Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 257

३०१
--
-
30.
[पा० ४. सू० १.७.] श्रीसिद्धहेमचन्द्रशम्दानुशासने षष्ठोऽध्यायः च सूत्रार्थमाह-कालविशेषवाधिन इत्यादि । अर्थ- | स्वात्, व्यापारवदसाधारण करणे हि करणम् | अहा-त्रिशद् . समर्थकपदानां प्रत्येकं विविक्तमथै योधयति-परितो | फट्यारमकेन सूर्यदर्शनयुक्तेन कालविशेषेण निवृत्तं संपन्नं ० जेतुं शक्यमित्यादिना। यद्यपि कृत्प्रत्ययान्तस्य । कार्यम् आद्विकम् । एवं मासिकमित्यादि । पूर्वस्त्र
साधारण्येन कर्ममावार्थत्वं प्रसिद्ध तथापीह विशिष्टेऽर्थे | एवास्यार्थस्यापि पाठेन लावे सिद्ध पृथग्योगारम्भगौरव5वय अग्यौ रातो" ४.३.१०.इति सूत्रेण निय- वैयर्यमाशया-योगविभाग उसरत्रानुवृत्यर्थ
मनादाह-शकेकस्य इति । अहें हि परियमित्येव इति । उत्तरसूत्रेष्वेकस्यास्यवार्थस्य संबन्धार्थः पृथग्योग भवति । सम्पर्यशब्दावपि कृत्यप्रत्ययान्तो तत्र च न | इत्यर्थः । अन्यथा एकयोगनिर्दिष्यानां सह वा प्रवृत्तिः 45 शक्तार्थनियमोऽस्ति यथालय व्यवस्थेत्याह-लम्य-सह वा निवृत्तिः इति न्यायेनेकस्यास्प पृथगनुत्तिर्न
कार्ययोः शके वेति । लन्धु शक्यमह वा लम्यम् , | स्यादित्याशयः ॥६।४।१०५॥ 10 कर्तुं शस्थमह वा कार्यमिति लक्ष्यानुसारमर्यो शेय इति | तंभाविभूते ॥६४।१०६॥ भावः । यद्यपि कर्मणि प्रत्यये तस्य शक्याय गम्यते, न
त० प्र०-कालादिति वर्तते । तमिति द्वितीतु शतावं, तस्य कतृधर्मस्वात् तथाऽपि कर्मणः शक्यत्वे सफर्तुः शक्तत्वमर्थतो गम्यत इत्याशयेन, शक्ते इत्यर्थ- |
यान्तात् कालवाचिनो भाविनि भूते चार्थे इकण् 50 निर्देशः। एवं कर्मणोऽर्डवं तु गम्यत एव कृत्यप्रत्ययेन ।
प्रत्ययो भवति । स्वसत्तया व्याप्स्यमानकालो 15 तत्रापि परम्परया कर्तुरईत्वं भासत एव । कर्मणस्तदहत्त्वे
भाषी । व्याप्तकालो भूतः । मासं भायी मासिक तस्यापि (कर्तुरपि) तदहत्वस्या देव लाभात् । अत एव
उत्सवः । मासं भूतो मासिको व्याधिः ॥१०६|| "शक्ता कृपयाश्च" [५.४.३५.] इति सूत्रे कर्तरि । गम्य इत्येवोक्तम् , न तु वाध्ये इति । सुकरशब्दस्य
| अत्रापि कालवाचिन एव प्रत्ययस्येष्ठत्वमित्याह---काला-55 "दुः-स्वीषतः कृच्छा." [५.३.१३९.] इति खल
र | दिति संबध्यते इति । तमिति च द्वितीयान्तोपस्थापकम् । 20 न्तरवेन तदर्थमाह-अकृच्छेण यत् क्रियत इति । द्वितीयया च काले व्याप्तिर्विज्ञायते । व्याप्तिवियक्षायामेव
नास्यार्थस्य क शक्यमह वेत्यर्थ केन कार्य शन्देन लाभ | कालवाचिनो द्वितीयाविधानात् । तथा च इत्यस्य पृथगमहणमावश्यकमिति भावः । उदाहरति- भावि-भूतपदार्थमाह-स्वसत्तयेत्यादिना । स्वस्य आत्मनः मासेन परिजय्य इत्यादिना। मासमात्रेण कालेन | सत्तया स्थित्या व्याप्स्यमानः भविष्यद्व्याप्तिविषयीकृतः 60 चिकित्स्य इत्यर्थः । कालवाचकादन्यतो प्रत्ययो नेट इत्यर्थ
कालो येन पदाथनोत्सवादिना स भावीति फयते 25 कालादित्यावश्यकमिति पदकृष्यप्रश्नेन सूचयति-काला
| इत्यर्थः। एवं स्वसत्तयाऽतीतव्याप्तिविषयीकृतः कालो येन दिति किमित्यादिना ॥६।४।१०४॥
पदार्थेन स भूत इत्यर्थः । मासं भाषीति । त्रिंशद्निवृत्त ॥६॥४।१०५॥
दिनात्मकः कालविशेषो मासः, तमभिव्याप्य वर्तिष्यमाण
उत्सवः, अतीतो वा मासिकः उत्सवो भविष्यत्यभूद्वा। 65 त० प्र०-तेनेति कालादिति च वर्तते । विना तादृशक्रियान्तरप्रयोगेण विशिष्यभावित्व-भूतत्वकालवाधिनस्तृतीयान्तान्निवृत्तऽ इकण प्रत्ययो | योरनवगमात् । अत्र कालपदेन कालवाचितया प्रसिद्धस्यैव 20 भवति । अहना निर्वतमाद्विकम् । मासिकम्।। ग्रहणान्न तु कालविशेषणत्वेन कालवृत्तः, तस्य कालआर्धमासिकम् । सांवत्सरिकम् । योगविभाग
वाचिस्वाभावादिति कालबिशेषणात् प्रत्ययापादनं तत्समाधाउत्तरत्रास्यानुवृत्त्यर्थः ॥१०॥
नायानभिधानाश्रयणादिकं चाप्राप्तचिन्तनमेव केयाधिदि- 70 श०म० न्यासानुसन्धानम्-निवृत्त । सूत्रार्थ । त्यवधेयम् ॥६।४।१०६॥ वर्णयितुं पदानुवृत्तिमाह-तेनेति कालादिति च 35 वर्तते इति । पदयमेतत् पूर्वतः संबध्यत इत्यर्थः। तस्मै मृताधोटे च ॥६४१०७॥
तथा च सूत्रार्थमाह-कालवाधिनस्तृतीयान्तादि- त० प्र०-कालादितिवर्तते । तस्मै इति त्यादिना । निःशेषेण वृत्त्रं संपन्न निर्वृत्तम् । तत्र च तृती- तादर्थ्यचतुर्थ्यन्तात् कालवाचिनो भतेऽधीष्टे यान्तं कालवाचिहेतुभूतमेव न करणं, तस्य निर्व्यापार- | चार्थ इकण प्रत्ययो भवति । भृतो घेतनेन क्रीतः। 75
"Aho Shrutgyanam"