Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 177

१६५
| पा० २. सू० १३०. ] श्रीसिद्धहेमचन्द्रशम्दानुशासने पाठोऽध्यायः । आहत इति । इह पुननियमावू युगपदेव विग्रहः । इत्थं वेदमुदाहृत्य इन् ब्राह्मणमुदाहर्तुमाह-इन् ब्राह्मण कठेन प्रोक्तमधीयते कठा इति ।।१३०il खल्वपीति । इन्प्रत्यान्त ब्राह्मणमपि वे.देतृ-अध्येतृ-40
विषयमुदाहियते इत्यर्थः । ताण्डयेन प्रोक्तं ब्राह्मणश०म० भ्यासायसन्धानम्-वेदेन । सूत्रार्थ |
मित्यर्थे शौनकादित्वाणिनि सति अध्येतृ-वे.देतृविषयेऽणि वर्णयितुं पदानुवृत्त्या तं पूरयति-प्रोक्तग्रहणमिहानुवर्तत 5 इति । ननु तस्य पूर्वसूत्रो पञ्चम्यन्तत्वेनेह कथं तदन्वयः, ।
तस्य लुप् ताण्डिन इति । एवमन्येष्यप्यूह्यम् । विरुदविभक्तिकल्वाद् इति चेदत्राह-तच्च प्रथमान्तं
| पदकृत्यं पृच्छति-इनग्रहण किमिति-दन्प्रत्ययान्त. विपरिणम्यते इति । अर्थानुरोवेन विभक्तिविपरिणामस्य । ब्राह्मगविषय एवं नियमः किमर्थ इति प्रभः । याज्ञ- 45 शास्त्रकारशैलीसिद्धत्वेनहापि प्रथमान्तेन सह सामानाधि
वल्क्येन प्रोक्तानि ब्राह्मणानीत्यर्थं "शकलादेजयः" [६.२. करण्याय प्रथमान्ततया प्रोक्तपदस्य विपरिणाम उचित इति २७.J इत्यणा 'याज्ञवल्क्यानि' इति स्यातयेणापि प्रय10 भावः । तथा च फलितमयमाह-प्रोक्तप्रत्ययावा वेद- ज्यते । एवं सालामेन प्रोक्तानि इत्यय “मौदादिभ्यः"
धाचि इत्यादि। प्रोक्तार्थप्रत्ययान्तं वेदवाचि ब्राह्मणवाचि । [६.३.१८०.) इग्यणि सौलामानि ब्राह्मणानीति प्रयुज्यते । चेत् प्रत्ययान्तमध्ययनार्थेन वेदनार्थेन च प्रत्ययेनैव सह
| न तु एतयोरथ्येतृ-वेदितृ वेषयता नियता । इन्ग्रहणाभावे 50 प्रयुज्यते, न स्वतन्त्रमिति फलितार्थः । तदेवाह-तेन
च स नियमो दुबार: स्यात् । ब्राह्मणमिति किमिति १ .
इन्नन्तप्रोक्तार्थमात्रविषयको नियमोऽस्त्विति भाव । तथा स्वातन्त्र्यम् उपाध्यन्तरयोगो वाक्यं च निवर्तत
सति कल्यादेरपीन्प्रत्ययान्तस्य तद्विषयतानियमः स्यादिति 15 इति ।
प्रत्युदाहरणेनाह-पिङ्कन प्रोक्तं पङ्गीकल्प इति । अत्र __ अयमाशयः-प्रोक्तप्रत्ययान्तप्रयोगस्यानेकः प्रकारः | "पुराणे कापे" ६.३.१८७.1 इति णिन् । अयं च 55 संभाव्यते-स्वतन्त्रः प्रयोगः, केनचिदर्थान्तरेण व्यावर्तक- स्वतन्त्रोऽणि प्रयुज्यते । ब्राह्मणग्रहणाभावे च तद्विवयताभूतेन सह प्रयोगः, वाक्यस्थत्वेन प्रयोगः,अध्येतृ-वेदिवथकेन नियमो दुर्वारः स्यात् । ननु मन्त्र-ब्राह्मणयोर्वेदनामवेयम् ,
मत्ययेन च सह प्रयोग इति । अयं च प्रोक्तार्थप्रत्ययान्त- | इति स्मरणात् बेइग्रहणेनेव ब्राहा गस्यापि ग्रहणे सिद्ध 20 विषयकः साधारणो व्यवहारः । वेदानामिन्प्रत्ययान्त- पृथक ब्राझगग्रहणं व्यर्थमवेते चेत्राह-बाधणं वेद
ब्राह्मणानां च प्रोक्तार्थप्रत्ययानाम् अध्येतृ-वेदित्रर्थप्रत्यय- पवेत्यादिना । सत्यं ब्राझगापि वेद एव, तयापीन्- 60 विषयतैवेष्यते, नान्यथा प्रयोगः इत्येतदर्थ सूमिनि । प्रत्ययान्तब्राझगविषयतैव नियमत्य भवे-न सर्वत्राझणनियमफलमाह-वेद,कठेन प्रोक्तं वेदं विदन्त्यधीयते | विषयतेतीन्प्रत्ययान्तभिन्नत्य तद्विषयतानियमव्यावृत्तये
वा कठा इति । अत्र "तेन प्रोक्त' ६.३.१८१,! | इन् ब्राझगग्रहणं क्रियते इति भावः। प्रोक्तानवर्तन 25इति विहितस्याण: "कठादिभ्यो वेदे ला" [६.३.१८३.] किमर्थमिति । सर्वेशं वेदानाम् इन् ब्राह्मणानां च
इति लुपि तस्मादध्येतृ-वेदितृविषयेऽणि तस्य "प्रोक्तात्" । तद्विषयतानियमोऽस्तु-न प्रोक्तार्थप्रत्ययान्तानामेवेति प्रष्ट- 65 [६.२.१२९.] इति लुपि कठा इति । कलापिना प्रोक्तं | राशयः, एवं तर्हि गादीनामपि स्वातन्त्र्येण प्रयोगो न वेदमधीयते विदन्ति वा इत्यर्थ पूर्व प्रोक्ताऽणि ततोऽध्येतु- स्यादित्याशयवानाह-ऋचः यज॑षि सामानि मन्त्रा वेदियोरणि तस्य लुम् पूर्ववत् । मुदस्यापत्यं मौदः वेद इति । एते मन्त्ररूपा वेदशब्देनोच्यन्ते इति वाक्यार्थः ।
यणन्तः, तेन प्रोक्तं वेदमधीयते विदन्ति वा मौदाः।। अत्र च दष्टः स्वातन्त्र्येग प्रयोगः। तदर्थ प्रोतार्थप्रत्ययान्तप्रोक्ताथें "मौदादिभ्यः" [६.३.१८२.] इतीयवाधकोऽण विषयकत्वं नियमस्यावश्यकमिति भावः।
70 तदन्तादध्येतृ-वेदित्रर्थयोरणी लर। एवं पप्पलादा इत्यपि । | ननु विनाऽपि सूगं प्रोकार्थप्रत्ययान्तानामेषामध्येतऋचामेन प्रोक्तं वेदमधीयते विदन्ति था, प्रोक्ताथे । वेदिऋर्थप्रत्ययसंवन्धोऽपि स्यादेवेति सूत्रं व्यर्थ सन्नियमार्थ शौनकादिभ्यो णिन" [६.३.१८६.1 तदन्तादथ्येत- भविष्यति नियमः पाक्षिके सति' इति सिद्धान्तात । तथा वेटिनयोविहितस्याणः पूर्ववत् "प्रोक्तात्" ६.२.१२९. चावधारणं सिद्ध मेवेति तदर्थमेवकारः सूत्र पठयमानो व्यर्थ इति लुपू । वाजसनाया अपत्यमित्यर्थे "इयाात्यः " इति चदत्राह-आरम्भसामावधारणे सिझे 75 T.१.७०.। इत्येयणि वाजसनेयः, तेन प्रोक्तं वेदमधीयते । इत्यादि । उभयायधारणार्थमेवकार इति उभयस्यार्थस्य 'निदन्ति वा शीनकादिवाणिनि सति तदन्तादणो सृत्तेश्वावधारण नियमनमेवाथों यस्य तादृशं यथा स्यात्
"Aho Shrutgyanam"