________________ પરાજય. 135 " જ્યારે તમારે વિચાર થાય છે, ત્યારે એ યુકિતને અમલમાં મૂકવામાં કાંઈ હરકત નથી, પણ એથી બીજી રીતે વિચાર કરતાં તમારું કહેવું મને ચોગ્ય લાગે છે. લડાઈમાં વિશ્વાસઘાત બહુ મહત્વની વાત નથી, પણ એથી ગુજરાતના મંત્રીઓ વિશ્વાસઘાતી છે, એમ તે કહેવાશે જ.” - નાગડ ચાહડનાં છેલ્લાં વાકયથી વિચારમાં પડી ગયો. ક્ષણવાર રહી તેણે કહ્યું. “તમારું કહેવું વ્યાજબી છે. તમારી યુક્તિ પ્રમાણે વર્તવાથી વિશ્વાસઘાતને દોષ તો આપણા માથે જરૂર આવવાનો જ.” એટલા માટે આપણું નવું સિન્ય આવી જાય કે તરતજ ખાળેશ્વરને યુદ્ધનું કહેણ મોકલવું અને પરમ દિવસ પ્રભાતથી યુદ્ધ ફરીને શરૂ કરી દેવું, એ વધારે સારું છે. પછી થાય તે ખરું.” ચાહડે કહ્યું. એ બરાબર છે અને એ પ્રમાણે વર્તવાથી વિશ્વાસઘાતનો દેવ આપણું માથે જરા પણ આવશે નહિ. " નાગડે કહ્યું. “અને ઈશ્વરની કૃપા હશે તે નવું સૈન્ય આવવાથી આપણે જીત મેળવવાને ભાગ્યશાળી થઈ શકીશું.” એ પ્રમાણે યુકિત રચી એ બન્ને મંત્રીઓ સૈિન્યમાં કેટલી ખુવારી , થઈ છે, એ નક્કી કરવાને સિનિકાના નિવાસ તરફ જવાને નીકળ્યા. -- - પ્રકરણ ૧૯મું. પરાજય, “રાજાજી ! હરકેાઈ રાજાના રાજ્યઅમલ દરમ્યાન હાર-જીતના પ્રસંગે આવ્યા કરે છે અને તેથી યાદની સાથેના યુદ્ધમાં આપણી થયેલી હારને માટે આપને દિલગીર થવાની જરૂર નથી. હાર કે જીતની વાત કર્માધિન છે. જીત માટે પ્રયાસ કરવો, એ આપણી ફરજ છે; પરંતુ તેમ છતાં હાર થાય, તો એ માટે દિલગીરી કરવાથી કાંઈ અર્થ સરે તેમ નથી.” વસ્તુપાળે રાજા વીરધવળને ઉદ્દેશીને કહ્યું. પ્રભાતનો સમય હતો. રાજા વીરધવળ રાજસભા ભરીને બેઠો હતો અને તેની આસપાસ મહામાત્ય વસ્તુપાળ, સેનાનાયક તેજપાળી, સરદારસિંહ અને બીજા મંત્રીઓ પોતપોતાને યોગ્ય આસન ઉપર બેઠેલા હતા. મહામાત્ય વસ્તુપાળ શખને હરાવી, દીકને મહાત કરી તથા એ પ્રદેશમાં રાજકીય વ્યવસ્થા કરીને થોડા દિવસે થયા ધોળકામાં
