Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 112

--
कलिकालसर्वज्ञश्रीमचन्द्रसरिभगवत्प्रणीते पा० १. सू० १३१.] कृत्य प्रागदक्षिणभवाः प्राच्या इति यत् प्राच्यपदप्रवृत्ति- | बहुत्वविशिष्टे गोत्रो वर्तमानस्य यः स प्रत्ययनिमित्त पूर्व प्रतिपादितं तदनुसारं भरतानामपि प्राच्यत्वेन स्तस्यास्त्रियां लुप न भवति वा । उपकाः । 40 तावतैव तेषामपि ग्रहणे सिद्धेऽपि भरताना पृथग्रहणं Jऔपकायनाः । लमकाः लामकायमाः । अम्रिव्यर्थीभूय ज्ञापयति-अन्यत्र प्रागग्रहणे भरतानां ग्रहणं यामित्येव ? औपकायिन्यः स्त्रियः। 5 नेति । तत्फलमाह-यौधिष्ठिरिः पिता इत्यादिना उपक लमक, आभ्यां नडाचायनणो लुप।
"प्राच्येऽञोऽतौल्बल्यादेः" [६.१.१४३.) इति सूत्रेण | भ्रष्टक कपिष्ठल कृष्णाजिन कृष्णसुन्दर पिङ्गलक इञन्तात् प्राग्गोत्रवाचिनः परस्य युवापत्यप्रत्ययस्य लुब् | कृष्णपिङ्गल कलशीकण्ठ दामकण्ठ जतुक कनक 45 विधीयते, इति यौधिष्ठिरोऽपि प्रागगोत्रवचन इति | मदाघ अपजग्ध अडारक वटारक प्रतिलोम
तस्मादिअन्तात् परस्य “यभिः " [६.१.५४.! इति । अनुलोम प्रतान अनुपद अभिहित अनभिहित 10 विहितस्यायनस्यापि लुप्राप्त्या साऽनेन नियमेन वार्यते खारीजङ्घ कशकृत्स्न शलाथल कमन्दक कम
युधिष्ठिरस्य भरतत्वेन प्राच्यत्वेन तद्ग्रहणात् । मतान्तरमाह- न्तक कवन्तक पिचूलक अडक अवव्वक अपरेखाहरिति प्राग्ग्रहणं भरतविशेषणमिति । | पतञ्जल पदअल वर्णक पर्णक कठेरित । एभ्योऽत 50 तथा च प्रावो ये भरता इत्यर्थो लभ्यतः इति उदग्- इजः । कुषीतक, अत्र काश्यपेऽर्थ 'विकर्ण
भरतानां न भवतीह ग्रहणमिति युधिष्ठिरादीनामुदगू- कुपीतकात् काश्यपे' [६.१.७५.] इत्येयणः । 15 भरताना 'ग्रहणमिह नेति यौधिष्ठिरयः, आर्जुनय इत्येव | अन्यत्रः । लेखाधूः, अत्र शुभ्राधेयणः। पिष्ट
भवतीति । के प्राग्भरताः, के उदम्भरता इत्यपि तन्मतानु- 1 सुपिष्ट मसुरकर्ण कर्णक पर्णक जाटिलकधधिरक सारं विवणोति-श्रीरकलम्मादयो वेश्याः प्रागभरताः। एभ्यः शिवाधणः। कटेलिति जलिम युधिष्ठिरादयो राजान उदग्भरता इति, नएभ्यः औत्सर्गिकाणः, इत्युपकादिः ॥१३०॥
चैव प्राञ्चो मरता इति समासे भरतशब्दस्य बहुवचनान्तत्वेन, श०म० न्यासानुसन्धानम्-वेपकादेः लुपू 20 तत्पुरुषे च संख्यावाचिनवः सह समाहार इति नियमेन न भवति वेति । यद्यपि विधिप्रकरणमिदमिति विधेरेव
पराभरते इति एकवचनप्रयोगः कथमुपपाद्य इति वाच्यम्, विकल्प उचितः। तथापि विधिप्रकरणे विधेः सिद्धतया सौत्रस्वात तदपपत्तः। तथा च युधिष्ठिरादीनामुदगू- निषेधस्यापूर्वतया विकल्पेन विधेयत्वमर्थतः समायातीति 60 भरतानां नेह ग्रहणं, किञ्च प्राचामपि भरतभिन्नानामत्र | हुस् न भवतीवेव पूर्वमुक्तम् । प्रयोगे च लुबभावस्य
ग्रहणं न भवतील्याह-पाच्येषु राजसु न भवतीति । | स्वतः सिद्धत्वेन लुबूविधानमेव मुख्यमिति प्रथमं लुपमेवाह25 मारसंबन्धयः, भागवित्तय इति । एषां भरतत्वाभावाद् । उपकाः इति । उपकस्यापत्यानीत्यर्थे “नडादिभ्य आय
वहत्वेऽपि इओ लुब् न भक्तीत्यर्थः। बहुस्वरग्रहण- न" ६.१.५३.] इत्यायनणि तस्यानेन बहुत्वे लु। व्यावयमित्याह-चडून्य इत्यादिना। एते प्राच्या पक्षे औपकायना इति । अत्र गणे केभ्यः के प्रत्यया 65 अदन्तत्वनिबन्धनेत्रन्ताः । बहुस्वरग्रहणाभावे नभ्योऽपि लुप्यन्ते इति प्रातिस्विकरूपेण ग्राहयति-उपक-लमक
लुपू स्यादिति भावः । इत्र इति किमिति प्राग्भरताः आभ्यां नडाचायन्पो लबिति । एवमन्यत्रापि । 30 प्रायोऽदन्ता बाहादयो वेति तेषामित्रन्तत्वधौव्यमित्य- | स्पटमन्यत् ॥६.११३०|| मिमानेन प्रभः । अणन्ता अपि ते संभवतीत्युत्तरयति
तिक-कितवादी द्वन्द्वे ||६१२१३१।। शान्तनका. इति । शन्तनुः प्राच्यो भरतोऽपि स च कुरुनिमित्तक ऋषि-वृष्ण्यन्धक" ६.१.६१. इत्य
तिक-फितवादिषु द्वन्द्ववृत्तिषु बहुषु गोचा- 70 पन्तः । तस्यापि बहुवेऽणो लुग् स्यादिति भावः । यद्यपि | पत्येषु वर्तमानेषु तैकायनि-कैतवायनीत्यादीनां 35 मतान्तरेण उदगूभरतस्य शन्तनोनेह ग्रहणमुचितं, तथाहि | यः स प्रत्ययस्तस्यास्त्रियां लुप् भवति । तैकास्वमतेन प्रत्युदाहरणमिति बोध्यम् ॥६।११२९॥
यनयश्च कैतवायनयश्च तिककिंतवाः । तिका
चायनितो लप । औजयश्च काकुभाश्च उब्जवोपकादेः ।।६।१।१३०॥
ककुभाः । उब्जादिनः ककुभाच्छिषायणः । 75 . उपक इत्येवमादिभ्यो यः प्रत्ययस्तदन्तस्य औरशायनयच लाङ्कटयश्च उरशलङ्कटाः। उर
"Aho Shrutgyanam"