________________ બ્રાજ્યવાદ, સ્થિતિ એ પ્રમાણે છે, તે શું આપણે ગુજરાતને સામ્રાજ્ય બનાવવાના વિચારને પડતો મૂકો, એમ તમારું કહેવું છે પિતાજી ? વસ્તુપાળને તેના પુત્રના પ્રટનથી સહજ હસવું આવ્યું. તેણે ઉત્તરઆપતાં કહ્યું. “જેસિંહ! મારું કથન તદ્દન સ્પષ્ટ અને સમજી શકાય એવું છે. દેશને એક સામ્રાજ્યથી લાભ છે કે નાનાં મોટાં સ્વતંત્ર રા-- થી, એ વિષે હાલ વિચાર કરવાની જરૂર નથી. હાલ તો ગુજરાતનું ગૌરવ શી રીતે વધે અને પાટણની પડતીમાંથી ચડતી કેવી રીતે થાય, એ બેજ બાબતોને આપણે વિચાર કરવાનો છે. ગુજરાતને સામ્રાજ્ય બનાવવાને માટે આપણું પૂર્વજે ઘણાં રાજ્યોની સાથે યુદ્ધમાં ઉતર્યા, કેટલાક દેશોને કબજે કરી તેની પ્રજાને ગુલામીમાં સપડાવી અને સૌરાષ્ટ્ર, સિંધ, લાટ વગેરે દેશને ખાલસા પણ કર્યો, પરંતુ એ બધા પ્રયાસનું ફળ શું આવ્યું, એ શું તારા જાણવામાં નથી ? આપણે ભૂતકાળ ઉજવલ અને ગૌરવભર્યો હોવા છતાં આપણે મુસલમાનોથી પરાજય પામ્યા, ગુજરાતનું પ્રબળ રાજ્ય છિન્ન ભિન્ન થઈ ગયું અને પાટણના રાજમુગટ ડગમગવા લાગ્યો. ધોળકામાં નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપ્યાં પહેલાં આપણી આ સ્થિતિ હતી અને હાલ તેમાં આપણે ઘણે સુધારે કરી શક્યા છીએ; પરંતુ હજી આપણે એટલાથી સંતોષ માનવાને નથી. હજી આપણે રાજકીય અને ધાર્મિક કલેષને નાશ કરવાનું છે, તાબાના દેશને સુવ્યવસ્થિતિ કરવા છે અને પાટણની પડતીમાંથી ચડતી કરી તેની રાજયસત્તાને પુનઃ મજબુત બનાવવી છે. આ બધું આપણે જે સમયે કરવાનું છે, તે સમયે પ્રતિસ્પર્ધિ રાજ્યોની સાથે સામ્રાજ્ય માટે સંગ્રામ કરવો આપણને પાલવશે ?" વસ્તુપાળનો છેવટને પ્રશ્ન સાંભળી નેત્રસિંહ મુખને મરડયું. તેણે ભારપૂર્વક પૂછ્યું. " ત્યારે શું ગુજરાતીઓ એટલા બધા નિર્બળ બની ગયા છે કે તેઓ જેમ બને તેમ સંગ્રામથી દૂર રહેવાને ઈચછે છે? અને જે એ વાત ખરી હોય, તે તેઓ મુસલમાન જેવી પ્રબળ કામના ધસારાને હવે શી રીતે અટકાવી શકશે? પોતાનાં શૌર્ય, બળ અને વીર્યને માટે શું પાટણ પરવારી બેઠું છે?” વસ્તુપાળે ઉત્તર આપતાં ગંભીરતાથી કહ્યું. “જેત્રસિંહ ! ગુરુ રાતીઓ નિર્બળ બન્યા નથી, તેમ પાટણ શૌર્ય, બળ અને વીર્યને પરવારી બેઠું પણ નથી. તેના પ્રતાપ, સત્તા, ગૌરવ, તેજ અને શૌર્ય જેવાંને તેવાં જ છે; પરંતુ મહારાજા ભીમદેવનાં અવિચારી કાર્યો અને તેનાં પરિણામને લીધે તે ઢંકાઈ ગયાં છે અને અંદરોઅંદરનાં ખટપટ,
