Shubh Sangraha Part 04

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 400

૩૦૨
શુભસંગ્રહ-ભાગ ચેાથે અંગ્રેજી-માધ્યમ સે કૃષિશાસ્ત્ર શીખનેવાલે તે શાયદ ઈન બાતે કા મજાક ઉડા. દિશાભેદ કે વિષય મેં કવિ ને લિખા હૈ–
જે ઘર કે પૂરબ દિશા, બટ લાવે સુખ પાય; સકલ કામ પૂરણ કરે, દેઈ બિપતિ બહાય. ઘરતે દક્ષિણ લાઈએ, ઉમરી તે શુભ હોય; પીપર પશ્ચિમ અતિ સુખદ, વર્ણત હૈ કવિ લોય.
નિષેધવૃક્ષ ઘર મેં કબહું ન લાઈએ, રાતે વૃક્ષન કાય; લાવે તાકે ફલ યહી, ઘર કી વૃદ્ધિ ન હોય. બેરી ફેરિ દાડિમ કહ્યો, ઔર બિજેરા જાન; કંજ, ઢાંક, કચનાર પુનિ, તથા લોડા માન. ઘર કે નિકટ ન લાઈએ, વૃક્ષ કંટીલે ઝાર, જે લાવે તો શત્રુતે, ભય ઉપજે નિરધાર
| બાગ લગાને કા શુભાશુભ નિજ ગૃહ તે દક્ષિણ દિશા, અરુ અનેય બખાન; પ્રથમ બાગ નહીં લાઈએ, લાએ દુઃખ કી ખાન. પશ્ચિમ ઉત્તર પૂર્ણ દિશ, કરિયે બાગ બિચાર; સુખ-સંપતિ નિશિ--દિન બઢે, કહત ગ્રંથ નિર્ધાર.
અનંતર કવિને ભૂમિ-પરીક્ષા, ભૂમિ-વર્ણન,નિષેધ ભૂમિ,શુભ ભૂમિ કા વર્ણન કરતે હુએ લિખા હૈ:નીલી શુક કે પંખ-સી જહં બિલ હોય અપાર; બામી વિષ કડ્ડવી મહી, ત્યાગ કરી નિર્ધાર. નીલી શુક કે પંખ-સી માખન-સી મુદુ જાન; સેત શંખ પીત અતિ હય સમાન પ્રમાન. જલ નજીક જા ભૂમિ મેં તૃણ અંકુર હરિઆય; તામેં વૃક્ષ લગાઈએ, પરમ સુખદ દર્જાય.
અનંતર સજલ ભૂમિ, નિરસ ભૂમિ ઔર સાધારણ ભૂમિ મેં લગાને કે વૃક્ષો કે નામ લિખકર વૃક્ષો કે જન્મવિધિ કે વિષય મેં લિખા હૈ– તીન ભાંતિ કે જન્મ હૈ, સબ વૃક્ષન કે જાન, વનસ્પતિ ઈક કુમ દ્વિતીય, લતા ગુલ્મ ભય માન.
જો વૃક્ષ બીજ સે હેતે હૈ, ઔર જે વૃક્ષ પેડ સે હેતે હૈ, ઉનકે નામ લે કર બીજ બેને કી કઇ વિધિ કા વર્ણન કિયા હૈ. યથા–
ઔર સુને જ ભૂમિ મેં, બીજ ન ઉપજે કેય, તાહિ દૂધ સે સિંચિયે, યા ઉપાય સે હોય. ધૃત ઔર બાયબિટંગ કી, તાહિ દીજીએ ધૂપ, પાંચ દિવસ યા વિધિ કરે, અંકુર કહે અનૂપ. બાગ મેં પ્રથમ જિન વક્ષ કે લગાના આવશ્યક હૈ, ઉનકે વિષય મેં લિખા હૈ નીબૂ ચંપા સિરસ પુનિ, મલ્લી કેરિ અશોક, નાગકેસરી પ્રથમ યહ, સુખદ કહત સબ લોગ;
અનંતર અંતર સે લગાને કે વૃક્ષ તથા પૂર્વદિશા કે વૃક્ષ કા વર્ણન કર કે વૃક્ષ સિંચને કી યુક્તિ લિખી હૈ. યથા– નએ વૃક્ષ લે સિંચિયે, પ્રાત સમય સુખદાન; સર્દી હૈ દિન લૌ રહે, યહ થાલા પરિમાન; ઘાસ પાસ નહીં રાખિયે, વૃક્ષ બઢે સુખ પાય, ખાઈ દેય ખુદાય કર, ક્યારી મેંડ સવાય.
પૌદન કે પાલન કરે, પુત્ર સમાન વિચાર. અનંતર બિજલી પડે હુએ વૃક્ષ કો ફિર સે હરા કરને કી વિધિ તથા વિભિન્ન વૃક્ષોં કી પિષણ-વિધિ લિખી હૈ. યથા–
નારંગી બડહર સુને, ઇનકે યહી વિચાર; સિંચે સૂકર માંસ સે, બાઢ વૃક્ષ અપાર. લીજૈ પીઠી ઉરદ કી, તામેં નીર મિલાય; સિંચ આવરે વૃક્ષ કે, બાઢે અતિ સરસાય. ધૂત, પય, પાની મિલય કરિ, સિંચે વૃક્ષ અનાર; બહુત ફલે ફૈલે અમિત, સમય હોય અપાર. બીટ લીજિએ મુર્ગ કી, ઔ માછલી કે માંસ; સિંચિય જલમેં ઘરિક, ફલે વૃક્ષ અયાસ. તિલ, મુહલેટી સહિત પુનિ, મૃગમદ નીર મિલાય; બેરિ સિંચિયે મધુર ફલ, અતિ સુગંધ સરસાય.
ઇસ પ્રકાર અનેક પ્રકાર કે વૃક્ષો કે પિષણ કી વિભિન્ન રીતિયાં બતલાઈ હૈ. વૃક્ષો કે મહાસુગંધિત ફૂલને, સભી બેલિ કે ધૂપને ઔર સિંચન, સભી વૃક્ષો કે એક હી પ્રકાર સે સિંચન, સબ ક્ષે કા એક હી ઉપચાર, પૌદ કી વિધિ, વૃક્ષ કે નીરોગ હોને કી વિધિ આદિ કા વર્ણન કિયા હૈ. બારહ માસ ફલ લગને કે વિષય મેં કવિ ને લિખા હૈ–
લીજિય મૂલ અકેલ કી, તાકે કવાથ કરાય; તામૈ પુનિ મધુ ઘત સુખદ, સર સરસ પિસાય. ચબ સૂકર હિરણ કી, યે સબ દેય મિલાય; ફલે બારહ માસ ફલ જે સિંચે યહિ માય.