________________ 156 વીરશિરોમણુ વસ્તુપાળ. આ વખતે મહામાત્ય વસ્તુપાળ અને તેના પુત્ર જૈત્રસિંહ આવી પહોંચ્યા. બન્નેએ સૂરિજીને વંદન કર્યું. આચાર્યો તેમના તરફ પ્રસન્ન મુખમુદ્રાથી જોયું પણ તેમનું વધારે લક્ષ્ય તે તેમના શિષ્ય તરફજ હતું. વસ્તુપાળ અને જૈત્રસિંહ બેઠા પછી આચાર્યો શિષ્યને ઉદ્દેશીને કહ્યું. “ધર્મનાં રક્ષણ અને ઉન્નતિ માટેના તારા વિચાર અને તારી ભાવના અવશ્ય પ્રશંસાને પાત્ર છે. તારૂં અંતઃકરણ શુદ્ધ છે અને ધર્મ, સમાજ અને દેશની ચિંતામાં સદેવ બળ્યાં કરે છે, એ હું જાણું છું; પરંતુ તારી માન્યતા અને તારા વિચારો બધી બાજુનો વિચાર કરીને બંધાયેલાં નથી. સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ માટે આપણા ધર્મને રાષ્ટ્રધર્મ બનાથવાની તારી જે ઈચ્છા છે, તે વ્યાજબી નથી. કેઈ ચક્કસ ધર્મને રાષ્ટ્રધર્મ બનાવવાથી ખુદ ધર્મની અને તે સાથે ધર્મનાં પ્રાબલ્યથી સમાજ કે દેશની ઉન્નતિ થાય, એ માનવા લાયક નથી. મારી એવી પ્રબળ માન્યતા છે કે કઈ પણ ધર્મને તેની ઉન્નતિ કે તેનાં રક્ષણને માટે રાષ્ટ્રધર્મ બનાવવાની અગત્ય નથી. ધર્મની ઉન્નતી અને અવનતિનો આધાર રાજના આશ્રય ઉપર કે અનુયાયીઓની સંખ્યા અથવા ધર્મના ઉત્તમ સિદ્ધાંત અને અનુયાયીઓની દઢતા ઉપર રહેલો છે. ધર્મને રાજ્ય કે દેશની ખટપટથી દૂર રાખવામાં જ તેનું મહત્ત્વ સમાયેલું છે.” નરચંદ્રસૂરિ ક્ષણવાર અટક્યા. તેમણે વસ્તુપાળ તરફ અર્થસૂચક નજર નાંખીને આગળ કહેવા માંડયું. અને આપણા દેશમાં એકજ ધર્મ હોત, તે દેશ અને સમાજમાં કુસંપ ઉત્પન્ન થાત નહિ, એ માન્યતા પણ ભૂલભરેલી છે. જુદા જુદા ધર્મના અનુયાયીઓ ધર્મનાં કારણે લડે છે, તેમ એકજ ધર્મના અનુયાયીઓ વિચાર અને ક્રિયાના ભેદનાં કારણે લડતા નથી ! દેશના બધા ધર્મોની એજ દશા છે. આપણેજ દાખલ લઈએ. જૈનધર્મમાં ક્રિયા અને વિચારના ભેદથી પંથો અને ગો ઉત્પન્ન થયા છે, એ તું જાણે છે, તેમ છતાં એકજ ધર્મથી દેશની ઉન્નતિ થશે, એ તું શી રીતે કહી શકે છે? - આચાર્યનો પ્રશ્ન સાંભળીને મહામાત્ય વસ્તુપાળે શિષ્યના સામે જોયું, ત્યારે તે અવનત મુખે વિચાર કરી રહ્યો હતો. ગુરૂ બેલતા બંધ થયા, એટલે તેણે સહસા વિચારનિદ્રામાંથી જાગ્રત થઈને કહ્યું. “એમ કહેવાનું મારી પાસે વ્યાજબી કારણ છે તેથીજ હું એવી માન્યતા બાંધી બેઠે છું” યુવાન જૈત્રસિંહ ગુરુ અને શિષ્યના સંવાદને ધ્યાનપૂર્વક સાંભળતે હતા. ગુરૂએ તેનાં મુખ ઉપરના ભાવનું અવલેકન કરી શિષ્યને ઉદ્દેશીને કહ્યું “માત્ર મારી પાસે કારણ છે, એમ કહેવાથી ચાલશે નહિ.”
