________________
શક્તિ કો હસ્ય
१३२-शक्ति का रहस्य
બ્રહ્મચર્ય હી પ્રાચીન ભારતીય સભ્યતા કા આધાર હૈ. સંસાર કી ઉંચી ઉંચી સભ્યતાર્યો ભોગ-વિલાસ મેં પડ કર નષ્ટ હોતી રહી હૈ. પરંતુ હિંદ સભ્યતા કે આચાર્યો ને ઇસ બાત કે ભલી પ્રકાર સમઝ લિયા થા કિ ઈદ્રિયસંયમ હી ઉન્નતિશીલ સભ્યતા કા એકમાત્ર આવશ્યક સિદ્ધાન્ત હૈ. મેરી સંમતિ મેં પ્રાચીન બ્રહ્મચર્ય શબ્દ કા અથ હી અત્યંત ભાવપૂર્ણ છે. સંસ્કૃત કે અનેક શબ્દ મેં આશ્ચર્યજનક સૌંદર્ય હતા હૈ ઔર ઉનકે અંદર અત્યંત ગંભીર રહસ્ય ભરે હોતે હૈ.” “બ્રહ્મચર્ય” શબ્દ કે ધાત્વર્થ પર જરા વિચાર કીજીએ. યહ દો શબ્દ કે મેલ સે બની છે. બ્રહ્મ ઔર ચર્થે. ઇસકા અર્થે હૈ, “બ્રહ્મ કે સાથ ગતિ.” બ્રહ્મ કા અર્થે હૈ-વૃદ્ધ યા વિકાસ. બ્રહ્મ શક્તિ કા સ્ત્રોત હૈ. એ નવયુવકો ! તુમમેં ભી ઉસ પ્રજાપતિ કી દૈવી શકિત કા અંશ મૌજુદ હૈ. ક્યા તુમ ઉસકે સાથ સોગ કરતે હૈ, યા ભેગવિલાસ તથા ક્ષણિક સુખ ઔર વાર્થો કે લિયે ઉસકા દુરુપયોગ કરતે હો ? બ્રહ્મચર્ય હી સભ્યતા ઔર સદાચાર કા મૂલ હૈ. યહી રાષ્ટ્રીયતા કા મૂલમંત્ર હૈ. યહી શક્તિ કા રહસ્ય હૈ. સંસાર કે સારે ડોક્ટરોં કી સારી દવાયે સ્વાધ્ય કી ઇતની રક્ષા નહીં કર સકતી, જિતની એક બ્રહ્મચર્ય દ્વારા કી જા સકતી હૈ. પુરુષત્વ કરી શકત ઇંદ્રિય સંયમ સે હી પ્રાપ્ત હોતી હૈ. હિંદૂ-સમાજ અર હિ કા પ્રાણ પ્રહ્મચર્ય હી થા. હિંદૂ-સભ્યતા કે પ્રાણુસ્વરૂપ બ્રહ્મચર્ય કા હમને અપમાન કિયા હૈ, ઇસી લિયે હમારા હર તરહ સે અધઃપતન હો ગયા હૈ. મુઝે પૂરા નિશ્ચય હૈ કિ ભારતસંબંધી સારી સમસ્યાયે નવીન પુરુષત્વ ઔર નવીન શક્તિ કે સંચાર સે હલ હો સકતી હૈ. જે જાતિ સ્વતંત્ર હોના ચાહતી હૈ, ઉસે પહલે બલિષ્ઠ બનાના ચાહીએ. સચ તો યહ હૈ કિ દુભાય સે આધુનિક પ્રચલિત શિક્ષા–પ્રણાલી ને બ્રહ્મચર્ય પર કુછ ભી કેયાન નહીં દિયા; પર હમેં ઈસ બાત પર હૈરાન નહીં હોના ચાહીએ કિ સ્કૂલ ઔર કાલિ સે ખૂબ ચાલાક વ્યક્તિ પૈદા. હોતે હૈ. દેશ કે ચાલાક કી નહીં, કિન્તુ સરલ લોગોં કી આવશ્યક્તા હૈ,જે કિ બલિષ્ઠ હોં આર દેશ કી સેવા મેં અપને આપકે બલિદાન કર સકે, એક બાત મ સાફ-સાફ કહ દેના ચાહતા હૂં કિ પાશ્ચાત્ય સભ્યતા કી નકલ કરને સે હિંદુસ્થાન કા કુછ નહીં બન સકતા. ભારતમાતા કે તો ઉન બ્રહ્મચારિયે કે સમૂહો સે હી આશા હૈ, જે કિ કોને-કોને મેં જા કર ધર્મ-પિપાસુ લેગાં કે ઋષિ કા પુનિત સંદેશ ગુના સકે
આધુનિક શિક્ષા કે પ્રભાવ સે હમારે દિમાગોં મેં એક નશા પૈદા હો ગયા હૈ. નકલ કરના. કમજોરી છે. વિચાર તથા જીવન કે હર ક્ષેત્ર મેં એક વસ્તુ કી આવશ્યકતા હૈ-શકિત-બલ; પરંતુ બલ કા રહસ્ય યહી હૈ કિ નકલ ન કર કે સ્વયં અપને પરાં પર ખડા હુઆ જાય. વૈદિક સભ્યતા કા યુગ ન માલૂમ કિતના પુરાના હૈ. એક આધુનિક ઐતિહાસિક કા કહના હૈ કિ ૨૦,૦૦૦ યા ૨૫,૦૦૦ વર્ષ પહલે વૈદિક સભ્યતા કા યુગ થા. ઈસ યુગ કે વિષય મેં મેં જિતેના
અધિક વિચાર કરતા હૂં ઉતના હી ઇસકી ઔર સરલતા પર મુગ્ધ હતા જતા ઇં. આધુનિક સભ્યતા 'કી અપેક્ષા પ્રાચીન સભ્યતા મેં અધિક સરલતા થી. સરલતા હી સભ્યતા કી કુછ હૈ. અકસર હમ લેગ પ્રજાતંત્ર રાજ્ય પર વિચાર કિયા કરતે હૈ. મેરી રાય હૈ કિ વૈદિક પ્રજાતંત્ર અધિક ઉચ થા. રાજ સદી જનતાદ્વારા ચુના જાતા થા. મેરી રાય મેં પ્રાચીન રાજવ્યવસ્થા કા મુખ્ય તત્ત્વ પ્રજાતંત્રવાદ હી થા. જનતા કી ઈચ્છા કે સન્માન દિયા જાતા થા. પ્રજાતંત્રવાદ પ્રાચીન આર્યો કે અજ્ઞાત ન થા. ધર્મ કા
સ્થાન સંદેવ રાજ કે ઉપર ૨૩મા જાતા થા વૈદક રાજવ્યવસ્થા કરી આધાર આમેનિયંત્રણ ઓર આત્મસન્માન થા. આજકલ દુનિયાદારી ઔર વ્યવહારકુશલતા પર અધિક જોર દિયા જાતા હૈ. પાન કે પત્તો કી તરહ ચાલાક લોગોં કી સર્વત્ર હી અધિકતા હૈ. ઐસે આદમી ભારત કે સ્વતંત્રતા નહીં દિલા સકતે. આ કા ર સદૈવ આત્મા કી ઉન્નતિ પર થા. માનસિક ચતુરતા દ્વારા સફલતા તથા સ્વાર્થ-સાધન મેં કુછ હાયતા તો મિલ સકતી હૈ; પરંતુ સફલતા કિી પ્રાપ્તિ વસ્તુત: આત્મા દ્વારા હી હતી હ, જે કુછ સ્થાયી હૈ, ઉસકા નિર્માતા આત્મા હૈ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
