________________
१६४-विज्ञानाचार्य बोस
(પષ-૧૯૮પના “ત્યાગભૂમિમાં લેખક શ્રી. સૂર્યનારાયણ વ્યાસ) ઇસી પહલી ડિસેમ્બર ૧૯૨૮ કે દિન વિજ્ઞાનાચાર્ય સર જગદીશચંદ્ર બે સ કી ૭૦ વીં વર્ષગાંઠ બડી ધૂમ-ધામ કે સાથ કલકતે મેં મનાઈ ગઈ. ઉસ દિન ભારતીય વિજ્ઞાન કે પુનરુદ્ધારક
ઔર વિશ્વવિજ્ઞાન કે ઇન મહારથી આચાર્ય કે બંગાલ કી અનેક સુપ્રસિદ્ધ સાર્વજનિક સંસ્થાઓ ને માનપત્ર અર્પણ કિયે. કવિવર ઠાકુર ને અ૫ની એક રચના ઇસ અવસર કે લિયે બનાઈ થી ઔર વિશ્વ કે કોને-કોને સે ઉનકી ગુણાવલી કા ગાન કરનેવાલે બધાઈ કે પત્ર આયે થે: જિનમેં હરેક મેં ઉનકે આવિષ્કાર કી મુક્તકંઠ સે પ્રશંસા કી ગઈ; ઔર ઉનકી મહત્તા એવં વિશ્વહિતકારિતા કી દાદ દી ગઈ. ઇન સબ માનપત્રોં ઔર બધાય કા ઉત્તર દેતે હુએ ઉસ દિન આચાર્ય બસ ને બડે હી માર્મિક શબ્દ મેં આવિષ્કારસંબંધી અપની પ્રારંભિક કઠિનાઈ ઔર જીવનઘટનાઓ કે શિક્ષાપ્રદ વર્ણન કિયા થા, જિસસે ઉનકે અતુલ ધેર્ય, અદમ્ય ઉત્સાહ ઔર અનુકરણીય વિનમ્રતા આદિ ગુણે કા અચ્છા પરિચય મિલતા હૈ.
- સર જગદીશ કા જન્મ ૩૦ નવેમ્બર ૧૮૫૮ ઇ બંગાલ કે ગરખલ નામક ગ્રામ મેં હુઆ થા. યહ ગાંવ ઉનકે પૂર્વજો કે જાગીર મેં મિલા થા. ઉનકે પિતા શ્રી. ભગવાન ચંદ્ર બોસ ફરીદપુર કે મામલેદાર થે. બંગાલ મેં ભગવાનબાબુ કી લોકપ્રિયતા કે વિષય મેં અનેક બાતેં પ્રસિદ્ધ હૈ, જિસ સમય શ્રી. ભગવાનચંદ્ર મહાશય બર્દવાન કે આસિસ્ટન્ટ કમિશ્નર હે કર વહાં પાંચ સાલ રહે, ઉસ સમય બાલક જગદીશ કે દિન આરામ મેં બીતતે થે. ખેલ-કૂદ ઔર ઘોડેપર સ્વારી કરને કા ઉલ્ટે ખાસ શેક થા. સૃષ્ટિસૌંદર્ય કે નિરીક્ષણ કી ઓર ઉનકી પ્રવૃત્તિ ઉસી સમય સે થી. ઇસ પ્રકાર પિતા કી પ્રેમપૂર્ણ વૃત્તિ ઔર નિરંતર પ્રોત્સાહન મિલતે રહને કે કારણ આલક જગદીશ કી જન્મસિદ્ધ પ્રતિમા કે વિકાસ કા અવસર મિલ ગયા.
ય કે ૧૬ વૅ વર્ષ મેં જગદીશચંદ્ર ને કલકત્ત કે સેન્ટ ઝેવિયર કોલેજ મેં પ્રવેશ કિયા. વનસ્પતિશાસ્ત્ર મેં ઉનકી રુચિ પ્રથમ સે થી હી, તિસ પર પદાર્થવિજ્ઞાન કે અધ્યાપક શ્રી. લાફ઼ કા સહગ પ્રાપ્ત હો જાના સાને મેં સુગંધ બન ગયા. અધ્યાપક લાફ કે વ્યાખ્યાને કા પ્રભાવ જગદીશચંદ્ર પર અધિક કારગર હુઆ. ઉન્હોંને ઇસી શાસ્ત્ર મેં બી. એ. કી પરીક્ષા પાસ કી. પાસ હે જાને પર યુવક જગદીશ કી ઇગ્લેંડ જાને કી ઈચ્છા પ્રબલ હે ઉઠી; પર આર્થિક સંકટ ઔર કૌટુંબિક આપદાઓ કે કારણ જગદીશબાબુ શિધ્ર હી ઈલૈંડ ન જા સકે. ફિર ભી અપની માતા કી અનુપમ ઉદારતા ઔર દૂરદર્શિતા કે કાર ઉનકી વિદેશયાત્રા કા પ્રબંધ હો ગયા ઔર માતા કી આશિષ એવં પિતા કા પ્રોત્સાહન પા કર જગદીશબાબુ ઇંગ્લેડ ચલે ગયે.
જગદીશબાબુ ને ઈંગ્લેંડ જા કર વેંકટરી સીખને કાનિશ્ચય કિયા થા, લેકિન માર્ગ મેં ઉન્હ બહુત તકલીફ હુઇ, ઔર ઈગ્લેંડ પહુંચને પર ભી ૪-૬ મહીને તક ઉનકી મનઃસ્થિતિ શાંત ન હુઇ. ઉદ્દેશ્ય કે સિદ્ધ હોતે ન દેખ ઉન્હોને ડૉકટરી કા વિચાર છોડ દિયા; ઔર અપને ચિરપ્રિય વિષય કા અભ્યાસ આરંભ કિયા. કેમ્બ્રિજ વિશ્વવિદ્યાલય કે પ્રમુખ વિદ્વાને સે પદાર્થવિજ્ઞાન, રસાયન ઔર શાસ્ત્ર કા અધ્યયન કર કે ઉન્હોને બી. એ. તથા બી. એસ. સી. પરીક્ષાર્થે પાસ કી.
ઈસ પ્રકાર ઉપાધિ પ્રાપ્ત કર અપની વય કે ૨૫ વૅ વર્ષ મેં હી બસ મહાશય ભારત લો આયે. ઇનકે વિદેશી મિત્રાં મેં એક 3. કૅસેટ નામક સજજન છે. ઇન મહાશય ને ભારત કે તત્કાલીન વાઇસરૉય સે બસ મહાશય કી સિફારિશ કી. ઉસ પર વાઇસરૈય ને શિક્ષાવિભાગ કે ડાઇરેકટર કી અનિછા રહતે હુએ ભી યૂરોપીયને કે લિયે સુરક્ષિત સ્થાન પર બેસ મહાશય ફી નિયુક્તિ કર દી. ઈસ નિયુક્તિ પર યુરોપીયન અધ્યાપક મેં બહુત સમય તક અસંતોષ બના રહા, લેકિન ઉસસે શ્રી. બસ કી કોઈ હાનિ નહીં હુઈ, ઉલટે વિદ્યાથીઓ મેં લોકપ્રિયતા બઢ ગઈ. - સર જગદીશચંદ્ર ને આજ તક અનેક આવિષ્કાર કિયે હૈં. પહલે ઉન્હોંને સચેતન ઔર અચેતન પદાર્થો મેં સમાન પ્રતિક્રિયા કા હેના પ્રમાણિત કિયા. ઉને યહ બાત સિદ્ધ કર દી કિ ઉsણું, શીત યા કેસી ભી ઔષધિ કા જે પરિણામ પ્રાણિમાત્ર પર હતા હૈ, વહી અથવા વિસા હી પરિણામ વનસ્પતિ કે પ્રત્યેક ભાગ તથા પ્રાણી કે કિસી ભી સ્નાયુ પર હતા હૈ. ઇસકે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
