________________ વીરસિરમણ વસ્તુપાળ. કાયર થઈને પાછી ચાલી ગઈ નથી, પરંતુ દેવગિરિયીકઈ કારણસર પાછા, ફરવાની તેને આજ્ઞા આવવાથી પાછી ગઈ છે. શું આ વાત ખોટી છે " ખરી રીતે વસ્તુપાળે કહ્યું એમજ હતું. યાદ ગુજરાતીઓથી . કંટાળીનેકેડરીને પાછા ગયા નહતા; પરંતુ દેવગિરિથી પાછા આવવાની આજ્ઞા મળવાથી તેમની પાછળ પડવાનું છોડી દઈને તેઓ ચાલ્યા ગયા હતા. નાગડે પિતાનાં સૈન્યની બહાદુરીના વખાણ કરવાની સાથે હારનાં કલંકને ઈનાંખવાના હેતુથી એ પ્રમાણે કહ્યું હતું. પણ સત્ય હકીકત વસ્તુપાળની જાણ બહાર નહોતી. વસ્તુપાળને પ્રશ્ન સાંભળીને નાગડ મુંઝાય, તેણે ચાહડ સામે જોયું. ચાહડ પણ વિમાસણમાં પડી ગયે હતો. ક્ષણવાર રહી વિચાર કરી નાગડે ઉત્તર આપવાને બદલે સામો પ્રશ્ન કર્યો. “એવી વાત તમને કોણે કહી ?" “એ જાણવાની તમારે જરૂર નથી.” વસ્તુપાળે દઢતાપૂર્વક કહ્યું. “પણ મેં સાંભળેલી વાત ખરી છે કે ખોટી, એ કહી દો એટલે રાજાજીનાં મનમાં એ બાબતમાં કોઈ શંકા હોય તો તે દૂર થઈ જાય.’ લ્યને હું જ કહું છું કે એ વાત તદ્દન ખોટી છે.” ચાહડે એકદમ જવાબ આપી દીધો. અને બીજી વાત પણ મારા સાંભળવામાં આવી છે.” વસ્તુપાળે ચાહડના જવાબ તરફ દુર્લક્ષ્ય કરીને કહ્યું. “વળી બીજી કઈ વાત ?" નાગડે કંટાળીને પૂછયું. * " તમે કહો છો કે આપણી હાર થવાનું કારણ આપણું સિન્ય ઘણું ઓછું હતું, એ છે; પરંતુ મારા સાંભળવા પ્રમાણે તે યાદવી સન્ય આપણ કરતાં ઓછું હતું અને તે છતાં આપણી હાર થવા પામી છે તથા આપણું સૈન્ય ઘણું કપાઈ ગયું છે. વસ્તુપાળે જવાબ આપીને રાજા વીરધવળ તરફ જોયું. એ ઉપરથી વિરધવળે કહ્યું. “વસ્તુપાળ મહેતાનું કહેવું બરાબર છે. મારા જાણવામાં પણ એવી હકીક્ત આવેલી છે.” હવે નાગડ કે ચાહડથી વસ્તુપાળ કે વીરધવળના કથનને પ્રતિકાર થઈ શકે તેમ નહોતું. તોપણ કેવળ મુંગા મહેઓ તેમના કથનને સાંભળી લે એવા તેઓ નહેાતા. નાગડે વસ્તુપાળ તરફ જોઈને કહ્યું. “તમારા તથા રાજાજીનાં કાને યુદ્ધ સંબંધમાં ગમે તે વાત આવી હોય; પરંતુ ખરી વાત તો મેં
