJjastasmai davasya analam davAnalam =duHkha, daridratA aura durbhAgya rUpa kASTha-samUha ke lie davAgni-dAvAnala ke sadRza, taptaM tapA gayA, tapaH tapasyA, mano'bhISTam = manoratha ko, nandiSeNavat=nandiSeNa kI taraha / zlokArthaH-duHkha, daridratA aura durbhAgya rUpI kASThasamUha ke lie davAgni-dAvAnala ke sadRza tapI gayI tapasyA mAnava ke manoratha ko nandiSeNa kI taraha saphala kare / saMskRtAnuvAdaH-duHkha-dAridraya-daurbhAgyarUpa-kASThasamUhasya kRte davAnalasya sadRrza taptaM tapaH mAnavasya manorathAn nandiSeNa iva sAdhayet / / 14 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 ] paJcendriyavadhAdhugra-krUrakarmakaro'pi san / tapaH prabhAvAt sudRDha-prahArIva zivaM vrajet // 15 // padacchedaH-paJcendriyavadhAdhugra-krUrakarmakaraH api san tapaH prabhAvAt sudRDha-prahArI iva zivaM vrajet / anvayaH-paJcendriyavadhAdhugra - krUrakarmakaraH api san (mAnavaH) tapaH prabhAvAt sudRDha-prahArI iva zivaM vrajet / ___ zabdArthaH-paJcendriyANAM vadhaH Adi asyeti paJcendriyavadhAdi yat ugraM krUraM ca karma karotIti paJcendriyavadhAdhugrakrUrakarmakaraH paJcendriyAdi jIvoM kA vadhAdi ugra aura krUra karma karane vAlA bhI (mAnava) tapasAM prabhAvastasmAt, tapaHprabhAvAt=tapa ke prabhAva se, sudRDhaprahArIriva=sudRr3haprahArI kI taraha, zivaM mokSa ko, vrajet =jaave| zlokArthaH-paMcendriya jIvoM ke vadhAdi rUpa ugra aura krUra karma karane vAlA prANI bhI tapa ke prabhAva se sudRr3haprahArI kI taraha mokSa ko sAdhe / ___ saMskRtAnuvAdaH-paJcendriyajIvAnAM vadhAdiugrakrUrakarmakaro'pi san mAnavaH tapasAM prabhAvAt sudRDhaprahArIva mokSaM gacchet / / 15 / / ( 16 ) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhAvaH * [ 16 ] bhavyo labheta bhAvena, zivazarmANi nirNayAt / ilAcInandana iva, parigrahadharo'pi san // 16 // padacchedaH-bhavyaH labheta bhAvena zivazarmANi nirNayAt ilAcInandana iva parigrahadharaH api san / . anvayaH-parigrahadharaH api san bhavyaH nirNayAt ilAcInandana iva bhAvena zivazarmANi labheta / zabdArthaH-parigrahaM dharatIti parigrahadharaH parigraha rakhane vAlA, api=bhI, san hotA huA, bhavyaH= bhavikajana, nirNayAt=nirNaya karane se, ilAcInandana iva ilAcIputra kI taraha, bhAvena = zuddha bhAvanA se, zivazarmANi mokSa ke sukhoM ko, labheta = prApta kare / zlokArthaH-parigraha ko dhAraNa karate hue bhI bhavyajana zuddha nirNaya karane se ilAcIputra kI taraha zuddha bhAva se mokSa ke sukhoM ko prApta kre| saMskRtAnuvAdaH-parigrahadharo'pi san bhavyo janaH nirNayAt ilAcIputra iva zuddhabhAvena mokSasya sukhAni prApnuyAt // 16 // dharmo-2 ( 17 ) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] muktipaddhatipAtheyaM, zubhabhAvaM dadhat sudhIH / marudevAsvAminIva, zrIyate nirvRtizriyA // 17 // padacchedaH-muktipaddhatipAtheyaM zubhabhAvaM dadhat sudhIH marudevAsvAminI iva zrIyate nirvRtizriyA / / anvayaH-sudhIH muktipaddhatipAtheyam zubhabhAvaM dadhat marudevA svAminI iva nirvatizriyA zrIyate / zabdArthaH-zobhanA dhIryasya saH sudhIH buddhimAn, mukteH paddhatiH tasyAH pAtheyam (pathi hitaM pAtheyam), muktipaddhatipAtheyam =muktimArga kA pAtheya / zubhabhAvam zubhabhAva ko, dadhat dhAraNa karate hue, marudevAsvAminI iva= marudevAsvAminI kI trh| nirvateH zrIH tayA nirvRtizriyA=mokSa ke sukha se, zrIyate Azraya kiyA jAtA hai / zlokArthaH-buddhimAn manuSya mokSamArga ke pAtheya rUpa zubha bhAva ko dhAraNa karate hue marudevAsvAminI kI taraha muktilakSmI dvArA Azraya kiyA jAtA hai / saMskRtAnuvAdaH-dhImAn mAnavaH mokSamArgasya pAtheyarUpaM zubhabhAvaM dhArayan marudevAsvAminIva muktilakSmyA AzrIyate / / 17 // ( 18 ) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAdhusaMsargaH * [ 18 ] dehinaH sAdhusaMsargAta, kSaNamAtraM kRtAdapi / saddharmasammukhInAH, syuryathA secanakadvipaH // 18 // padacchedaH-dehinaH sAdhusaMsargAt kSaNamAtram kRtAt api saddharmasammukhInAH syuH yathA secanakadvipaH / anvayaH-kSaNamAtram api kRtAt sAdhusaMsargAt dehinaH saddharmasammukhInAH syuH yathA secanakadvipaH / zabdArthaH-kSaNamAtram alpasamaya, api bhI, kRtAt= kiye gye| sAdhoH saMsargastasmAt sAdhusaMsargAt sajjanoM kI saGgati se, dehinaH prANI yA jIva, saddharme sammukhIna: saddharmasammukhInAH saddharma meM unmukha / syuH hove, yathA= jaise, secanakadvipaH secanakanAma vAlA hAthI / zlokArthaH-sajjanoM kI kSaNa mAtra bhI kI gaI saMgati se prANI saddharma kI tarapha agrasara hote haiN| jaise secanaka nAma kA hAthI saddharma ke unmukha huA / saMskRtAnuvAdaH-kSaNamAtramapi vihitAt ziSTasaMsargAt prANinaH saddharmonmukhAH bhaveyuH / yathA secanakanAmA dvipaH saddharmonmukho jAtaH / / 18 // ( 16 ) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [ 16 ] sudhImiSThasaMsarga dharmArthI vidadhIta yaH / sa bhaved dharmalAbhAya, zrImadAkumAravat // 11 // padacchedaH-sudhIH dharmiSThasaMsargam dharmArthI vidadhIta yaH saH bhavet dharmalAbhAya zrImadAkumAravat / anvayaH-dharmArthI yaH sudhIH dharmiSThasaMsargam vidadhIta saH zrImadArdrakumAravat dharmalAbhAya bhavet / zabdArthaH-dharma arthayate'sau dharmArthI=dharma meM ruci rakhane vAlA, yaH=jo, sudhIH= buddhimAna, miSThAnAM saMsargastaM dharmiSThasaMsargam dharmiSTha ko saGgati, vidadhIta=kare, saH= vaha, zrImadAkumAravat zrImAn ArdrakumAra kI taraha, dharmasya lAbhastasmai dharmalAbhAya dharmaprApti ke lie, bhavet =hove / ___ zlokArthaH-dharma meM ruci rakhane vAlA jo buddhimAn manuSya miSTha logoM kI saMgati karatA hai, vaha zrImAn prArdrakumAra kI taraha dharmalAbha ke lie hotI hai / ___saMskRtAnuvAdaH-dharmakAGkSI yo dhImAn janaH miSThaH saha saGgatiM kuryAt saH zrImadArdrakumAra iva dharmalAbhAya bhavet // 16 // ( 20 ) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pratimA * [ 20 ] bhaved bhAvanayA hIna-mahadarzanamaGginAm / bhavAntare'pi bodhAya, kamalazreSThiputravat // 20 // padacchedaH-bhaved bhAvanayA hInam arhat darzanam aGginAm bhavAntare api bodhAya kamalazreSThiputravat / anvayaH-aGginAm bhAvanayA hInam arhad-darzanam bhavAntare api kamalazreSThiputravat bodhAya bhavet / zabdArthaH-aGga asti yeSAnte teSAm aGginAm= prANiyoM ke, bhAvanayA bhAvanA se, hInam rahita, arhataH darzanam arhaddarzanam =arhanta bhagavanta kA darzana, bhavAntare= dUsare janma meM, api bhI, kamalazreSThiputravat kamala seTha ke putra kI taraha, bhavet hove / zlokArthaH-prANimAtra ke lie bhAvanA se rahita zrI arihanta paramAtmA kA darzana dUsare janma meM bhI kamala seTha ke putra kI taraha pratibodha ke lie hotA hai / saMskRtAnuvAdaH-prANinAM bhAvanayA hInaM-rahitamapi bhagavataH arhataH darzanaM bhavAntare'pi kamalazreSThiputra iva bodhAya jAyeta / / 20 // ( 21 ) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [21] arhataH pratimAmA~ , pUjayan paramArhataH / kumArapAlakSmApAla iva sampadamaznute // 21 // padacchedaH-arhataH pratimAm aAm pUjayan paramArhataH kumArapAlakSmApAlaH iva sampadam praznute / anvayaH-paramArhataH aAm arhataH pratimAM pUjayan kumArapAlakSmApAlaH iva sampadam aznute / zabdArthaH-paramazcAsau arhataH paramArhataH zrI jinezvara bhagavAna meM atyanta zraddhA rakhane vAlA, parcayituM yogyA tAM aAm=pUjane ke yogya, arhataH zrI jinezvara bhagavAna kI, pratimAM mUrti ko, pUjayan=pUjA karatA huA, kumArapAlakSmApAlaH iva kumArapAla rAjA kI taraha, sampadam sampatti ko, aznute bhogatA hai| __ zlokArthaH-zrI jinezvara bhagavAna meM parama zraddhA rakhane vAlA bhakta pUjanIya zrI jinezvara bhagavAna kI pratimA-mUrti ko pUjatA humA kumArapAla rAjA kI taraha saba taraha kI sampattiyoM ko bhogatA hai / saMskRtAnuvAdaH-arhaddharmAnuyAyI pUjyAM zrImataH arhataH mUtti pUjayan paramArhataH kumArapAlabhUpAlariva sampadaM bhuGkte / / 21 // ( 22 ) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prAgamaH * [22] svalpAdapyAgamavacaH, zravaNAt kSaNamAtrataH / cilAtInandanasyeva, bhaved bodhaH sumedhasAm // 22 // padacchedaH-svalpAt api AgamavacaH zravaNAt kSaNamAtrataH cilAtInandanasya iva bhaved bodhaH sumedhasAm / anvayaH-sumedhasAm svalpAt api pAgamavacaH zravaNAt kSaNamAtrataH cilAtInandanasya iva bodhaH bhavet / ___ zabdArthaH-zobhanA medhA yeSAnteSAm sumedhasAmbuddhimAnoM kA, svalpAt=alpa se, api=bhI, Agamasya vacastasya zravaNaM tasmAt prAgamavacaH zravaraNAt Agama ke vacana sunane mAtra se, kSaraNamAtrataH kSaNa mAtra meM, cilAtInandanasya iva=cilAtIputra kI taraha, bodha=jJAna, bhavet hove / zlokArthaH sundara buddhi vAloM ko thor3e se bhI Agamavacana sunane mAtra se kSaNa mAtra meM hI cilAtIputra kI taraha bodha ho jAtA hai| ___ saMskRtAnuvAdaH-prajJAvatAM janAnAM svalpAdapi AgamavacanazravaNAt kSaNamAtrataH cilAtInandanasya iva bodho bhavati // 22 // ( 23 ) - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . * dehaphalam * . [ 23 ] vinazvaraudArikasyA-sArasya vapuSaH phalam / tapaH paropakArAdi gRhNIyAt turyacakrivat // 23 // padacchedaH-vinazvaraudArikasya asArasya vapuSaH phalam, tapaH paropakArAdi gRhNIyAt turyacakrivat / anvayaH-mAnavaH vinazvaraudArikasya asArasya vapuSaH tapaH paropakArAdi turyacakrivat gRhNIyAt / zabdArthaH-vinazvaraM ca tat audArikaJca tasya vinazvaraudArikasya = vinAzazIla aura audArika, asArasya sArahIna, vapuSaH=zarIra kA, tapazca paropakArazca Adiryasya tat tapaH paropakArAdi tapa aura paropakAra vAlA, phalam = phala, turyacakrivat caturtha sanatkumAra cakrI kI taraha, gRhNIyAt grahaNa kare / zlokArthaH-mAnava vinAzazIla aura audArika nissArabhUta zarIra ke tapa aura paropakArAdi phala ko caturtha sanatkumAra cakrI kI taraha grahaNa kare / saMskRtAnuvAdaH- mAnavaH vinAzazIlaudArikasya nissArabhUtasya zarIrasya tapaHparopakArAdiphalaM caturthacakrI iva gRhNIyAt / / 23 / / ( 24 ) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vaiyAvRtyam * [ 24 ] yathAzakti glAnasAdhu-vaiyAvRttyAdibhaktitaH / zramaraNI puSpacUleva, labhate paramaM padam // 24 // padacchedaH-yathAzakti glAnasAdhuvaiyAvRttyAdi bhaktitaH zramaNI puSpacUlA iva paramaM padaM labhate / anvayaH-mAnavaH bhaktitaH yathAzakti glAnasAdhuvaiyAvRttyAdi zramaNI puSpacUlA iva paramaM padaM labhate / zabdArthaH-mAnavaH manuSya, bhaktitaH bhakti se, yathAzakti zakti ke anusAra, glAnAzca te sAdhavasteSAM vaiyAvRttyaM Adiryasya tat glAnasAdhuvaiyAvRttyAdi pIr3ita sAdhuoM kI sevA karane se, zramaraNI=sAdhvI, puSpacUlA iva puSpacUlA kI taraha, paramaM padaM mukti ko, labhate pAtA hai / zlokArthaH-mAnava bhaktipUrvaka duHkha se pIr3ita sAdhuoM kI zakti ke anusAra sevA karane se sAdhvI puSpacUlA kI taraha parama pada (mokSa) ko prApta karatA hai / saMskRtAnuvAdaH-mAnavo bhaktitaH yathAzakti glAnasAdhusevAdikaraNena zramaNo puSpacUleva paramaM padaM (mokSaM) prApnoti / / 24 // ( 25 ) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhaktiH * [ 25 ] arhaccatyAdibhaktyarthaM, jIvaH kaSTAnyapi kSamet / aSTApadArtha sagaracakriNastanayA iva // 25 // padacchedaH-arhat caityAdi bhaktyartham jIvaH kaSTAni api kSamet sagaracakriNaH tanayAH aSTApadArtha iv| anvayaH-jIvaH arhaccaityAdibhaktyartham kaSTAni api kSamet sagaracakriNaH tanayAH aSTApadArtham iva / / __zabdArthaH-arhaccaityAdi bhaktyartham =jinendra bhagavAna ke mandirAdi banavAne kI bhakti ke lie, jIvaH prANI, kaSTAni duHkhoM ko, kSamet sahana kare, sagaracakriNaH= sagaracakro ke, tanayAH putra, aSTApadArtham =aSTApadatIrtha ke lie, iva taraha / zlokArthaH-prANI jinendra bhagavAna ke caityAdi-nirmANa hetu aneka duHkhoM ko bhI sahana kre| jaise sagaracakrI ke putroM ne aSTApadatIrtha ke lie kaSTa sahana kiye the| saMskRtAnuvAdaH-dehadhArI jIvaH arhaccaityAdinirmANasya bhaktyarthaM duHkhAni api kSamet / yathA sagaracakriNaH putrAH aSTApadArtha kaSTAni se hire // 25 / / ( . 26 ) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] dadyAd bhAgavatI-bhaktiH, padavIM parameSThinaH / ekA'pi bhAvataH kluptA, kUNikSoNipateriva // 26 // padacchedaH-dadyAd bhAgavatI bhaktiH padavIM parameSThinaH ekA api bhAvataH kluptA kUriNakSoNipateH iva / anvayaH-kUNikSoNipateH iva ekA api bhAvataH bhAgavatI bhaktiH parameSThinaH padavIM dadyAt / / zabdArthaH-kUripakSoriNapateH iva kUNirAjA kI taraha, ekA api=eka bhI, bhAvataH=bhAva se, kluptA kI gayI, bhAgavatI bhagavAna sambandhI, bhaktiH pUjyoM ke prati anurAga, parameSThinaH=parameSThI kI, padavI-padavI ko, dadyAt =deve / zlokArthaH-kUNirAjA kI taraha bhAva se kI gayI eka bhI bhAgavatI-bhakti parameSThipada pradAna kare / saMskRtAnuvAdaH-kUNikSoNipateriva ekApi bhAvataH racitA bhAgavatI-bhaktiH parameSThinaH padaM dadyAt // 26 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmarAgaH * . [ 27 ] AryaH kuryAd dharmarAga-masthimajjAdhivAsitam / abhedyaM taskaraklRpta-nArI-kArmaNavad dRDham // 27 // padacchedaH-AryaH kuryAd dharmarAgam asthimajjAdhivAsitam abhedyaM taska raklupta-nArIkArmaNavad dRDham / anvayaH-AryaH asthi-majjAdhivAsitam abhedyaM dRDhaM dharmAnurAgam taskarakluptanArIkArmaNavad dRDham / zabdArthaH-AryaH sajjana mAnava, asthi-majjAdhivAsitam=haDDI aura majjA kI gaharAI taka, dRDhaM majabUta, abhedyaM nahIM bhedane yogya, dharmAnurAgam dharma ke prati prema, taskara-kluptanArIkArmaraNavad=taskara se racita nArIkArmaNa kI taraha, kuryAt kare / zlokArthaH-Arya ko cAhie ki haDDI aura majjA kI gaharAI taka pahu~ce hue dRr3ha aura abhedya dharmarAga ko taskara racita nArIkArmaNa kI taraha kare / saMskRtAnuvAdaH-AryaH asthi-majjAdhivAsitaM dRDhamabhedyaJca dharmAnurAgaM taskarakluptanArIkArmaNavad kuryAt / / 27 / / ( 28 ) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * antarAyaH * . [ 28 ] sukhAbhilASI kasyApi, na kuryAdantarAyakam / durvipAkastadudayo, DhaNDhaNAGgajavad bhavet // 28 // padacchedaH-sukhAbhilASI kasya api na kuryAt antarAyakam durvipAkaH tadudayaH DhaNDhaNAGgajavad bhavet / anvayaH-sukhAbhilASI kasya api antarAyakam na kuryAt durvipAkaH tadudayaH DhaNDhaNAGgajavad bhavet / ___zabdArthaH-sukhAbhilASI=sukha cAhane vAlA, kasya= kisI ko, api = bhI, antarAyakam - antarAya, vighna, na nahIM, kuryAt kre| durvipAkaH duSTapariNAmavAlA, tadudayaH=usakA udaya, DhaNDharaNAGgajavad... DhaNDharaNaputra kI taraha, bhavet =hove / zlokArthaH-sukha cAhane vAlA mAnava kisI ko bhI antarAya (vighna) na kre| duSTapariNAma aura usakA udaya DhaNDhaNaputra kI taraha hove / saMskRtAnuvAdaH-sukhAbhilASI mAnavaH kasyApi antarAyakArya na kuryAt / yato hi durvipAkastadudayaH DhaNDhaNaputra iva bhavet / / 28 / ( 26 ) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samatA * [ 26 ] zrAmaNyasArabhUtAyAH, samatAyAH prabhAvataH / saMsArapAragAmIsyAccharIrI kUragaTTa (DDu)vat // 26 // padacchedaH-zrAmaNyasArabhUtAyAH samatAyAH prabhAvataH saMsArapAragAmI syAt zarIrI kUragaTTa (DDu) vat / anvayaH-zarIrI kUragaTTavat zrAmaNyasArabhUtAyAH samatAyAH prabhAvataH saMsArapAragAmI syAt / zabdArthaH-zarIrI dehadhArI mAnava, kUragaTTa (DDu) vat=kUragaTTa (DDu) kI taraha, zrAmaNyasArabhUtAyAH= sAdhuoM ke lie sArabhUta, samatAyAH samatA ke, prabhAvataH prabhAva se, saMsArasya pAraM gacchatIti saMsArapAragAmI saMsAra ke pAra pahuMcane vAlA, syAt hove / zlokArthaH dehadhArI mAnava kUragaTTa (DDu) kI taraha sAdhuoM ke lie sArabhUta samatA ke prabhAva se saMsAra rUpI samudra ke pAra pahu~cane vAlA hove / saMskRtAnuvAdaH-dehadhArI mAnavaH kUragaTTa (DDu) vat zrAmaNyasArabhUtAyAH samatAyAH prabhAvataH saMsArapAragAmI bhavet // 26 // ( 30 ) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * krodhaH * [ 30 ] jvAlAjihva jaleneva, krodhaM zamayatA tathA / nirvApayet parasyApi, caNDarudrasya ziSya vat // 30 // padacchedaH-jvAlAji jalena iva krodhaM zamayatA tathA nirvApayet parasyApi caNDarudrasya ziSyavat / anvayaH-jvAlAji zamayatA jalena iva tathA caNDarudrasya ziSyavat parasyApi krodhaM nirvApayet / zabdArthaH-jvAlA eva jihvA yasya saH taM jvAlAjihva=agni ko, zamayatA=bujhAte hue, jaleneva= jala kI taraha, tathA vaise hI, caNDarudrasya caNDarudra ke, ziSyavat = ziSya kI taraha, parasyApi dUsare ke bhI, krodhaM krodha ko, nirvApayet zAnta kre| zlokArthaH-agni ko zAnta karane vAle jala kI bhA~ti caNDarudra ke ziSya kI taraha dUsaroM ke krodha ko bhI zAnta kre| ____ saMskRtAnuvAdaH-jAtavedasaM zamayatA nIreNeva caNDarudrasyAntevAsivad anyeSAmapi krodhaM mAnavaH nirvApayet / / 30 / / ( 31 ) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * paThanodyamaH * vArddhakye'pi vidhAtavyo, dhImatA'dhyayanodyamaH / yat prasAdaM dadau brAhmI sUreH zrIvRddhavAdinaH // 31 // padacchedaH-vArddhakye api vidhAtavyaH dhImatA adhyayanodyamaH yat prasAdaM dadau brAhmI sUreH zrIvRddhavAdinaH / anvayaH-dhImatA vArddhakye api adhyayanodyamaH vidhAtavyaH / brAhmI sUreH zrIvRddhavAdinaH yad prAsAdaM dadau / ___ zabdArthaH=dhIrasti asyeti tena dhImatA=buddhimAn dvArA, vArdhakye'pi vRddhAvasthA meM bhI, adhyayanasya udyamaH adhyayanodyamaH=par3hane kA udyama, vidhAtavyaH=karanA cAhie, brAhmI sarasvatI, zrIvRddhavAdinaH sUreH prAcArya zrI vRddhavAdI ko, yat prasAdaM jisa prasannatA ko, dadau-- diyaa| zlokArthaH-buddhimAn manuSya ko vRddhAvasthA meM bhI adhyayana kA udyama karanA caahie| sarasvatIdevI ne zrIvRddhavAdI prAcArya ko jisakI prasannatA pradAna kii| saMskRtAnuvAdaH-buddhimatA janena vRddhAvasthAyAmapi paThanasyodyamaH karttavyaH / zrIbhagavatI bhAratI zrIvRddhavAdinaH sUreH yat prasAdaM dattavatI / / 31 / / ( 32 ) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 ] paThanAyodyamaH kAryo, dharmataH skhalito'pi yat / paThitaH sthAnamAgacche-cchecchIratnAkarasUrivat // 32 // padacchedaH-paThanAya udyamaH kAryaH dharmataH skhalitaH api yat paThitaH sthAnam Agacchet zrIratnAkarasUrivat / anvayaH-mAnavena paThanAya udyamaH kAryaH, dharmataH skhalitaH api janaH paThitaH san zrIratnAkarasUrivat sthAnam prAgacchet / zabdArthaH-mAnavena= manuSya ke dvArA, paThanAya =par3hane ke lie, udyamaH parizrama, kAryaH karanA cAhie, dharmataH= dharma se, skhalito'pi skhalanA ko prApta huA, paThitaH san = par3hA huA, zrI ratnAkarasUrivat zrI ratnAkarasUri kI taraha, sthAnam = apanI pUrva jagaha para, prAgacchet Ave / ___ zlokArthaH-manuSyamAtra ko par3hane ke lie parizrama karanA caahie| dharma se skhalanA ko prApta huA bhI mAnava par3hatA huA zrI ratnAkarasUri kI taraha apanI pUrva kI jagaha para A jAve / saMskRtAnuvAdaH-mAnavamAtreNa paThanArthaM udyamaH karttavyaH / dharmataH skhalanAM prApto'pi punaH paThitaH san zrIratnAkarasUrivat pUrvasthAnamAgacchet / / 32 / / dharmo-3 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * niyamaH * [ 33 ] nirmitaH phalado'lpo'pi, niyamaH sthiracetasAm / granthimAtrakRtapratyA - khyAne yakSakarpAddavat // 33 // padacchedaH - nirmitaH phalada: alpaH api niyamaH sthiracetasAm / granthimAtrakRtapratyAkhyAne yakSakapaddivat phaladaH bhavati / / anvayaH - sthiracetasAm alpaH api nirmitaH niyamaH granthimAtra kRtapratyAkhyAne yakSakaparddivat phaladaH bhavati / zabdArthaH- sthiracetasAm - sthira buddhi vAloM kA, nirmitaH = kiyA gayA, alpaH api = thor3A bhI, niyamaH = niyama, granthimAtrakRtapratyAkhyAne = granthimAtra ke lie kiye gaye pratyAkhyAna ke viSaya meM, yakSakarpAddavat = yakSakapadda kI taraha, phaladaH = phala pradAna karane vAlA, bhavati = hotA hai / zlokArtha :- sthira buddhi vAle manuSyoM ke lie kiyA gayA choTA bhI niyama, granthimAtra ke lie kiye gaye pratyAkhyAna ( paccakkhAraNa- niyama ) ke viSaya meM yakSakarpAdda kI taraha phalaprada hotA hai / saMskRtAnuvAdaH - dRDhadhImatAM zralpo'pi kRtaH niyama: granthimAtrakRta pratyAkhyAne yakSakapaddivad phalaprado bhavati / / 33 / / ( 34 ) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 34 ] ihApi phaladAyI syA-niyamo vaGkacUlavat / nijasAmarthyatastasmAd, gRhNIyAttaM mahAmatiH // 34 // padacchedaH-iha api phaladAyI syAt niyamaH vaGkacUlavad nijasAmarthyataH tasmAt gRhNIyAt taM mahAmatiH / anvayaH-niyamaH ihApi vaGkacUlavat phaladAyI syAt tasmAt mahAmatiH nijasAmarthyataH taM gRhNIyAt / zabdArthaH=niyamaH niyama, vrata, ihApi isa loka meM bhI, vaGkacUlavat vaGkacUla kI taraha, phaladAyI phala dene vAlA, syAt hove / tasmAt isalie, mahAmatiH= buddhimAn, nijasAmarthyataH-apanI zakti se, taM=usa niyama ko, gRhNIyAt grahaNa kare / zlokArthaH-grahaNa kiyA gayA niyama isa loka meM bhI vaGkacUla kI taraha phala dene vAlA hotA hai| ataH buddhimAn apanI zakti se usa niyama ko grahaNa kare / saMskRtAnuvAdaH-iha loke'pi niyamaH vaGkacUla iva phalaprado bhavati / ataH hetoH mahAmatiH mAnavaH nijazaktyanusAraM taM niyamaM gRhNIyAt / / 34 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 35 ] yaH kazcidapi kartavyo, niyamo dharmamicchunA / yadihApi phalaprAptya, kamalazreSThivad bhavet // 35 // padacchedaH-yaH kazcit api karttavyaH niyamaH, dharmam icchunA yat iha api phalaprAptyai kamalazreSThivad / . anvayaH-dharmam icchunA yaH kazcid api niyamaH kartavyaH yat kamalazreSThivad ihApi phalaprAptyai bhavet / zabdArthaH-dharmam =dharma ko, icchunA=cAhane vAle, yaH jo, kazcid=koI, api = bhI, niyamaH=niyama, kartavyaH karanA caahie| yat-jo ki, kamalazreSThivada= kamalaseTha kI taraha, ihApi=isa loka meM bhI, phalaprAptyai = phala prApti ke lie, bhavet hove / zlokArthaH-dharma ko cAhane vAle manuSya ko jo koI bhI niyama avazya grahaNa karanA caahie| vaha niyama kamala seTha kI taraha isa loka meM bhI phalaprApti ke lie hotA hai| saMskRtAnuvAdaH-dharmamabhilaSatA janena yaH kazcidapi niyamaH karaNIyaH / yat kamalazreSThivad asmin loke'pi phalaprAptyai bhavediti / / 35 / / ( 36 ) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kSamA * [ 36 ] asahyAnyapi kaSTAni, zarIrI kSamatetarAm / kSamAkavacasaMnaddhaH, sukozalamuniryathA // 36 // padacchedaH-asahyAni api kaSTAni zarIrI kSamatetarAm / kSamAkavacasaMnaddhaH sukozalamuniH yathA / anvayaH-kSamAkavacasannaddhaH zarIrI asahyAni api / kaSTAni kSamatetarAm, yathA sukozalamuniH / zabdArtha:-kSamAyAH kavacena sannaddhaH kSamAkavacasannaddhaH= kSamArUpI kavaca se DhakA huA, zarIrI dehadhArI mAnava, asahyAni nahIM sahana karane yogya, kaSTAni duHkhoM ko, kSamatetarAm = sahana kreN| yathA=jaise, sukozalamuniH= sukozala nAmaka muni| zlokArthaH-kSamA rUpI kavaca se DhakA huA mAnava asahya kaSToM ko bhI sahana kre| jaise sukozala muni ne kaSToM ko sahana kiyA thA / saMskRtAnuvAdaH-kSamAkavacamitAGgaH mAnavaH asahyAni api kaSTAni kSamatetarAm / yathA sukozalamuninA kaSTAni soDhAni / / 36 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * krodhaH * [ 37 ] kopaM na kuryAnirvANa-mArgaluNTAkapoSakam / kuNAlAnagarI - kAyo - tsargikSapakayoryataH // 37 // . padacchedaH-kopaM na kuryAt nirvANamArgaluNTAkapoSakam, kuraNAlAnagarI-kAyotsagikSapakayo: yataH / anvayaH-nirvANamArgaluNTAkapoSakam, kopaM yataH kuNAlAnagarIkAyotsargikSapakayoH iva na kuryAt / zabdArthaH-nirvANasya mArgastasya ye luNTAkAsteSAM poSakastaM mArgaluNTAkapoSakama mokSamArga ke luTeroM ko poSaNa dene vAlA, kopaM krodha ko, yataH kyoMki kuNAlAnagarISu kAyotsarginI yo kSapako tayoH kuNAlanagarIkAyotsargikSapakayoH iva kuNAlanagarI meM kAyotsarga karane vAle muniyoM kI taraha, na kuryAt nahIM karanA caahie| zlokArthaH-mokSamArga ke luTeroM kA poSaNa karane vAle krodha ko kuNAlAnagarI meM kAusagga karane vAle muniyoM kI taraha nahIM karanA caahie| saMskRtAnuvAdaH-mokSamArgasya taskarANAM poSakaM krodhaM kuNAlAnagarI kAyotsargikSapakayoriva na kuryAt // 37 / / ( 38 ) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ] krodhoddhatA matsariyo, matsyA iva parasparam / narakaM yAnti nighnantaH, sattvAn rAmasubhUma vat // 38 // padacchedaH-krodhoddhatAH matsariNaH matsyA iva parasparam narakaM yAnti nighnantaH sattvAn rAmasubhUmavat / anvayaH-krodhoddhatAH matsariNaH matsyA iva parasparaM sattvAn nighnantaH rAmasubhUmavat narakaM yAnti / zabdArtha:-krodhena uddhatAH krodhoddhatAH krodha se uddhata, matsariNaH=IrSyAlujana, matsyA iva machaliyoM kI taraha, parasparam =anyonya, eka-dUsare ko, sattvAn = jIvoM ko, nighnantaH=mArate hue, rAmasubhUmavat rAmasubhUma kI taraha, narakaM naraka ko, yAnti jAte haiM / zlokArthaH-atyanta krodhI aura IrSyAlujana machaliyoM kI taraha paraspara jIvoM ko mArate hue rAmasubhUma kI taraha naraka meM jAte haiN| . saMskRtAnuvAdaH-kopoddhatAH matsariNo janAH matsyA iva anyo'nyaM jIvAn hiMsantaH rAmasubhUmavat narakaM gacchanti // 38 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] kopo'gniriva sadvastu, pitrAdyapi pratApayet / yathA kUriNanRpeNAtra, hataH zreNikabhUpatiH // 36 // - padacchedaH - kopaH zragniH iva sadvastu pitrAdi api pratApayet yathA atra kUriNanRpeNa zreNikabhUpatiH hataH / anvayaH - kopaH agni iva pitrAdi sadvastu pratApayet yathA atra kUriNanRpeNa zreNika bhUpatiH hataH / -- zabdArtha : - kopaH = krodha, agniriva = agni kI taraha, pitrAdi = pitA Adi, sadvastu zreSTha vastu ko pratApayet = saMtApa deve / yathA == jaise, zratra = isa viSaya meM, kUNinRpeNa = / kUNirAjA ke dvArA, zreNikabhUpatiH = zreNika rAjA, hataH = mArA gayA / zlokArtha :- krodha agni kI taraha pitAdi sadvastu ko bhI saMtapta karatA hai / jaise kUriNarAjA ke dvArA zreNika rAjA mArA gayA / saMskRtAnuvAdaH - kopo vahniriva pitrAdisadvastu saMtApayet / yathA'tra kUriNanRpeNa zreNikabhUpatiH hataH / / 36 / / ( 40 ) - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * puNyam * . [ 40 ] purAkRtAnAM puNyAnAM, prbhaavaadaapdaa'pyho| parAbhavati no jantUcchizutve kRSNaviSNuvat // 40 // padacchedaH-purAkRtAnAM puNyAnAM prabhAvAd ApadA api aho parAbhavati no jantUcchizutve kRSNaviSNuvat / anvayaH-aho ApadA api purAkRtAnAM puNyAnAM prabhAvAt jantUn no parAbhavati zizutve kRSNaviSNuvat / / ___ zabdArthaH-ApadApi Apatti bhI, purAkRtAnAM pUrva meM kiye gaye, puNyAnAM puNyoM ke, prabhAvAt=prabhAva se, jantUna =jIvoM ko, no=nahIM, parAbhavati parAjita karatI hai| zizutve bAlyAvasthA meM, kRSNaviSNuvad=kRSNa aura viSNu kI trh| zlokArthaH-pUrvakRta puNyoM ke prabhAva se prApatti bhI prANiyoM ko parAjita nahIM karatI hai, jaise ki (bacapana) bAlyAvasthA meM kRSNa aura viSNu ko ApattiyoM ne parAjita nahIM kiyaa| - saMskRtAnuvAdaH-aho Apadapi pUrvakRtapuNyAnAM prabhAvAt jIvAn na parAbhavati, yathA bAlyakAle kRSNaviSNuriva / / 40 / / ( 41 ) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * duSTAtmA * [ 41 ] jantUddharaNabuddhIMzca, zramaraNAMzca mahAtmanaH / duSTAtmA pIDayan pIDAM, labhate namuciryathA // 41 // padacchedaH-jantUn uddharaNabuddhIn ca zramaNAn ca mahAtmanaH duSTAtmA pIDayan pIDAM labhate namuciH yathA / anvayaH-duSTAtmA jantUn uddharaNabuddhIn ca zramaraNAn mahAtmanaH ca pIDayan pIDAM labhate yathA namuciH / zabdArthaH-duSTAtmA=duSTajana, jantUn jIvoM ko, uddharaNabuddhIn = uddhAra karane kI buddhivAloM ko, zramaNAn = sAdhuoM ko, mahAtmanaH=mahAtmAoM ko, pIDayan pIr3A detA huA, pIDAM duHkha ko, labhate pAtA hai| yathA = jaise, namuciH =namuci / ___zlokArthaH-duSTAtmA mAnava kSudra jIvoM ko, uddhAra karane kI buddhi vAle sAdhuoM aura mahAtmAoM ko pIr3A detA huA svayaM duHkha prApta karatA hai; jaise namuci ne duHkha prApta kiyA / saMskRtAnuvAdaH-duSTAtmA mAnavaH kSudrajantUn uddharaNabuddhIn sAdhUna mahAtmanazca pIDayan svayaM duHkhaM prApnoti / yathA namucinA duHkhamanubhUtam / / 41 / / ( 42 ) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmopadezaH * [ 42 ] dharmopadezo dAtavyaH, sudhiyA bodhahetave / jitazatrukSitipati - yathA'mAtyasubuddhinA // 42 // padacchedaH-dharmopadezaH dAtavyaH sudhiyA bodhahetave jitazatrukSitipatiH yathA amaatysubuddhinaa| anvayaH-sudhiyA bodhahetave dharmopadezaH dAtavyaH yathA amAtyasubuddhinA jitazatrukSitipatiH / . zabdArthaH-sudhiyA buddhimAn ke dvArA, bodhahetave= bodha dene ke lie, dharmopadezaH dharma kA upadeza, dAtavyaHdenA cAhie; yathA jaise, amAtyasubuddhinA=mantrI subuddhi ke dvArA, jitazatrukSitipatiH=jitazatru nAmaka raajaa| zlokArthaH-buddhimAn ko cAhie ki vaha jJAna dene ke lie dharmopadeza de; jaise amAtya subuddhi ke dvArA rAjA jitazatru ko dharmopadeza diyA gayA thaa| saMskRtAnuvAdaH-buddhimatA bodhahetave dharmopadezaH pradAtavyaH / yathA sacivena subuddhinA jitazatrurna patirupadiSTaH // 42 // ( 43 ) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 43 ] vadet sadupadezaM tu, caNDasyApi mahAmatiH / kadAcidapi zAntyai syAd haribhadragaraNIndravat // 43 // padacchedaH-vadet sadupadezaM tu caNDasya api mahAmatiH kadAcit api zAntyai syAd haribhadragaNIndravat / anvayaH=mahAmatiH caNDasya api sadupadezaM vadet kadAcit haribhadragaNIndravat zAntyai syAt / ___ zabdArthaH-mahAmatiH=buddhimAn, caNDasya krodhI ko, api bhI, sadupadezaM acchA upadeza, vadet =kaheM / kadAcit kabhI, haribhadragaraNIndravat hari bhadragaNIndra kI taraha, zAntyai zAnti ke lie, syAt hove / / zlokArthaH-buddhimAn manuSya krodhI manuSya ko bhI sadupadeza deve| kadAcit vaha sadupadeza haribhadragaNIndra kI taraha zAnti ke lie hove / saMskRtAnuvAdaH-prAjJaH caNDasyApi sadupadezaM kathayet yato hi kadAcidapi saH upadezaH haribhadragaNIndra iva zAntya bhUyAt / / 43 / / ( 4 ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmaprabhAvaH * [ 44 ] upasthito'pi pratyUho, jantUnAM niSphalo bhavet / dharmakarmaprabhAveNa, jJAnagarbhapradhAnavat // 44 // padacchedaH-upasthitaH api pratyUhaH jantUnAM niSphala: bhavet dharmakarmaprabhAveNa jJAnagarbhapradhAnavat / anvayaH-jantUnAM dharmakarmaprabhAveNa upasthitaH api pratyUhaH niSphalaH bhavet jJAnagarbhapradhAnavat / zabdArtha:-jantUnAM prANiyoM ke, dharma-karmaprabhAveNa= dharma-karma ke prabhAva se, upasthitaH api upasthita huA bhI, pratyUhaH vighnaH, niSphalaH niSphala, bhavet hove, jJAnagarbhapradhAnavat jJAnagarbhapradhAna kI taraha / ___ zlokArthaH-prANiyoM ke upasthita huA vighna bhI dharmakarma ke prabhAva se niSphala ho jAtA hai, jaise jJAnagarbhapradhAna ke vighna niSphala huaa| saMskRtAnuvAdaH-jIvAnAM dharmakarmaprabhAveNa upasthito'pi vighnaH niSphalo bhavet, yathA jJAnagarbhapradhAnasya jAtaH / / 44 / / ( 45 ) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * guruH ka [ 45 ] dharmAdharmaphalaM nAnyo, darzayed gurumantarA / pradezinRpavajjantu, nirayAd gururuddharet // 45 // padacchedaH-dharmAdharmaphalaM na anyaH darzayet gurum antarA pradezinRpavat jantu nirayAt guruH uddharet / anvayaH-guru' antarA anyaH dharmAdharmaphalaM na darzayet pradezinRpavat guruH jantu nirayAt uddharet / zabdArthaH-guru =guru ke, antarA=binA, anyaH= dUsarA, dharmAdharmaphalaM dharma aura adharma kA phala, na=nahIM, darzayet dikhAve / pradezinRpavat=pradezI rAjA kI taraha, guruH guru, jantuM jIva ko, nirayAt naraka se, uddharet= uddhAra kare / zlokArthaH guru ke sivAya dUsarA koI bhI dharma aura adharma ke phala ko nahIM dikhAve / pradezI rAjA kI taraha guru hI jIvAtmA ko naraka se bAhara nikAlatA hai| ___saMskRtAnuvAdaH-gurumantarA anyaH kazcidapi dharmAdharmaphalaM na darzayet / pradezinRpa iva guruH jantu narakAt uddharati / / 45 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dravyavandanam * [ 46 ] . pAlakasyeva no jantoH, phaladaM dravyavandanam / ihApi phaladA bhAva-natiH zAmbakumAravat // 46 // padacchedaH-pAlakasya iva no jantoH phaladaM dravyavandanam iha api phaladA bhAvanatiH zAmbakumAravat / / anvayaH-jantoH dravyavandanam pAlakasya iva no phaladam iha api bhAvanatiH zAmbakumAravad phaladA / zabdArthaH-jantoH prANI kA, dravyavandanam dravyavandana, pAlakasya iva = pAlaka kI taraha, no nahIM, phaladam = phala dene vAlA, ihApi= isa loka meM, bhAvanatiH=bhAvanati, zAmbakumAravat= zAmbakumAra kI taraha, phaladA=phala dene vaalii| zlokArthaH-prANI ko dravyavandana karanA pAlaka ko taraha phalaprada nahIM hotA hai| isa loka meM bhI bhAvanati zAmbakumAra kI taraha phala dene vAlI hotI hai| ___ saMskRtAnuvAdaH-jantoH dravyavandanam pAlakasyeva phalapradaM na bhavati / asmin loke'pi bhAvanatiH zAmbakumAravad phalapradA bhavati / / 46 / / ( 47 ) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * abhavya * [ 47 ] prabhavyo nirdayaH krUraH, kurvANo naiva shngkte| akAryaM vAryamANo'pi, kubuddhiH pAlako yathA // 47 // padacchedaH-abhavyaH nirdayaH krUraH kurvANaH na eva zaGkate akAryaM vAryamANaH api kubuddhiH pAlakaH yathA / anvayaH-abhavyaH nirdayaH krUraH akAryaM kurvANa: naiva zakate yathA vAryamANaH api kubuddhiH pAlakaH / zabdArthaH-abhavyaH abhavya, nirdayaH=nirdaya, krUraH= krUra, akArya=bure kAma ko, kurvANaH karatA huA, api= bhI, naiva=nahIM, zaGkate=zaGkA karatA hai, yathA jaise, vAryamANaH api-rokane para bhI, kubuddhiH kharAba buddhi vAlA, pAlaka:=pAlaka / ___ zlokArthaH-abhavya, nirdaya aura krUra manuSya bure kAma ko karatA huA bhI zaMkA nahIM karatA hai| jaise roke jAne para bhI kubuddhi pAlaka ne zaMkA nahIM kii| ___ saMskRtAnuvAdaH-abhavyo nirdayaH krUro mAnavaH akArya kurvANo'pi naiva zaGkAM karoti / yathA vAryamANenApi kubuddhinA pAlakena zaGkA naiva kRtA / / 47 / / ( 48 ) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 ] niraparAdhAn vyasanI, jantUn vyApAdayan janaH / avazyaM narakaM gacched, yathA kAlakasUrikaH // 48 // padacchedaH-niraparAdhAn vyasanI jantUn vyApAdayan janaH avazyaM narakaM gacched yathA kAlakasUrikaH / anvayaH-vyasanI janaH niraparAdhAn jantUn vyApAdayan avazyaM narakaM gacched yathA kAlakasUrikaH / zabdArthaH-vyasanI vyasanavAlA manuSya, janaH=mAnava, niraparAdhAn =nirdoSa, jantUn =jIvoM ko, vyApAdayan= mAratA huA, avazyaM jarUra, narakaM naraka meM, gacchet = jAve, yathA=jaise, kAlakasUrikaH kAlakasUrika / zlokArthaH-vyasanI manuSya nirdoSa prANiyoM kA vadha karatA huA avazya hI naraka meM jAtA hai| jaise kAlakasUrika naraka meM gyaa| saMskRtAnuvAdaH-vyasanImAnavaH nirdoSAn jIvAn nighnan avazyameva narakaM gacchati / yathA kAlakasUrikaH prANivadhaM kurvan narakaM gataH / / 48 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSayAH * [ 46 ] prAsAdayena muktizarma, viSayAn viSasaMnibhAn / tyajajIvo'nyathA svarNa-kAravad durgatiM vrajet // 46 // padacchedaH-prAsAdayet muktizarma viSayAn viSasaMnibhAn tyajan jIvaH anyathA svarNakAravad durgatiM vrajet / anvayaH-jIvaH viSasaMnibhAn viSayAn tyajan muktizarma prAsAdayet anyathA svarNakAravad durgatiM vrajet / zabdArthaH-jIvaH prANI, viSasaMnibhAn viSa samAna, viSayAn viSayoM ko, tyajan = chor3atA huA, muktizarma = mukti rUpa kalyANa, prAsAdayet=prApta kare, anyathA = nahIM to, svarNakArava=sunAra kI taraha, durgati- durgati ko, vrajet jAve / zlokArthaH-prANI viSa tulya sAMsArika viSayoM kA tyAga karate hue muktirUpa kalyANa ko prApta kare, nahIM to svarNakAra-sunAra kI taraha durgati ko prApta kregaa| ___ saMskRtAnuvAdaH-mAnavaH viSatulyAn sAMsArikaviSayAn tyajan muktizarma prAsAdayet, anyathA svarNakAravad durgati gacchet / / 46 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ajJAnatapaH * [ 50 ] anantaphaladaM dharmaM tyaktvA'jJAnatapo janaH / kurvan nADindhama iva, pazcAtApaM samAcaret // 50 // padacchedaH-anantaphaladaM dharmaM tyaktvA ajJAnatapaH janaH kurvan nADindhamaH iva pazcAtApaM samAcaret / anvayaH-janaH anantaphaladaM dharmaM tyaktvA ajJAnatapaH kurvan nADindhamaH iva pazcAtApaM samAcaret / zabdArthaH - janaH = mAnava, anantaphaladaM = aparimita phala dene vAlA, dharmaM = dharma ko, tyaktvA = chor3akara, ajJAnatapaH = ajJAnarUpI tapasyA ko, kurvan = karatA huA, nADindhamaH iva = nADindhama kI taraha, pazcAtApaM - pazcAtApa ko, samAcaret=kare / zlokArtha :- mAnava zrananta phala dene vAle dharma ko chor3akara ajJAnarUpa tapa karatA huA nADindhama kI taraha pazcAtApa karatA hai / saMskRtAnuvAdaH - mAnavo'nantaphaladaM dharmaM parihAya ajJAnatapaH kurvan nADindhama iva pazcAtApaM prApnoti / / 50 / / ( 51 ) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmamanorathaH * [ 51 ] anAthizramaNasyeva, bhavet saddharmakarmaNaH / manoratho'pi jantUnAM, nAnAticchedakaH kSaNAt // 51 // padacchedaH-anAthizramaNasya iva bhavet saddharmakarmaNaH manorathaH api jantUnAM nAnAticchedakaH kSaNAt / anvayaH-anAthizramaNasya iva jantUnAM saddharmakarmaNaH manorathaH api nAnArticchedakaH kSaNAt bhavet / zabdArthaH-anAthizramaNasya iva=anAthizramaNa kI taraha, jantUnAM prANiyoM kA, saddharmakarmaNaH zreSThadharma aura karma karane kA, manorathaH abhilASA, nAnAticchedakaH== aneka kaSToM ko nAza karane vAlA, kSaNAt kSaNabhara meM, bhavet hove / zlokArthaH-anAthizramaNa (muni) kI taraha prANiyoM kA saddharma aura karma karane kA manoratha bhI kSaNabhara meM aneka kaSToM kA nAza karane vAlA hove / / saMskRtAnuvAdaH-anAthizramaNasyeva prANinAM saddharmakarmaNaH manoratho kSaNAt nAnAkaSTa nivArakaH bhavet // 51 / / ( 52 ) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmAsthA * [ 52 ] sAdhayed dRDhadharmA''sthA'trApi cintitamuccakaiH / rAjatADavanI jAtA, kumAranRpateriva // 52 // padacchedaH-sAdhayet dRDhadharmAsthA atra api cintitam uccakaiH rAjatADavanI jAtA kumAranRpateH iva / anvayaH-mAnavaH dRDhadharmAsthA atra api cintitam uccakaiH rAjatADavanI kumAranRpateH iva jAtA / zabdArthaH-mAnavaH= manuSya, dRDhadharmAsthA-dharma meM dRr3ha vizvAsa, sAdhayet sAdhe, atrApi = isa viSaya meM bhI, uccakaiH= atyanta, cintitam = vicAra kiyA, rAjatADavanI rAjatADavanI, kumAranRpateH iva kumArapAla rAjA kI taraha, jAtA huii| zlokArthaH-mAnava ko dharma meM dRr3ha vizvAsa rakhanA caahie| isa viSaya meM bhI kAphI vicAra kiyA gayA / rAjatADavanI kumArapAla rAjA kI taraha huii| saMskRtAnuvAdaH-mAnavaH dharme dRDhavizvAsaM arjayet / atrApi uccakaiH cintitam / rAjatADavanI kumArapAlanRpateriva saMjAtA / / 52 / / ( 53 ) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " [ 53 ] dharmAdeva vilIyeta, jarA-maraNa-janmabhIH / api yatnazatairnAnyairibhyasyeva yamAcituH // 53 // padacchedaH-dharmAt eva vilIyeta jarA-maraNa-janmabhI:, api yatnazataH na anyaiH ibhyasya iva yamAcituH / anvayaH-jarAmaraNajanmabhIH dharmAt iva vilIyeta yamAcituH ibhyasya iva anyaiH yatnazataiH api na / zabdArthaH-jarAmaraNajanmabhIH vRddhAvasthA-bur3hApA mRtyumaraNa aura janma kA bhaya, dharmAt dharma se hI, vilIyeta= naSTa hove / yamAcituH=yama kI pUjA karane vAle, ibhyasyeva ibhya kI taraha, anyaiH dUsare, yatnazataiH saikar3oM prayatnoM se, na nahIM / zlokArthaH-vRddhAvasthA-bur3hApA, mRtyu-maraNa aura janma kA bhaya dharma se hI naSTa hotA hai| yama kI arcanA karane vAle ibhya kI taraha dUsare saikar3oM upAyoM-prayatnoM se bhI jarA, maraNa aura janma kA bhaya dUra nahIM hotA hai / saMskRtAnuvAdaH-jarA-maraNa-janmabhIH dharmAdeva nAzaM prApnoti / yamAcituH ibhyasyevAnyaiH yatnazatairapi jarAmaraNa-janmasya bhayaM dUraM na gacchati / / 53 / / ( 54 ) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhogyakarma * [ 54 ] nandiSeNa ivAvazyaM, bhogyakarmANi dehinam / anicchumapi bhogecchu, kurvanti kSaNamAtrataH // 54 // padacchedaH-nandiSeNaH iva avazyaM bhogya karmANi dehinam anicchum api bhogecchu kurvanti kSaNamAtrataH / anvayaH-bhogyakarmANi nandiSeNaH iva anicchum api dehinam bhogecchu avazyam kSaNamAtrataH kurvanti / __ zabdArthaH-nandiSeraNaH iva nandiSeNa kI taraha, bhogyakarmAriNa= bhogane lAyaka karma, anicchum == nahIM cAhane vAle, dehinam = manuSya ko, bhogecchum = bhoga ke prati unmukha, avazyam=avazya, kSaemAtrataH =kSaNamAtra meM, kurvanti=karate haiN| zlokArthaH-bhogyakarma nandiSeNa kI taraha nahIM cAhane vAle mAnava ko bhI bhoga ke prati kSaNamAtra meM hI avazya unmukha karate haiN| saMskRtAnuvAdaH-bhogyakarmANi nandiSeNa iva anabhilaSantaM prANinaM bhogecchu avazyameva kSaNamAtrataH kurvanti nAtra saMzayaH / / 54 / / ( 55 ) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * utsUtram * [ 55 ] nirUpayannAgamArtha - mapyutsUtraM prarUpayan / paribhramati saMsAra, kamalaprabhasUrivat // 55 // padacchedaH-nirUpayan prAgamArthaM api utsUtraM prarUpayan paribhramati saMsAraM kamalaprabhasUrivat / anvayaH-mAnavaH AgamArtham nirUpayan api utsUtraM prarUpayan kamalaprabhasUrivat saMsAraM paribhramati / zabdArthaH-mAnavaH manuSya, prAgamArtham AgamoM ke artha ko, nirUpayana batAtA huA, api=bhI, utsUtraM sUtrArtha se viparIta, prarUpayan = prarUpaNA karatA huA, kamalaprabhasUrivat kamalaprabhasUri kI taraha, saMsAram =saMsAra meM, paribhramati paribhramaNa karatA hai / zlokArthaH-mAnava AgamoM ke artha ko batAtA huA bhI sUtrArthoM ke viparIta usakI prarUpaNA karate hue kamalaprabhasUri kI taraha saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai / saMskRtAnuvAdaH-mAnavaH AgamArthaM nirUpayanapi utsUtraM prarUpayan kamalaprabhasUrivat saMsAraM paribhramati / / 55 / / ( 56 ) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pravrajyA (dIkSA) * [ 56 ] mano'bhISTapadaprAptya, pravrajyA'pyekarAtrikI / bhavedArAdhitA samya - gavantisukumAlavat // 56 // padacchedaH-manaH abhISTapadaprAptyai pravrajyA api ekarAtrikI bhavet ArAdhitA samyag avantisukumAlavat / anvayaH-samyak pArAdhitA ekarAtrikI api pravrajyA mano'bhISTapadaprAptyai avantisukumAlavat bhavati / zabdArthaH-samyag =acchI taraha, ArAdhitA=ArAdhanA kI gayI, ekarAtrikI api ekarAtri mAtra kI bhI, pravrajyA=dokSA, mano'bhISTapadaprAptyai-- manavAMchita pada kI prApti hetu, avantisukumAlavat avantisukumAla kI taraha, bhavati = hotI hai| - zlokArthaH-acchI taraha se ArAdhanA kI gayI ekarAtrimAtra kI bhI pravrajyA-dIkSA manavAMchita pada kI prApti hetu avantisukumAla kI taraha hotI hai| __saMskRtAnuvAdaH-samyag ArAdhitaikarAtrikyapi pravrajyA (dIkSA) mano'bhISTapadeprAptyai avantisukumAla iva bhavati / / 56 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 ] samArAdhitamavyakta - tayA'pi caraNaM zuci / bhavedanantaphalada miva sampratibhUpateH // 57 // padacchedaH - samArAdhitam avyaktatayA api caraNa zuci bhavet anantaphaladam iva sampratibhUpateH / anvayaH - zravyaktatayA prapi samArAdhitam zuci caraNam samprati bhUpateH iva anantaphaladaM bhavet / zabdArthaH-zravyaktatayA= aspaSTarUpa se, samArAdhitam = ArAdhanA kiyA gayA, zuci = pavitra caraNam = AcaraNa, sampratibhUpateH sampratirAjA kI taraha, anantaphaladaM = aparimita phala dene vAlA, bhavet hove / zlokArthaH-aspaSTarUpa se bhI ArAdhanA kiyA gayA pavitra AcaraNa sampratirAjA kI taraha anantaphala dene vAlA hotA hai / saMskRtAnuvAdaH-aspaSTatayA'pi samArAdhitam zuci AcaraNaM sampratibhUpateriva zranantaphaladaM bhavet / / 57 / / ( 58 ) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * santoSaH * [ 58 ] niHsImalobhapAthodhi setu santoSamAcaret / yasmAd bhavedasantoSI, duHkhI subhUmacakrivat // 58 // padacchedaH - niHsImalobhapAthodhisetum santoSam nAcaret yasmAt bhavet asantoSI subhUmacakrivat / anvayaH-yasmAt (mAnavaH) niHsImalobhapAthodhisetum santoSam zrAcaret / asantoSI subhUmacakrivat duHkhI bhavet / zabdArthaH- yasmAt = jisase, (mAnavaH = manuSya, ) niHsImalobhapAthodhisetum =zramaryAdita lobha rUpa samudra ke lie pula sadRza santoSa ko dhAraNa kare | asantoSI vyakti subhUmacakrI kI taraha, duHkhI duHkha se yukta, bhavet = hove / = zlokArthaH- mAnava amaryAdita lobharUpa samudra ke lie pula samAna santoSa ko dhAraNa kare / anyathA asantoSI vyakti bhUmacakrI kI taraha duHkhI hotA hai / saMskRtAnuvAdaH - yasmAt mAnavaH niHsImalobhapAthodhisetu N santoSaM pracaret / yato hi asantoSIjanaH subhUmacakrivat duHkhI bhavati / / 58 / / / ( 56 ) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * alobhatA * [ 56 ] jagati durgatimUlanibandhanaM, jinavaraniradhAri parigrahaH / tadabhighAtanimittamalobhatAM, kapilasAdhuvadAzraya sajjana ! 56 padacchedaH-jagati durgatimUlanibandhanam jinavaraiH niradhAri parigrahaH tat abhighAtanimittam alobhatAm kapilasAdhuvad Azraya sajjana ! ___anvayaH-jinavaraiH durgatimUlanibandhanam parigrahaH niradhAri, tadabhighAtanimittam he sajjana ! kapilasAdhuvad pralobhatAM Azraya / zabdArthaH-jinavaraiH jinendroM ne, durgatimUlanibandhanam = durgati kA mUla kAraNa, parigrahaH parigraha ko, niradhAri= nizcaya kiyA hai| tadabhighAtanimittam =usa parigraha ko nAza karane kA kAraNa, alobhatAM alobhapane ko, kapilasAdhuvad - kapilasAdhu kI taraha, pAzraya pAzraya kro| zlokArthaH-jinavaroM ne durgati kA mUla kAraNa parigraha ko nizcita kiyA hai| usa parigraha ko nAza karane ke kAraNa alobhapane kA he sajjana ! kapilasAdhu kI taraha prAzraya kro| saMskRtAnuvAdaH-jinendraH durgatimUlanibandhanaM parigraho niradhAri tadabhighAtanimittam he sajjana ! kapilasAdhuvad alobhatAmAzraya / / 56 / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tRSNA * [ 60 ] tRSNAparamparAmadya - pAnavyagramatirjanaH / muJchaNazreSThivad ghorAM, pRthvI tamastamAm vrajet // 60 // padacchedaH-tRSNAparamparAmadyapAnavya gramatiH janaH muJchaNa(mammaNa) zreSThivad ghorAM pRthvIM tamastamAm vrajet / anvayaH-tRSNAparamparAmadyapAnavyagramatiH janaH muJchaNa(mammaNaH) zreSThivat ghorAM tamastamAM pRthvIM vrajet / ___ zabdArthaH-tRSNAparamparAmadyapAnavyagramatiH -- asantoSa kI paramparA aura madyapAna se vyagrabuddhi vAlA, janaH= mAnava muJchaNa (mammaNa) zreSThI kI taraha, ghorAM= bhayaGkara, tamastamAM andhakAra se pUrNa, pRthvI pRthvI ko, vrajet = jAve / ___zlokArthaH-tRSNA kI paramparA aura madyapAna se vyagra aisI buddhi vAlA manuSya muJcharaNa (mammaraNa) seTha kI taraha bhayaMkara andhakAra se paripUrNa pRthvI meM (naraka meM) jAtA hai| ___ saMskRtAnuvAdaH - tRSNAparamparAmadyapAnavyagramatirjanaH muJchaNa (mammaNa) zreSThivad ghorAmandhakAraparipUrNAM pRthvIM gacchet arthAt narakasthAnaM gacchet / / 60 / / ( 61 ) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * lobhaH [ 61 ] pratilobhaM vitanvAno, naro narakamApnuyAt / zravApyAkAlamaraNaM, sAgare sAgaro yathA // 61 // padacchedaH - pratilobham vitanvAnaH naraH narakam prApnuavApya akAlamararaNam sAgare sAgaraH yathA / yAt / anvayaH - naraH pratilobham vitanvAnaH narakaM prApnuyAt yathA sAgaraH sAgare akAlamaraNaM avApya narakaM prAptaH / zabdArthaH - naraH = puruSa, atilobham = atyanta lobha ko, vitanvAnaH vistAra karatA huA, narakaM = naraka ko, prApnuyAt = prApta kare | yathA = jaise, sAgaraH = sAgara nAma kA vyakti, sAgare = samudra meM, akAlamaraNaM asAmayika mRtyu ko, pravApya = prApta kara | - zlokArtha :- manuSya pratyanta lobha kA vistAra karatA huA naraka ko prApta karatA hai / jaise sAgara ne samudra akAlamRtyu ko prApta kara naraka prApta kiyA / meM saMskRtAnuvAdaH - mAnavaH pratilobhaM kurvANo narakaM gacchati / yathA sAgaraH sAgare'kAlamRtyuM prApya narakaM gataH / / 61 / / ( 62 ) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 62 ] na syAd dharmAya yogyo'tilobhAkulitamAnasaH / hitaiSI taM tyajet tenAnyathA duHkhI kapiryathA // 62 // padacchedaH - na syAd dharmAya yogya: atilobhAkulitamAnasaH / hitaiSI taM tyajet tena anyathA duHkhI kapiH yathA / anvayaH - atilobhAkulitamAnasaH janaH dharmAya yogyaH na syAt tena hitaiSI taM tyajet zranyathA yathA kapiH duHkhI / zabdArthaH - atilobhena prAkulitaM mAnasaM yasya saH atilobhAkulitamAnasa: = prati lobha se duHkhI mana vAlA, dharmAya dharmAcaraNa ke lie, yogyaH = lAyaka, na syAt = nahIM hove / tena usa kAraNa se, hitaiSI hita cAhane vAlA, taM = lobha ko, tyajet = chor3e / anyathA nahIM to, yathA = jaise, kapiH - bandara, duHkhI zrabhavat = duHkhI huA / - zlokArtha :- atyanta lobha se vyagramana vAlA vyakti dharmAcaraNa karane ke yogya nahIM hotA hai / isa kAraNa se apanA hita cAhane vAlA vyakti usa lobha ko chor3e / anyathA use bandara ke samAna duHkhI honA par3egA / - saMskRtAnuvAdaH - pratilobhAkulitamAnaso mAnavaH dharmAcaraNAya yogyo na bhavati, tena hitAkAGkSI janaH taM lobhaM parityajet, anyathA yathA kapiH duHkhI abhUt / / 62 / / ( 63 ; Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 63 ] lobhaM tyajedamaryAda, tanmaryAdAM vivekavAn / kuryAd yenAtilobhena siddhirandhakatAM gatA // 63 // padacchedaH-lobhaM tyajet amaryAdaM tat maryAdAM vivekavAn kuryAd yena atilobhena siddhiH andhakatAM gtaa| anvayaH-amaryAdaM lobhaM tyajet vivekavAn tanmaldAM kuryAt yena atilobhena siddhi : andhakatAM gtaa| ___ zabdArthaH-amaryAdaM maryAdA rahita, lobhaM lobha ko, tyajet chor3anA cAhie, vivekavAn vivekImAnava, tanmaryAdAM usa maryAdA ko, kuryAt kare, yena=jisase, atilobhena atilobha se, siddhiH siddhi, andhakatAM= niSphalatA ko, gatA prApta huii| zlokArthaH-maryAdAtIta lobha ko chor3a denA caahie| vivekI manuSya usakI maryAdA nizcita kare, kAraNa atilobha ke vaza ho siddhi niSphalatA ko prApta huii| saMskRtAnuvAdaH-amaryAdaM lobhaM parityajet vivekavAn janaH tanmaryAdAM kuryAt / yenAtilobhena siddhiH andhakatAM gatA / / 63 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] sukhArthI viratiM kuryA-llAbhAllobho yadedhate / lobhI ca zaGkhadhamaka-vanmUlamapi hArayet // 64 // padacchedaH-sukhArthI viratiM kuryAt lAbhAt lobhaH yat edhate, lobhI ca zaGkhadhamakavad mUlam api hArayet / ___ anvayaH-sukhArthI viratiM kuryAt lAbhAt lobhaH yat edhate zaGkhadhamakavat lobhI ca mUlam api hArayet / / ___ zabdArthaH-sukhArthI=sukha cAhane vAlA, virati vairAgya ko, kuryAt kre| lAbhAt lAbha se, lobhaH=lobha, edhate bar3hatA hai| lobhI lobhI manuSya, zaGkhadhamakavat= zaGkhadhamaka kI taraha, mUlamapi mUladhana, hArayet kho deve, gumAve / ___ zlokArthaH-sukha cAhane vAlA manuSya virati dhAraNa kre| lAbha se hI lobha bar3hatA hai| zaGkhadhamaka kI taraha lobhI manuSya mUladhana ko bhI kho detA hai / saMskRtAnuvAdaH-sukhArthI viratiM kuryAt / lAbhAt lobhaH prajAyate, lobhojaneH zaGkhadhamakavad mUladhanamapi hArayet / / 64 / / dharmo-5 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * sAdhudarzanam * [ 65 ] sAdhUnAM darzanaM bodhi-bIjalAbhAya nirmitam / bhavennandanayugmasya, yathA bhRgupurodhasaH // 65 // padacchedaH-sAdhUnAM darzanam bodhibIjalAbhAya nirmitam / yathA bhavet nandanayugmasya bhRgupurodhasaH / anvayaH-sAdhUnAM darzanaM bodhibIjalAbhAya nirmitam / yathA bhRgupurodhasaH nandanayugmasya (sAdhudarzanaM bodhibIjAya) bhavet / __ zabdArthaH-sAdhUnAM sAdhuoM kA, darzanaM darzana, bodhibIjalAbhAya bodhibIja ke lAbha ke lie, nirmitam = nirmita hai| yathA -- jaise, bhRgupurodhasaH= bhRgupurohita ke, nandanayugmasya donoM putroM kA / / zlokArthaH-sAdhuoM kA darzana bodhibIja ke lAbha ke lie nirmita kiyA gayA hai| jaise bhRgupurohita ke donoM putroM ke lie sAdhudarzana bodhi kA bIja humA / ___saMskRtAnuvAdaH-sAdhUnAM darzanaM bodhibIjalAbhAya nirmitamasti / yathA-bhRgupurohitasya putradvayasya kRte sAdhudarzanaM bodhibIjaM ajAyata / / 65 / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmadhIH 6 [66 ] rUpayauvanavAmAkSI - bhogasvajanasampadaH / gaNayet tRNavat prANI, jambUsvAmIva dharmadhIH // 66 // padacchedaH-rUpayauvanavAmAkSI-bhogasvajanasampadaH gaNayet tRNavat prANI jambUsvAmIva dharmadhIH / anvayaH-dharmadhIH prANI jambUsvAmI iva rUpayauvanavAmAkSI bhogasvajanasampadaH tRNavat garaNayet / zabdArthaH-dharme dhIryasyAsau dharmadhIH--dharma meM buddhi rakhane vAlA, prAraNI dehadhArI mAnava, jambUsvAmI iva=jambUsvAmI kI trh| rUpayauvanavAmAkSIbhogasvajanasampadaH = saundarya, yauvana, kAminI, bhoga, apane svajana aura sampattiyoM ko, tRNavat=ghAsa kI trh| gaNayet=ginanA caahie| zlokArthaH-dharma meM buddhi rakhane vAlA mAnava jambUsvAmI kI taraha saundarya, javAnI, kAminI, bhoga, svajana aura sampattiyoM ko tinake kI taraha (tuccha) gine / saMskRtAnuvAdaH-dharmadhIH prANI jambUsvAmIva rUpayauvanavAmAkSIbhogasvajanasampadaH tRNavat gaNayet / / 66 / / ( 67 ) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSayA''saktaH * [67 ] saMsArasukhagRdhnuH san, na kuryAd dharmamArhatam / duHkhaM madhulavA''kAGkSI, prAraNIva labhate hi saH // 67 // padacchedaH-saMsArasukhagRdhnuH san na kuryAt dharmam prArhatam, duHkhaM madhulavA''kAGkSI prANI iva labhate hi saH / anvayaH-yaH saMsArasukhagadhanuH san ArhataM dharma na kuryAt saH madhulavA''kAGkSI prANI iva duHkhaM labhate / zabdArthaH-yaH=jo, saMsArasukhagadhnuH sAMsArika sukha kA lobhI, prArhataM arhat sambandhI, dharma dharma ko, na kuryAt na kre| saH vaha, madhulavA''kAGkSI=madhubinduoM ko cAhane vAle, prAraNI iva prANI kI taraha, duHkhaM duHkha ko, labhate pAtA hai / zlokArthaH-jo manuSya sAMsArika sukha kA lobhI hote hue arhat sambandhI dharma kA AcaraNa nahIM karatA hai, vaha manuSya madhubinduoM ko cAhane vAle prANI kI taraha duHkha pAtA hai| saMskRtAnuvAdaH-yaH saMsArasukhagRdhnuH san pAhataM dharma na kuryAt, saH madhulavA''kAGkSI prANIva duHkhaM labhate / / 67 / / ( 68 ) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmA''caraNam * [ 68 ] dharmArthopArjanaM prAjJo, yathAvasaramAcaret / . kRSIbala iva svIyaM, hArayenna dvayaM param // 68 // padacchedaH-dharmArthopArjanam prAjJaH yathA avasaram Acaret kRSIbala iva svIyam hArayet na dvayaM param / anvayaH-prAjJaH dharmArthopArjanam yathAvasaram Acaret / paraM kRSIbala iva svIyaM dvayaM na hArayet / zabdArthaH-prAjJaH buddhimAn, dharmArthopArjanam dharma aura artha kA upArjana, yathAvasaram = yathAsamaya, prAcaret= AcaraNa kre| paraM parantu, kRSIbala iva=kRSIbala kI taraha, svIyaM = apane, dvayaM ihaloka aura paraloka ko| na hArayetna gumAve / ____zlokArthaH-buddhimAn manuSya dharma aura artha kA upArjana yathAsamaya kare / kintu kRSIbala kI taraha apane isa loka aura paraloka ko naSTa na kre| . saMskRtAnuvAdaH-dhImAn yathAvasaram dharmArthopArjana kuryAt / paraM ca saH kRSIbala iva svIyaM lokadvayasukhaM na hArayet / / 68 / / ( 66 ) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmastrAtA * [ 66 ] trAtA'tra na paratrApi, sutAdirapi piNDadaH / vinA dharma yathA tAtaM, pratyabhUnna mahezvaraH // 66 // padacchedaH-trAtA atra na paratrApi sutAdiH api piNDadaH vinA dharma yathA tAtaM prati abhUt na mahezvaraH / anvayaH-dharma vinA piNDadaH sutAdiH api atra paratra na trAtA yathA tAtaM prati mahezvaraH na abhUt / zabdArthaH-dharma vinA=dharma ke sivAya, piNDaM dadAtIti piNDadaH piNDadAna karane vAlA, sutAdirapi=putrAdi bhI, atra=isa loka meM, paratrApi paraloka meM bhI, na trAtA rakSA karane vAlA nahIM hai| yathA=jaise, tAtaM prati= pitA ke prati, mahezvaraH mahezvara, na=nahIM, amUt= huaa| ' zlokArthaH-dharma ke sivAya piNDa dene vAle putrAdi bhI isa loka meM tathA paraloka meM rakSA karane vAle nahIM hote haiN| jaise apane pUjya pitA ke prati mahezvara nahIM huA / saMskRtAnuvAdaH-dharma vinA piNDadaH susAdirapi pratra paraloke ca trAtA nAbhavat / yathA mahezvaraH svIya tAtaM prati rakSako nAbhUt / / 66 / / ( 70 ) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *faqu: * [ 70 ] " lalitAGga iva jJAtvA vizraM [SaM] vaiSayikaM sukham / na punaH spRhayecchuddha - buddhirAtmahitArthikaH // 70 // padacchedaH - lalitAGgaH iva jJAtvA viSaM vaiSayikaM sukham, na punaH spRhayet zuddhabuddhiH zrAtmahitArthikaH / * anvayaH - zuddhabuddhiH prAtmahitArthika: lalitAGgaH iva vaiSayikaM sukhaM viSaM jJAtvA na punaH spRhayet / zabdArtha:- zuddhA buddhiryasya saH zuddhabuddhiH = pavitra buddhi vAlA, zrAtmahitArthikaH zrAtmahita cAhane vAlA, lali tAGga iva = lalitAGga kI taraha, vaiSayikaM sukhaM viSaya sambandhI sukha ko, viSaM jahara, jJAtvA = jAnakara, punaH na vApisa nahIM, spRhayet = spRhA kare / == - zlokArtha :- pavitra buddhivAlA evaM Atmahita ko cAhane vAlA vyakti lalitAGga kI taraha, viSaya sambandhI sukha ko viSa-jahara jAnakara usakI vApasa cAhanA na kare / ( 71 ) saMskRtAnuvAdaH - zuddhabuddhirAtmahitArthiko janaH lalitAGgaH iva vaiSayikaM sukhaM viSaM matvA tasmai punaH kAmanAM kuryAt / / 70 / / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhogAH * [ 71 ] abhujAno'pi bhogAdIna, prANI duniyogtH| adhogati vrajet kopa-vAn rAjagRhabhikSuvat // 71 // padacchedaH-abhujAnaH api bhogAdIn prANI duniyogataH adhogati vrajet kopavAn rAjagRhabhikSuvat / anvayaH-kopavAn prANI bhogAdIn abhujAnaH api durdhyAnayogataH rAjagRhabhikSuvat adhogatiM vrajet / - zabdArthaH-kopavAn krodhI, prANI jIvadhArI, bhogAdon= bhogAdika ko, abhujAnaH apiH=nahIM bhogate hue bhI, durdhyAnayogataH=duSTadhyAna ke yoga se, rAjagRhabhikSuvat rAjagRha ke bhikSu kI taraha, adhogati avanati ko, vrajet prApta kare / zlokArthaH-krodhI mAnava sAMsArika bhogAdikoM ko nahIM bhogate hue bhI duni ke yoga se rAjagRha bhikSu kI taraha adhogati ko prApta karatA hai / ____ saMskRtAnuvAdaH-kopavAn prANI bhogAdIn prabhuJjAno'pi durdhyAnayogataH rAjagRhabhikSuriva avanati gacchet // 71 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmaH * [ 72 ] dharmamArAdhayed buddhayA saMsAravimukho budhaH / svajanairananujJAto'pyatrA'bhayakumAravat // 72 // padacchedaH-dharmam aArAdhayed buddhayA saMsAra - vimukhaH budhaH, svajanaiH ananujJAtaH api atra abhayakumAravat / anvayaH-atra abhayakumAravat svajanaiH ananujJAtaH api budhaH saMsAravimukhaH san buddhayA dharmam ArAdhayet / zabdArthaH-patra yahA~ para, abhayakumAravat abhayakumAra kI taraha, svajanaiH svajanoM ke dvArA, ananujJAto'pi prAjJA prApta karane para bhI, budhaH paNDita (vidvAn), saMsAravimukhaH saMsAra se vimukha, buddhayA= buddhi se, dharmam dharma ko, pArAdhayet ArAdhanA kre| ' zlokArthaH-yahA~ para abhayakumAra kI taraha apane logoM ke dvArA anujJAta na hote hue bhI paNDita (vidvAn) saMsAra se vimukha hokara dharma kI ArAdhanA kare / saMskRtAnuvAdaH-patra abhayakumAravat svAptaiH janairananujJAto'pi vidvAn saMsArato vimukhaH san buddhayA dharmam ArAdhayet / / 72 / / ( 73 ) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * duSkRtanindA * [ 73 ] sadgatiM labhate nindana, svakRtaM duSkRtaM sudhIH / mRgAvatI yathA'vApa, paramAnandasampadam // 73 // padacchedaH-sadgatim labhate nindan svakRtaM duSkRtaM sudhIH, mRgAvatI yathA avApa paramAnandasampadam / anvayaH-sudhIH svakRtaM duSkRtaM nindan sadgatiM labhate yathA mRgAvato paramAnandasampadam avApa / zabdArthaH-sudhIH buddhimAn, svIkRtaM apane se kiyA gayA, duSkRtaM pApa ko, nindan nindA karatA huA, sadgati uttama gati ko, labhate prApta karatA hai| yathA jaise, mRgAvatI = mRgAvatI sAdhvI ne, paramAnandasampadaM paramAnda ke aizvarya ko, avApa = prApta kiyaa| ___ zlokArthaH-buddhimAn manuSya apane dvArA kiye gaye pApa kI nindA karatA huA uttama gati ko pAtA hai| jaise magAvatI sAdhvI ne paramAnanda kI sampadA ko prApta kiyaa| saMskRtAnuvAdaH-vidvAn svAcaritaM pApaM nindan uttamAM gatiM labhate / yathA mRgAvatyA sAdhvyA paramAnandasya sampad prAptA / / 73 / / ( 74 ) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ahaGkAraH * [ 74 ] nIcajAti vajej jantu-jaitArya iva nizcitam / tanvAno jAtyahaGkAraM, durAyatinibandhanam // 74 // padacchedaH-nIcajAti vrajet jantu: metAryaH iva nizcitam / tanvAnaH jAtyahaGkAraM durAyati nibandhanam / anvayaH-durAyati nibandhanam jAtyahaGkAraM tanvAnaH jantuH nizcitam metAryaH iva nIcajAti vrajet / __zabdArthaH-durAyati-nibandhanam durAyati kA mUla kAraNa, jAtyahaGkAraM jAti ke ahaGkAra ko, tanvAnaH= vistAra karatA huA, jantuH prANI, nizcitam nizcaya hI, metAryaH iva metArya kI taraha, nIcajAti = nIca jAti ke andara, vrajet = gamana kare / / ___zlokArthaH-durAyati ke kAraNabhUta jAti se utpanna ahaGkAra ko vistRta karate hue prANI nizcaya hI metArya kI taraha nIca jAti ko prApta karatA hai| saMskRtAnuvAdaH-durAyatinibandhanaM jAtyabhimAnaM vitanvan prANI nizcitam metArya iva nIcajAti gacchet // 74 // ( 75 ) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 ] saMsArApArakapAre'dhyayanasmayamAcaran / prAraNI paribhramatyeva, bhRzaM bhuvanabhAnuvat // 75 // padacchedaH-saMsArapArakUpAre adhyayanasmayam prAcaran prANI paribhramati eva bhRzaM bhuvanabhAnuvat / anvayaH-prANI saMsArapArakUpAre adhyayanasmayam Acaran bhuvanabhAnuvat bhRzaM paribhramati eva / zabdArthaH-prANI=dehadhArI mAnava, saMsArApArakUpAre= saMsAra rUpa apAra samudra meM, adhyayanasmayam adhyayana ke garva ko, pAcaran karate hue, bhuvanabhAnuvat bhuvanabhAnu kI taraha, bhRzaM=atyanta, paribhramati eva ghUmatA hI . rahatA hai| zlokArthaH-dehadhArI jIva saMsAra rUpa apAra samudra meM adhyayana ke garva ko karatA huA bhuvanabhAnu kI taraha nirantara ghUmatA hI rahatA hai / saMskRtAnuvAdaH-prANI saMsArApArakUpAre paThanagarvaM kurvan bhuvanabhAnuriva nirantaraM parito bhramatyeva / / 75 / / ( 76 ) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * guraNazravaNam * [ 76 ] gue.zravaraNamAtreNa, nirIhANAM mahAtmanAm / bodhaM labhante sulabha-bodhinaH sArthavAhavat // 76 // padacchedaH-guNazravaNamAtreNa nirIhANAM mahAtmanAm bodhaM labhante sulabhabodhinaH sArthavAhavat / anvayaH-sulabhabodhinaH nirIhANAM mahAtmanAM guNazravaNamAtreNa sArthavAhavat bodha labhante / ___ zabdArthaH-sulabhabodhinaH=sulabha bodha vAle manuSya, nirIhANAM niSkAma bhAvanA vAle, mahAtmanAM mahApuruSoM ke, guNazravaNamAtreNa guNoM ko sunane mAtra se hI, sArthavAhavat sArthavAha kI taraha, bodhaM bodha ko (jJAna ko), labhante prApta karate haiN| ___ zlokArthaH-sulabha bodha vAle manuSya niSkAma bhAvanA vAle mahApuruSoM ke guNa sunane mAtra se hI sArthavAha kI taraha bodha pAte haiN| saMskRtAnuvAdaH-sulabhabodhino janA: niSkAmAnAM mahApuruSANAM guNazravaNamAtreNa sArthavAhaH iva bodhaM labhante / / 76 / / ( 77 ) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nikAcitakarma * [ 77 ] api yatnazatai ti, kSayaM karma nikAcitam / yathA zreNikabhUpena, narakAyurupAjitam / / 77 // padacchedaH-api yatnazataiH na eti kSayaM karma nikAcitam, yathA zreNikabhUpena narakAyuH upArjitam / anvayaH-yatnazataiH api nikAcitam karma kSayaM na eti yathA zreNikabhUpena narakAyuH upArjitam / zabdArthaH-yatnazataiH saikar3oM prayatnoM se, api=bhI, nikAcitam = nikAcita, karma karma, kSayaM nAza, naiti= nahIM hotA hai| yathA jaise, zreriNakabhUpena=zreNika rAjA ke dvArA, narakAyuH naraka kA Ayu, upAjitam = upArjita kiyaa| zlokArthaH-saikar3oM prayatna karane para bhI nikAcita karma kA nAza nahIM hotA hai| jaise zreNika rAjA dvArA upAjita narakAyuSya / saMskRtAnuvAdaH-prayatnazatairapi nikAcitaM karma nAzaM na gacchati / yathA rAjJA zreNikena narakAyurupAjitam // 77 / / ( 78 ) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * hiMsA * [ 78 ] hiMsAM parasya jIvasya, manasA'pi vicintayana / nihanyate sa devenA'kasmAdapi zRgAlavat // 7 // padacchedaH-hiMsAM parasya jIvasya manasA api vicintayan nihanyate saH devena akasmAd api zRgAlavat / anvayaH-manasA api parasya jIvasya hiMsAM vicintayan zRgAlavat saH akasmAd api devena nihanyate / zabdArthaH-parasya parAye, jIvasya prANI kI, manasA api=mana se bhI, hiMsAM -hiMsA (vadha), vicintayan = vicArate hue, zRgAlavat =siyAra kI taraha, saH vaha, akasmAd api=acAnaka, devena=bhAgya ke dvArA, nihanyate = mArA jAtA hai| zlokArthaH-mana se bhI dUsare prANI kI hiMsA ko socate hue siyAra kI taraha vyakti acAnaka bhAgya ke dvArA mArA jAtA hai| saMskRtAnuvAdaH-manasA'pi parasya jIvasya vadhaM cintayan zRgAlavad saH akasmAdapi devena nihanyate / / 78 / / ( 76 ) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 76 ] hiMsA hi narakadvAra-dIpikA nimitA satI / sutAdyarthe'pi devyagne chAhiMsakavipravat // 79 // padacchedaH-hiMsA hi narakadvAradIpikA nirmitA satI, sutAdyarthe api devyagre chAgahiMsakavipravat / - anvayaH-hi sutAdyarthe api nirmitA satI hiMsA narakadvAradIpikA bhavati devyagre chAgahiMsakavipravat / zabdArthaH-hi=kyoMki, sutAdyarthe putrAdi ke lie, api=bhI, nirmitA satI kI gayI, hiMsA=vadha, narakadvAradIpikA naraka ke dvAra ko dikhAne vAlI, bhavati hotI hai| devyagre=devI ke sAmane, chAgahiMsakavipravad=bakare ko mArane vAle brAhmaNa kI taraha / zlokArthaH-kyoMki putrAdi ke lie kI gayI hiMsA bhI naraka ke dvAra ko dikhAne vAlI hotI hai| jaise ki devI ke sAmane bakare kI hiMsA karane vAlA brAhmaNa (naraka meM gyaa)| saMskRtAnuvAdaH-yato hi putrAdyarthe nirmitA hiMsA narakadvArasya prakAzikA bhavati / yathA devyagre chAgahiMsakavipra iva / / 76 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paradrohaH * [ 80 ] svayamevApnuyAd duHkhaM, paradrohaniviSTadhIH / 'dharme jaya' iti khyAturiva dvaSI dvijanmanaH // 80 // padacchedaH-svayam eva prApnuyAd duHkhaM paradrohaniviSTadhIH, 'dharme jaya' iti khyAtuH iva dvaSI dvijanmanaH / __ anvayaH-'dharme jaya' iti khyAtuH dvijanmanaH dvaSI iva paradrohaniviSTadhIH svayameva duHkhaM prApnuyAt / zabdArthaH-dharme jaya=dharma meM jaya hai, iti khyAtuH isa prakAra kahane vAle, dvijanmanaH brAhmaNa ke, dvaSo iva zatru kI taraha, paradrohaniviSTadhIH dUsaroM se droha karane meM hai buddhi jisakI, svayameva apane Apa hI, duHkhaM duHkha, prApnuyAt=prApta kre| zlokArthaH-'dharma meM hI jaya hotI hai' isa prakAra kahane vAle brAhmaNa ke dvaSI kI taraha dUsaroM se droha karane meM lagI hai buddhi jisakI aisA mAnava khuda hI duHkha prApta karatA hai / saMskRtAnuvAdaH-'dharme eva jayo bhavati' iti kathayituH viprasya dvaSIva anyadrohaniviSTa buddhiH janaH svayameva duHkhamApnoti / / 80 // dharmo-6 ( 81 ) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [81 ] na cintayet paradroha-mAtmazreyo'thikaH pumAn / vadhvAH papAta yadbohasthavirAyai vinirmitaH // 81 // padacchedaH-na cintayet paradroham Atmazreyo'thikaH pumAn vadhvAH papAta yad drohaH sthavirAya vinirmitaH / anvayaH-Atmazreyo'thikaH pumAn paradrohaM na cintayet yat sthavirAya vinirmitaH drohaH vadhvAH upari papAta / zabdArthaH-prAtmazreyo'thikaH=apanA kalyANa cAhane vAlA, pumAn = puruSaH, paradrohaM = dUsaroM se dvaSa, na cintayet = cintA na kare, yat =jo ki, sthavirAya vRddhA ke lie, vinirmitaH kiyA gayA, drohaH dvaSa, vadhvAH upari=bahU ke Upara, papAta giraa| zlokArthaH-apane kalyANa ko cAhane vAlA puruSa dUsaroM ke sAtha dvaSa karane kI na soce / vRddhA ke lie kiyA gayA droha vadhU ke Upara hI girA / saMskRtAnuvAdaH-prAtmakalyANecchuH puruSaH paradrohaM na cintayet yato hi vRddhAyai vinirmitaH drohaH vadhvAH upari papAta / / 81 // ( 82 ) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paranindA * [ 82 ] varaM na paranindAyAH, pApaM tAM kurvataH sataH / akRtAnyanyapApAnyAgacchanti jaratImiva // 2 // padacchedaH-varam na paranindAyAH pApaM tAM kurvataH sataH, akRtAni anyapApAni pAgacchanti jaratIm iva / anvayaH-paranindAyAH pApaM varaM na, tAM kurvataH sataH akRtAni anyapApAni jaratIm iva prAgacchanti / __zabdArthaH-paranindAyAH dUsaroM kI nindA kA, pApaM= pApa, varaM na acchA nahIM hotA hai| tAM paranindA ko, kurvataH sataH=karate hue mAnava ko, akRtAni-nahIM kiye gaye, anya pApAni dUsare pApa, jaratImiva =jaratI kI taraha, prAgacchanti pAte haiN| ___zlokArthaH-dUsaroM kI nindA kA pApa acchA nahIM hotA hai| paranindA karane vAle manuSya ke pAsa svayaM dvArA nahIM kiye gaye anya pApa bhI jaratI kI taraha A jAte haiN| saMskRtAnuvAdaH-paranindAyAH pApaM varaM na bhavati, paranindAM kurvataH sataH mAnavasya avihitAni anyapApAnyapi jaratImiva Agacchanti / / 82 / / ( 83 ) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kapaTIzrAddhaH * [ 83 ] kapaTI niSkRpaH prAraNI, pIDayaJzramaraNAnapi / na lajjate yathA zrAddho laghukSullakavikrayI // 83 // padacchedaH - kapaTI niSkRpaH prANI pIDayan zramaNAn api na lajjate yathA zrAddhaH laghukSullakavikrayI / anvayaH - kapaTI niSkRpaH prANo zramaraNAn api pIDayan na lajjate yathA laghukSullakavikrayI zrAddhaH / zabdArtha : - kapaTI kapaTa vAlA, niSkRpaH nirdaya, prAraNI dehadhArI, zramaNAn = sAdhunoM ko, pIDayan - pIr3A detA huA, na lajjate nahIM lajjita hotA hai / yathA = jaise, laghukSullakavikrayI = chuTaka vastuoM ko becane vAlA, zrAddha = - zrAvaka / - zlokArtha :- kapaTI aura nirdaya prANI sAdhuyoM ko pIr3A dete hue bhI lajjita nahIM hotA hai / jaise kSudra aura choTI vastunoM ko becane vAlA zrAvaka / saMskRtAnuvAdaH - kapaTI nirdaya prANI sAdhUn pIDayan nahi lajjate laghukSullakavikrayI zrAddha iva / / 83 / / (as ) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * lobhI * [ 84 ] arthalubdhaH pUrNakAryo, vizvastaM prANinaM kudhIH / vibhAginaM nihantyeva, cANakya iva parvatam // 84 // padacchedaH-arthalubdhaH pUrNakAryaH vizvastaM prANinaM kudhIH vibhAginaM nihanti eva cANakyaH parvatam iva / anvayaH-cANakyaH parvatam iva arthalubdhaH pUrNakAryaH kudhIH vizvastaM vibhAginaM prANinaM nihanti eva / zabdArthaH-cANakyaH cAraNakya, parvatam iva= parvata kI taraha, arthalubdhaH artha kA lobhI, pUrNakArya:- jisakA kArya pUrNa ho cukA hai, kudhIH=kutsita buddhivAlA manuSya, vizvastaM vizvAsI, vibhAginam =bhAgIdAra ko, prANinaM= mAnava ko, nihantyeva mAratA hI hai / zlokArthaH-kutsita buddhi vAlA, arthalobhI aura jisakA kArya pUrNa ho cukA hai aisA vyakti apane vizvAsI bhAgIdAra ko bhI mAra detA hai jaise cANakya ne parvata ko maaraa| saMskRtAnuvAdaH-cANakyaH parvatamivArthalubdhaH pUrNakAryaH kudhIH mAnavaH vizvastaM vibhAginaM prANinaM nihantyeva // 84 / / ( 85 ) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * matiH * [ 85 ] vAdino garvabhAjo'pi, hitakaryAyatau matiH / sampUrNapaNDitasya syAt, siddhasenagaNeriva // 85 // padacchedaH-vAdinaH garvabhAjaH api hitakarI prAyatI matiH sampUrNapaNDitasya syAt siddhasenagaNeH iva / __ anvayaH-sampUrNapaNDitasya syAt garvabhAjaH api vAdinaH matiH siddhasenagaNeH iva Ayatau hitakarI syAt / zabdArtha:-sampUrNapaNDitasya pUrNa vidvAn kI, garvabhAjo'pi ahaMkAra ko sevana karane vAle kI, vAdinaH= bahasa karane vAle kI, matiH buddhi, siddhasenagaNeH iva= siddhasena nAmaka gaNi kI taraha, Ayatau uttara samaya meM, hitakarI hita karane vAlI, syAt = hove / zlokArthaH-pUrNa vidvAn evaM ahaMkAra ko dhAraNa karane vAle vAdI kI buddhi siddhasena nAmaka gaNi kI taraha uttarakAla meM hita karane vAlI hove / saMskRtAnuvAdaH-sampUrNapaNDitasya garvabhAjo'pi vAdinaH buddhiH siddhasenanAmakagaNeriva uttarakAle kalyANakarI syAditi / / 85 / / ( 86 ) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vratam * [ 86 ] garaNayaMstRNavat svarNa-varNakAyaM nijavratam / na tyajedupasarge'pi sati sAgaracandravat // 86 // padacchedaH - gaNayan tRNavat svarNavarNakAyaM nijavratam na tyajet upasarge'pi sati sAgaracandravat / anvayaH - svarNavarNakAyaM tRNavat gaNayan upasarge sati api sAgaracandravat nijavrataM na tyajet / zabdArtha:- svarNavarNa iva kArya yasya saH taM svarNavarNakAyaM=sone ke varNa ke samAna zarIra ko tRNavat = tRNa ke samAna, garaNayan = ginatA huA, upasarge sati zrapi = upasarga ke hone para bhI, sAgaracandravat = sAgaracandra kI taraha, nijavrataM = apane vrata ko, na tyajet = nahIM chor3e / zlokArtha :- sone ke raMga ke samAna zarIra ko tinake ke samAna ginate hue, upasarga hone para bhI apane vrata ko sAgaracandra kI taraha nahIM chor3anA cAhie / saMskRtAnuvAdaH - svarNavarNazarIraM tRNavat garaNayan upasarge satyapi janaH sAgaracandravat nijavrataM na tyajet / / 86 / / ' 87 ' Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * strI * [ 87 ] akArye'pi svabhartAraM, kalermUlaM mRgekSaNA / prerayediva hArAdi-kRte kUriNanRpaM priyA // 7 // padacchedaH-prakArye api svabhartAraM kaleH mUlam mRgekSaNA prerayet iva hArAdikRte kUriNanRpaM priyA / anvayaH-kaleH mUlaM mRgekSaNA akArye api svabhari hArAdikRte kUNinRpaM priyA iva prerayet / zabdArthaH-kale: kleza ko, mUlaM = mUla, mRgekSaNA-strI, akArye'pi bure kAma meM bhI, svabhAram =apane pati ko, hArAdikRte hArAdi ke lie, kUNinRpaM kUNi rAjA ko, priyA iva = preyasI kI taraha, prerayet=prerita kre| zlokArthaH-kleza kI jar3a strI akArya meM bhI apane pati ko hArAdi ke lie prerita karatI hai, jisa prakAra kUriNa rAjA ko usakI priyA ne kiyaa| saMskRtAnuvAdaH-klezasya mUlaM mRganayanI akArye'pi svapati hArAdikRte kUriNanRpaM priyeva prerayet / / 87 / / ( 88 ) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhogalAlasA ke [ 88 ] jAnannapi tyajennava, durantAM bhogalAlasAm / sArvabhaumabrahmadatta, iva pAzcAtyajanmani // 18 // padacchedaH-jAnan api tyajet na eva durantAM bhogalAlasAm sArvabhauma brahmadatta iva pAzcAtya janmani / anvayaH-bhogalAlasAM durantAM jAnan api pAzcAtyajanmani sArvabhauma brahmadatta iva naiva tyajet / zabdArthaH-durantAM kharAba anta vAlI, bhogalAlasAM= bhogoM kI lAlasA ko, jAnan api jAnate hue bhI, pAzcAtyajanmani=pichale janma meM, sArvabhauma brahmadatta iva cakravartI brahmadatta kI taraha, naiva nahIM, tyajet= chodd'e| zlokArthaH-bhogoM kI lAlasA ko kharAba anta vAlI jAnate hue bhI mAnava, pichale janma meM cakravartI brahmadatta kI taraha nahIM chor3atA hai| saMskRtAnuvAdaH-durantAM bhogecchAM jAnanapi pAzcAtyajanmani cakravartI brahmadatta iva naiva parityajet / / 88 // ( 86 ) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * smayaH [mAnaH] * gacchatAM zivasadaH zarIriNA mantarAyakaraNo bhavet smayaH / yena bAhubalivan mahAtmanAM, dharmiNAM sujana ! taM tatastyaja // 86 // .. padacchedaH-gacchatAM zivasadaH zarIriNAM antarAyakaraNaH bhavet smyH| yena bAhubalivat mahAtmanAM dharmiNAM sujana ! taM tataH tyaja / anvayaH-zivasadaH gacchatAM mahAtmanAM dharmiNAM zaroriNAM antarAyakaraNaH smayaH bhavet yena he sujana ! tvaM bAhubalivat tataH taM tyaja / zabdArthaH-zivasadaH= muktidhAma, gacchatAM jAte hue, mahAtmanAM mahAtmAoM ke, miraNAM=dharmAcaraNa karane vAle, zarIriNAM dehabAriyoM ke, antarAyakaraNaH=antarAya karane vAlA, smayaH=garva, bhavet hove| yena=jisase, he sujana ! =he sajjana, bAhubalivat=bAhubalI kI taraha, taM= garva ko, tyajet - chodd'e| zlokArthaH-muktidhAma ko jAne vAle dharmAcaraNa karane vAle mahAtmAoM ko bhI antarAya karane vAlA ghamaNDa hotA hai, jisase he sajjana ! tuma bAhubalI kI taraha use chor3a do| saMskRtAnuvAdaH-muktidhAma gacchatAM dharmiNAM mahAtmanAM zarIriNAmantarAyakArakaH smayo bhavet / yena he sujana ! tvaM bAhubalivat taM parityaja / / 86 / / ( 60 ) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prAjJA * [ 60 ] ullaGghayan gurorAjJAM, pazcAttApaM samAcaret / upakozyAgRhaprApta - kSamAzramaNavad dRDham // 10 // padacchedaH-ullaGghayan guroH prAjJAM pazcAttApaM samAcaret upakozyAH gRhaprApta kSamAzramaNavad dRDham / anvayaH-guroH prAjJAM ullaGghayan upakozyAH gRhaprAptakSamAzramaNavad dRDham pazcAttApaM samAcaret / zabdArthaH-guroH=guru kI, prAjJAM Adeza ko, ullaGghayan =ullaGghana karate hue, upakozyAH=upakozI ke, gRhaprAptakSamAzramaNavad=ghara Aye kSamAzramaNa kI taraha, dRDham dRr3ha, pazcAtApaM=pazcAtApa ko, samAcaret karanA caahie| zlokArthaH-guru kI AjJA kA ullaGghana karane para upakozI ke ghara Aye kSamAzramaNa kI taraha dRr3ha pazcAtApa karanA caahie| saMskRtAnuvAdaH-gurorAdezamullaGghayan janaH upakozyAH gRhaprAptakSamAzramaNavat dRDhaM pazcAtApaM samAcaret iti / / 60 / / ( 61 ) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmaH : 8 [ 1 ] samayopasthitaM dharma- makurvan dharma- makurvan viSayaspRhaH / duHkhI syAnmRtamAtaGgA''miSArthidvikavajjaDaH // 61 // padacchedaH - samayopasthitaM dharmam prakurvan viSayaspRhaH duHkhI syAt mRtamAtaGgA''miSArthi dvikavat jaDaH / anvayaH - viSayaspRhaH jaDaH samayopasthitaM dharmam akurvan mRtamAtaGgA''miSArthi dvikavat duHkhI syAt / zabdArtha : - samayopasthitam = samaya para upasthita hue, dharmam = dharmAcaraNa ko, akurvan = nahIM karate hue, viSayaspRhaH = viSayoM kI abhilASA rakhane vAlA, jaDaH = jar3a manuSya, mRtamAtaGgA''miSArthi dvikavat mare hAthI ke mAMsa ko cAhane vAle dvika kI taraha, duHkhI syAt = duHkhI hotA hai / zlokArtha :- viSayoM kI abhilASA rakhane vAlA jar3a manuSya samaya para upasthita dharmAcaraNa ko nahIM karane para mare hAtho ke mAMsa ko cAhane vAle dvika ko taraha duHkhI hotA hai / saMskRtAnuvAdaH - viSayaspRho jaDo mAnavaH samayopasthitaM dharmAcaraNamakurvan mRtamAtaGgA''miSArthi dvikaH iva duHkhI bhavet, nAtra saMzayaH / / 61 / / ( 12 ) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jaratvam [ 2 ] naratvaM durlabhaM labdhvA , dharmA''rAdhanakAraNam / prANI na gamayed vyarthaM, svaratnaM puNyasAravat // 2 // padacchedaH-naratvam durlabham labdhvA dharmA''rAdhanakAraNam prANI na gamayed vyarthaM svaratnaM puNyasAravat / anvayaH-prANo dharmA''rAdhanakAraNam durlabhaM naratvaM labdhvA puNyasAravat svaratnaM vyarthaM na gamayet / zabdArthaH-prANI mAnava, dharmasya pArAdhanaM tasya kAraNaM dharmArAdhanakAraNam =dharma kI ArAdhanA kA mUla kAraNa, durlabhaM duHkha se pAne yogya, naratvaM = manuSyapane ko, labdhvA pAkara, puNyasAra iva puNyasAra kI taraha, svaratnaM=apane amUlya jIvana rUpI ratna ko, vyarthaM phijUla, na gamayet=na naSTa kre| zlokArthaH-manuSya ko dharma kI ArAdhanA ke mUla kAraNabhUta durlabha manuSyatva ko pAkara puNyasAra kI taraha apane jIvanarUpI ratna ko vyartha naSTa nahIM karanA caahie| saMskRtAnuvAdaH-prANI dharmArAdhanasya mUlakAraNaM durlabhaM labdhvA puNyasAravat svasya jIvanarUparatnaM vyarthameva na hArayet / / 62 / / ( 3 ) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 63 ] vidyunmAlIva sadvidyA, pramadApremamohitaH / ahArayattathA nRtvaM, hArayennaiva paNDitaH // 63 // padacchedaH-vidyunmAlI iva sadvidyAm pramadApremamohitaH prahArayat tathA nRtvaM vai na eva hArayet paNDitaH / ____ anvayaH-vidyunmAlI iva paNDitaH pramadApremamohitaH san yathA sadvidyAM ahArayat tathA nRtvaM naiva hArayet / zabdArthaH-vidyunmAlIva=vidyunmAlI kI taraha, paNDitaH vidvAn, pramadAyAH prema tena mohitaH pramadApremamohitaH sana strI ke prema-moha ko prApta hotA huA, sadvidyAM = uttama vidyA ko, yathA jaise, ahArayat=khodiyA, tathA = vaise hI, nRtvaM manuSyatA ko, na hArayet nahIM khove / zlokArthaH-vidyunmAlI kI taraha, vidvAn manuSya ne strI ke sneha se mohita hote hue, jaise sadvidyA ko kho diyA vaise manuSyatva ko nahIM khove / saMskRtAnuvAdaH-vidyunmAlIva vidvAn lalanAsnehamohitaH san yathA sadvidyAM ahArayet tathA manuSyatvaM naiva hArayet / / 63 / / ( 64 ) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dAnam [ 64 ] bhAvapAtrarahitaM phalapradaM, naiva dAnamuditaM manISibhiH / akkayA draviNalubdhayA yathA, spaSTadattamajaniSTa niSphalam // 64 // padacchedaH - bhAvapAtra rahitam phalapradam na eva dAnam uditam manISibhiH prakkayA draviNalubdhayA yathA, spaSTadattam ajaniSTa niSphalam / anvayaH - manISibhiH bhAvapAtrarahitaM dAnam phalapradaM naiva uditam yathA draviNalubdhayA avakayA spaSTadattaM niSphalam ajaniSTa | zabdArtha : - manISibhiH = vidvAnoM ke dvArA, bhAvapAtrarahitaM = bhAvapAtra se rahita, dAnam = dAna, phalapradaM =phala dene vAlA, nava nahIM, uditam = kahA hai / yathA = jaise, draviNalubdhayA = dhana kI lobhI, akkayA = isa nAmakI strI ke dvArA spaSTadattaM spaSTa rUpa se diyA gayA, niSphalam = nikammA, ajaniSTa = huA / zlokArtha :- vidvAnoM ke dvArA bhAvapAtrarahita diyA gayA dAna, phala dene vAlA nahIM kahA gayA hai / jaise dhana meM lobhI akkA ke dvArA spaSTa rUpa se diyA gayA dAna, niSphala ho gayA / saMskRtAnuvAdaH - vidvadbhiH bhAvapAtrarahitaM dAnam, phalapradaM naiva kathitam / yathA draviNalubdhayA akkayA pragaTarUpeNa dattaM dAnaM niSphalaM saMjAtam / / 64 / / ( 65 ) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * puNyahInatA * [ 65 ] kaSTAyAkRtapuNyasya syAt tat sarvaM karoti yat / halakheTanalAttAnya (?) vRSasyeva kuTumbinaH // 15 // padacchedaH-kaSTAya akRtapuNyasya syAt tat sarvaM yat karoti yathA kuTumbinaH halakheTanalAttAni vRSasya iva kaSTAya bhavati / anvayaH-yathA kuTambinaH vRSasya halakheTanalAttAni iva (mAnavaH) yat karoti tat sarvaM prakRtapuNyasya kRte kaSTAya syAt / ___ zabdArthaH-yathA=jaise, kuTumbinaH- gRhastha mAnava ke lie, vRSasya - baila ke, halakheTanalAttAni iva=hala jotanA aura lAta Adi kI taraha, mAnavaH= manuSya, yatkaroti-jo karatA hai, tatsarvaM vaha saba, akRtapuNyasya abhAgyazAlI manuSya ke lie, kaSTAya duHkha ke lie, syAt =hove / ___ zlokArthaH-jisa prakAra gRhastha mAnava ke lie 'baila kA hala' jotanA aura lAta Adi kaSTa ke lie ho jAte haiM, usI taraha nahIM kiyA hai puNya jisane aise manuSya ke lie mAnava jo kucha bhI karatA hai, vaha saba kaSTa ke lie ho jAtA hai / ___saMskRtAnuvAdaH-mAnavo yat karoti tatsarvaM akRtapuNyasya kRte kaSTAya bhavati / yathA kuTumbinaH vRSasya halakheTanalAttAni kaSTAya jAyante / / 65 / / (66 ) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prabhAvanA * [ 66 ] prabhAvanAM yathAzakti sudhIH samyaktvabhUSaNam / sukRtaM sevayet kurvan, vAdidevamunIndravat // 66 // padacchedaH-prabhAvanAM yathAzakti sudhIH samyaktvabhUSaNam sukRtaM secayet kurvan vAdidevamunIndravat / anvayaH-sudhIH yathAzakti samyaktvabhUSaNam sukRtaM kurvan vAdidevamunIndravat prabhAvanAM secayet / zabdArthaH-sudhIH buddhimAn, yathAzakti= zakti ke anusAra,prabhAvanAM prabhAvanA ko, samyaktvabhUSaNam samyaktva kA alaMkAra, sukRtaM puNya ko, kurvan = karate hue, vAdidevamunIndravat vAdidevamunIndra kI taraha, secayet sIMce / zlokArthaH-buddhimAn manuSya zakti ke anusAra samyaktva ke bhUSaNa rUpa puNya ko karate hue vAdidevamunIndra kI taraha prabhAvanA ko sIMce yAnI puSTa kare / saMskRtAnuvAdaH-dhImAn janaH yathAzakti prabhAvanAM samyaktvabhUSaNam sukRtaM kurvan vAdidevamunIndravat secayet dharmo-7 ( 67 ) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSayaH * [ 97 ] viSayarasalolupaH san bahusukRtaM kaNDarIkavajjahyAt / atha puNDarIkanRpavanmanute hAlAhalaM viSayAn // 17 // padacchedaH-viSayarasalolupaH san bahusukRtaM kaNDarIkavat jahyAt atha puNDarIkanRpavat manute hAlAhalaM viSayAn / anvayaH-prANI viSayarasalolupaH san kaNDarIkavat bahusukRtaM jahyAt atha saH puNDarIkanRpavat viSayAn hAlAhalaM manute / zabdArthaH-prANI mAnava, viSayANAM rasastasmin lolupaH viSayarasalolupaH san viSayoM ke rasa meM lAlasA rakhatA huA, kaNDarIkavat kaNDarIka kI taraha, bahusukRtaM= bahuta puNya ko| jahyAt =chor3a de| hAlAhalaM viSa, manute mAnatA hai| ___zlokArthaH-viSayoM ke rasa meM lAlasA rakhate hue mAnava kaNDarIka kI taraha bahuta puNya ko chor3a detA hai aura rAjA puNDarIka kI taraha sAMsArika bhogoM ko viSa tulya samajhatA hai| saMskRtAnuvAdaH-prANI viSayaraseSu satRSNaH san kaNDarIkavat bahupuNyaM jahyAt / atha saH puNDarIkanRpatiriva sAMsArikabhogAn viSaM manute / / 67 // (68 ) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zranityatvam [ 8 ] yatkiJcidIkSaraNAt sampadanityatvaM vibhAvayan / naggaInRpavad bodhaM svayamevA''pnuyAd budhaH // 68 // padacchedaH - yat kiJcit IkSaNAt sampadanityatvam vibhAvayan naggaInRpavad bodhaM svayam eva prApnuyAt budhaH / anvayaH - budhaH yat kiJcid IkSaNAt sampadanityatvaM vibhAvayan naggaInRpavad svayam eva bodhaM prApnuyAt / zabdArtha:- budhaH = paNDita, yat kiJcid = jo koI, IkSaNAt = dekhane se, sampadanityatvam aizvarya kI anityatA ko, vibhAvayan = dekhatA huA, naggaInRpavat = naggaI nAmaka rAjA kI taraha, svayameva = khuda hI, bodhaM = bodha ko, prApnuyAt = prApta kare / zlokArtha :- vidvAn jo kucha bhI nirIkSaNa karane se aizvarya kI anityatA ko dekhate hue naggaInRpati kI taraha khuda hI bodha ko prApta kare / saMskRtAnuvAdaH - vidvAn yat kiJcid nirIkSaNAt aizvaryasyA'nityatAM vibhAvayan naggaInRpatiriva svayameva bodhaM prApnuyAt / / 88 // ( 66 ) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * marmabhedaH * [ 8 ] prANI pramAdAdapi naiva mithyA,bra yAta tathA'pyatra na marma bhindyAt / tad bhedataH zreSThivaro yato'tra, svakIyapatnIvadhapApamApa // 66 // padacchedaH-prANI pramAdAt api na eva mithyA bra yAt tathA'pi atra na marma bhindyAt / tat bhedataH yataH atra zreSThivaraH svakIyapatnIvadhapApam pApa / anvayaH-prANI pramAdAt api mithyA na bra yAt tathApi atra marma na bhindyAt / yataH atra tad bhedataH zreSThivaraH svakIyapatnIvadhapApam aApa / zabdArthaH-prANI dehadhArI mAnava, pramAdAt=pramAda se, api=bhI, mithyA asatya, na brUyAt nahIM bole, tathApi atra=taba bhI isa viSaya meM, marma na bhindyAt kisI kA marma bhedana na kare / yataH kyoMki, atra=isa viSaya meM, tabhedataH=marma bheda karane se, zreSThivaraH-seTha ne, svakIyA yA patnI tasyAH vadhaH tasya pApaM svakIyapatnIvadhapApam apanI patnI ke vadha ke pApa ko, Apa prApta kiyaa| zlokArthaH-prANadhArI mAnava pramAda se bhI mithyA na bole, tathApi isa viSaya meM kisI kA marmabhedana na kare / kyoMki, isa loka meM marmabhedana karane se zreSThI ne apanI patnI ke vadha ke pApa ko prApta kiyaa| __ saMskRtAnuvAdaH-prANI pramAdAdapi asatyaM na vadet tathApi atra kasyacidapi marmabhedanaM na kuryAt / yatohi atra loke marmabhedanakaraNena zreSThivaraH svakIyapatnIvadhapApaM prAptavAn / / 66 / / ( 100 ) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vizvAsaH * [ 100 ] sugayasukumAlikAyA , nizamya vArtA na vizvaset praajnyH| pApapravRttihetau , dehe carmAvazeSa'pi // 100 // padacchedaH-sugayasukumAlikAyAH, nizamya vArtA na vizvaset prAjJaH, pApapravRttihetau dehe carmAvazeSe api / anvayaH-prAjJaH sugayasukumAlikAyAH vArtI nizamya pApapravRttihetau carmAvazeSe api dehe na vizvaset / zabdArthaH-prAjJaH buddhimAn , sugayasukumAlikAyAH= sugayasukumAlikA kI, vArtA vArtA ko, nizamya sunakara, pApasya vRttiH tasyAH hetuH tasminpApavRttihetau pApavRtti ke mukhya kAraNabhUta, carmAvazeSe'pi camar3I ke baca jAne para, dehe zarIra ke viSaya meM, na vizvaset vizvAsa nahIM kare / zlokArthaH-buddhimAn manuSya sugayasukumAlikA kI bAta ko sunakara pApapravRtti ke mUla hetubhUta carmamAtra avaziSTa hone para zarIra ke viSaya meM vizvAsa nahIM kre| saMskRtAnuvAdaH-prAjJo janaH sugayasukumAlikAyA vArtA zrutvA pApapravRtteH mUlahetau carmAvazeSe'pi zarIraM vizvAsaM naiva kuryAt / / 100 / / ( 101 ) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prAsthA * [ 101 ] vinA''sthAmAhato dharmaH, phalaprAptyai bhavenna hi / siddhadattA''kAzagAmi, vidyevAtra dvijanmanaH // 101 // padacchedaH-vinA AsthAm ArhataH dharmaH phalaprAptyai bhavet nahi siddhadattA''kAzagAmi vidyA iva pratra dvijanmanaH / anvayaH-prAsthAm vinA pArhataH dharmaH, atra dvijanmanaH siddhadattA''kAzagAmi vidyA iva phala-prAptyai na hi bhavet / zabdArthaH-prAsthAm =zraddhA ke, vinA=sivAya, pArhataH=arihanta bhagavAna sambandhI, dharmaH=dharma, atra isa loka meM, dvijanmanaH brAhma ko, siddhadattA''kAzagAmi= siddha dvArA dI gayI AkAzagAmI vidyA kI taraha, phalaprAptyai phalaprApti ke lie, na hi bhavet nahIM hove / zlokArthaH-zraddhA ke sivAya arihanta bhagavAna sambandhI dharma isa loka meM brAhma ko siddha dvArA dI gayI AkAzagAmI vidyA kI taraha phalaprApti ke lie nahIM hove / saMskRtAnuvAdaH-zraddhAM vinA''hato dharmaH atra viprasya siddhapradattA''kAzagAmItividyeva phalaprAptyai nahi bhavet / / 101 // ( 102 ) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * satyam * [ 102 ] kurvANaH pApakarmANi, cauryAdInyapi dehabhRt / satyakazreSThivat satya-vratI syAd rAjavallabhaH // 102 // padacchedaH-kurvANaH pApakarmANi cauryAdIni api dehabhRt satyakazreSThivat satyavratI syAt rAjavallabhaH / anvayaH-dehabhRt cauryAdInyapi pApakarmANi kurvANaH satyavratI satyakazreSThivad rAjavallabhaH syAt / zabdArthaH-dehaM bibharti iti dehabhRt =zarIradhArI, cauryAdInyapi corI Adi bhI, pApakarmAriNa=pApa karmoM ko, kurvANaH karatA huA, satyaM vrataM yasyA'sau satyavratI= satya kA vrata rakhane vAlA, satyakazreSThivada=satyaka seTha kI taraha, rAjJaH vallabhaH rAjavallabhaH= rAjA kA priya, syAt hove| zlokArthaH-dehadhArI mAnava corI Adi pApakarmoM ko karate hue bhI satyavatI satyakazreSThI kI taraha rAjA ko priya ho jAtA hai| saMskRtAnuvAdaH-dehabhRjjanazcauryAdInyapi pApakRtyAni kurvan satyavratadhArakaH satyakazreSThivad nRpatipriyo bhavet // 102 // ( 103 ) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * asatyam * [ 103 ] saMsArabhIruvitatha - madhogati - nibandhanam / uparodhAd bhayAd vApi, na vadet kAlikAryavat // 103 // padacchedaH-saMsArabhIruH vitatham adhogatinibandhanam uparodhAt bhayAd vA api na vadet kAlikAryavat / anvayaH-saMsArabhIruH kAlikAryavat uparodhAt bhayAd vA api adhogatinibandhanam vitatham na vadet / zabdArthaH-saMsArabhIruH saMsAra se Darane vAlA vyakti, kAlikAryavat kAlikArya kI taraha, uparodhAt=kisI ke Agraha karane se, bhayAt=bhaya se, vA=athavA, api bhI adhogateH nibandhanam, adhogatinibandhanam avanati kA kAraNa, vitatham =asatya ko, na vadet nahIM bolanA caahie| zlokArthaH-saMsAra se Darane vAlA vyakti kAlikArya kI taraha kisI ke Agraha karane se athavA bhaya se bhI avanati ke mUla kAraNa asatya ko nahIM bole / saMskRtAnuvAdaH-saMsArabhIrurjanaH kAlikAryavat uparodhAd bhayAdvA'pi avanateH kAraNabhUtamasatyaM kadApi na kathayet / / 103 // ( 104 ) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 104 ] suciraM satyavaktA'pi, vadanmithyoparodhataH / prayAti narakaM svArtha-bhra zakRd vasurAjavat // 104 // padacchedaH-suciraM satyavaktA api vadan mithyA uparodhataH prayAti narakaM svArthabhrazakRd vasurAjavat / anvayaH-suciraM satyavaktA api uparodhataH mithyA vadan vasurAjavat svArthabhra zakRd san naraka prayAti / zabdArthaH-suciraM dIrgha samaya taka, satyavaktA satya bolane vAlA, api bhI, uparodhataH=anya ke uparodha se, mithyA=asatya, vadan=bolatA huA, vasurAjavat vasu rAjA kI taraha, svArthabhrazakRd apane svArtha ko naSTa karatA huA, narakaM = naraka ko, prayAti=jAtA hai| zlokArthaH-dIrgha samaya taka satya bolane vAlA vyakti bhI anya ke Agraha se jhUTha bolane para apane svArtha ko naSTa karate hue vasurAjA kI taraha naraka ko jAtA hai / saMskRtAnuvAdaH-suciraM satyavAdI api anyoparodhato' satyaM kathayan vasurAjavad svArthabhrazakRd san narakaM pragacchati / / 104 // ( 105 ) . Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * namaskAraH * [ 105 ] namaskAraprabhAveNa, jIvAH sadgatibhAginaH / iva hastipakazcaurya-kalaGkI tridivaM gatAH // 105 // padacchedaH-namaskAraprabhAveNa jIvAH sadgatibhAginaH iva hastipakaH cauryakalaGkI tridivaM gatAH / anvayaH-sadgatibhAginaH jIvAH namaskAraprabhAveNa cauryakalaGkI hastipaka iva tridivaM gatAH / zabdArthaH-sadgati bhajantIti sadgatibhAginaH zreSTha gati ko pAne vAle, jIvAH prANI, namaskAraprabhAveNa= namaskAra ke prabhAva se, cauryasya kalaGko'syAstIti cauryakalaGkI corI ke kalaMka vAlA, hastipakaH iva hAthI ke mahAvata kI taraha, tridivaM svarga ko, gatAH=gaye / zlokArthaH-sadgati ko pAne vAle prANI namaskAra mahAmantra ke prabhAva se corI ke kalaGka vAle hAthI ke mahAvata kI taraha svarga ko gaye / ___ saMskRtAnuvAdaH-zreSThagatibhAginaH prANinaH namaskAramahAmantrasya prabhAveNa cauryakalaGkI hastipaka iva tridivaM prayAtAH // 105 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prabuddhaH * [ 106 ] nAnApurAkRtakukarmakadarthanAni , dRSTvA na hAsyarasamAcarati prabuddhaH / yad brAhmaNI nRpatighAtapaNAGganAdi-.. karmANyacIkaradihaikakajanmamadhye // 106 // padacchedaH-nAnApurAkRtakukarmakadarthanAni dRSTvA na hAsyarasam Acarati prabuddhaH / yad brAhmaNI nRpatighAtapaNAGganAdi karmANi acIkarat iha ekakajanmamadhye / anvayaH-prabuddhaH janaH nAnApurAkRtakukarmakadarthanAni dRSTvA hAsyarasam na Acarati yad brAhmaNI iha ekakajanmamadhye nRpatighAtapaNAGganAdi karmANi acIkarat / zabdArthaH-prabuddhaH=jJAnI, janaH mAnavaH, nAnApurAkRtAni kukarmANi ca tAni kadarthanAni ca nAnApurAkRtakukarmakadarthanAni anekavidha pahale kiye gaye kukarma aura kaSToM ko, dRSTvA dekhakara, hAsyarasam = ha~sImajAkAdi ko, na pAcarati nahIM karatA hai, yat-jo ki, brAhmaNI= brAhmaNa kI strI, iha isa loka meM, ekakajanmamadhye eka hI janma ke andara, napatighAtapaNAGganAdikAriNa=rAjA kA vadha evaM vezyA Adi ke karmoM ko, acIkarat kiyaa| zlokArthaH-jJAnIjana pahale kiye gaye anekavidha kukarmoM evaM kaSToM ko dekhakara ha~sI-majAka nahIM karatA hai / brAhmaNI ne isa loka meM eka hI janma meM rAjA kA vadha evaM vezyAdi ke kukarmoM ko kiyaa| saMskRtAnuvAdaH-jJAnI jano nAnAvidha-pUrvAcaritakukarmakadarthanAni dRSTvA hAsyaM naiva karoti / yat brAhmaNI iha loke ekasminnava janmamadhye nRpativadhapaNAGganAdi kukarmANi acIkaraditi / / 106 / / ( 107 ) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sevA * [ 107 ] mahAtmanAM nirmamANAmapi sevA phalapradA / yathA nami-vinamyoH zrIvRSabhasvAmisevinoH // 107 // padacchedaH-mahAtmanAM nirmamAraNAm api sevA phalapradA, yathA nami-vinamyoH zrIvRSabhasvAmisevinoH / / anvayaH-nirmamAraNAM mahAtmanAM api sevA phalapradA yathA nami-vinamyoH zrIvRSabhasvAmisevinoH (sevA phalapradA jAtA) / zabdArthaH-nirmamANAM mamatva se rahita, mahAtmanAM api mahAtmAoM kI bhI, sevAzuzrUSA, phalapradA=phala dene vAlI, yathA=jaise, zrIvRSabhasvAmisevinoH= zrIvRSabhasvAmI kI sevA karane vAle, nami-vinamyoH nami aura vinami kii| zlokArthaH-mamatva se rahita niSkAmabhAvanA vAle mahAtmA puruSoM kI bhI sevA phala dene vAlI hotI hai| jaise zrIvRSabhadeva prabhu kI sevA karane vAle nami aura vinami kI sevA phalapradA huii| saMskRtAnuvAdaH-mamatvarahitAnAM mahAtmanAmapi sevA phalapradA bhavati; yathA zrIvRSabhasvAmisevinoH namivinamyoH sevA phaladAtA jAtA / / 107 // ( 108 ) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmaH * [ 108 ] kuryAt parAkramaM bhUya, prAtmamRtyubhayacchide / kaMsasyeva paraM mRtyubhIdharmAdeva gacchati // 108 // padacchedaH-kuryAt parAkramaM bhUyaH AtmamRtyubhayacchide kaMsasya iva paraM mRtyubhIH dharmAt eva gacchati / anvayaH-prAtmamRtyubhayacchide bhUyaH parAkramaM kuryAt, mRtyubhIH kaMsasya iva dharmAt eva gacchati / zabdArthaH-prAtmamRtyubhayacchide apanI mRtyu ke bhaya ke nAza ke lie, bhUyaH=phira se, parAkrama parAkrama ko, kuryAt karanA cAhie, mRtyubhIH mRtyu kA bhaya, kaMsasya iva kaMsa kI taraha, dharmAdeva dharma se hI, gacchati= jAtA hai| zlokArthaH-apanI mRtyu ke bhaya ko naSTa karane ke lie mAnava ko phira se parAkrama karanA caahie| mRtyu kA bhaya kaMsa kI taraha dharma se hI jAtA hai / saMskRtAnuvAdaH-svakIyamRtyubhayanAzArthaM mAnavo bhUyaH parAkramaM kuryAt / mRtyubhIH kaMsasyeva dharmAcaraNAdeva gacchati / / 108 / / ( 106 ) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinastutiH * _ [ 106 ] vyAdhidhvaMso bhavejjanto,-guNanena jinastuteH / bhaktAmaraprabhAveNa, rAjahaMsakumAravat // 106 // padacchedaH-vyAdhidhvaMsaH bhavet jantoH guNanena jinastuteH / bhaktAmaraprabhAveNa rAjahaMsakumAravat / anvayaH-jinastuteH guNanena jantoH bhaktAmaraprabhAveNa rAjahaMsakumAravat vyAdhidhvaMsaH bhavet / __ zabdArtha:-jinastuteH jinezvara bhagavAna kI stuti kA, guNanena=guNagAna karane se, jantoH prANI kA, bhaktAmaraprabhAveNa bhaktAmarastotra ke prabhAva se, rAjahaMsakumAravat= rAjahaMsa kumAra ko taraha, vyAdhidhvaMsaH vyAdhi-rogoM kA vinAza, bhavet = hove / zlokArthaH-zrIjinezvara bhagavAna kI stuti karane se prANI ke bhaktAmara stotra ke prabhAva se rAjahaMsakumAra kI taraha saba taraha ke vyAdhi-rogoM kA vinAza hotA hai / saMskRtAnuvAdaH-jinezvarastuteH kIrtanena prANinaH bhaktAmarastotraprabhAveNa rAjahaMsakumAra iva vyAdhivinAzo bhavet / / 106 / / ( 110 ) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prabhavyaH * [ 110 ] zradadhAti na jIvAditattvAnapyAttasaMyamaH / aGgAramardakAcArya ivA'bhavyo nirAstikaH // 110 // padacchedaH-zraddadhAti na jIvAditattvAn api prAttasaMyamaH, aGgAramardakAcAryaH iva abhavyaH nirAstikaH bhavati / anvayaH-prAttasaMyamaH api yaH jIvAditattvAn na . zraddadhAti saH aGgAramardakAcAryaH iva abhavya: nirAstikaH bhavati / zabdArthaH-prAttaH saMyamo yena saH AttasaMyamaH api = grahaNa kiyA hai saMyama jisane, yaH=jo, jIvAditattvAn = jIvAdi tattvoM ko, na zraddadhAti zraddhA nahIM karatA hai, saH vaha, aGgAramardakAcAryaH iva-aGgAramardakAcArya kI taraha, prabhavyaH abhavika, nirAstikaH nAstika, bhavati= hotA hai| zlokArthaH-grahaNa kiyA hai saMyama jisane aisA prANI bhI (yadi) jIvAditattvoM para vizvAsa nahIM karatA hai to vaha aGgAramardakAcArya kI taraha abhavya aura nAstika hotA hai / ___saMskRtAnuvAdaH-yaH prAttasaMyamo'pi janaH jIvAditattvAn na zraddadhAti so'GgAramardakAcArya ivA'bhavyo nAstikazca bhavati / / 110 / / ( 111 ) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saujanyam * [ 111 ] bhrAtrAdiSvapi saujanyaM, prANI rAjyAdilolupaH / tRSNAvazAnna gaNayet, sahajeSu yathA''rSabhiH // 111 // padacchedaH-bhrAtrAdiSu api saujanyaM prANI rAjyAdilolupaH / tRSNAvazAt na gaNayet, sahajeSu yathA pArSabhiH / anvayaH-tRSNAvazAt prANI rAjyAdilolupaH san bhrAtrAdiSu api saujanyaM na gaNayet yathA pArSabhiH sahajeSu / ___ zabdArthaH-prANI dehadhArI, rAjyAdilolupaH san= rAjyAdi kA lolupa hote hue, bhrAtrAdiSu api bhAiyoM ke viSaya meM bhI, tRSNAvazAt tRSNA ke AdhIna hone se, saujanyaM sujanatA, yathA=jaise, pArSabhiH zrIRSabhasvAmI ke putra ne, sahajeSu apane sage bhAiyoM ke viSaya meM, na garaNayet =nahIM gine| ___zlokArthaH-tRSNA ke vazIbhUta huA prANI rAjyAdi ke viSaya meM lolupa hokara sage bhAiyoM ke viSaya meM bhI saujanya nahIM rakhatA jaise zrI RSabhadeva ke putroM (bharata, bAhubalI) ne nahIM rkhaa| saMskRtAnuvAdaH-tRSNAyAH prAbalyena prANI rAjyAdiviSayeSu gRdhnuH san bhrAtrAdiSvapi saujanyaM na gaNayet / yathA pArSabhiH sahajeSu api saujanyaM nAgaraNayat / / 111 / / ( 112 ) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vinayI * [ 112 ] vinayI dharmayogyaH syAd, buddhayAdiguNabhAjanam / sahakAraphalA''kRSTi-vidyAvAJchaNiko yathA // 112 // padacchedaH-vinayI dharmayogya: syAt buddhayAdiguNabhAjanam, yathA sahakAraphalA''kRSTi - vidyAvAn zreNikaH jAtaH / anvayaH-buddhayAdiguNabhAjanam vinayI dharmayogyaH . syAt yathA sahakAraphalA''kRSTi - vidyAvAn zreNikaH guNabhAjanam jAtaH / zabdArthaH-buddhayAdiguraNabhAjanam =buddhi Adi guNoM kA pAtra, vinayI vinayazIla mAnava, dharmayogyaH dharma ke lie yogya, syAt hove, yathA jaise, sahakAraphalA''kRSTi vidyAvAna pAmravRkSa ke phala ko AkarSita karane kI vidyAvAlA, zreNikaH zreNika rAjA, guNabhAjanam=guNoM kA pAtra, jaatH=huaa| ___ zlokArthaH-buddhi Adi guNoM kA pAtra vinayI mAnava dharma ke yogya hotA hai| jaise aAmravRkSa ke phaloM ko AkarSita karane kI vidyA vAlA zreNika rAjA guNoM kA bhAjana bnaa| ___ saMskRtAnuvAdaH-buddhayAdiguNabhAjanaM vinayI mAnavo dharmayogyo bhavet yathA AmravRkSaphalAkRSTi - vidyAnAm zreNiko nRpatiH guNabhAjanaM jAtaH / / 112 / / dharmo-8 ( 113 ) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmasamayaH * [ 113 ] prApya dharmasamayaM sudhIdhano, vistarAya na vilambamAcaret / / yena bAhubalinA'pi yAminI laGghanena vRSabho na vanditaH // 113 // padacchedaH-prApya dharmasamayaM sudhIdhanaH, vistarAya na vilambam Acaret / yena bAhubalinA api yAminIlaGghanena vRSabho na vanditaH / / anvayaH-sudhIdhanaH dharmasamayaM prApya vistarAya vilambam na Acaret / yena bAhubalinA api yAminIlaGghanena vRSabhaH na vanditaH / zabdArthaH-sudhIdhanaH=sundarabuddhirUpa dhanavAlA, dharmasamayaM dharma ke avasara ko, prApya prAptakara, vistarAya= vistAra ke lie, vilambam vilamba, derI, na pAcaret = nahIM kare / yena kAraNa ki, bAhubalinA=bAhubalI ke dvArA, api=bhI, yAminIlaGkanena rAtri ke ullaGghana dvArA, vRSabhaH=RSabhadeva, na vanditaH=vandanA nahIM kiye gye| zlokArthaH-sundara buddhirUpa dhanavAlA prANI dharma ke avasara ko prApta kara vistAra ke lie vilamba na kare / kAraNa ki bAhubalI bhI rAtri kA ullaGghana karane se zrIRSabhadeva bhagavAna ke caraNoM kI vandanA nahIM kara sake / saMskRtAnuvAdaH-sudhIdhanaH prANI dharmasyAvasaraM labdhvA vistarAya vilambaM na kuryAt yena zrIbAhubalinA yAminIlaGghanena vRSabho na vanditaH arthAt bhagavAna RSabhadevaH bAhubalerAgamanAt pUrvameva tatsthAnAt prasthitA / / 113 / / ( 114 ) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * manmathaH [kAmaH] * [ 114 ] manmathavyAkulaH kiJci-dapi no garaNayennaraH / brahmadattaM yathA mAtA culagI mAraNodyatA // 114 // padacchedaH-manmathavyAkulaH kiJcid api no gaNayet nrH| brahmadattaM yathA mAtA culaNI maarnnodytaa| anvayaH-yathA mAtA culaNI brahmadattaM mAraNodyatA tathA manmathavyAkulaH naraH kiJcid api na gaNayet / zabdArthaH-yathA jaise, mAtA=jananI, culaNI = culaNI nAma kI, brahmadattaM brahmadatta ko, mAraNodyatA=mArane ke lie udyata huii| tathA vaise hI, manmathena vyAkulaH manmathavyAkulaH kAmapIr3ita, naraH puruSa, kiJcidapi= kucha bhI, na garaNayet nahIM gintaa| zlokArthaH-jaise mAtA culaNI brahmadatta ko mArane ke lie taiyAra huI, vaise hI kAma se por3ita puruSa kucha bhI nahIM gintaa| saMskRtAnuvAdaH yathA culaNI mAtA brahmadattaM mAraNodyatA jAtA tathaiva kAmapIDito naraH kiJcidapi na gaNayati // 114 // ( 115 ) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmavaiSamyam * [ 115 ] vaiphalyaM na nayet karma-vaiSamyaM samupasthitam / prauDhaH puruSakAro'pi, dvAravatyAM hareriva // 115 // padacchedaH-vaiphalyaM na nayet karmavaiSamyaM samupasthitaM prauDhaH puruSakAraH api dvAravatyAM hareH iva / anvayaH-samupasthitaM karmavaiSamyaM vaiphalyaM na nayet dvAravatyAM hareH prauDhaH puruSakAraH iva / zabdArthaH-samupasthitam =upasthita huI, karmavaiSamyaM= karma kI viSamatA ko, vaiphalyaM viphalatA ko, na nayet = na le jAye, dvAravatyAM dvArakA meM, hareH=kRSNa kA, prauDhaH=mahAn , puruSakAraH iva puruSArtha kI taraha / zlokArthaH-upasthita huI karma kI viSamatA viphalatA ko nahIM le jAI jAtI jaise dvArakAnagarI meM zrIkRSNa kA mahAn puruSArtha (bhI saphala nahIM huaa)| saMskRtAnuvAdaH-samupasthitaM karmavaiSamyaM prANI ! dvAravatyAM hareH prauDhaH puruSakAra iva vaiphalyaM na nayet / / 115 // ( 116 ) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zAntAtmA * [ 116 ] prazAntahRdayaM dharma - dhyAnacittaM dRDhavatam / pApo'pi bodhavAn dRSTvA , puSpAjIva ivArjunaH // 116 // padacchedaH-prazAntahRdayaM dharmadhyAnacittaM dRDhavratam pApaH api bodhavAn dRSTvA puSpAjIva iva arjunaH / anvayaH-prazAntahRdayaM dharmadhyAnacittaM dRDhavrataM pApaH api arjunaH dRSTvA puSpAjIvaH iva bodhavAn jAtaH / zabdArthaH-prazAntahRdayaM =prazAnta hRdaya vAle, dharmadhyAnacittaM dharma ke dhyAna meM mana vAle, dRDhavrataM dRDhavrata vAle ko, pApaH api pApI bhI, arjuna arjuna, puSpAjIva iva = puSpAjIva kI taraha, bodhavAn bodhavAle, jAtaH hue| zlokArthaH-prazAntahRdaya vAle, dharmadhyAna meM mana vAle dRDhavratadhArI ko dekhakara pApI arjuna bhI puSpAjIva kI taraha bodhavAlA huaa| saMskRtAnuvAdaH-prazAntahRdayaM dharmadhyAnacittaM dRDhavrataM dRSTvA pApo'pi arjunaH puSpAjIva iva bodhavAn saMjAtaH // 116 // ( 117 ) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinA''jJA * [ 117 ] vayasA laghurapyatra, jinA''jJAyAM ruci dadhat / atimuktarSivat prAjJo, vRNute kevalazriyam // 117 // padacchedaH-vayasA api laghuH atra jinAjJAyAM ruci dadhat, atimuktarSivat prAjJaH vRNute kevala zriyam / anvayaH-patra vayasA laghuH api jinA''jJAyAM ruci dadhat prAjJaH atimuktarSivat kevala zriyaM vRNute / zabdArthaH-atra= isa loka meM, vayasA umra se, laghurapi=choTA hone para bhI, jinAjJAyAM zrIjinezvara bhagavAna kI AjJA meM, ruci ruci ko, dadhat= rakhatA humA, prAjJaH=buddhimAna, atimuktarSivat=pratimuktarSi kI taraha, kevalazriyaM kevalajJAna kI lakSmI ko, vRNute varaNa karatA hai| zlokArthaH-isa loka meM Ayu se choTA hone para bhI zrIjinezvara bhagavAna kI AjJA meM ruci rakhate hue buddhimAn manuSya atimuktarSi kI taraha kevalajJAna kI lakSmI ko varaNa karatA hai| saMskRtAnuvAdaH-iha loke vayasA laghurapi prAjJo jinA''jJAyAM ruciM dadhat atimuktarSiriva kevalajJAnalakSmI vRNute / / 117 // ( 118 ) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vadhaH * [ 118 ] prabhutvamadamattaH san, karNanakravadhAdikam / kurvanindriyavaikalya-duHkhaM loSTavadApnuyAt // 118 // padacchedaH-prabhutvamadamattaH san karNanakravadhAdikam kurvan mAnavaH indriyavaikalya-duHkhaM loSTavad prApnuyAt / anvayaH-mAnavaH prabhutvamadamattaH san karNanakravadhAdikam kurvan indriyavaikalyaduHkhaM loSTavad prApnuyAt / zabdArthaH-prabhutvamadamattaH san ucca pada ke mada se matta hotA huA, karNanakavadhAdikam kurvan =karNa aura magara Adi kA vadha karatA huA, mAnavaH=manuSya, indriyavaikalyaduHkhaM=indriyoM kI vikalatA ke duHkha ko, loSTavad=loSTa kI taraha, ApnuyAt =prApta kre| zlokArthaH-uccapada ke garva se matta hotA huA aura karNa tathA magara Adi kA vadha karatA huA prANI indriyoM kI vikalatA ke duHkha ko loSTa kI taraha prApta kare / ____saMskRtAnuvAdaH-prabhutvagarvamattaH san karNanakravadhAdikaM kurvan mAnavaH indriyavaikalyaduHkhaM loSTavad prApnuyAt // 118 / / ( 116 ) . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * steyam * [ 116 ] steyo narakagAmI syAt, steyaM heyaM mniissinnaa| cauryAd yena nigRhyata, nRpairmaNDitacoravat // 116 / / padacchedaH-steyI narakagAmI syAt steyaM heyaM manISiNA cauryAt yena nigRhyata nRpaiH maNDitacoravat / - anvayaH-steyI narakagAmI syAt, manISiNA steyam heyam, yena cauryAt maNDitacoravat nRpaH nigRhyata / zabdArthaH-steyI corI karane vAlA, narakagAmI = naraka meM jAne vAlA, syAt hove / manISiNA=buddhimAna ke dvArA, steyaM corI ko, heyam=chor3anA caahie| yena= jisase, cauryAt =corI karane se, maNDitacoravat =maNDita cora kI taraha, nRpaH rAjAoM ke dvArA, nigRhyata= daNDanIya hove| __zlokArthaH-corI karane vAlA naraka meM jAne vAlA hotA hai| isalie buddhimAna ko corI chor3a denI caahie| kAraNa ki corI karane se maNDita cora kI taraha rAjA ke dvArA daNDAha arthAt daNDanIya hotA hai| saMskRtAnuvAdaH-steyI mAnavo narakagAmI bhavet, ataH viduSA cauryaM heyam / yena cauryAt maNDitacoravat rAjJA nigRhyata / / 116 // ( 120 ) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 120 ] steyaM kulakamA''yAta-mapi yastu parityajet / svarbhogabhaGgI-subhagaH sa bhaved rauhiNeyavat // 120 // padacchedaH-steyam kulakramA''yAtam api yaH tu parityajet svarbhogabhaGgI subhagaH sa bhaved rohiNeyavat / anvayaH-yaH kulakramA''yAtam api steyaM parityajet, saH rohiNeyavat sva gabhaGgI subhagaH bhavet / zabdArthaH-yaH jo kula kramA''yAtam api kulakrama se Ate hue bhI, steyaM corI ko, parityajet=chor3anA caahie| saH vaha manuSya, rohiNeya kI taraha, svarbhogabhaGgI subhagaH svargIya bhogoM ko bhogane vAlA / __zlokArthaH-jo manuSya kulaparamparA se prAgata bhI cauryakarma ko chor3atA hai vaha rauhiNeya kI taraha svargIya bhogoM ko bhogane vAlA hotA hai / saMskRtAnuvAdaH-yo mAnavaH kulakramA''yAtamapi caurya parityajet saH rauhiNeyavat svarbhogabhaGgI subhago bhavet // 120 // ( 121 ) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * caramadehI * [ 121 ] bahubhiH prArthyamAno'pi, prANI caramavigrahaH / na bhogasammukhonaH syAd , gajAdisukumAlavat // 121 // padacchedaH-bahubhiH prArthyamAnaH api prANI caramavigrahaH na bhogasammukhInaH syAt gajAdisukumAlavat / anvayaH-bahubhiH prArthyamAnaH api caramavigrahaH prANI bhogasammukhInaH gajAdisukumAlavat na syAt / zabdArthaH-bahubhiH=bahuta logoM ke dvArA, prArthyamAnaH api prArthanA kiyA jAtA huA bhI, caramavigrahaH caramadeho, prANI jIva, bhogasammukhInaH=bhogoM ke prati unmukha, gajAdisukumAlavad=gajAdi sukumAla kI taraha, na syAt= nahIM hove| zlokArthaH-bahuta logoM ke dvArA prArthanA kiyA jAtA huA bhI caramazarIrI jIva bhogoM ke prati gajasukumAla kI bhA~ti unmukha nahIM hotA hai| saMskRtAnuvAdaH bahubhiH janaiH prArthyamAno'pi caramadehI prANI gajAdisukumAlaH iva bhogAn prati unmukho na bhavati / / 121 // ( 122 ) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * lajjA * [ 122 ] dharmAd viraktahRdayo'pi naraH suveSa - lajjAM vahannahi jahAti caritradharmam / mantrIzvarodayanabodhakRte munitva mAropito'paranRpariva pIThamardaH // 122 // __padacchedaH-dharmAd viraktahRdayaH api naraH suveSalajjAM vahan nahi jahAti caritradharmam mantrIzvarodayanabodhakRte munitvam AropitaH aparanRpaiH iva pIThamardaH / anvayaH-dharmAt viraktahRdayaH api naraH suveSalajjAM vahan caritradharmam nahi jahAti / aparanapaiH mantrIzvarodayanabodhakRte munitvam AropitaH pIThamardaH iva / / zabdArthaH-dharmAt=dharma se, virakta hRdayaM yasya sa viraktahRdayaH=virati se yukta manavAlA, api=bhI, naraH= puruSa, suveSasya lajjA tAM suveSalajjAM=sundara veSabhUSA kI lajjA ko, vahana dhAraNa karatA huA, caritradharmam = caritra dharma ko, na hi jahAti nahIM chor3atA hai| aparanapaiH anya rAjAoM dvArA, mantrIzvarodayanabodhakRte mantrI mukhya udayana ke bodha ke lie, munitvam =munipane ko, pAropitaH= Aropita kiyA gayA, pIThamardaH iva pIThamarda kI taraha / zlokArthaH-dharma se viraktamanavAlA puruSa sundara veSabhUSA kI lajjA ko dhAraNa karatA huA, anya rAjAoM ke dvArA mantrImukhya udayana ke bodha ke lie munipane ko Aropita pIThamarda ko taraha caritra dharma ko nahIM chor3atA hai / / 122 // ( 123 ) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharmaH OM [ 123 ] kuzAgrIyamatirdharma, parIkSyaiva samAcaret / vRSavAhivariNagvanna, lokoktau pratyayo bhavet // 123 // padacchedaH-kuzAgrIyamatiH dharma parIkSya eva samAcaret, vRSavAhivaNigvat lokoktau na pratyayI bhavet / anvayaH-kuzAgrIyamatiH dharma parIkSya eva samAcaret , vRSavAhivariNagvat lokoktau na pratyayI bhavet / zabdArthaH-kuzAgrIyA matiryasya saH kuzAgrIyamatiH= tIvra buddhivAlA manuSya, dharma dharma ko, parIkSya eva parIkSA karake hI, samAcaret pAcaraNa karanA cAhie / vRSavAhivariNagvat vRSavAhI vaNik kI taraha, na bhavet nahIM honA caahie| lokoktau lokokti meM, pratyayI = vizvAsa karane vAlA, na bhavet nahIM honA caahie| zlokArthaH-tIvrabuddhivAlA manuSya dharma kI parIkSA karake hI AcaraNa kre| vRSavAhI nAmaka vaNig kI taraha lokokti meM vizvAsa karane vAlA nahIM honA caahie| saMskRtAnuvAda:-kuzAgrabuddhiH mAnavIdharma parIkSyaiva sadAcaraNaM kuryAd vRSavAhivariNagvat lokoktau pratyayI na bhavet / / 123 // ( 124 ) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * doSaguNAH * [ 124 ] pAcchAdayan vyaktadoSAnapi ca khyApayan guNAn / sa prazasyaH surendrANAmapi syAd vAsudevavat // 124 // __ padacchedaH-pAcchAdayan vyaktadoSAnapi ca khyApayan guNAn saH prazasyaH surendrANAm api prazasyaH syAt / anvayaH-vyaktadoSAn api AcchAdayan guNAn ca khyApayan vAsudevaH iva saH surendrANAm api prazasyaH syAt / zabdArthaH-vyaktAzca te doSAstAn vyaktadoSAn api = pragaTadoSoM ko bhI, AcchAdayan =DhA~kate hue, guNAn ca = aura guNoM ko, khyApayan = prasiddha karate hue, vAsudevaH iva vAsudeva kI taraha, saH vaha, surendrANAmapi devendroM kA bhI, prazasyaH prazaMsA ke yogya, syAt hove / zlokArthaH-pragaTadoSoM ko bhI chipAte hue tathA guNoM kI prasiddhi karate hue vAsudeva kI taraha vaha devendroM kA bhI prazaMsA-pAtrabanatA hai| saMskRtAnuvAdaH-vyaktadoSAnapyAcchAdayan guNAn ca khyApayan vAsudevaH iva sa devendrANAmapi prazasyaH bhavati // 124 // ( 125 ) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samyaktvam [ 125 ] dvividhasyApi dharmasya saadhushrddhaalubhedtH| . dvArabhUte'tha samyaktve yatatAM dhanapAlavat // 125 // padacchedaH-dvividhasya api dharmasya sAdhuzraddhAlubhedataH dvArabhUte atha samyaktve yatatAM dhanapAlavat / anvayaH-atha sAdhuzraddhAlubhedataH dvividhasya api dharmasya dvArabhUte samyaktve dhanapAlavat yatatAm / zabdArthaH-atha tadanantara, sAdhuzca zraddhAluzca tayorbhedastasmAt sAdhuzraddhAlubhedataH sAdhu aura zraddhAlu ke bheda se, dvividhasya do prakAra ke, api=bhI, dharmasya--dharma ke, dvArabhUte dvArarUpa, samyaktve samyaktvapane meM, dhanapAlavat = dhanapAla kI taraha, yatatAm prayatna kro| zlokArthaH-usake pazcAt sAdhu aura zraddhAlu ke bheda se [sarvavirati aura dezavirati rUpa] do prakAra ke dharma ke dvAra rUpa samyaktvapane ke viSaya meM dhanapAla kI taraha prApa prayatna kro| saMskRtAnuvAdaH-atha sAdhuzraddhAlubhedAt dvividhasyApi dharmasya dvArarUpe samyaktve dhanapAlaH iva prayatnaM bhavAn karotu / / 125 / / ( 126 ) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 126 ] na calenmerucU leva, tridazaizvAlito'pi san / sthirabuddhiH zuddhadharmAccheNika kSitipAlavat // 126 // padacchedaH - na calet merucUlA iva tridazaiH cAlitaH api san sthirabuddhiH zuddhadharmAt zraNikakSitipAlavat / zabdArtha:- sthira anvayaH - sthirabuddhiH zuddhadharmAt zreNikakSitipAlavat tridazaiH cAlitaH api san merucUlA iva na calet / buddhiryasya saH sthirabuddhiH = sthira buddhi vAlA vyakti, zuddhazrAsau dharmastasmAt zuddhadharmAt zuddha dharma se, zreNizcAsau kSitipAlaH zreNika kSitipAla iva zreNika rAjA kI taraha, tridazaiH = devatAoM se, cAlito'pi = calAyamAna hone para bhI, merozcUlA merucUlA iva meru parvata ke zikhara kI taraha, na calet = calAyamAna nahIM honA cAhie / -- -- zlokArtha :- sthirabuddhi vAlA vyakti pavitra dharma se zreNikarAjA ko devatAoM se calita karane para bhI meruparvata ke zikhara kI taraha calAyamAna nahIM hove | saMskRtAnuvAdaH - sthirabuddhiH prAjJaH zuddhadharmAcchre NikanRpatiriva devaizcAlito'pi meruparvatasya zRGgamiva na calet / / 126 / / / / iti dharmopadezazlokAH samAptAH // // iti zrIdharmopadezakathanArha ( ? ) sambandhazlokAH : samAptAH // ( 127 ) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai prazastiH / hmmmmmmons zrIvikrame vare varSe, RSimokSanabhAkSike / AzvinazuklapakSe hi, dazamyAM ca zubhe dine / / 1 vikhyAte bhArate deze, zrIgurjarapradezake / nagare hyamadAbAde, dharmI-mANDavIpolake // 2 // jainasyopAzrayasthAne, varSAsthitiM prakurvatA / nemi-lAvaNyasUrINAM, zrIdakSavAcakasya vai / / 3 / / pannyAsapadayukta na, suzIlagaNinA mudA / vibudhAbhidhaziSyasya, prArthanayA subhaktitaH / / 4 / / pUrvamunipatidRbdha - dharmopadezakasya vai| zlokAnAM pAThanAyazca, kRto'yamanuvAdakaH // 5 // ( 128 ) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......0.000000 * prApti sthAna * 20 AcAryazrI suzIla sari jaina jJAna-mandira zAntinagara, mu. sirohI-307 001 (rAja.) - zrI arihanta-jinottama jaina jJAna-mandira mu. jAvAla, ji. sirohI (rAja.) - suzIla-sandeza prakAzana mandira surANA kuTIra, rUpAkhAna mArga, purAne basa sTeNDa ke pAsa, mu. sirohI-307 001 (rAja.) ........... 000 hitya AHITI Ratini -udazyasamyarajJAna kA pracAra prasAra OM namo nANassa (D mudraka-tAja priNTarsa, jodhapura dUrabhASa : 21435, 21853