________________ 154 વીરશિરોમણિ વસ્તુપાળ. કહેવા માંડયું. " જેનધર્મની, જેને સમાજની અને તે સાથે સાથે દેશની ઉન્નતિ કરવી, એ આપણે પ્રધાન આશય છે અને આપે તથા મેં એ આશયની પૂતિને માટે સંસાર છોડી દીક્ષા ગ્રહણ કરી છે. મારા ધર્મને હું બાજુ ઉપર રાખું છું; કારણ કે મારે હજી એ સંબંધમાં ઘણું શિક્ષણ લેવાનું બાકી છે, પરંતુ આચાર્ય તરીકે આપની ફરજ તે ધર્મ અને સમાજનું રક્ષણ કરવાની છે. એ સુસ્પષ્ટ છે અને ધર્મ, સમાજ તથા દેશનું રક્ષણ તથા તેની ઉન્નતિ જ્યારે કઈ ચક્કસ ધર્મ રાષ્ટ્રધર્મ બને, ત્યારે જ સહેલાઈથી થઈ શકે એમ છે. આ કારણથી પ્રથમ તો આપણું ધર્મમાં જ એકસંપ કરી મતભેદોને તિલાંજલિ આપવી જોઈએ અને એ માટે જ હું આપનું ધ્યાન આપણું ધર્મ અને સમાજની સ્થિતિ તરફ ખેંચું છું. - આચાર્યો શિષ્ય તરફ શાંતભાવથી નિહાળીને કહ્યું. “ધર્મ, સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ કરવી એ આપણે પ્રધાન આશય છે, એમ કહેવામાં તું ઉતાવળ કરે છે, આનંદ! ધર્મ, સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ અને તેનું રક્ષણ એ આપણું કર્તવ્ય તે છે. પરંતુ સંસાર છોડી દીક્ષા ગ્રહણ કરવામાં આપણે પ્રધાન આશય આ પંચભૂતમાં રહેલા આત્માને વિકાસ કરવાનું છે, એ તારે ભૂલી જવું જોઈએ નહિ. આભાને વિકાસ એ સાધુનું પ્રથમ કર્તવ્ય છે અને ધર્મ, સમાજ તથા દેશની ઉન્નતિ અને રક્ષણ, પ્રાણીઓનું કલ્યાણ અને લેક્રોને ઉપદેશ વગેરે એ પછીનાં કર્તવ્ય છે.” પણ આચાર્યનું કથન શિષ્યને ગમ્યું નહિ. તેણે મુખને જરા મરડીને કહયું. “જે સમાજમાં આપણે જમ્યા છીએ, જે ધર્મને આ પણે પાળીએ છીએ અને જે દેશમાં આપણે રહીએ છીએ, એની અવનતિ થતી હોય, ત્યારે આત્મવિકાસના ધ્યેયને પકડીને બેસી રહેવું એ શું યોગ્ય છે ગુરૂદેવ !" | મુનિના પ્રશ્નથી સૂરિ હસ્યા. તેમણે તેને શાંતિથી ઉત્તર આપતાં કહ્યું. “આનંદ! ચર્ચા કરવામાં તું જરા અધિરે થઈ જાય એથી તને મારું કહેવું બરાબર સમજાતું નથી. મારું કહેવું એમ છે કે સમાજ કે દેશની ઉન્નતિ કે અવનતિને માટે સાધુઓ કરતા સંસારી માણસો વધારે જવાબદાર છે. ધર્મની વાત આપણે બાજુ ઉપર રાખીએ; પરંતુ સમાજ કે દેશના કામમાં વચ્ચે પડવું એ સાધુનું કામ નથી. સમાજ અને દેશનું કલ્યાણ કરવાનું કાર્ય એજ બજાવવું જોઈએ અને આપણે તો ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ એમને માત્ર સલાહજ આપવી જોઈએ.” આનંદની અધિરતા એમ શાંત થાય એવી નહતી. તેણે તરતજ
