Shubh Sangraha Part 04

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 376

૩૬૮
શુભસંગ્રહ-ભાગ ચોથા
१६७-अथर्ववेद का हिंदी भाष्य (ભાષ્યકાર–પં. જયદેવ શર્મા, વિદ્યાલંકાર. પ્રકાશક-આર્ય સાહિત્ય મંડલ, અજમેર પણ સંખ્યા ૭૭૭. કાગજ ઔર છપાઈ અચ્છી. સજિદ, મૂલ્ય ૪)
વેદ હિંદૂ-જાતિ કે સબ સે અધિક પ્રાચીન ઔર સબસે અધિક મહત્ત્વપૂર્ણ ધર્મશાસ્ત્ર હૈ. સંસાર કે પુસ્તકાલય મેં ભી વેદોં સે અધિક પ્રાચીન કોઈ ગ્રંથ વિદ્યમાન નહીં દીખતા. હિંદુજાતિ કી તો વેદ મેં ઇતની શ્રદ્ધા હૈ કિ ઇસકે કઈ દાર્શનિક આચાર્યો ને ઈશ્વર કે અસ્તિત્વ સે તે ઈન્કાર કર દિયા, પરંતુ ઉન્હેં વેદવિરુદ્ધ પ્રચાર કરને કા સાહસ નહીં હુઆ. ઉન્હોંને ભી વેદ કે પ્રમાણગ્રંથ માના. કાલપ્રવાહ કે પ્રભાવ સે હમારે અનંત પ્રાચીન સાહિત્ય કે સાથ બહુત વૈદિક સાહિત્ય ભી નષ્ટ હો ચૂકા હૈ. આજકલ ઉપલબ્ધ સબ વેદભાષ્ય મેં પ્રાચીન ભાષ્ય આચાર્ય સાયણ કા હૈ. ઉબટ મહીધરકૃત ભાષ્ય ભી ઉપલબ્ધ હેતે હૈ; પરંતુ ઇન ભળે કે ઔર પ્રાચીન બ્રાહ્મણો એવ વૈદિક કોષ (યાસ્કકત નિri) કો દેખને સે યહ સ્પષ્ટ જ્ઞાત હતા હૈ કિ ઈનકી ભાષ્ય-શૈલી મેં કહીં ભારી ત્રુટિ અવશ્ય હૈ. ઇન ભાળે કે પઢને પર વેદ મેં ઉસ અગાધ શ્રદ્ધા કા કેઈ કારણ જ્ઞાત નહીં હેતા, જિસકા નિર્દેશ હમ ઉપર કર ચૂકે હૈ. પાશ્ચાત્ય વિદ્વાન ને ભી દે કે ભાય કરતે હુએ સાયણ આદિ કે ભાષ્ય કે હી મુખ્ય આધાર માના હૈ. ભારતીય નવયુગ કે આચાય ઔર વેદ કે પ્રગાઢ વિદ્વાન મહર્ષિ દયાનંદ ને સાયણ આદિ કી ભાષ્ય-પદ્ધતિ સે ભિન્ન ઔર નિક્ત તથા પ્રાચીન ગ્રંથ કે આધાર માનતે હુએ એક નવીન પદ્ધતિ સે વેદ કા ભાષ્ય કિયા-એક ભિન્ન દષ્ટિકોણ સે વેદ કા સ્વાધ્યાય કિયા. ત્રાષિ કી દૃષ્ટિ બહુત અધિક વ્યાપક ઔર ઉદાર થી.
ઋષિ ને વેદમંત્રો મેં સે કેવલ કર્મકાંડપરક અર્થ ન દેખ કર વ્યાપક માનવજીવન કી સત્યતાઓ ઔર જીવ, બ્રહ્મ, પ્રકૃતિ, સૃષ્ટરચના એવા સામાજિક, વૈયક્તિક, ધાર્મિક ઔર નૈતિક કર્તવ્ય કા દર્શન ભી ઉન વેદમંત્ર કી ઉસ તહ મેં છિપ દેખા, જે વેદમંત્ર–ગત શબ્દો કે યૌગિક યા મૂલ ધાતુ જનિત રૂપ મેં વિદ્યમાન હૈ. યહ શૈલી પ્રાચીન ઋષિ કી થી. ઉસ શૈલી સે વેદ આધ્યાત્મિક, આધિદૈવિક, આધિભૌતિક ઔર આધિબ્રહ્મ આદિ સબ પક્ષે કે વ્યાપક નિયમે કો બિંબપ્રતિબિંબ ભાવ સે દર્શાતા હૈ. ઉસ શૈલી કો સ્પષ્ટ કરતે હુએ પં, જયદેવજી ને ભી ઋષિ દયાનંદ કી પદ્ધતિ સે હી અથર્વવેદ કા ભાષ્ય કિયા હૈ. ઇસસે પહલે ભી યોગ્ય લેખક સામવેદ કા સંપૂર્ણ ભાષ્ય કર ચુકે હૈં. પ્રસ્તુત પુસ્તક કી ભૂમિકા મેં લેખક ને ક્યા અથર્વવેદ અર્વાચીન હૈ? અથર્વવેદ સંહિતા, અથર્વવેદ કે શાખા-ભેદ, અથર્વવેદ મેં જાદૂ-ટોના આદિ અનેક ભ્રમ પૂર્ણ ઔર વિવાદ-ગ્રસ્ત સમસ્યાઓ કે યુક્તિ ઔર પ્રમાણુ દેતે હુએ વિદ્વત્તાપૂર્વક સુલઝાને કા પ્રયત્ન કિયા હૈ. લેખક કા મત હૈ કિ પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને કા અથર્વવેદ કે અર્વાચીન કહને ભ્રમ પૂર્ણ હૈ. અથર્વવેદ જાદૂ-ટોનોં કી કિતાબ નહીં હૈ. પ્રાચીન અથર્વવેદસંહિતા ૨૦ કાંડે કી હૈ, ન કિ ૧૮ કાંડે કી. ઇસકે બાદ વિદ્વાન ગ્રંથકર્તા ને અથર્વવેદ સે વૈદિક આદર્શ પર, ગૃહસ્થ-ધર્મ, કૃષિ, વ્યાપાર, આયુર્વેદ, વિજ્ઞાન, રાજનીત, સદાચાર આદિ કે ઉદાહરણ દેતે હુએ પ્રકાશ ડાલને કા પ્રયત્ન કિયા હૈ. યહ ભૂમિકા વિદ્વાને કે બહુત કામ કી ચીજ હૈ.
ભાષ્યકાર કી ભાષ-શૈલી સરલ ઔર ઉત્તમ હૈ. પ્રત્યેક સૂક્ત કે પ્રારંભ મેં વિષય, ઋષિ, દેવતા ઔર છંદ કા નિર્દોષ કિયા ગયા હૈ. સ્થલ-સ્થલ પર પાઠભેદ ઔર બ્રાહ્મણ ગૃહ્યસૂત્રો તથા અન્ય પ્રામાણિક ગ્રંથ કે વચન દેને સે ભાષ્ય કી ઉપયોગિતા ઔર ભી અધિક બઢ ગઈ હૈ. જે મંત્ર દૂસરે વેદો મેં જહાં આયા હૈ ઉસકા પ્રતીક ભી દિયા ગયા હૈ. મૂલ મંત્ર દે કર ઉસકા સાન્વય સરલ હિંદી મેં ભાષ્ય કિયા ગયા હૈ, જિસસે સર્વસાધારણ ભી ઉસે સમઝ સકે. વિવાદા
સ્પદ સ્થલ પર વિભિન્ન આચાર્યો કે મત દે કર અપના મત રખા ગયા હૈ. એક હી મંત્ર કે વિભિન્ન અર્થો કે અછી તરહ દિખાયા ગયા છે. ભાષ્ય પ્રાયઃ સભી દૃષ્ટિ સે અચ્છા હૈ ઔર પ્રાચીન સાહિત્ય કે પ્રેમી વિદ્વાન એવ હિંદુ શાસ્ત્રો કે તેહિ કે કામ કી ચીજ હૈ.
(“ત્યાગભૂમિ” પૌષ-૧૯૮૫)