________________ દુઃખ પછી સુખ. 145 જયદેવે ફરીને કહ્યું. " આપણી પરસ્પર ઓળખાણ થયા પછી અને આપણે સહવાસ વધ્યા પછી શરમ રાખત્રી, એ કેવી વાત કહેવાય, કમળા !" કમળા ઘણીજ શરમાળ હતી; પરંતુ આજ તેને શરમ રાખવી પિોષાય તેમ નહોતું. તેણે તેજપ્રભાના સંકેતથી જયદેવની સાથે કરવા જેવી વાતચિત્ત કરી નાંખવાનો નિશ્ચય કર્યો હતો. આ નિશ્ચયને અમલમાં મૂકવા તેણે હિંમતને આશ્રય લીધો અને પછી કહ્યું. " શરમ અથવા લજજા એ નારીનું ભૂષણ છે, એ આપ જાણતા હશે.” " જરૂર.” જયદેવે કહ્યું. પણ તેની કાંઈક હદ તે હેવી જોઈએ ને?” હદની વાત હું નથી જાણતી.” કમળાએ જવાબ આપતો કહ્યું. “સ્ત્રીનાં મુખ ઉપર, તેની વાણીમાં, તેના સ્વભાવમાં અને તેની ચાલમાં લજજા હોવી જોઈએ, એટલું જ માત્ર હું જાણું છું. લજજા કે શરમ વિનાની સ્ત્રી એ સ્ત્રી જ નથી.” પણ દરેક વખતે લજજા રાખવી એ આવશ્યક છે?” તેનો ક્યારેય પણ ત્યાગ થઈ શકે નહિ?” જયદેવે પૂછ્યું. ત્યાગ થઈ શકે તે ખરે; પરંતુ તેવી આવશ્યકતા હોય ત્યારેજ. અન્યથા તે નહિ જ.” કમળાએ દઢતાથી ઉત્તર આપો. “ઠીક, કમળા ! તમારા કથનને મારાથી અસ્વીકાર થઈ શકે તેમ નથી.” જયદેવે જરાવાર વિચાર કરીને કહ્યું. “પણ એ વાતને જવા દઈએ; કારણ કે મારે તમને કેટલીક હકીકત પૂછવી છે.” હવે કમળામાં સંપૂર્ણ હિંમત આવી હતી. તેણે તરતજ કહ્યું. “જે પૂછવું હોય, તે ખુશીથી પૂછો. તેને એગ્ય ઉત્તર આપવાને હું ભૂલીશ નહિ.” “તમારો ઉપકાર. " જયદેવે કમળાને આભાર માન્યો અને પૂછ્યું. “કમળા ! જ્યારે તમે મને હકીક્ત પૂછવાની રજા આપો છો, ત્યારે મારે પ્રથમ પ્રશ્ન એ છે કે તમે પરણ્યા છે કે કુમારી અવસ્થામાં છે, તે કહે ?" સ્વાભાવિક રીતે જ આ પ્રશ્ન હરકેઈ સ્ત્રીને લજા ઉત્પન્ન કરાવનારો. હેય છે અને થયું પણ એમજ; કારણ કે એથી કમળાનાં મુખ ઉપર શરમની આછી છાયા તરી આવી. તેણે તેને તરત ઉત્તર આપવાનું પસંદ કર્યું નહિ.
