________________ 166 વીરશિરોમણી વસ્તુપાળ. પરદેશી સત્તાને જામતી અટકાવી શકાય. આ કારણથી દેશમાં જુદાં જુદાં રાજ્યને બદલે એક સામ્રાજ્ય હેવાની ખાસ અગત્ય છે, એ મારી માન્યતા તમને સાચી અને અર્થમય હોવાનું જણાયા વિના રહેશે નહિ.” વસ્તુપાળ જેત્રસિંહની સામ્રાજ્યવાદની દલીલ ઉપર થોડીવાર વિચાર કર્યો. તે પછી તેણે ગંભીરતાથી કહ્યું. “જેત્રસિંહ! સામ્રાજ્યવાદની તારી દલીલ મેં સાંભળી છે અને સામ્રાજ્ય સ્થાપવાથી નાનાં મેટાં રાજયોને નાશ થાય છે તથા નિર્બળ ઉપર બળાત્કાર ગુજારવો પડે છે, એ વાતને તું સ્વીકાર કરે છે, એ પણ મેં જાણ્યું છે. એ ઉપરથી જણાય છે કે તારું અંતઃકરણ શુદ્ધ છે. સામ્રાજ્ય સ્થાપવામાં તને અંગત સ્વાર્થ નથી. તું તે દેશ અને સમાજનાં કલ્યાણને માટે સામ્રાજ્યવાદની માન્યતાને ધરાવે છે. એ બધી વાત ખરી છે; ૫રંતુ તારી માન્યતા વિષે વિચાર કરવાની ખાસ અગત્ય છે. ગુજરાતને વિશાળ સામ્રાજ્ય બનાવવા આપણું પૂર્વજોએ સૌરાષ્ટ્ર, માળવા, આબુ, લા, સિંધ વગેરે દેશોની સાથે ઘણું લડાઈઓ કરી છે અને તેમના ઉપર વિજય મેળવી કેટલાક દેશોને ગુજરાતના તાબેદાર પણ બનાવ્યા છે, પરંતુ હજી સુધી ગુજરાતની એ ઈચ્છા પાર પડી નથી. ઉલટું એમ કરવા જ્યાં આપણને અને આપણું પ્રતિસ્પર્ધિ રાજ્યોને ઘણું ખુવારી ભોગવવી પડી છે. આ અંદર અંદરની લડાઈઓથી આપણે અને આસપાસનાં રાજ્ય ધીમે ધીમે નબળાં પડતાં ગયાં અને એ કારણથીજ છેવટે મુસલમાનોના હાથથી આપણને સખ્ત હાર ખાવી પડી છે. ગુજરાત અને તેનાં પાટનગર ખુદ પાટણમાંજ હાલમાં ધાર્મિક અને રાજકીય કારણથી એટલાં બધાં કુસંપ અને ખટપટ છે કે એના તરફ દુર્લક્ષ્ય કરી અત્યારે આપણને ગુજરાતને સામ્રાજ્ય બનાવવાના મેહમાં પડવાની અગત્ય નથી. પ્રથમ તે પાટણની પડતીમાંથી ચડતી કરવા અંદરો અંદરના કલેશ અને કુસંપને મીટાવી પાટણના રાજ્યને સુવ્યવસ્થિત કરવાની . આપણને ખાસ જરૂર છે, એ તારા ધ્યાનમાં હોય, એમ જણાતું નથી. ગુજરાત અને પાટણની હાલની સ્થિતિ જે તારા ધ્યાનમાં હોત, તે સુજરાતને સામ્રાજ્ય બનાવવા એટલે કે તેને આસપાસનાં રાજ્યોની સાથે મોટા સંગ્રામમાં ઉતરવાની તારી માન્યતા કેટલી ઉતાવળી છે, એને. ખ્યાલ તને આવ્યા વિના રહેત નહિ.” - જેત્રસિંહ અને આનંદમુનિ વસ્તુપાળનું કથન એકધ્યાને ; બની રહ્યા હતા. વસ્તુપાળ બોલી રહ્યો કે તરતજ ત્રસિંહે કહ્યું. “વસ્તુ
