________________ રાષ્ટ્રધર્મ. 157 આનંદમુનિએ તરતજ કહ્યું. “એ હું જાણું છું અને તેથી એ સંબંધમાં વધારે સ્પષ્ટતાથી વાત કરવાને તૈયાર છું. ધર્મમાં મતભેદ અને ક્રિયાભેદનાં કારણથી કુસંપ હોય, એ સ્વાભાવિક છે; પરંતુ જે કુસંપ અને જે વિરોધ જૂદા જૂદા ધર્મવાળાઓ ધરાવે છે, તે કુસંપ અને વિરોધ એકજ ધર્મના પણ જુદા જુદા ગ૭ અને પંચના અનુયાયીઓ ધરાવતા નથી. ધર્મ જ એકજ હોય, તે વિચાર અને ક્રિયાના ભેદોને નહિ ગણકારતા લોકો સર્વ સામાન્યના હિતની ખાતર તથા સમાજ અને દેશના રક્ષણ માટે વખત આવ્યે એક સંપથી કામ કરવા તૈયાર થઈ શકે, પરંતુ દેશમાં જે અનેક ધર્મો હોય, તો ધામિક કલેષ અને વિરોધનાં કારણથી લેકે જૂદા અને જૂદાજ રહે અને દેશ કે સમાજનાં સર્વમાન્ય હિતને માટે તૈયાર થવામાં પછાત રહે. આ કારણથી મારી એવી ચેક્સ માન્યતા કિંવા શ્રદ્ધા છે કે દેશ અને સમાજનાં કલ્યાણ અને ઉન્નતિ માટે દેશમાં એકજ ધર્મ છે જોઈએ.” અને એ એકજ ધર્મ આપણે જેનધર્મજ હોવો જોઈએ, એવી માન્યતા પણ તું ધરાવે છે.” સૂરિએ કહ્યું. હા અને એવી માન્યતા હું ધરાવતો હોઉં તે તે જરાપણ અને યોગ્ય નથી. જેનધર્મને રાજધર્મ કિંવા રાષ્ટ્રધર્મ બનાવવામાં ઘણી સરળતા રહેલી છે; કારણ કે આપણા ધર્મના સિદ્ધાંત ઘણું ઉદાર છે. પ્રથમ તે અહિંસા આપણે મુખ્ય સિદ્ધાંત છે કે જે સિદ્ધાંતને બીજા ધર્મમાં આપણું જેટલી મુખ્યતા અપાયેલી નથી. વળી આપણું ધર્મમાં ગમે તે વર્ણને માણસ ભળી શકે છે અને એવા માણસને ધર્મબંધુ ગણીનેં આ પણે એની સાથે યોગ્ય વ્યવહાર રાખીએ છીએ અને એ ઉપરાંત પણ ધર્મના સાધુઓ કેવળ નિર્લોભી, કંચન તથા કામીનીના ત્યાગી હોય છે બીજા ધર્મમાં અહિંસાને સ્થાન તે અપાયેલું છે; પરંતુ અનુયાયીઓ તે તરફ દુર્લક્ષ્ય કરીને યજ્ઞના નામે નિર્દોષ પ્રાણીઓને વાત કરે છે. તેમજ તેમાં વર્ણાશ્રમ-ધર્મના નામે એવાં સખ્ત બંધને બાંધેલાં છે કે અનુયાથીઓ ધર્મની વિશાળ ભાવના અને બંધુપ્રેમના સિદ્ધાંતને વિસારી દઈ માત્ર બાહ્ય આચારે અને સામાજીક અંધશ્રદ્ધાથી વળગી રહે છે. આ કારણુથી જૈનધર્મ એ રાષ્ટ્રધર્મ થવામાં બીજા બધા ધર્મો કરતાં વધારે યોગ છે, એમ આપને જણાયા વિના રહેશે નહિ.” ન આચાર્યે ક્ષણવાર વિચાર કરીને કહ્યું. “આનંદ! તેં અત્યાર સુધી કરેલી ચર્ચા ઉપરથી બે મુદ્દાઓ તારવી શકાય છે. પહેલે મુદ્દો સ- 14
