________________ રાષ્ટ્રધર્મ. ૧પપ પૂછ્યું. " ત્યારે સમાજ કે દેશની અવનતિ થાય કે ઉન્નતિ થાય; એ સાથે સંસારત્યાગી સાધુઓને કાંઈ સંબંધ નથી. એમ આપનું કહેવું છે ને ?" “આનંદ ! મારું કહેવું એવું નથી. દેશ કે સમાજની ઉન્નતિ અને અવનતિની સાથે સંસારી અને સન્યાસી બન્નેને સંબંધ તે છે; પરંતુ જેટલે સંબંધસંસારીને છે, એટલે જ સંબંધ સન્યાસીને નથી, સંસારી અને સાધુના ધર્મો જુદા છે. સંસારી માણસને સંસારમાં રહેવાનું હોવાથી, સમાજ અને દેશની સાથે વધારે સંબંધ રાખવા પડે છે અને સાધુઓએ સંસારને છોડી દીધો હોવાથી તેઓને એટલે સંબંધ રાખવો પડતો નથી. સંસારી માણસનું કર્તવ્ય સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ માટે સતત પ્રયાસમાં રહેવાની સાથે ધર્મનું પાલન કરવાનું છે અને આપણું કર્તવ્ય ધર્મના રક્ષણની સાથે અમાનું કલ્યાણ કરવાનું છે. સંસારી અને સાધુમાં એટલે ભેદ છે અને એ ભેદમાંજ એકબીજાનું મહત્ત્વ રહેલું છે. " આન દે કહ્યું. “પણ ગુરૂદેવ ! આપનું કહેવું હજી પણ મને યોગ્ય લાગતું નથી. મારી માન્યતા તો એવીજ છે કે સમાજ, દેશ અને ધર્મની જ્યારે પડતી થતી હોય, ત્યારે સંન્યાસીએ આત્મવિકાસનાં ધ્યેયને બાજી ઉપર રાખીને એની ઉન્નતિના કાર્યમાં જોડાવું જોઈએ. ધર્મનાં રક્ષણને જે આપ સાધુનું કર્તવ્ય ગણતા હે, તે સમાજ અને દેશનાં રક્ષણને પણ સાધુનું કર્તવ્ય અવશ્ય ગણવું જોઈએ. અત્યારે જે કે જૈનસમાજ અને જૈનધર્મની સાધારણ રીતે ઉન્નત દશા જણાય છે; પરંતુ સમાજમાં વિવાતાં કુસંપનાં બીજ અને ધર્મમાં વધતા જતા મતભેદોને જ્યારે વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે એની ઉન્નત દશા કયાંસુધી ટકી રહેશે, એ કોઈ કહી શકાતું નથી. આ કારણથી પાણી પહેણાં પાળ બાંધી લેવાના હેતુથી ધર્મનાં રક્ષણની ખાતર મતભેદોને દૂર કરી તેને વધારે વિશાળી સ્વરૂપ આપવાની અગત્ય છે. ધર્મ એ એવું સાધન છે કે જેનાથી સમાજ અને દેશમાંથી કુસંપને દૂર કરી લેકને એક સાંકળે બાંધી શકાય એમ છે. આપણા દેશમાં જે એકજ ધર્મ હોત, તો અત્યારે શૈવ અને જેને પરસ્પર વિરોધનાં કારણે લકી સમાજ અને દેશની પ્રગતિને જે અસર કરી રહ્યા છે, એ અસર એકજ ધર્મને પાળનારા માણસે કદિ પણ કરી શકે નહિ. અત્યારના સંયોગ અને પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લેતાં સાધુઓનું ખરું કર્તવ્ય ધર્મમાંથી મતભેદોને દૂર કરી, સમાજમાં ઐક્યને વધારી અને આપણુ અહિંસામય ધર્મને રાષ્ટ્રધર્મ બનાવી દેશની ઉન્નતિ કરવામાં રહેલું છે અને આપણે ધર્મ રાષ્ટ્રધર્મ બનવાથી એનાં રક્ષણ અને ઉન્નતિને માટે અત્યારે કે ભવિષ્યમાં ચિંતા કરવાનું કાંઈ કારણું રહેશે નહિ.”
