________________
૨૪૮
શુભસંગ્રહ-ભાગાથા રહતા હૈ. કુરુક્ષેત્ર કે યુદ્ધ-કાલ મેં સપ્તર્ષિ-મંડલ મઘા-નક્ષત્ર મેં સ્થિત દેખા ગયા થા. આજ ભી વહ સપ્તર્ષિ-મંડલ મઘાનક્ષત્ર મેં હી હૈ.
કિંતુ સપ્તર્ષિ-મંડલ મેં ગતિ ન રહતે હુએ ભી પ્રાચીન લગે ને ઉસકી ગતિ કી કલ્પના કર ઉસકે દ્વારા સમય-નિર્ણય કરને કા ઉપાય નિકાલ થા. ઉનકા અનુમાન થા કિ સપ્તર્ષિમંડલ એક-એક નક્ષત્ર મેં ૧૦૦-૧૦૦ વર્ષ રહતા હૈ.
શદ-સંહિતા મેં વિષુવત-રેખા મેં મૃગશિરા-નક્ષત્ર કી અવસ્થિતિ કા ઉલેખ પાયા જાતા હૈ. બ્રાહાણયુગ મેં ભી ઇસી રેખા મેં કૃત્તિકા-નક્ષત્ર કી અવસ્થિતિ કા પરિચય મિલતા હૈ. મહાત્મા તિલક કા યહી મત હૈ; ઔર જર્મન વિદ્વાન યાકેબી ઇસકે સમર્થક હૈ કિ ઇસસે ૨૫૦૦ વર્ષ પૂર્વ કૃત્તિકા-નક્ષત્ર મેં એવં ૪૫૦૦ વર્ષ પૂર્વ મૃગશિરા મેં મહાવિશ્વ-સંક્રાંતિ સંઘટિત હુઈ થી. ઇસી આધાર પર ઉન્હને વેદ-સંકલન-કાલ ઇસા સે ૬,૦૦૦ વર્ષ પૂર્વ માના હૈ. ગૃહ-સૂત્રો મેં વિવાહ કે સમય ધ્રુવ-દર્શન” કા ઉલ્લેખ હૈ. યહ પ્રક્રિયા આજ ભી જારી હૈ; પરંતુ કિસી ભી વેદ કે મંત્ર મેં ધ્રુવ કા ઉલ્લેખ નહીં હૈ.
પુરાણ ઔર મહાભારત સે યહ સ્પષ્ટ હૈ કિ પરીક્ષિત કે કાલ મેં સપ્તર્ષિ-મંડલ મઘાનક્ષત્ર મેં અવસ્થિત થા. પ્રાચીન વિદ્વાને કી યહ ભી ધારણા થી કિ ૧૦૦-૧૦૦ વર્ષ તક એકએક નક્ષત્ર મેં સપ્તર્ષિ-મંડલ રહતા હૈ. ઇસી મત સે અંતિમ નંદ કે રાજ્યાભિષેક કે સમય ઈસી હિસાબ સે ગણના કર કે ઉસ સમય કે પંચાંગકાર ને લિખા હૈ કિ ઉસ સમય સપ્તર્ષિ-મંડલ પૂર્વાષાઢ-નક્ષત્ર મેં થા. ઇસ તરહ પરીક્ષિત કે જન્મ સે મહાપદ્મ કે અભિષેક કે ૧,૦૧૫ વર્ષ હોતે હૈ. પરીક્ષિત કા જન્મકલ હી કલિ કા પ્રારંભકાલ હૈ. ઇસ પ્રકાર ઈસા સે ૧,૫૦૦ વર્ષ પૂર્વ કલિકાલ કા પ્રારંભ હુઆ સમઝના ચાહીએ. 1 યહ બાત એક પ્રકાર સે નિર્વિવાદ હૈ કિ વસિષ્ઠ ઔર વિશ્વામિત્ર સમકાલીન થે. યે દાન હી સૂર્યવંશી પંજાબ કે રાજા સુદાસ કે સમકાલીન થે. ઇન્હને સુદાસ કે યહાં યજ્ઞ કરાએ છે. વસિષ્ઠ કે પુત્ર શક્તિ, શક્તિ કે પરાશર, પરાશર કે વ્યાસ ઔર વ્યાસ કે શુકદેવ થે. વ્યાસ હી કે શિષ્ય વૈશંપાયન છે. ગાધિ કે પુત્ર વિશ્વામિત્ર ઔર ઉનકે પુત્ર મધુચ્છંદ . ઇસ હિસાબ સે મહાભારત કે જીવિત પાત્ર વ્યાસ વૈદિક ઋષિ વસિ કી સૌથી યા પંચવી પીઢી કે વ્યક્તિ સાબિત હોતે હૈ. અબ અગર મહાભારત પર દષ્ટિ ડાલી જાય, તે વહ નિશ્ચય હી પાણિનિ કે વ્યાકરણ સે પૂર્વ કા બના હૈ. પાણિનિ ને છઠે અધ્યાય મેં મહાભારત કા નામ દિયા હૈ. આશ્વલાયન ગૃહ્યસૂત્ર મેં ભી મહાભારત કા ઉલ્લેખ હૈ તબ મહાભારત સૂત્ર-યુગ કે પ્રથમ કી વસ્તુ તો હૈ હી, ચાહે ઉસકા કુછ હી અંશ ઐસા કયાં ન હો. સુત્ર-યુગ કે લગભગ દર્શન-કાલ હૈ. તબ યદિ મહાભારત કે દર્શન-કાલ કા ગ્રંથ કહે, તો અનુચિત ન હોગા. ઇસસે પ્રથમ કા યુગ ઉપનિષદુ-યુગ થા, ઔર ઉસસે પૂર્વ બ્રાહ્મણ-યુગ. ઇસકે પૂર્વ કા યુગ વૈદિક યુગ હૈ. '
વેદ કે નિર્માણ કે બાદ હી વણ-વ્યવસ્થા કી પરિ–પાટી પડી. ધીરે-ધીરે પ્રાચીન આર્યો મેં ગૃહ–અગ્નિહોત્ર કા પ્રચાર બઢ ગયા થા, જિસકા પ્રવર્તક ઉદ્દાલક ઋષિ કા પુત્ર નચિકેતા થા. ઇસી વિધિ કો એક સંપ્રદાય ને ય ક રૂપ દિયા--મે યજ્ઞ પ્રથમ રાજનીતિક અનુષ્ઠાન હુઆ કરતે થે. પી છે કે એક બડે ભારી આડંબર-યુક્ત પારલૌકિક ધર્મ-વિધાન બન ગએ. યજુર્વેદ કી પૂરી ઉપયોગિતા ઈસી મેં લી ગઈ. સાથ હી અનર્થક બ્રાહ્મણે કા નિર્માણ કિયા ગયા. ફિર ચુની હુઈ કચાઓ કે યજ્ઞ મેં સસ્વર ગાયન કરને કે લિયે પૃથફ ચુન કર સામવેદ બના ડાલા ગયા. ન ચાહિયા કે સાથ ભારતીય આર્યો કી મુલાકાત કા જો પ્રભાવ પડા, ઉસકા બડા ભેદ યહ થા કિ જહાં પ્રાચીન વૈદિક ઋષિ કલ્યાણકારી દેવ કે ઉપાસક થે, વહાં ઉસકે સ્થાન પર અનિષ્ટકારી દેવ કી ઉપાસના હોને લગી; જૈસા કિ ચાછિયા-નિવાસી કિયા કરતે થે. ઈજાલવિદ્યા કા પ્રભાવ ભી વહીં સે હુઆ. ઇસ તરહ અથર્વવેદ કા નિર્માણ હુઆ.
યજ્ઞ કા પ્રચાર ખૂબ બઢા, ઔર ઉસકે લિયે બ્રાહ્મણોં કા બરાબર નિર્માણ હોતા રહા, યહ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
