Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 202

२३० कलिकालसर्वज्ञमीहेमचन्द्रमरिभगवत्प्रणीते । पा० ३. सू० १४३.] शब्दस्य दुसंशकावेन तस्मात् दुनिमित्त ईयः। बाहुल्येन प्रन्यस्यैव प्रसिद्धमिति शङ्कते-ग्रन्थादिति ननु तस्य व्याख्यानम्
किमिति । प्रत्युदाहरणेनोत्तरयति-पाटलिपुत्रस्येत्यादि । 40 र्यान्तर्गत एव, 'तत्र भवः' इत्यर्थेऽपि पूर्व प्रत्यया विहिता
ननु कथमत्र कोसलायां पुरि पाटलिपुत्रव्याख्यानत्यम्एवेति किमर्थमनयोरर्थयोः पुनरनेन प्रत्ययविधानमारभ्यत
व्याख्यानस्य पूर्वमवयवशः कयनरूपत्वेनोक्तत्वादिस्याशङ्का5 इति शङ्कते-ननु च तस्य व्याल्यानेऽर्थ इत्यादिना । याम्-प्रकृतप्रयोगे व्याख्यानार्थ सङ्गमयति-पाटलिपुत्र
पृथक् पृथगपि चेद् विग्रहः क्रियते, तदापि मैकदाऽर्थवय- मेवं सन्निवेशमित्यादिना । अयमाशयः-यथारूपा बोधः संभवति, सकृतुश्चरितः शब्दः सकृदेवार्थ गमयति.
यथाप्रासादा यथोपवना यथासनिवेशा च पाटलिपुत्रपुरी 45 इति सिद्धान्तात् । तथा चेह द्वयोरर्थयोगिपद्येनो- तथैव सकोशलापीति तां दृष्ट्रवा पारलिपुत्रमवयवशो पादाने न कियत् प्रयोजन प्रतीयते इति प्रभार्थः । व्याख्यातमिव भवतीति कोशलाया व्याख्यानत्वं सिध्यति ।
सति च व्याख्यानरवे प्रत्ययोत्पत्तिवारेति तद्वारणाय अन्या10 उत्तरयति-उच्यते इत्यादिना । वक्ष्यमाणः "प्रायो "बहुस्वरादिकम्"[६.३.१४३.1 इत्यादिरपवादविधिरणा
दिल्यावश्यकमिति । न च तस्य ग्रन्थत्वमिति न भवति देरपवादशास्त्रम्-अनयोः 'तस्य व्याख्यानम्। तत्र भवः' । प्रत्ययः । अन्यथा बहुस्वरत्वेन प्रायो बहुस्वरादिक 50 इति चार्थयोः यथा-एतद्योगसत्त्व इव स्यात्-भवेत्, न | इति स्यादेवेति भावः ॥६।३।१४२! त्वकस्मिनेव तस्य व्याख्याने इस्येतदर्थमेवोभयोरर्थयोरिहो
प्रायो बहुस्वरादिकण् ॥६३॥१४३॥ 15 पादानं योगपद्येनेति तदर्थः । नन्वतन्मात्रार्थश्वे 'मायों बहुस्वरादिण्' इत्यत्रवोभयोरर्थयोरुपादानमनेनैव प्रकारेण
___ तम्मा-बहुस्वराद् अथवाचिनस्तस्य व्याविधीयताम् ।
| ख्याने तत्र भवे चार्थे प्राय इकण् प्रत्ययो
भवति । अणादेरपवादः । षत्व-णत्ययोा -55 योगविभागः किमर्थं क्रियते इत्याशङ्कायामाह-उत्तरे
ख्यानं तत्र भवं था पारव-ण स्विकम् । एवं #कयोगत्य इत्यादि । एकयोगत्वे सति तत्र चकारेणा
नातानतिकम् । उदात्तानदात्तयोः स्वरयोरेते नुकृष्ट 'तत्र भवः' इति वाक्यमुत्तरसूत्रेषु नानुवर्तेत, “चानु
नतामतसंक्षे । आत्मनेपद-परस्मैपदिकम्। आव्यकृष्ट नात्तरत्र इति न्यायात् । नन्ववमत्र सून चानुका यीभाषतत्परुषिकमानामाख्यातिकमा आख्या'तत्र भव' इति वाक्यमुत्तरत्र कथमनुक्र्ते तेति चेदवाह-तिकम । बाणिक
तिकम् । ब्रामणिकम् । प्राथमिकम् । आध्य- 60 योगविभागे स्विहानुवृत्तिरर्थिका इत्यादि । अनु
रिकम् । पौरमरणिकम् । प्रायोवचनात् कचिन्न वृत्तरानर्थकथं चेत्थम्-पूर्व 'तत्र भव' इत्यनेन यथाविहितं
भवति ! सांहितम् । प्रातिपदिकीयम् ॥१४॥ प्रत्ययाः विधीयन्त एव त एवं ग्रन्थादपि भविष्यन्त्येवेति
श० म. ग्यासानुसन्धानम्-प्रायो। प्रकृतसूत्रे तदनुकर्षण वृथवेति । न चानेन सूत्रेण किमपि
| अत्र सूचसूत्रयोरुभयोरथयोः संबन्ध इति पूर्वसूचे निर्णीतविधीयते, विहितानामर्थनिर्देशमा क्रियते तत्र फुतमेवेति ।
मेव । प्रायःपदं च प्रत्ययोपधिरेव, अन्येन सह संबन्धा-65 तथा च स्वांशे प्रयोजनाभावेऽपि चानुकृष्टं वाक्यं,
संभावाद ग्रन्यादिति संबध्यत एव । तथा च. सूत्रार्थमाहचानुकृष्ट नोत्तरोति न्यायमुलड्थ्योत्तरत्रापि गच्छतीति
बहूस्वराद ग्रन्थवाचिन इति । अणादेरपवाद योगविभागफल पर्यवसन्नम् ।
इति । औत्सर्गिकस्याणः, दुसंशेभ्यः ईयस्येत्येवं यथानन्वेवमस्य योगस्योत्तरार्थनिर्देशमात्रफलत्वं साधित- प्राप्तप्रत्ययानामयमिफणपवाद इत्यर्थः । षत्व-णत्वयोमित्येतददाहरणस्वेन कार्ने प्रातिपदिकीयमित्यादि कुत उप- व्याख्यानमित्यादि । षस्व-णत्वपदे तद्विधायकग्रन्थपरे। 70 म्यस्तमिति चेदवाह-उदाहरणोपन्यासस्तु अनु- | एवमग्रेऽपि तत्तत्पदानां स्वविषयकान्यपरत्वमुखम् ! नतावादमात्रमिति । अयमाशयः--उत्तरत्र प्रायोग्रहणेन नतशब्दस्य क्रियाप्रधानत्वे ग्रन्थपरवं न स्यादित्याशया योऽर्थोऽभिधेयः प्रत्ययस्यानियतत्वरूपः तस्यानुवादमात्र-तयोः प्रतिपायविषयपरत्वं ग्राहयात-उदात्तानुदासयोः मेतदुदाहरणोपन्यासेन कियते, न स्वस्य योगस्थासाधारण- स्वरयोरेते नतानतसंक्षे इति । प्रायः पाणिनीयमतामुदाहरणं तदिति । ननु प्रन्यादित्यस्याभावेऽपि व्याख्यान-नुसारमिदं संज्ञाकरण प्रतिमाति । तत्र हि "नीचरनुदात्तः 75 पदसामध्यनैव ग्रन्वार्थकादेव प्रत्ययः स्यात्, व्याख्यान हि पा० सू० १.२.३०.] इति सूत्रेण ताल्वादिसभागल्यानेषु
20
"Aho Shrutgyanam"