________________ રાજા કે મહારાજા ? 185 રાજા અને પ્રધાન ઉભય સવારમાં વહેલા ઘોડેસ્વાર બનીને ફરવા ગયા હતા અને ત્યાંથી પાછા ફરતા ડીવાર વિશ્રાંતિ લેવા એ રથળે થોભ્યા હતા. તેમના ઘોડા થોડે દૂર ઉભા ઉભા પિતાના રવારોની રાહ જોઈ રહ્યા હતા. ઉદય પામતા સૂર્ય તરફ જઈ વસ્તુપાળે વિરધવળને ઉદ્દેશીને કહ્યું. “રાણુજી! આ ઉદય પામતા સૂર્યની જેમ તમારી કીર્તિ દિનપ્રતિદિન વધતી જાય છે. ઇશ્વરની કૃપાથી આપણે દરેક યુદ્ધમાં વિજય મેળવતા આવ્યા છીએ. પાટણના માંડલિકે, આસપાસના રાજાઓ અને પરમાર તથા યાદવને આપણે મહાત કરી શક્યા છીએ અને સમસ્ત ગુજરાતમાં શાંતિ અને સુવ્યવસ્થાને સ્થાપી શક્યા છીએ. હાલની પરિસ્થિતિને વિચાર કરતાં ધોળકાનું નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપવાનો આપણે આશય ઘણું અંશે પાર પડ્યો છે અને તેથી હવે મારી એવી સલાહ છે કે ધોળકાને ગુજરાતનું પાટનગર બનાવી આપે મહારાજાનાં પદને ધારણ કરવું જોઈએ.” વીરધવળ વસ્તુપાળની સલાહ એક ધ્યાને સાંભળી રહ્યો હતો. મહામાત્યની સલાહનો વિચાર કરતાં તેને સહજ આશ્ચર્ય થયું. તેણે વિચાર કરતાં કરતાં એકવાર સૂર્ય તરફ અને એકવાર વસ્તુપાળ તરફ જોયું. પરંતુ કાંઈ ઉત્તર આપે નહિ વીરધવળને મૌન રહેલો જોઈને વસ્તુપાળે આગળ ચલાવ્યું. “મારી સલાહ તમને ચગ્ય લાગી હોય, એમ જણાતું નથી.” વીરધવળ હજી પણ વિચાર કરતો હતો. ઘણું સમયપર્યત વિચાર કરવા છતાં વસ્તુપાળના કથનનું રહસ્ય તેના સમજવામાં આવ્યું ન હોય તેમ તેણે જીજ્ઞાસુ વૃત્તિથી કહ્યું. “તમે શું કહો છો, એ હું સમજી શકતું નથી.' મારૂં કથન તદ્દન સ્પષ્ટ છે.” વસ્તુપાળે કહ્યું. " ગુજરાતમાં ઘેર ઘેર રાણું વીરધવળના વખાણ થાય છે. તેના અમલથી પ્રજાજને સંતુષ્ટ છે. જેને અને શૈવ ઉભય તમને ચાહે છે અને તમારી ધાર્મિક તટસ્થ વૃત્તિથી તમારા ઉપર ભકિતભાવ રાખે છે. આવી અનુકૂળ પરિસ્થીતિ અને આવા સુંદર સાગના લાભને જવા દે, એ રાજકીય કષ્ટિએ યોગ્ય નથી.” પરિસ્થીતિ અને સંગને લાભ લઈ લે, એ તમારી સલાહ ઠીક છે; પરંતુ એથી તમારા કથનનું હરય મારે સમજવામાં આવતુ નથી. વીરધવલે પુનઃ જીજ્ઞાસાથી કહ્યું.
