Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 224

२६०
सिन्धु वर्णु मधुमत् कम्बोज कुलूज गम्धार कश्मीर सल्य किष्किन्ध गब्दिक उरम दरदू ग्रामणी काण्डवरक । सस्यान्तेभ्यो नृनृस्थाकञोऽपवादोऽम् । शेषेभ्या बहुविषयराष्ट्रलक्षण5 स्थाको ग्रामणीकाण्डवरकाम्यामीयस्य । तक्षशिलादिभ्यस्तु अज्ञ नोच्यते उत्सर्गेणैव सिद्धत्वात् ॥ २१६ ॥
कलिकालसर्वश्री चन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
श० म० न्यासानुसन्धानम् — सिन्ध्या० ! अस्य बाधकबाधनार्थत्वं वक्ष्यति । सिन्धुर्वणुश्च तत्तन्नद10 प्रान्तस्थितौ देशौ । ताभ्यामन्त्र “ अस्वयंभुवोऽयू” [७.४. ७०.] इत्यवादेशः । वाध्यविशेषमाह-सल्वान्तेभ्य इति । अयमाशयः - सिम्ध्वादयः सल्वान्ताः कच्छादिषु पठ्यन्ते, तेभ्यः “ कच्छादेर्नृनृस्ये " [६.३.५५.] इत्यकञ् प्राप्तः तद्बाधनार्थमच्विधा नमन्यथा औत्सर्गिकेनाणापि रूपसिद्धेः । 15 अन्ये च वहुविषया राष्ट्रवाचिन इति तेम्य: "बहुविषयेभ्यः” [६.३.४५. ] इत्यकत्र प्राप्तः, ग्रामणीकाण्डवरकशब्दौ दुसंशाविति ताम्यां दुलक्षण ईयः प्राप्त इति सर्वेषां बाधनार्थमञो विधानमिति । अन्ये तक्षशिलादिभ्योऽप्ययं विदधति तस्यानावश्यकतामाह-तक्ष20 शिलादिभ्यस्तु अञ् नोच्यते इति । तत्कारणमाहउत्सर्गेणैव सिद्धत्वादिति । औत्सर्गिकेणा जैवात्रा साध्यस्य रूपस्य सिद्धेः पृथक्प्रत्ययान्तरविधानानर्थक्यादिति भावः । ननु तर्हि अन्यैः कुतो विधीयते इति चेत्, सत्यम्, तेषां मतेऽणञोः स्वरे विशेषस्येत्वेन तथाविधाना25 वश्यकत्वेऽपि स्वमते स्वरे विशेषस्यानादरणादनावश्यकत्वमिति गृहाण ||६|३|२१६ ॥
सलातुरादीयम् ||६|३|२१७॥
त० प्र०-सलातुरशब्दात् प्रथमान्तादाभिजननिवासवाचिनोऽस्येत्यस्मिन्नर्थे ईयण 30 प्रत्ययो भवति । सलातुर आभिजनो निवासीser सालातुरीयः पाणिनिः || २१७|| न्यासानुसन्धानम् - सलातु० । औत्सर्गिकाणोऽपवादार्थ प्रत्ययविधानम् । परे च शलातुरशब्दं तालव्यादिं पठन्ति, अत्र च दन्त्यादिः पठित इति विशेषः । 35 स्पष्टमन्यत् || ६ |३|२१७॥
श० म०
[ पा. ३. स्र० २१९. ]
प्रत्ययो भवति । तुदी आभिजनो निवासेोऽस्य तौदेयः । वातेयः || २१८||
40
श० म० न्यासानुन्धानम् - तृदी० । तूदी च ती चेति विग्रहे द्वन्द्वात् सौत्रमेकवचनम् । ग्रामविशेषावेतौ । अगोऽपवादः प्रत्ययः॥६।३।२१८||
गिरेखाजी ||६३२१९||
त० प्र० - गिरिर्य अभिजनो निवासस्तद- 45 भिधायिनः प्रथमान्तादस्येति षष्ठ्यर्थे ईयः प्रत्ययो भवति । अखाजीवे, अस्त्रमाजीयो जीविका यस्य तस्मिन्नायुधजीविन्यभिधेय इत्यर्थः । हृद्रोलपर्वत आभिजनो निवासोऽस्याखाजीवस्य हृदूगोलीयः । एवं भोजकटीयः । रोहितगि- 50 रीयः । अन्धरश्मीयः । गिरेरिति किम् ? सांकाश्यकोsवाजीयः । 'प्रस्थ-पुर०' [६.३.४३. ] इत्यादिनाकञ् । अनाजीव इति किम् ? ऋक्षोदः पर्वत अभिजनो निवासेोऽस्य आक्षोदो ब्राह्मणः । पृथुः पर्वत आभिजनो निवासोऽस्य पार्थवः || २१९ || 55
श० म० म्यासानुसन्धानम् - गिरेः । गिरेरिस्येकवचननिर्देशेऽपि गिरिविशेषाणामेव ग्रहणं, न तु गिरिशब्दस्य व्याख्यानात् । अस्त्राजीवपदं व्याख्याति अग्रभा जीवो जीविका यस्येति । योऽस्त्रयलेन परान् निहत्य तद्धनमपहृस्य जीवति जीवान् निहत्य तन्मांसमुप- 60 युज्य वा, अथवाऽस्त्रनिर्माणव्यापारण जीवति सोऽस्त्राजीव इत्यर्थः । अन्ये च वैयाकरणा अखामानीवपदमपहाय आयुधजीविपदमेवापाददते । अस्त्र-शस्त्रयोरुभयोर्ग्रहणस्येत्वे एकस्यास्त्रस्य शस्त्रस्य वा ग्रहणेऽभीष्टार्थालाभ इति तन्मतम् । अस्यतेऽनेनेत्यस्त्रमिति व्युत्पत्तौ धनुरादिरस्त्रम् 65 बाणादिरस्त्रम् । शस्त्रं तु खड्गादिहिंसासाधनं सर्वमेवेति अस्यते यदिति कर्मव्युत्पत्त्या बाहुलकात् त्रे अस्यमानं भेदः । स्वमतेऽप्यस्त्र-शस्त्रयोरुभयोर्ग्रहणमिति सूचनायेंवायुधजीविम्यभिधेये इत्युक्तम् । योधा अपि आयुघोपयोगं जीविकार्थे विदधति परन्तु तेनायुधजीविनः 70 कथ्यन्ते, तेषां तन्मात्राजीवत्वाभावात् । तथा च वन्याः व्याधादय एवायुधजीविश्वेनेह माझाः । ते च पर्वतविशेषमाभिता भवन्तीति प्रसिद्धिः । ते च लोकबहिष्कृता
तुदी - वर्मा एण् ||६॥३॥२१८॥
त० प्र० -तुदी - वर्मतीशब्दाभ्यां प्रथमान्ता- भवन्ति । स्पष्टं चेदं “ब्राह्मणानाग्नि" [ ७.१.१८४.] भ्यामाभिजननिवासवाचिभ्यामस्येत्यर्थे एयण् । इति सूत्रव्याख्यायां गृहद्वृत्तावेवेति तत्रैवाधिकं वक्ष्यते ।
75
"Aho Shrutgyanam"