________________ 12 વીરશિરોમણી વસ્તુપાળ, અહિંસા એટલે નેહ; અહિંસા એટલે મમતા અને અહિંસા એટલે કરૂણું છે. જે મનુષ્યનાં હૃદયમાં આ ગુણે વસેલા નથી, તેનાથી સ્વપરનું હિત શી રીતે થઈ શકે ? એને તમારે વિચાર કરવાનું છે. જેને લૌકિક અને પારલૌકિક સુખને પ્રાપ્ત કરવાં છે, તેણે અહિંસાનું ખાસ કરીને સેવન કરવાનું છે, કારણ કે એ વિના માણસ આ લેકનાં કે પરલેકનાં સુખને ભોતા થઈ શકતો નથી. અહિંસા એ જૈનધર્મનો જુનો સિદ્ધાંત છે, પરંતુ ભગવાન મહાવીરે તેને મુખ્ય સિદ્ધાંત બનાવીને તેને વિશેષ ઉપદેશ કર્યો છે, તેનું કારણ પણ તેજ છે.” આચાર્ય એટલું કહીને અટકી ગયા અને શ્રોતાજને ઉપર તેની શી અસર થઈ છે, એ જેવા લાગ્યા. ક્ષણવાર રહી તેમણે પુનઃ કહેવા માંડ્યું. “હવે હું અહિંસાના સંબંધમાં એક વિશેષ વાત તમને કહેવાને ઇચ્છું અને તે એ કે સંસારી મનુષ્યથી અહિંસાનું સદા અને સર્વથા પાલન થઈ શકતું નથી. મનસા, વાચા અને કર્મણ અહિંસાનું પાલન કરવું, એ ઘણુંજ કડિન છે અને તે તો માત્ર સંસારત્યાગી સાધુઓથીજ થઈ શકે છે. સંસારી માણસને વ્યવહારની જાળમાં ગુંથાઈ રહેવું પડતું હોવાથી તેઓ અહિંસાનું સંપૂર્ણ રીતે પાલન કરી શકે નહિ, તે તે સર્વથા સ્વાભાવિક જ છે. હું તમને એ સંબંધનો સાદ અને સીધે એકજ દાખલો આપું છું. રાજ્યના સેનાપતિ કે સૈનિકને યુદ્ધમાં અસંખ્ય માણસને ઘાત કરી હિંસા કરવી પડે છે, પરંતુ તે એવું કાર્ય પોતાની ખુશીથી કરે છે કે નિરૂપાયે નાખુશીથી કરે છે, એ વિચારવાનું છે. જો તે એવું કાર્ય ખુશીથી નહિ; કિન્તુ પિતાની ફરજના અંગે નિરૂપાયે કરે છે, તે તે માટે તેને કેટલે દોષિત અને પાપનો જવાબદાર ગણવે, એ વિચારણીય પ્રશ્ન છે. અલબત, તે પાપને જવાબદાર તો બને જ છે; પરંતુ તેનું એ પાપ વ્યવહાર ધર્મનું હોવાથી સત્વર દૂર થઈ શકે તેવું છે. આ ઉપરથી મારે કહેવાનો આશય એવો છે કે સંસારી મનુ સર્વદા અને સર્વથા અહિં. સાનું પાલન કરી શકતાં નથી; કારણ કે તેમને પિતાના વ્યવહાર ધર્મને લક્ષ્યમાં રાખવો પડે છે. લડાઈ, ખેતી અને વ્યાપાર ઈત્યાદિ આરંભ–સમારંભનાં કાર્યો હોવાથી પાપજન્ય છે; પરંતુ સંસારી મનુષ્ય પાપને વિચાર કરી તેને પડતાં મૂકે, તે આ સંસારનું બંધારણ જ્યાં સુધી ચાલે ? આ ઉપરથી માણસેને વ્યવહારમાં રહીને જે કામ કરવાનાં છે, તે પિતાની ફરજનાં અંગે કરવાનાં છે, એવું વિચારીને તેણે કાર્યમાં જોડાવું
