Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA viracita zabdazaH vivecana bhAga-2 akala alakha zrI vIprabhu upAdhyAya yazovijayajI ma.sA. hiyayaTThio a bhayavaM, chiMdai kuvigappamattabhattassa / tayabhattassa u taMmi vi, bhattimisA hoi kuvigappo / / vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA VOROGOLO
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 * mULa graMthakAra tathA TIkAkAra * laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAjA * divyakRpA eka vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SadarzanavettA, bAvacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munivara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra * paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakartA * pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU. munirAjazrI yogajitavijayajI ma.sA. * prakAzaka hatA . "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 zabdazaH vivecana vivecanakAra : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. rapa40 + vi. saM. 2070 ja AvRttiH prathama ja takalaH 750 mUlya : rU. 200-00 ka Arthika sahayoga A pa.pU. munibhagavaMta zrI vizvadarzanavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI ja eka sadagRhastha taraphathI ja | mukhya prAptisthAna: mAtALagaNa. 15/ zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com * mudraka * AkAza ejansI pahelo mALa, mehamada saiyada bilDIMga, prakAza sinemA pAse, ghIkAMTA, amadAvAda-1. phona : 22124610 | sarva hakaka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.]
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prAptisthAna para ja amadAvAda : gItArtha gaMgA "mRtadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 27604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-kala, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. : (0265) 2391799 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jaina maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) ra5380014, 25683030 (mo.) 9322231117 Email : jpdharamshi60@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. : (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surata : DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. : (0261) 3228023 (mo) 9016188990 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha clo. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. : (0288) 2778513 (mo.) 9726993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * BANGALORE : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo) 9448359925 Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. : (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shree_veer@hotmail.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya 7 sujJa vAcako ! praNAma aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTo jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhIza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. 'vidvAneva vijJAnAti vidyumnanaparizramam' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidvadbhogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kuta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccayA 4. karmavAda kaNikA 5. karmavAda kaNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. praznottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravajyA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinAjaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 24. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 25. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya? (hindI AvRtti) 26. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 29. Status of religion in modern Nation State theory (widly ziqla) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mAgapadezikA ) saMpati :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasaranI mahAna diva 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. "kSAdharma' abhiyAna 9. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho A vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 4 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SaTrasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecanA 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 5. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 21. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecanA 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecanA 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiaSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAtrizikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. daivapuSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAtrizikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTiAbiMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAaizikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAbhyadvAaizikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajajanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAaizikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinaya dvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 13. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kyAdvAtriMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatattva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezaramya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93, dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 95. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAtriMzikA-8 zabdazaH vivecana 100, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAha-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sakhyatvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAIA pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110, vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119, dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 122. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 123. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 8% hai tho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmaparIkSA bhAga-2nI tAvavA madhyasthatApUrvaka dharmanI parIkSA karavAthI mArgAnusArI buddhi pragaTe che, jenAthI samyagdarzana pragaTa thAya che tathA pragaTa thayela samyagdarzana nirmala-nirmalatara thAya che. tethI madhyasthatApUrvaka bhagavAnanA vacanono bodha karAvavA arthe dharmaparIkSA bhAga-1mAM kaI rIte zAstranI parIkSA karavI joIe ? te batAvyuM. keTalAka jIvo mAne che ke mithyAdRSTi jIvonA guNo guNarUpe svIkArAya nahIM. tenuM gAthA-36mAM nirAkaraNa karIne graMthakArazrI kahe che ke anya darzanamAM paNa je vacano jinavacana sAthe vyAghAta pAmatAM na hoya; paraMtu te vacanone puSTa kare tevA je vacano hoya tenI anumodanA karavAthI ja madhyasthabhAvanI prApti thAya che. AthI ja anya darzanamAM paNa je kAMI mokSamArgane anukULa yathArtha prarUpaNA upalabdha che tenI anumodanA zAstramAM sthAne sthAne prApta thAya che. jenuM vistArathI varNana gAthA-37mAM graMthakArazrIe karela che. vaLI, mithyASTiomAM rahela mokSamArgane anukULa guNanI anumodanA karavAthI samyaktanA aticAranI prApti nathI tenuM sthApana gAthA-38mAM karela che. vaLI, samyagdaSTinI apekSAe mithyASTinA mArgAnusArI guNo hIna hovAthI guNarUpe nathI e prakAranI koIkanI zaMkAnuM samAdhAna gAthA-39mAM karela che. vaLI, samyagdaSTie anya darzananA mArgAnusArI guNonI anumodanA karavI joIe nahIM, te prakAranuM vacana usUtrarUpa che. temAM thoDuM paNa utsutra mahAanarthanuM kAraNa che te marIcinA dRSTAMtathI gAthA-40mAM spaSTa karela che. jenAthI usUtrabhASaNa kaI rIte anarthanI paraMparAnuM kAraNa che ? teno paNa sUkSma bodha thAya che. vaLI, jamAlIne usUtrabhASaNathI keTalA saMsAranI prApti thaI che? tenA viSayamAM judA-judA matono saMgraha karIne zAstravacanane ucita rIte yojana karavuM joIe, teno bodha karavA arthe vistArathI carcA gAthA40mAM karela che. vaLI, jeo madhyasthatAthI mokSamArgane anukULa yathArtha guNone grahaNa karIne tenI anumodanA kare che. teonA haiyAmAM haMmezAM bhagavAna vase che teone yathAtathA bolavAnA vikalpo thatA nathI, paraMtu jinavacana anusAra ja tattvano nirNaya karIne zuddha mArgane jANavAnI ane prarUpaNA karavAnI mArgAnusArI buddhi pragaTe che, te kathana gAthA-41-42mAM karela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | prastAvanA vaLI, keTalAka ayogya jIvone bhagavAnanI bhaktinA AzayathI paNa kuvikalpo thAya che. A kuvikalpo kaI rIte thAya che ? tenI vizALa carcA gAthA-43thI 54 sudhI karela che. jemAM kevalInA yogothI dravyahiMsA saMbhavI zake che. bhAvahiMsA kevalIne saMbhavita nathI, tenI carcA karela che. eTaluM ja nahIM paNa, apramatta munine temanA yogathI koI jIvahiMsA thAya topaNa apramatta munione leza paNa karmabaMdha thato nathI ane pramAdavALA jIvothI jIvahiMsA na thAya topaNa hiMsAne anukULa citta hovAthI avazya karmabaMdha thAya che. tethI karmabaMdha pratye AcaraNAnuM zuM sthAna che ? adhyavasAyanuM zuM sthAna che ? teno vizad bodha kevalInA yogathI thatI hiMsA viSayaka vizad carcAthI thAya che. vaLI, keTalAka munio kevalInA yogathI dravyahiMsA saMbhave nahIM tenA samarthana mATe zAstravacanonuM kaI rIte yojana kare che ? te batAvIne temanA dvArA karAyelI zAstranI yojanA kaI rIte madhyasthatAvALI nathI tathA madhyasthatApUrvaka zAstronuM kaI rIte yojana ka2vuM joIe ? te viSayaka mArgAnusArIbuddhi paNa prastuta graMthamAM karAyelI carcAthI prApta thAya che. tethI madhyasthatApUrvaka zAstranuM yojana karavuM joIe teno vizada bodha prastuta graMthathI thAya che ane karmabaMdhamAM kaI rIte adhyavasAya kAraNa che ane kaI rIte kriyAo adhyavasAyane pragaTa karavAmAM kAraNa che teno paNa mArgAnusArI bodha prastuta graMthanA vivecanathI prApta thAya che. chadmasthapaNAnA kAraNe jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya tenuM trividhe trividhe micchA mi dukkaDaM. vi. saM. 2069, Aso suda-10, tA. 14-10-2013, somavAra. 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 2 Shi Shi - pravINacaMdra khImajI motA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA naM. 1-3 dharmaparIkSA bhAga-2/ anukramaNikA _ja__% anukramaNikA -k_s viSaya | | pAnA naM. ] lokika ane lokottara sAmAnya guNonI prazaMsA karavAnI vidhi. mithyASTionA paNa mArgAnusArI guNonI prazaMsA na thAya ema kahevAmAM usUtranI prApti. mArgAnusArI guNonI anumodanAmAM zAstravacana anusAra samarthana. sakAmanirjarA ane akAmanirjarAnI vicAraNA 3-42 mithyASTinA mArgAnusArI guNonI anumodanAthI samajyamAM aticAranI aprApti. 42-46 adhikaguNavALA paNa hanaguNavALAnA mArganusAra guNonI anumodanA kare tenuM samarthana. 46-48 marIcinA usUtrabhASaNa viSayaka vizada carcA. jamAlInA usUtrabhASaNathI saMsAranA paribhramaNane kahenArA zAstravacanonuM madhyasthatAthI samAlocana. 48-131 madhyasthatApUrvaka zAstronuM samAlocana karavAthI haiyAmAM bhagavAnanI prApti ane tenuM phaLa. 131-130 kevalInA dravyayogathI jIvavadha saMbhave nahIM te prakAre dharmasAgarajInA matanA nirAkaraNanI vizada carcA. 136-309 kevalInA dravyayogathI azakyaparihArarUpa hiMsA saMbhave tenA sthApananI yukti. kevalI jIvarakSA viSayaka kevA prakArano yatna kare ? tenI vicAraNA. 138-159 kSINamohavALA munithI gartAnA sthAnabhUta kRtyono asaMbhava. 159-169 kSINamohamAM gahaNIya kRtyono sadA asaMbhava ane upazamazreNInA pAta pachI gahaNIya kRtyono saMbhava. 179-177 kevalIthI dravyahiMsA svIkAramAM raudradhyAnanI prAptinI zaMkAnuM nirAkaraNa. 177-197 kAyikI Adi kriyAo viSayaka vizada carcA. 197-244 pANInA jIvonI nadI UtaravAmAM sAdhune thatI jIvavirAdhanA viSayaka vizada carcA. 244-309 41-42. 43-54. 45. 46-47. 48-50. 51. 52-54.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ hrI~ arhaM namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / aiM namaH / bhASAcArya nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImad yovijayajI viracita svopajJa vRtti yukta dharmaparIkSA chAyA : zabdazaH vivecana bhAga-2 avataraNikA : tatazca 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAha avataraNikArya : ane tethI=mArgAnusArI sarva kRtya anumodanIya ane prazaMsanIya che tethI, "mithyAdRSTinA guNo grahaNa karavA yogya nathI" e prakArano kadAgraha tyAga karavA yogya che. e prakAranA abhiprAyathI graMthakArazrI kahe che gAthA: ia loialouttarasAmannaguNappasaMsaNe siddhe / micchadiTThINa guNe Na pasaMsAmotti duvvayaNaM / / 36 / / iti laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe / mithyAdRSTInAM guNAn na prazaMsAma iti durvacanam / / 36 / / - anvayArtha : phaga=A prakAre=gAthA-35mAM varNana karyuM e prakAre, toJalottarasAmatrazuLaLasaMsaLe siddhe=laukika
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-36 lokottara sAmAnyaguNanI prazaMsA siddha thaye chate, micchAvihIna ane pasaMsAmotti=mithyASTinA guNonI ane prazaMsA karatA nathI, e sutrayaf=durvacana che. 36 gAthArtha : A prakAre gAthA-35mAM varNana karyuM e prakAre, laukika-lokotara sAmAnyaguNanI prazaMsA siddha thaye chate 'mithyASTinA guNonI ame prazaMsA karatA nathI, e durvacana che. ll36 TIkA - __iatti / iti amunA prakAreNa, laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe iSTasAdhanatvena vyavasthite, 'mithyAdRSTInAM guNAnna prazaMsAmaH' iti durvacanaM, guNamAtsaryAdeva tathAvacanapravRtteH, na ca 'naivaMbhUtaM mAtsaryAdevocyate kintu samyagdRSTimithyAdRSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayAdeva' iti zaGkanIyaM, evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApatteH, tatrApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAdavasthyAditi / / 6 / / TIkArya : nA pravAre tAvavasthAriti 'phari' pratIka che. A prakAra=gAthA-35mAM kahyuM e prakAre laukika-lokottara sAmAnya guNanI prazaMsA siddha thaye chad=ISTa evI nirjarAnA sAdhanapaNArUpe vyavasthita thaye chate 'mithyAdaSTionA guNonI ane prazaMsA karatA nathI.' e prakAranuM durvacana che; kema ke guNatA mAtsaryathI ja=mithyASTimAM vartatA mokSane anukUla evA guNa pratyenA dveSathI ja, te prakAranA vacananI pravRtti che. "mAtsaryathI ja=guNanA mAtsaryathI ja, AvA prakAranuM mithyASTinA guNanI ame prazaMsA karatA nathI evA prakAranuM, kahevAtuM nathI paraMtu samyagdaSTi-mithyAdaSTinA sAdhAraNa guNanI prazaMsAthI vizeSa guNanA atizayatA bhaMganI ApattinA bhayathI ja=samyagdaSTinA vizeSa guNanA atizayanI hAnitA bhayathI ja, kahIe chIe" e pramANe zaMkA na karavI; kema ke ema hote chata=samyagdaSTi-mithyASTinA sAdhAraNa guNanI prazaMsAthI samyagdaSTinA vizeSa guNanI hAninI prApti che ema svIkArAye chate, viratAvirata sAdhAraNa evA samyaktAdi guNanI prazaMsAnA paNa parihAratI Apatti che. kema samyaktAdi guNanI prazaMsAnA paNa parivAranI Apatti che ? emAM hetu kahe che - tyAM paNa=samyaktAdi guNanI prazaMsAmAM paNa, viratavizeSatA guNAtizayatA bhaMganI ApattinA bhayanuM tAdavastha che. 36 bhAvArtha :lokottara tattvane pAmelA samyagdaSTi jIvo je rIte mokSamArgane anukULa AcaraNAnA sUkSma tattvane joI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-36, 37 zake che te rIte anyadarzananA je mArgAnusArI jIvo che teo mithyAtvanI maMdatAne kAraNe mokSamArgane anukULa AcaraNAnA sUkSma tattvane joI zakatA nathI, topaNa samyaktanA sanmukhabhAvamAtrathI tevI AcaraNAnA abhimukha bhAvavALI mokSamArganI AcaraNA kare che. tevI laukika suMdara AcaraNA ane lokottara suMdara AcaraNA ubhaya anugata evA je sAmAnya guNa che tenI prazaMsA karavI joIe ema pUrvanI gAthAnA kathanathI siddha thAya che. arthAtu potAne je nirjarA iSTa che tenA sAdhanarUpe te prazaMsA che tema siddha thAya che; kema ke mokSane anukULa guNonI prazaMsAthI ja nirjarAnI prApti che. tethI mithyAdRSTimAM rahelA paNa mokSane anukULa guNanI prazaMsA kalyANanuM kAraNa che tema phalita thAya che. tethI 'mithyASTinA guNonI prazaMsA ame karatA nathI' e pramANe jainadarzanamAM rahelA keTalAka avicAraka sAdhuo kahe che te durvacana che; kema ke mokSane anukULa evA mithyAdRSTinA guNa pratyenA dveSathI ja te prakAranA vacanano prayoga thAya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke amane guNo pratye dveSa nathI paraMtu samyagdaSTi-mithyAtvInA sAdhAraNa guNanI prazaMsA karavAthI samyagdaSTinA vizeSa guNonA atizayanA bhaMganI prApti thAya samyakta sahita ja guNonI anumodanA thAya e prakAranA samyagdaSTinA vizeSa guNonA atizayanA bhaMganI prApti thAya, evA bhayathI ja ame mithyASTinA guNanI prazaMsA karatA nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke e rIte samyagdaSTi jIva karatAM dezaviratidhara zrAvakamAM atizaya guNo che ane samyagdaSTi ane dezaviratidhara baMnemAM sAdhAraNa evA jinavacananI zraddhA, bhagavAnanI uttama bhakti Adi guNonI prazaMsA karavAthI dezaviratidhara zrAvakanA je guNa atizaya che tenA bhaMganI ApattinI paNa prApti che. mATe samyaktInA samyakta guNanI ke bhagavAnanI pUjAnA guNanI paNa prazaMsA karI zakAya nahi tema svIkAravuM paDe. mATe ema ja svIkAravuM joIe ke mokSamArgane anukULa je paNa guNa jemAM che tene joIne haiyAnI prItipUrvaka tenI prazaMsA karavI joIe. ll36aaaa avataraNikA: durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsiddhyatIti tadupadarzayati - avataraNitArtha - ane AnuM mithyASTinA guNonI ane prazaMsA karatA nathI evuM, durvacanapaNuM tenA prazaMsAvidhAyaka sadvacalanA bAdhathI-mithyAdaSTinA guNanI prazaMsA vidhAyaka zAstravacananA bAdhathI, siddha thAya che, ethI tene=mithyAdaSTinA guNanI prazaMsAvidhAyaka sadvacanane, batAve che - gAthA : maggANusArikiccaM tesiMpi aNumoaNijjamuvaiTeM / sivamaggakAraNaM taM gammaM liMgehiM dhIrehiM / / 37 / /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-2/gAthA-33 chAyA: mArgAnusArikRtyaM teSAmapyanumodanIyamupadiSTam / zivamArgakAraNaM tad gamyaM liGgadhIraiH / / 37 / / manvayArtha : tesiMpi-to mithyA potuM 4gl, maggANusArikiccaM bhAnusArI kRtya, aNumoaNijja manumodanIya, uvaiTuM= vAyuM chagavAna 43vAyuMcha, taM-d=mithyA potuM 5 mAnusArI kRtya, sivamaggakAraNaM mokSamAra, liMgehi liMgo 43, dhIrehi-dhIra puruSothI, gammaMgamya che. ||39 // gAthArtha: teonuM paNa=mithyAdaSTi jIvonuM paNa, mArgAnusArI kRtya anumodanIya kahevAyuM che=bhagavAna vaDe kahevAyuM che, te=mithyAdaSTi jIvonuM paNa mArgAnusArI kRtya, mokSamArganuM kAraNa liMgo vaDe dhAra puruSothI gamya cha. ||3911 TIkA: maggANusAritti / mArgAnusArikRtyaM teSAmapi-mithyAdRzAmapi anumodanIyamupadiSTaM bhagavatA / taduktaM catuHzaraNaprakIrNake - "ahavA savvaM ciya vIyarAyavayaNANusAri jaM sukaDaM / kAlattaeviM tivihaM aNumoemoM tayaM savvaM / / " etavRttiryathA "athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzane, ciyatti evArthe, tataH sarvameva, vItarAgavacanAnusAri=jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinabhavana-biMbakAraNa-tatpratiSThA-siddhAntapustakalekhana-tIrthayAtrA-zrIsaGghavAtsalya-jinazAsanaprabhAvanAjJAnAdhupaSTaMbha-dharmasAnnidhya-kSamA-mArdava-saMvegAdirUpaM mithyAdRksaMbandhyapi mArgAnuyAyikRtyaM, kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadabhUd bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarvaM niravazeSaM, anumanyAmahe= harSagocaratAM prApayAma iti / / " nanu mArgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhArmikAnuSThAnAnukArimithyAdRSTimArgapatitaM kSamAdikaM, kintu samyaktvAbhimukhagataM jainAbhimatameva, tacca samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayituM zakyam ityAzaGkAyAmAha-tanmArgAnusArikRtyaM zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya kAraNaM dhIraiH nizcitAgamatattvaiH, liGgaH= pAvaM Na tivvabhAvA kuNai' ityAdyapunarbandhakAdilakSaNairgamyam /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA lAga-2 | gAthA-37 ayaM bhAvaH-samyagdRSTikRtyaM yathA vastutazcAritrAnukUlamevAnumodanIyaM tathA mArgAnusArikRtyamapi samyaktvAnukUlameva, svalpakAlaprAptavyaphalajJAnaM ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantraM, kintu svalakSaNajJAnameva, tathA ca yatra bhavAbhinandidoSapratipakSaguNAnAmapunarbandhakAdilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumodanAyAM na bAdhakaM, vivicyAgrimakAlabhAviphalajJAnasya pravartakatve tu chadmasthasya pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddhaM jinabhavanakAraNAyevoktaM, tasyaiva mokSamArgakAraNatvAd, mokSamArgo hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, tatkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA, tatra bhAvAjJA mokSaM prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktyaivArAdhanApatAkAyAM - aha dukkaDagarahAnalajjhAmiyakammiMdhaNo puNo / sukaDANumoaNaM tivvasuddhapulayaMciyasarIro / / cautIsabuddhaaisaaaTThamahApADiheradhammakahA / titthapavattaNapabhiI aNumoemi jiNiMdANaM / / siddhattamaNaMtANaM varadaMsaNanANasukkhaviriAi / igatIsaM siddhaguNe aNumanne savvasiddhANaM / / paMcavihaM AyAraM desakulAI guNe ya chattIsaM / sissesu atthabhAsaNapamuhaM sUrINa aNumoe / / aMgANaM uvaMgANaM paiNNasuacheamUlagaMthANaM / uvajjhAyANaM ajjhAvaNAi savvaM samaNumanne / / samiIguttImahavvayasaMjamajaidhammagurukulaNivAsaM / ujjuavihArapamuhaM aNumoe samaNasamaNINaM / / sAmAiaposahAI aNuvvayAiM jiNidavihipUyaM / ekkArapaDimappabhiI aNumanne saDDasaDDINaM / / jiNajammAisu UsavakaraNaM taha maharisINaM pAraNae / jiNasAsaNaMmi bhattIpamuhaM devANa aNumanne / / tiriyANa desaviraiM pajjaMtArAhaNaM ca aNumoe / sammaiMsaNalaMbhaM aNumanne nArayANaMpi / /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA nAga-2/gAthA-30 sesANaM jIvANaM dANaruittaM sahAvaviNiattaM / tahapayaNukasAyattaM parovayArittaM bhavvattaM / / dakkhinnadayAluttaM piyabhAsittAi vivihaguNaNivahaM / sivamaggakAraNaM jaM taM savvaM aNumayaM majjha / / paJcasUtrAvapyuktaM-'aNumoemi savvesiM arihaMtANamaNuTThANaM, savvesiM siddhANaM siddhabhAvaM, savvesiM AyariyANaM AyAraM, savvesiM uvajjhAyANaM suttappayANaM, savvesiM sAhUNaM sAhukiriyaM, savvesiM sAvagANaM mukkhasAhaNajoe, savvesiM devayANaM savvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANaM maggasAhaNajoe / hou me esA aNumoaNA / / ' etavRttiryathA-'anumode'hamiti prakramaH / sarveSAmarhatAmanuSThAnaM dharmakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamavyAbAdhAdirUpaM, evaM sarveSAmAcAryANAmAcAraM jJAnAcArAdilakSaNaM, evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnaM sadvidhivad evaM sarveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAM satsvAdhyAyAdirUpAM, evaM sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRtyAdIn, evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM, sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsannabhavyAnAM kalyANAzayAnAM, eteSAM kiM? ityAha-mArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn, anumode iti kriyAnuvRttiH / bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAbhyupagamAdanabhigrahe sati / praNidhizuddhimAha-bhavatu mamaiSAnumodanetyAdi / / ' atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamuktaM, iti mithyAdRzAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSa evAzrayaNIyaH / yattu 'dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAdadhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamityAsanasamyaktvasaGgamanayasArAdisadRzasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdikaM grAhyamiti parasyAbhimataM tadasat, bhUmikAbhedena dAnavidherapi bhedAt, samyagdRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidherivAdidhArmikaM prati 'pAtre dInAdivarge ca' ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt, tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pazyAmaH / TImArtha : mArgAnusArikRtyaM ..... pazyAmaH / 'maggANusAritti' pratI che. tamoj gn=mithyASTimI , mArgAnusArI kRtya tatvanA pakSapAtapUrvaka thA-dAnAdi kRtya, anumodanIya bhagavAna vaDe upadiSTa che. catuzaraNa prakaraNamAM tetramArganusArIkRtya anumodanIya che ke, kahevAyuM che - "athavA sarva ja vItarAgavacanAnusArI je sukRta kAlatrayamAM paNa koInA vaDe trividha=mana, vacana, kAyAthI, karAyuM che te sarva huM anumoduM che." mAnI vRti yA'thI jatA cha -
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 ""athavA'e sAmAnyarUpa prakArane batAvavA mATe che=pUrvamAM vizeSa anumodanA karI, have sAmAnya prakAre anumodanA batAvavA mATe, 'athavA'thI kahe che 'ciya' zabda 'eva' arthamAM che, tethI sarva ja, vItarAgavacanAnusArI=jinamatAnusArI, je sukRta=jinabhavana, jinabiMba kAraNa=karAvavuM, tenI pratiSThA=jinabiMbanI pratiSThA, siddhAMtanA pustakonuM lekhana, tIrthayAtrA, saMghanuM vAtsalya, jinazAsananI prabhAvanA, jJAnAdino upadaMbha, dharmanuM sAMnidhya, kSamA, mArdava, saMvegAdirUpa mithyAdaSTinuM saMbaMdhI paNa mArgAnusArI kRtya, kAlatrayamAM paNa trividha=mana-vacanakAyAthI, kareluM karAveluM ane anumodana kareluM, je hatuM, che ane thaze, te te, te sarva=niravazeSa, anumodanA karIe chIe=harSanI viSayatAne prApta karIe chIe." gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che mArgAnusArI nRtya jaina abhimata dhArmikAnuSThAnAnukAri evA mithyAdRSTinA mArgamAM patita evuM kSamAdika nathI paraMtu samyaktvAbhimukhagata evuM jainAbhimata ja mArgAnusArInRtya che. ane te samyagdaSTigata anuSThAnathI pRthapaNA vaDe gaNavA mATe zakya nathI, e prakAranI AzaMkAmAM gAthAnA uttarArdhathI kahe te=mArgAnusArI nRtya, jJAna-darzana-cAritrarUpa zivamArganuM kAraNa ghIra puruSoe=nizcita AgamatattvavALA puruSoe, liMgothI=pApa tIvrabhAvathI na karavuM' ityAdi apunabaMdhakAdi liMgothI, grahaNa thAya che. - = A bhAva che=gAthAnA uttarArdhano A bhAva che samyagdaSTi kRtya je pramANe vAstavika rIte cAritrane anukUla ja anumodanIya che te pramANe mArgAnusArI kRtya paNa samyaktvane anukUla ja anumodanIya che. ane svalpakAlamAM prAptavya evA phalanuM jJAna=mArgAnusArI kRtya karyA pachI alpakAlamAM prAptavya evA samyaktvarUpa lanuM jJAna, tyAM=mArgAnusArI kRtya viSayaka anumodanIyatAmAM, taMtra nathI=niyAmaka nathI, paraMtu svalakSaNanuM jJAna ja kAraNa che=mArgAnusArI nRtyanI anumodanAmAM svalakSaNanuM jJAna ja kAraNa che. ane te rIte=mArgAnusArI nRtya svalpakALamAM ja samyaktvanuM kAraNa hoya te che anya nahIM tevo niyama nathI te rIte, jyAM=je jIvamAM, bhavAbhinaMdIdoSanA pratipakSa evA guNarUpa apunabaMdhakAdi lakSaNono nirNaya che tyAM--te jIva viSayaka, mArgAnusArI kRtyanI anumodanAmAM bAdhaka nathI. vibhAga karIne=A mArgAnusArI kRtya alpa kALamAM samyaktva prApta karAvaze ane A mArgAnusArI kRtya alpakALamAM samyaktva prApta nahIM karAve e prakArano vibhAga karIne, agrima kALa bhAvi lanA jJAnanuM pravartakapaNuM hote chate chadmasthanI pravRttimAtranA=anumodanAnI pravRttimAtranA ucchedano prasaMga che. AthI ja=mArgAnusArI nRtya svalpa kALamAM samyaktvanI prAptinuM kAraNa bane ke na bane topaNa anumodya che AthI ja, mArgAnusArIkRtya lakSaNazuddha jinabhavanakAraNAdi ja kahevAyuM che; kema ke tenuM ja=lakSaNazuddha jinabhavanAdikAraNanuM ja, mokSamArgarUpa ratnatrayInuM kAraNapaNuM che. ane mokSamArga samyagdarzanAdirUpa bhAvAjJA che. ane tenuM kAraNa=bhAvAjJAnuM kAraNa, apunarbaMdhaka ceSTA dravyAzA che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 tyAM=bhAvAjJA ane dravyAjJAmAM, bhAvAjJA mokSa pratye kAraNapaNAthI anumodanIya che. vaLI dravyAjJA kAraNanA kAraNapaNAthI anumodanIya che, ethI koI doSa nathI. te A=mokSanA kAraNanA kAraNapaNAthI divyAzA anumodanIya che te A, vyaktarUpe ja ArAdhanA patAkAmAM kahevAyuM che - "duSkRta gahanA agnithI baLAyelA karmarUpI iMdhanavALo, tIvra zuddha pulakita zarIravALotIvra zuddha bhAvone kAraNe romAMcita thayelA zarIravALo, puruSa vaLI sukRta anumodanAne kare che. | jinendronA bodha thayelA 34 atizayathI abhivyakta thatAM ATha mahAprAtihArya, dharmakathA, tIrthapravartavAdinI huM anumodanA karuM chuM. anaMta sarva siddhonA siddhatvanI, zreSTha darzana-jJAna-sukha-vIrya AdinI, 31 siddhaguNonI huM anumodanA karuM chuM. II sUrinA deza, kulAdi 36 guNonI pAMca prakAranA AcAranI ane ziSyomAM arthabhASaNa vagerenI huM anumodanA karuM chuM. I upAdhyAyanA aMga-upAMganA, prakIrNaka zrata, cheda, mUla graMthonA adhyApanAdi sarvanI huM anumodanA karuM chuM. II sAdhu-sAdhvInA samiti, gupti, mahAvrata, saMyama, yatidharma, gurukulanivAsa, ughata vihAra vagerenI huM anumodanA karuM chuM. I zrAvaka-zrAvikAnA sAmAyika, pauSadha, aNuvrata, jinezvaranI vidhipUrvaka pUjA, 11 pratimAdinI huM anumodanA karuM chuM. devonA jinajanmAdimAM ane maharSinA pAraNAmAM utsavanuM karaNa ane jinazAsanamAM bhakti vagerenI huM anumodanA karuM chuM. I tiryaMconA dezaviratiparyaMtanA ArAdhananI huM anumodanA karuM chuM ane nArakInA paNa samyagdarzananA lAbhanI huM anumodanA karuM chuM. | zeSa jIvonuM dAnarucipaNuM, svabhAvavinItapaNuM, pratanukaSAyapaNuM, paropakArIpaNuM, bhavyatva, dharmaprAptine yogyapaNuM, dAkSiNya, dayALupaNuM, priyabhASitAdi vividha guNano samUha je zivamArganuM kAraNa che, te sarva mane anumata che. " paMcasUtramAM paNa kahevAyuM che - sarva arihaMtonA anuSThAnanI, sarva siddhonA siddhabhAvanI, sarva AcAryanA AcAranI, sarva upAdhyAyanA sUtrapradAnanI, sarva sAdhuonI sAdhukriyAnI, sarva zrAvakonA mokSasAdhana yogonI, thavAnI icchAvALA=saMsArathI pAra thavAnI icchAvALA, kalyANanA AzayavALA sarva devonA ane sarva jIvonA mArgasAdhana yogonI huM anumodanA karuM chuM. mArI A anumodanA thAo." AnI vRtti paMcasUtranI vRtti, yathAthI batAve che - "huM anumodanA karuM chuM e pramANe prAraMbha che. konI anumodanA karuM chuM ? te kahe che - sarva arihaMtonA dharmakathAdi anuSThAnanI, sarva siddhonA avyAbAdhaAdirUpa siddhabhAvanI, e rIte sarva AcAryonA jJAnAcAra lakSaNa AcAranI, e rIte sarva upAdhyAyonA sadvidhivALA sUtrapradAnanI, e rIte sarvasAdhuonA sasvAdhyAyAdirUpa sAdhukriyAnI, e rIte sarva zrAvakonA vaiyAvatyAdi mokSasAdhaka yogonI, e rIte sarva IndrAdi devonA, sAmAnyathI ja mukta thavAnI kAmanAvALA, AsaNabhavya kalyANAzayavALA evA sarvajIvonI. e lokonI zenI anumodanA karuM chuM? tethI kahe che -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 mArgasAdhana yogonI=sAmAnyathI kuzalavyApAranI, huM anumodanA karuM chuM e prakAranI kriyAnI anuvRtti che. ane Amane paNa sAmAnyathI mithyAdRSTi jIvone paNa, mArgasAdhana yogo thAya che, kema ke Agraha nahi hote chate mithyASTi jIvone paNa guNasthAnakano svIkAra karela che. praNidhAnazuddhine kahe che - mArI A anumodanA thAo arthAt mAtra zabdoccAraNarUpa nahIM, paraMtu guNanI anumodanAno pariNAma niSpanna thAya tevI anumodanA thAo." ahIM ArAdhana patAkAmAM ane paMcamUtranA kathanamAM, sAmAnyathI ja kuzavyApAronuM anumodyapaNuM kahevAyuM. tethI mithyAdaSTinA paNa svAbhAvika dAtarucitrAdi guNano samUha vyaktithI=ne te vyaktimAM dekhAtA dAnAdi vyaktithI, anumogha che. paraMtu teno vizeSa ja=jaina sAdhuone apAto dAnavizeSa ja, AzrayaNIya nathI. vaLI, paranuM dAna paNa adharmanuM poSaka hovAthI adhikaraNa ja che-pApanuM kAraNa che, ethI dAnacityAdi guNomAM paNa vizeSa AzrayaNa Avazyaka che, ethI AsannasakhyatvavALA saMgama-nayasArAdi sadaza sAdhudAnAdithI ja dAnarucitrAdika grAhya cheanumodanArUpe grAhya che, e pramANe je parate pUrvapakSIne, abhimata che, te asat che; kema ke bhUmikAnA bhedathI dAnavidhino paNa bheda hovAthI samyagdaSTi pratye prAsuka, eSaNIya Adi dAnavidhinI jema AdidhArmika pratye pAtra rInAhita i ItyAdi gAthAmAM kahelI paNa dAnavidhinuM pratipAdana che. tethI=pUrvamAM batAvyuM ke AdidhArmikane AzrayIne anya prakAranI dAnavidhi che tethI, sAmAnyathI kuzalavyApAro AdidhArmika yogya ja grAhya cheHanumodanA karavA yogya che, e pramANe ame yukta joIe chIe. bhAvArtha : gAthA-36mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke mithyAdRSTinA guNonI ame prazaMsA karatA nathI e pramANe jeo kahe che te durvacana che. kema durvacana che ? temAM catuH zaraNa prakIrNakanI sAkSI Apela che. temAM aMte kahela ke jJAnAdino upakhaMbha karanAra dharmanA sAMnidhyanuM kAraNa evA kSamA, mArdava, saMvegAdirUpa mithyASTi saMbaMdhI paNa mArgAnusArI kRtyanI huM anumodanA karuM chuM. tethI phalita thAya che ke mithyAdRSTi jIvomAM paNa je kaSAyonI alpatAkRta guNo che te sarve anumodya che. A rIte gAthAnA pUrvArdhathI mithyAdRSTinuM mArgAnusArI kRtya anumodya che tema AgamavacananA baLathI graMthakArazrIe spaSTa karyuM. tyAra pachI gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karavA pUrvapakSI taraphathI zaMkA karatAM kahe che ke mithyAdRSTinA mArgamAM rahelA jIvomAM vartatA kSamAdi guNo nAbhimata dhArmikAnuSThAnanA sadaza mArgAnusArI kRtya nathI paraMtu samyaktane abhimukha evA jainamatamAM rahelA mithyASTi jIvonA kSamAdi guNo mArgAnusArI kRtya che. te kSamAdi bhAvo samyagdaSTigata je dhArmikAnuSThAna che tenAthI pRthagu grahaNa thaI zake nahi; kema ke sUkSma prajJAvALA samyagdaSTi jIvo je jinapUjAdi anuSThAno kare che te ja anuSThAno sthUla prajJAvALA mithyASTi jIvo kare to te anuSThAnane kAraNe teomAM kSamAdi guNo pragaTe che. tenI anumodanA catuH zaraNa prakIrNakamAM karela che. e prakAranI pUrvapakSInI zaMkAnA nirAkaraNa mATe gAthAnA uttarArdhathI kahe che - te
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 mArgAnusArI kRtya jJAna-darzana-cAritrarUpa mokSamArganuM kAraNa che ane apunabaMdhakAdi Adi lakSaNo dvArA te gamya che. tethI e prApta thayuM ke apunabaMdhaka jIvonuM je lakSaNa che te lakSaNa koIpaNa darzanamAM rahelA jIvomAM hoya ane teo potapotAnA darzananI kriyA karIne paNa ratnatrayI pariNatine prApta karI zake tevA hoya to teonuM mArgAnusArI kRtya avazya anumogha che. tene spaSTa karavA mATe "maryA mAva:'thI graMthakArazrI kahe che - jema samyagdaSTi jIvonI jinapUjA, sAdhudAnAdi kRtyo cAritra guNanA rAgathI thatAM hovAthI cAritranI prAptine anukULa che mATe anumodanIya che, tema mArgAnusArI kRtya paNa samyaktanI prAptine anukULa che mATe anumodanIya che. vaLI koI samyagdaSTi jIva cAritranI prAptine anukULa kRtya karato hoya chatAM te ja bhavamAM ke thoDA bhavamAM cAritra prApta kare tevo niyama nathI; kema ke koIka kAraNe pAchaLathI samyaktathI bhraSTa thAya to ghaNA bhavo sudhI cAritra na paNa pAme topaNa samyatvakALamAM cAritranI prAptine anukULa evuM tenuM devapUjAdi anuSThAna anumodya che. tema koI mArgAnusArI jIva najIkamAM samyakta na paNa pAme topaNa samyaktanI prAptine anukULa evuM tenuM kRtya hoya to te avazya anumodya che. tethI anyadarzanamAM rahelA paNa je apunabaMdhakAdi jIvo che teo kadAgraha vagara kSamAdi guNonI vRddhi thAya te prakAre potAnA AcAro seve che te sarva anumodanIya che. jainazAsanamAM rahelA samyagdaSTi ke apunabaMdhaka jIvo je lakSaNazuddha jinabhavana karAve che te sarva mArgAnusArI kRtya che, mATe te mArgAnusArI kRtya anumodanIya che. vAstavika rIte samyagdaSTi jIvamAM mokSane anukULa je bhAvo che, te bhAvAjJA che ane tenA kAraNabhUta evI je apunabaMdhakanI ceSTA che te dravyAjJA che. tethI bhAvAjJA mokSanA kAraNarUpe anumodanIya che ane dravyAjJA mokSanA kAraNanuM kAraNa hovAthI anumodanIya che. mATe jainadarzanamAM ke anyadarzanamAM rahelA apunabaMdhakAdi jIvo je je ucita ceSTA kare che jenAthI karmanAza karIne teo ratnatrayIne pAmaze te sarva AtmAne mATe anumodanIya che. ArAdhanA patAkAmAM tene spaSTa karatAM kahyuM che ke zeSa jIvonI dAnaruci, svabhAvathI vinayapaNuM, alpa kaSAyapaNuM Adi guNonI ame anumodanA karIe chIe. je mokSamArganuM kAraNa che. tethI phalita thAya che ke jainadarzanamAM rahelA ke anyadarzanamAM rahelA keTalAka jIvo samyakta pAmyA nathI topaNa samyaktanA sanmukha bhAvavALA che tenA kAraNe dAnaruci Adi guNo teomAM varte che, te sarvanI anumodanA karela che. mATe mokSane anukULa evA mithyASTinA paNa dAnaruci Adi guNo anumodanIya che. ahIM paMcasUtrAdimAM sAmAnyathI ja kuzalavyApAronuM anumodyapaNuM kahevAyuM che. ethI mithyAdRSTi Adi jIvo paNa je dAnarucitvAdi guNanA samUhavALA che teone joIne teonI anumodanA karavI ucita che. paraMtu pUrvapakSI kahe che tema vizeSano Azraya karavo ucita nathI. arthAt pUrvapakSI kahe che ke je mithyAdRSTi jIvo samyaktanI prAptine sanmukha che AthI ja jainadarzanamAM vartatA susAdhuonI bhakti kare che teonA ja
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 11 dAnaruci Adi guNo anumodya che. anyadarzanamAM rahelA mithyASTinA dAnaruci Adi guNo anumodya nathI, e rIte vizeSanuM AzrayaNa karavuM ucita nathI. temAM pUrvapakSI kahe che ke paradarzanamAM rahelA jIvonuM dAna adharmanuM poSaka hovAthI pApabaMdhanuM kAraNa che mATe teonA dAnaruci Adi guNonI anumodanA thaI zake nahi. paraMtu samyaktanI prAptinI najIkavALA evA saMgama-navasArAdi jIvoe mithyAtva avasthAmAM je sAdhu Adine dAnAdi ApyAM che tenI ja anumodanA thaI zake. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - zAstramAM jIvanI bhUmikAnA bhedathI dAnavidhino bheda che. tethI samyaqI jIva bhagavAnanA zAstrathI pariSkRtamativALA hovAnA kAraNe teoe prAsuka ane eSaNIyAdi dAna ApavuM joIe ema zAstramAM kahevAyuM che. ane AdidhArmika Adi jIvoe pAtramAM ane dInAdivargamAM dAna ApavuM joIe ema kahevAyuM che. tethI AdidhArmika jIvo koIpaNa darzanamAM rahelA tyAgIone ane dinAdione dAna Ape te dAna anumodanIya che. mATe paMcasUtramAM ke ArAdhanApatAkAmAM je sAmAnya kuzalavyApAronI anumodanA karI che te AdidhArmika yogya ja jANavI. tethI "mithyASTinAM dAnAdi adharmapoSaka che mATe teonI anumodanA thaI na zake" tema na kahevAya. paraMtu mithyAtvaavasthAmAM paNa teo tapa, tyAga karanArA tyAgIonI je bhakti kare che te dharmapoSaka ja che; kema ke te dAnanI kriyAthI temane tyAga pratyeno ja AdarabhAva thAya che. mATe mithyAdRSTinA mokSane anukULa guNonI prazaMsA karavAmAM leza paNa doSa nathI. TIkA - etena 1 puNyaprakRtihetorevAnumodyatve kSuttRTsahana-rajjUgrahaNa-viSabhakSaNAdInAmapyanumodyatvApattiH / 2 puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmasyAnumodyatve ca cakravartinaH strIratnopabhogAderapyanumodyatvApattiH / 3 samyaktvanimittamAtrasya cAnumodyatve'kAmanirjarAvyasanAderapyanumodyatvApattiH / "aNukaMpa'kAmaNijjarabAlatavo dANaviNayavibbhaMge / saMDovo vasaghUsavasivAre " (mA. ni. 846) ityAdinA'nukaMpAdInAmapi samyaktvaprAptinimittatvapratipAdanAt / 4 dharmabuddhyA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyatve 'cAbhigrahikamithyAdRzA dharmabuddhyA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiH, iti samyaktvAbhimukhasyaiva mArgAnusArikRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyaM, na tvanyamArgasthasya kSamAdikamapi' iti parasya kalpanAjAlamapAstaM, sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmAdidhArmikayogyAnAmanumodyatvapratipAdanAt asatkalpanA'navakAzAt / tIvrapramAdAdizabalasya samyaktvasyeva tIvrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderapyananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napayAditi phalataH svarUpatazcAnumodyatvavizeSavyavasthAyAM na kApyanupapattiriti /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharbhaparIkSA -2/gAthA-30 yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAzca, na tu mithyAdRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumodyamiti-tena na suSThu dRSTaM, dharmarucizAlinAM samyagdRzAM mithyAdRzAM cAvizeSaNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdanAt / taduktaM dazazrutaskandhacUrNA - jo akiriyAvAI so bhavio abhavio vA, NiyamA kaNhapakkhio / kiriyAvAdI NiyamA bhavio NiyamA sukkapakkhio anto puggalapariaTTassa NiyamA sijjhihiti, sammadichI vA micchadichi vA hujjatti / / etatsaMmatipUrvamupadezaratnAkarepyevamuktaM / tathAhi - (1 taTa 3 aMza 4 taraMga) 'kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhagnA mokSasaukhyamanupamaM jJAtvA tadarthaM jAtaspRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagatiM prApuH tatra caikaH prathamaH kugurUpadiSTazAstrArthabhAvitatayA'bhigRhItamithyAtvI digmohasamatattvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkkAyadhanAdibalavattayA bhRzamudyukto viSNupurANAdyuktazatadhanunRpAdidRSTAntebhyo vedapurANAdhuktibhyazca saJjAtajinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAcca yakSatulyaM samyagguruM tadupadezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya sarvebhyaH prAgeveSTapurasamaM mokSaM gantuM samutthito nijajJAnakriyAga,dinA'nyadarzanisaMsargAlApajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasamyakpathikatulyAn jainamunizrAddhAdIn sumArgamapRcchan yathA yathA prabalapAdatvaritagatisamA anantajIvapiNDAtmakamUlakasevAlAdibhojanAgnihotrAdikA mithyAtvakriyAH prabalAH kurute tathA tathA tajjanitamahAraMbhajIvaghAtAdipApakarmavazAdazvagrIvanRtipurohitAdivad gADha-gADhatara-gADhatama-duHkhamayakumAnuSyatiryagnarakAdikugatipatito durlabhabodhitayA'nantabhavAraNye caturazItilakSajIvayoniSu bhrAmyan zivapurAd bhRzaM dUravatyaiva jAyate, punaranantena kAlena tatrAgAmukatvAd, 'kiriyAvAI NiyamA bhavio NiyamA sukkapakkhio anto puggalapariaTTassa NiyamA sijjhihiti sammadiTThI vA micchAdiTThI vA hujjA,' iti dazAzrutaskandhacU[pAsakapratimAdhikArAdivacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRttakaraNAduttIrNo'pUrvakakaraNasUryodaye svaM bhrAntaM manyamAno'kAmanirjarAyogAdinA kathaJcinmanujabhavaM prApya karmakSayopazamavazAjjAtatattvAnveSaNazraddho mizrAdiguNasthAnakayogAdapagatadigmohasamamithyAtvahetukatattvavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadezabahumAnAdavagataM jJAnAdimokSamArga tadanugatasamyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparAvarttamadhye parebhyaH paJcabhyo'pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena sveSTapurasamaM mokSamavApnotIti / ' / nanu yadyepyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyAvAdinaH samyagdRSTimithyAdRSTyanyataratvamutkarSato'ntaHpudgalaparAvarttamAnasaMsAratvena zuklApAkSikatvaM ca niyamato labhyate, akriyAvAdinazca niyamAt mithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca, tathApi nAtra nizcayaH kartuM pAryate, anyatrApArddhapudgalaparAvartAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / taduktaM -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-2 | gAthA-37 'jesimavaDDo puggalapariaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiA khalu ahie puNa kaNhapakkhiA / / ' (zrAvakaprajJapti) 'yeSAmapArddhapudgalaparAvarta eva zeSaH saMsArastata UrdhvaM setsyante, te zuklapAkSikAH kSINaprAyasaMsArAH, khaluzabdo vizeSaNArthaH, prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santIti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaMsAre kRSNapAkSikAH krUrakarmANa ityarthaH / ' ityAdi zrAvakaprajJaptivRttau / yogabinduvRttAvapyuktaM, 'tatrApi zuklapAkSiko'pArddhapudgalaparAvartAntargatasaMsAraH, yata uktaM 'jesimavaDDo puggala0' ityAdi' / tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate, akriyAvAdinopi niyamataH kRSNapAkSikatvamiti vighaTate eva, apArddhapudgalaparAvartAbhyantarIbhUtasaMsArANAmapyakriyAvAdinAM saMbhavAt tasyApi kRSNapAkSikatvabhajanAyA eva saMbhavAt, nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH, 'atthi tti kiriyAvAI vayanti Nasthitti akiriyavAI 'ttivacanAt sa ca karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhavatIti, ata eva bhagavatyAM 'sukkapakkhiA jaha salessa' tti salezyAtidezena zuklapAkSikasyApyakriyAvAdasaMbhava upadarzitaH tathA ca salezyAdhikArapraznanirvacanasUtraM - _ 'salessA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI? pucchA / goyamA! kiriyAvAdIvi jAva veNaIavAdIvi' tti / tata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH pratipAditAH, 'micchadiTThI jahA kaNhapakkhiyA' ityatidezAt, 'kaNhapakkhiyA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI? pucchA / goyamA! No kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiavAdIvi' tti vacanAtkRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat, sUtrakRtAGgepi samavasaraNAdhyayananiryuktAvitthaM pratipAditatvAt tathA ca tatpAThaH sammadiTThI kiriyAvAdI micchA ya sesagAvAdI / jahiUNa micchavAyaM sevaha vAdaM imaM saccaM / / 121 / / iti cet ? maivam, ekazAstrAvalaMbanenAparazAstradUSaNasya mahAzAtanArUpatvAdubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt, tatra bhagavatyAM sUtrakRtniyuktau ca kriyAvAdivizeSasyaiva grahaNAd, dazAzrutaskandhacUrNI ca kriyAvAdisAmAnyasya grahaNAna granthavirodhaH / taduktaM bhagavatIvRttI- ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya evoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagdRSTayo grAhyAH samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayaNAt' iti / sUtrakRtavRttAvapyuktaM-'nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastastatkathamiha samyagdRSTitvenocyate? ucyate-sa tatra 'astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 2 | gAthA - 37 14 'bhyupagamaM kurvan, 'tathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNaM, tathAsvabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, puruSakAra eva ityevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam, tathAhi - ' astyeva jIvaH ' ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAd 'yadyadasti tattajjIvaH' iti prAptam, ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam, tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH? na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati, sikatAtailavat / naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnApi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetadityAdi / / ' yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaH pudgalaparAvarttAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSeNa zuklapAkSikatvamavalaMbya pariharttavyA, ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saGgacchate, 'kriyApakSa eva zuklo'kriyApakSastu kRSNa' iti, anyathA niravadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadakriyAvAdyapi samyagdRSTiH syAt, athavotkRSTataH pudgalaparAvarttasaMsArijAtIyatvamatra zuklapAkSikatvaM, tadadhikasaMsArajAtIyatvaM ca kRSNapAkSikatvaM vivakSitamityadoSa iti pratibhAti, tattvaM tu bahuzrutA vidanti / TIkArya : etena bahuzrutA vidanti / khAnA dvArA=pUrvamAM graMthaara zrIse zAstravayavanI sAkSIthI sthApana karyuM ke anyadarzanamAM rahelA mithyAdaeNSTi jIvonA mokSane anukULa dAnaruci Adi guNo anumogha che enA dvArA, paranI kalpanAjAla apAsta che, ema anvaya che. ane te paranI kalpanAjAla batAve che ***** (1) puNyaprakRtinA hetunuM ja anumodyapaNuM hote chate puNyaprakRtinA kAraNIbhUta kSudhA-tRSAnuM sahana, rajjunuM grahaNa=phAMso, viSabhakSaNAdinA paNa anumodyatvanI Apatti che. (2) puNyaprakRtinA udayathI prApta evA dharmanuM ja anumoghapaNuM hote chate cakravartInA strIbhogAdinA anumodyatvanI Apatti Ave. ane (3) samyaktvanA nimittamAtranuM=samyaktvanI prAptine anurUpa ucita kriyAnuM nahi, paraMtu samyaktvamAM nimittamAtranuM, anumodyapaNuM hote chate akAmanirjarA, vyasanAdinA paNa anumodyatvanI Apatti che. "anupA, khAmanirbharA, jAlatapa, dhana, vinaya, vilaMga jJAna, saMyoga, viyoga, vyasana=Apatti, utsava, Rddhi, satkAra." (Avazya niyukti gAthA - 845)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 ItyAdithI anukaMpAdinuM paNa sakhyatvanI prAptinA nimittatvanuM pratipAdana che. ane (4) dharmabuddhithI karAtA ja anuSThAnanuM anumodyapaNuM hote chate Abhigrahika mithyASTi dvArA dharmabuddhithI karAtA jainadarzananuM tyajI ane tyAjatAdinA paNa anumodhatvanI Apatti che. ethI=pUrvamAM batAvela sarva sthAno anumogha nathI ethI, samyaktAbhimukha ja mArgAnusArI kRtya evuM sAdhudAna, dharmazravaNAdi anumodya che. paraMtu atyamArgamAM rahelA jIvonA kSamAdi paNa anumodya nathI. e prakAre paranI=pUrvapakSInI kalpanAjAla pUrvanA kathanathI apAsta che. kaI rIte apAta che ? temAM hetu kahe che - sAmAnyathI ja kuzavyApArarUpa AdidhArmika yogya kRtyonuM anumodyapaNuM pratipAdana hovAthI= paMcasUtramAM pratipAdana hovAthI, asat kalpanAno avakAza che=pUrvapakSIe karelI asat kalpanAno avakAza che. anyadarzanamAM rahelA jIvonA kSamAdi guNo kema anumodya che ? e yuktithI spaSTa kare che - tIvra pramAdAdithI zabala samyaktavALAnA sakhyattvanI jema tIvra abhinivezathI duSTa evA mokSAzayanuM paNa anumodyapaNuM hovA chatAM jAtithI=samyakvAdimAM rahelI samyaktajAtithI, ane mokSAzayamAM rahelI mokSAzayatvajAtithI, tenA anumodyapaNAno anapAya hovAthI paranI kalpanAnAlano anavakAza che, ema avaya che. ethI phalathI ane svarUpathI anumodyatvanI vizeSa vyavasthAmAM koI paNa anupapatti nathI. je vaLI kahe che - samyagdaSTi ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika che, paraMtu mithyAdaSTi nathI, ethI teonuM koI paNa kRtya anumogha nathI. "tti zabda pUrvapakSInA kathananI samApti mATe che. tene graMthakArazrI kahe che - tenA vaDe=pUrvapakSI vaDe, suMdara jovAyuM nathI zAstro yathArtha jovAyAM nathI; kema ke dharmarucizAlI samyagdaSTi ane mithyAtvIne avizeSathI kriyAvAditvanuM ane zuklapAkSikatvanuM pratipAdana che. dazAzrutaskaMdhanI cUNimAM te kahevAyuM che - je akriyAvAdI che te bhavya che ke abhavya che, niyamathI kRSNapAkSika che. kriyAvAdI niyamA bhavya che, niyamA zuklapAkSika che. pudgalaparAvartanI aMdaramAM niyamathI siddha thaze. e=kriyAvAdI, samyagdaSTi hoya ke mithyAdRSTi ho." AnI saMmatipUrvaka-dazAzrutaskaMdhanI cUNinI saMmatipUrvaka ja, upadezaratnAkaramAM A pramANe kahevAyuM che. te "tathAdithI batAve che - keTalAka saMsAravAsI jIvo devAdi gatimAM cyavanAdi duHkho che tethI bhagna thayelA=saMsArathI vimukha thayelA, anupama mokSasukhane jANIne tenA mATe spRhAvALA thayelA karmapariNatinA vazathI ja manuSyagatine prApta kare che ane
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 tyAM=mokSanI IcchAvALA manuSyagatine pAmelA jIvomAM, eka prathama kuguruthI upadiSTa zAstrArtha bhAvitapaNAne kAraNe AbhigrahikamithyAtvI digmoha samAna tatvanA vyAmohavALo pUrvokta mithyAkriyAmAM-upadezaratnAkaramAM kahevAyelI mithyAkriyAmAM, mana, vacana, kAyA, dhanAdinA balavAnapaNAthI atyaMta upayukta, viSNupurANamAM kahevAyelA zatadhanukRpAdinA dAMtathI veda-purANAdinI yuktiothI thayelA jinadharmanA dveSane kAraNe ane svajJAna-kriyAnA garvane kAraNe yakSa tulya samyam gurune ane tenA upadezone dUrathI ja parihArAdi dvArA avagaNanA karIne sarvathI pahelA ISTapura samAna mokSamAM javA mATe usthita thayelo potAnA jJAna ane kriyAnA garvAdithI avyadarzanInA saMsargathI ane AlApathI janya prAyazcittanA bhayathI mArgamAM maLelA samyapha pathika samAna jaina munine ke zrAvakone sumArga nahIM pUchato jema jema prabala pAdathI tvarita gati samAna anaMta jIva piDAtmaka mULA, zevAlAdi bhojana ane agnihotrAdi mithyA kriyAo atyaMta kare che tema tema tenAthI utpanna thayela mahAraMbha jIvaghAtAdi pApakarmanA vazathI azvagrIva rAjAnA purohitAdinI jema gADha-gADhatara-gADhatama duHkhamaya kumAnuSya, tiryaMca, narakAdi kugatimAM paDelo durlabhabodhipaNAthI anaMta bhava araNyamAM corAzI lAkha jIvAyonimAM bhamato zivapurathI atyaMta dUravartI ja thAya che, kema ke pharI anaMta kAle tyAM=mokSamArgamAM, AvanAro che. "kriyAvAdI niyamA bhavika, niyamA zukla pAkSika samyagdaSTi ke mithyASTi hoya, te pudgalaparAvartanA aMtamAM niyamA siddha thAya che." e pramANe dazAzrutaskaMdhanI cUNimAM upAsaka pratimAnA adhikArAdinA vacanathI kriyArucipaNA vaDe avazya zivagAmIpaNAthI yathApravRttikaraNathI uttIrNa apUrvakaraNano sUryodaya thaye chate potAne bhrAnta mAnato akAmanirjarAnA yogAdithI koIka rIte manuSyabhavane pAmIne karmanA kSayopazamanA vazathI tatvanA anveSaNanI zraddhAvALo mizrAdi guNasthAnakanA yogathI dUra thayelA digyoha samAna mithyAtvahetuka evA tatvavyAmohavALo koI paNa rIte yakSa jevA sadgurune pAmIne tenA upadezanA bahumAnathI jANelA jJAnAdi mokSamArgane tenA anugata samyaguM anuSThAna dvArA sevato utkarSathI pudgalaparAvartamAM bIjA pAMca mitrothI pAchaLa anaMta kAle potAnA ISTapura samAna mokSane pAme che." 'nathI pUrvapakSI kahe che - joke A rIte dazAzrutaskaMdhacaNinA anusArathI kriyAvAdInuM samyagdaSTimithyAdaSTi avyatarapaNuM utkarSathI pudgalaparAvartanI aMdara saMsArapaNuM hovAthI zuklapAkSikapaNuM niyamathI prApta thAya che ane akriyAvAdInuM niyamathI mithyASTipaNuM ane kRSNapAkSikapaNuM niyamathI prApta thAya che, topaNa ahIM=samyagdaSTi-mithyAdaSTitA kRSNapAkSikapaNA-zuklapANikapaNAnA niyamamAM, nizcaya karavo zakya nathI; kema ke anyatra=anya graMthamAM, apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAranuM ja kRSNapAkSikatvanuM vacana pratipAdana che. te kahevAyuM che - jeone ardha pagalaparAvarta saMsAra che, te zukla pAkSika che. adhika vaLI kRSaNapAkSika che." (zrAvakaprajJapti) "jeono apArdhapagalaparAvarta ja saMsAra zeSa che, tenAthI Urdhva siddha thaze, te kSINaprAya saMsAravALA zuklapAkSika che. "tuM" zabda vizeSaNa arthamAM che. prApta samyagdarzanavALA ke aprApta samyagdarzanavALA zuklapAkSiko hoya che. e prakAre 'khaluM' zabda vizeSa batAve che. vaLI, apAIpudgalaparAvarta saMsArathI adhika saMsAra hote jIte kRSNapAkSika krUra karmavALA hoya che." ItyAdi zrAvakaprajJAtinI vRttimAM kahevAyuM che. yogabiMdunI vRttimAM paNa kahevAyuM che -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 tyAM paNa zuklapAkSika apAIpudgalaparAvarta saMsAravALo che. je kAraNathI simavaThTha putra ItyAdi kahevAyuM tethI=dazAzrutaskaMdhathI anya prakAre zrAvakaprajJaptimAM kahyuM che tethI, kriyAvAdInuM zuklapAkSikapaNuM bhajanIya ja prApta thAya che. akriyAvAdInuM paNa niyamathI kRSNapAkSikapaNuM che, e pramANe vighaTana ja pAme che; kema ke ardhapudgalaparAvarta atyaMtarIbhUta saMsAravALA paNa akriyAvAdI jIvono saMbhava hovAthI tenA paNa akriyAvAdInA paNa, kRSNapAkSikatvanI bhajavAno saMbhava che. hi=je kAraNa akriyAvAda nAsikapakSa che; kema ke "asti' e pramANe kriyAvAdI kahe che='mokSa che' e pramANe kriyAvAdI kahe che, "tathI=mokSa nathI' e pramANe akriyAvAdI kahe che, e pramANe zAstravacana che. ane teetAtvipakSane svIkAranAra puruSa karmanA vaicitryanA vazathI pradezI AdinI jema alpatara bhavavALo paNa che. AthI ja=karmanA vicitrathI akriyAvAdI paNa alpabhavavALA hoya che AthI ja, bhagavatIsUtramAM zuklapAkSikonuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke "je pramANe salekSAvALA che. ethI salezyAnA atidezathI zuklapAkSikane paNa akriyAvAdano saMbhava batAvAyo. ane te prakAre=salezyAnA atidezathI zuklapAkSikane akriyAvAdano saMbhava batAvAyo te prakAre, salezyAnA adhikAranuM prazna-vivecanasUtra= uttarasUtra che - he bhagavan! salezyAvALA jIvo zuM kriyAvAdI hoya che ? e pramANe pRcchA che. teno uttara ApatAM kahe che - he gautama ! kriyAvAdI hoya che yAvat vaiyikavAdI paNa hoya che." tethI A anupapatine joIne=pUrvamAM graMthakArazrIe dazAzrutaskaMdha cUNinuM kathana batAvyuM ane tenA dvArA kriyAvAdIne zulapAkSika che, tema sthApana karyuM. tyAM nathI pUrvapakSIe zrAvakaprajJaptinuM uddharaNa batAvyuM ane te pramANe kriyAvAdI kRSNapAkSika paNa siddha thaI zake che ItyAdi sthApana karyuM. tethI zuklapAkSika viSayamAM pUrvamAM pUrvapakSIe batAvelI anupapatine joIne, bhagavatIsUtranA arthamAM ja mata ApavuM joIe, ema pUrvapakSI kahe che. bhagavatIsUtramAM samyagdaSTi ja kriyAvAdI pratipAdana karAyA che; kema ke "mithyASTi kRSNapAkSikanI jema' evo bhagavatIsUtramAM atideza karyo che. te atideza dvArA kRSNapAkSikano kriyAvAditvano pratiSedha karyo che, te batAve che - "he bhagavan! kRSNapAkSika jIvo zuM kriyAvAdI che? e pramANe pRcchA che. teno uttara ApatAM bhagavAna kahe che. he gautama ! kriyAvAdI nathI. paraMtu akriyAvAdI che, ajJAnavAdI che, vaiyikavAdI che." e pramANenA vacanathI kRSNapAkSikonA kriyAvAdItvano pratiSedha che=kRSNapAkSika evA mithyAdaSTino kriyAvAdItvano pratiSedha che. ane A=bhagavatInuM kathana yukta che; kema ke sUtrakRtAMgasUtramAM paNa samavasaraNa adhyayananI niryuktimAM A pramANe pratipAditapaNuM che. ane te pramANe teno pATha che -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 "samyagdaSTi kriyAvAdI che ane zeSavAdIo mithyAdaSTi che. mithyAvAdane choDIne A satyavAdane sevo." (sUtrakRtAMgasUtra niryukti gAthA-121) e pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI kahe che . A pramANe na kahevuM=pUrvamAM pUrvapakSIe dazAzrutaskaMdhacUrNinA ane zrAvakaprajJaptinA vacanamAM paraspara virodha batAvIne bhagavatInuM vacana svIkAravuM joIe ema sthApana karyuM e pramANe kahevuM joIe nahi, ema graMthakArazrI kahe che; kema ke eka zAstranA avalaMbatathI apara zAstranA dUSaNanuM mahAAzAtanArUpapaNuM hovAthI ubhaya zAstranA samAdhAnanuM ja tyAthyapaNuM che. tyAM=pUrvamAM pUrvapakSIe virodha batAvyo tyAM, bhagavatImAM ane sUtrakRtAMganiryuktimAM kriyAvAdIvizeSanuM ja grahaNa hovAthI ane dazAzrutaskaMdhacUrNimAM kriyAvAdIsAmAnyanuM grahaNa hovAthI graMthano virodha nathI--te graMthono virodha nathI, te=pUrvamAM kahyuM ke bhagavatI Adino ane dazAzrutaskaMdhacUrNino virodha nathI ema pUrvamAM kahyuM te, bhagavatIsUtranI vRttimAM kahevAyuM che 18 - "A sarva paNa=kriyAvAdI sarva paNa, anyatra joke mithyAddaSTi ja kahevAyA che, topaNa ahIM=bhagavatIsUtranA vacanamAM, kriyAvAdI samyagdaSTi ja grahaNa karavA; kema ke samyag astitvavAdI ja evA teonuM samAzrayaNa che." sUtrakRtAMgasUtranI vRttimAM paNa kahevAyuM che - "ane kriyAvAdI paNa 180 bhedavALo paNa te te sthAnamAM kAlAdine svIkArato ja=kAlAdi pAMca kAraNamAMthI koI eka-eka kAraNane svIkArato ja, mithyAvAdIpaNAthI upanyAsa karAyo che. tethI ahIM=sUtrakRtAMgamAM, samyagdaSTipaNA vaDe kema kahevAyuM ? e zaMkAmAM 'vyate'thI uttara Ape che. te=kriyAvAdI, tyAM=te te graMthomAM, 'asti va nIva' e pramANe avadhAraNathI svIkArato ane kAla ja eka sarva jagatanuM kAraNa che. ane svabhAva ja eka sarva jagatanuM kAraNa che. athavA niyati ja athavA pUrvakRta ja=pUrvakRta karma ja, athavA puruSakAra ja sarva jagatanuM kAraNa che. e pramANe apara nirapekSapaNAthI=anya kAraNone nirapekSapaNAthI ekAMte kAlAdinA kAraNapaNA vaDe AzrayaNa karato hovAthI mithyAtva che. te A pramANe 'asti va nIvaH' e pramANe 'asti'nI sAthe 'jIva'nA samAnAdhikaraNapaNAthI 'je je che te te jIva che.' e pramANe prApta thayuM. AthI niravadhAraNapakSanA samAzrayaNathI='asti va nIva' nahi, paraMtu 'asti nIva' e prakAranA niravadhAraNapakSanA samAzrayaNathI, ahIM samyaktva kahevAyuM che. ane kAlAdinuM paNa paraspara apekSAvALA samuditanuM kAraNapaNA vaDe ahIM AzrayaNa hovAthI ahIM samyaktva che. 'nanu'thI zaMkA kare che - kevI rIte pratyeka evA nirapekSa kAlAdinuM mithyAtva svabhAvapaNuM hote chate samuditanuM samyaktva sadbhAva thAya ? je kAraNathI je pratyekamAM nathI te samuditamAM hoI zake nahi, jema retInA pratyeka kaNiyAmAM tela nathI to samudAyamAM tela nIkaLe nahi. A zaMkAnA samAdhAna mATe TIkAkAra kahe che - 'A nathI'=pUrvapakSI kahe che e nathI; kema ke pratyeka evA padmarAga Adi maNimAM avidyamAna paNa ratnAvalI samudAyamAM jovAyelI thAya che. ane dRSTamAM=pAMce kAraNo paraspara sApekSa hoya to samyak che e prakAre dRSTamAM, anutpanna kAMI nathI. mATe A pUrvapakSInuM kathana yatkiMcit che." ityAdi sUtrakRtAMgasUtranI vRttimAM kahevAyuM che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 ane kriyAvAdI sAmAnyanI aMtaHpudagalaparAvartAvyaMtara saMsArapaNArUpe niyamathI je zuklapAkSikatvanI anupAti che. teno kriyArucirUpa zuklapakSathI zuklapAkSikatvanuM avalaMbana laIne parihAra karavo joIe. AthI ja=kriyArucirUpa zuklapakSathI zulapAkSikapaNAnuM avalaMbana lIdhuM AthI ja, akriyAvAdInuM paNa niyamathI kRSNapAkSikapaNuM saMgata thaze. vaLI, bhagavatImAM zuklapAkSika ane kRSNapAkSikanuM kathana che te kaI apekSAe che ? te spaSTa kare che - "kriyAno pakSa ja zukla che=mokSane anukULa evI ucita kriyAno pakSa samyagdaSTi svIkAre che te ja zukla che, vaLI, akriyAno pakSa kRSNa che". "ti' uddharaNanI samApti arthe che. ethI anyathA-A prakAranA svIkArathI viparIta evA, niravadhAraNapakSanA AzrayaNamAM=kriyApakSa ja zukla che, e prakAranA evakAra rahita "kriyApakSa zukla che e prakAranA svIkAramAM kriyAvAdInI jema akriyAvAdI paNa samyagdaSTi thAya. athavAthI anya prakAre dazAzrutaskaMdhacUNi ane bhagavatIsUtranA vacananA virodhano parihAra kare che. dazAzrutaskaMdhacUNimAM zuklapAkSikapaNuM utkRSTathI, pudgalaparAvarta saMsArijAtIyatva ane tenAthI adhika saMsArIjAtIyatva kRSNapAkSikapaNuM vivakSita che ethI adoSa che=bhagavatIsUtra karatAM anya prakAranA dazAzrutaskaMdhacUNinA kathanamAM avirodha che, e pramANe pratibhAsa che. vaLI, tatva bahuzruto jANe che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe bhadrakaprakRtivALA mithyAdRSTi jIvonA guNonI anumodanA thaI zake te zAstravacanathI sthApana karyuM. tyAM pUrvapakSI mithyASTinA guNonI anumodanA na thaI zake te batAvavA arthe kahe che - jema saMyamanI kriyA ke samyaktAdi puNyaprakRtinA hetu che tema sudhA, tRSAnuM sahana, gaLAmAM phAMsI nAMkhIne maraNa pAmavuM, viSabhakSaNAdi paNa puNyaprakRtinA hetu che. tethI te rIte sudhA-tRSAdine veThIne ke anya rIte puNyaprakRti bAMdhIne jIvo vyaMtarAdi bhavomAM jAya che. mATe puNyaprakRtinA hetune anumodya svIkArIe to sudhAdine paNa anumodya svIkAravAnI Apatti Ave. vaLI, puNyaprakRtinA udayathI prApta evA dharmarUpa AtmAnA pariNAmane ja anumodya svIkAravAmAM Ave to cakravartI strIratnAdinI upabhoga kare che, te upabhogano pariNAma paNa puNyaprakRtinA udayathI prApta evo AtmAno pariNAma che tene anumodya svIkAravuM paDe. vaLI, samyaktanA nimittamAtrane anumodya svIkArIe to samyaktanI prAptimAM nimitta suguruno yoga ane jinapratimAdi che tema akAmanirjarA ke Apatti Adi paNa samyaktanI prAptimAM nimitta che. mATe anAmanirjarA Adine paNa anumodya svIkAravAnI Apatti Ave. temAM pUrvapakSI AvazyakaniyuktinI sAkSI Ape che. tenAthI e prApta thAya ke anukaMpAthI paNa jIvanI vizuddhi prApta thAya to samyakta prApta thaI zake ane akAmanirjarAthI paNa tathA prakAranI jIvanI vizuddhi prApta thAya to samyakta prApta thaI zake. vaLI,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 bAlatapathI paNa tevA prakAranI jIvanI vizuddhi thAya to samyakta prApta thaI zake. dAnathI paNa tevA prakAranI vizuddhi thAya to samyakta prApta thaI zake. jIvanA vinayathI paNa tevA prakAranI vizuddhi thAya to samyakta prApta thaI zake. virbhAgajJAnathI paNa zivarAjarSinI jema tevA prakAranI vizuddhi thAya to samyakta prApta thaI zake. tema uttama puruSanA saMyogathI paNa samyakta prApta thaI zake. snehIjananA viyogathI paNa mArgAnusArI Uha prApta thAya to samyakta prApta thaI zake. ApattithI paNa tevA prakAranA mArgAnusArI Uha prApta thAya to samyakta prApta thaI zake. dharmanA utsavAdinA darzanathI paNa samyakta prApta thaI zake. koIka prakAranI samRddhi maLI hoya ane jIvane mArgAnusArI Uha pragaTe to samyakta thaI zake. vaLI koIka yogya jIvane uttama puruSo satkArathI bolAve to mArgAnusArI UhathI te jIvane samyakta thaI zake. A rIte samyaktanA nimittamAtrane anumodya svIkArI zakAya nahi. vaLI dharmabuddhithI karAtA anuSThAnanuM anumodyapaNuM svIkAravAmAM Ave to koI AbhigrahikamithyAtvI dharmabuddhithI vicAre ke jainazAsananI karAtI kriyA e mithyAkriyA che ane tethI teno te pote tyAga kare ane bIjAne tyAga karAve to tene paNa anumodya svIkAravAnI Apatti Ave. mATe A sarvanI jema anumodanA thaI zake nahi tema samyaktane abhimukha ja mArgAnusArI kRtyarUpa sAdhudAna, dharmazravaNAdine choDIne anya mArgamAM rahelA jIvonA kSamAdi guNonI paNa anumodanA thaI zake nahi. A sarva pUrvapakSInuM kathana asaMbaddha pralAparUpa che te pUrvanA graMthakArazrInA kathanathI nirAkRta che; kema ke AdidhArmika yogya jIvonA sAmAnyathI ja mokSane anukULa evA kuzaLavyApAronuM anumodyapaNuM zAstramAM pratipAdana karela che. tethI puNyaprakRtinA hetu Adine pUrvapakSIe Apatti ApI tema anumodya svIkAravAnI Apatti nathI ane anya mArgamAM rahelA bhadrakaprakRtivALA jIvonA kSamAdi guNo AdidhArmika yogya kuzaLavyApAra ja che, mATe anumodya ja che. vaLI, jema tIvra pramAdAdithI koI jIvanuM samyakta ati kAbaracItaruM hoya arthAt aneka aticAravALuM hoya to te samyakta, samyaktarUpe anumodya hovA chatAM tenA pramAdAdi doSothI ananumodya che tema tIvrAbhinivezathI duSTa mokSAzayAdi paNa tIvraabhinivezanA pariNAmane kAraNe ananumodya che topaNa mokSAzayatvarUpa jAtithI anumodya che. vaLI, tIvraabhiniveza duSTa mokSano Azaya mokSAzayarUpe anumodya hovA chatAM phalathI anumodya nathI; kema ke tIvraabhinivezane kAraNe mokSAzayavALA paNa jIvo je dharmAnuSThAna kare che, te garAnuSThAna bane che. AthI ja jamAlInuM mokSAzaya yukta saMyama tIvAbhinivezathI duSTa hovAne kAraNe phalathI anumodya nathI. jyAre tIvra pramAdathI zabala evuM samyakta svarUpathI anumodya che, tema phalathI paNa anumodya che; kema ke te samyaktanA kAraNe teo zIdhra saMsArano aMta kare che. mATe pramAdAdine kAraNe ananumodya evuM samyakta phalathI anumodya che. mATe anyadarzanamAM rahelA viSayazuddhAdi anuSThAna karanArA tIvrAbhiniveza na hoya to teono mokSano Azaya svarUpathI paNa anumodya che ane te mokSanA Azayane kAraNe teo ucita janmane prApta karaze mATe phalathI paNa anumodya che. tIvrAbhinivezavALA jIvono mokSano Azaya svarUpathI anumogha hovA chatAM phaLathI durlabhabodhinuM kAraNa hovAthI ananumogha che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 21 vaLI, koI anya kahe che ke samyagdaSTi ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika che. jyAre mithyAdRSTi kriyAvAdI ane zuklapAkSika nathI, mATe teonuM koI paNa kRtya anumodya na kahI zakAya. Ama kahIne mithyAdRSTi jIvonA kSamAdi guNo paNa anumogha nathI, samyagdaSTinA ja guNo anumogha che, e prakAre te pUrvapakSI sthApana kare che. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSIe bhagavAnanAM vacano sArI rIte joyAM nathI. tethI A pramANe kahe che; kema ke dazAzrutaskaMdhacUrNimAM samyagdaSTi mithyASTine avizeSathI kriyAvAdI ane zuklapAkSika kahyA che. mATe te vacanAnusAra ane upadezaratnAkaranA vacanAnusAra mithyAdRSTi paNa zuklapAkSika hoI zake. je mithyAdRSTi mokSanA AzayavALA che ane bhadrakaprakRtithI mokSane anukULa kuzaLavyApAra kare che, teonAM te kRtyo anumodya svIkAravAM joIe. phakta upadezaratnAkaramAM je Abhigrahika mithyAdRSTi jIvanuM varNana karyuM che tenuM te kRtya kuzalavyApArarUpa nahIM hovAthI anumodya nathI. mAtra teno mokSano Azaya jAtithI anumodya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke dazAzrutaskaMdhanI cUrNinA anusAra mithyASTine paNa kriyAvAdI ane zuklapAkSika kahyA che. paraMtu zrAvaka prajJaptimAM to ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsAravALAne ja kRSNapAkSika kahyA che. tethI ardhapudgalaparAvarta sudhInA ja jIvo zuklapAkSika che. tethI zrAvakaprajJapti ane dazAzrutaskaMdhanI cUrNinA vacanano paraspara virodha che. vaLI nAstikapakSa akriyAvAdIno che ane pradezI rAjA nAstika hatA topaNa alpabhavamAM ja mokSamAM javAnA che. tethI akriyAvAdI kRSNapAkSika hoya ane ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA hoya tevuM svIkArI zakAya nahi, mATe bhagavatInuM vacana svIkAravuM joIe. bhagavatImAM samyagdaSTine ja kriyAvAdI kahyA che ane mithyAdRSTine kRSNapAkSika ane akriyAvAdI kahyA che. ethI bhagavatInA vacanAnusAra samyagdaSTinA guNonI ja anumodanA thaI zake ane anyadarzananA mithyASTi jIvonA guNonI anumodanA thaI zake nahi e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tene graMthakArazrI kahe che - A rIte bhagavatInuM AlaMbana laIne anya zAstrone apramANika svIkAravAM e mahAAzatanA che. mATe te baMne zAstrone ucita rIte joDavAM joIe jethI AzatanA thAya nahi. baMne zAstrone kaI rIte ucitapaNe joDavAM joIe ? tene graMthakArazrI spaSTa kare che - bhagavatIsUtra ane sUtrakRtAMgasUtraniryuktimAM kriyAvAdIvizeSanuM grahaNa che. tethI je jIvo samyagdarzana pAmelA che teo mokSane anukULa kriyAvizeSa karIne zIdhra saMsArano aMta karI rahyA che tene ja kriyAvAdI tarIke grahaNa karela che. mATe samyagdaSTine kriyAvAdI kahela che. dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM kriyAvAdI sAmAnyanuM grahaNa che tethI samyakta na pAmelA hoya topaNa mokSa che tema mAnIne mokSanA arthe dharmabuddhithI kriyA kare che te sarvanuM grahaNa dazAzrutaskaMdha cUrNi anusAra thAya che. mATe te graMthono paraspara virodha nathI, tethI dazAzrutaskaMdhanI cUrNi anusAra mithyAdaSTi paNa mokSane anukULa ucita kriyA karanArA che teonI anumodanA karavI ucita che. vaLI pUrvapakSIe bhagavatInA vacanathI samyagdaSTi ja kriyAvAdI che ema sthApana karIne mithyASTi kriyAvAdI ane zuklapAkSika nathI tema sthApana karyuM ane tenuM sUtrakRtAMganA vacanathI samarthana karyuM. tene
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 graMthakArazrI bhagavatInI vRttinA vacanathI mithyAdaSTi paNa kriyAvAdI che tema batAve che. ane sUtrakRtAMganI vRttithI paNa mithyASTi kriyAvAdI che tema spaSTa thAya che tema batAvIne sAmAnya kriyAvAdIne AzrayIne dazAzrutaskaMdhanI cUrNinuM vacana che ane vizeSa kriyAvAdIne AzrayIne bhagavatInuM ane sUtrakRtAMganuM vacana che tema sthApana karyuM. tethI e phalita thAya che ke mithyAdRSTi paNa kriyAvAdI ane zuklapAkSika che. teonA mokSamArgane anukULa guNonI prazaMsA karavAmAM doSa nathI. vaLI kriyAvAdasAmAnyano eka pudgalaparAvarta saMsAra hovAne kAraNe niyamathI zuklapAkSikatvanI anupatti che tenuM samAdhAna kriyArucirUpa zuklapakSa grahaNa karavAthI thaI zake che. tethI e phalita thAya ke kriyArucirUpa zuklapakSa mithyAdRSTi jIvomAM che mATe te apekSAe teone zuklapAkSika kahI zakAya ane kriyApakSarUpa zuklapakSane grahaNa karIe to samyagdaSTine zuklapAkSika kahI zakAya; kema ke samyagdaSTi jIvo mokSanA AzayavALA hoya che ane svabhUmikAne anusAra mokSane anukULa kriyAne karanArA hoya che. mithyAdRSTi jIvo mokSane anukULa icchAvALA hoya topaNa viveka nahIM hovAthI mokSane pratikULa evI paNa kriyA kare che, chatAM mokSanA AzayathI mokSano upAya mAnIne dharmanI kriyA kare che. tethI kriyArucinI apekSAe teone zuklapAkSika kahI zakAya. vaLI, 'athavAthI graMthakArazrI anya rIte samAdhAna kare che. utkRSTathI pudgalaparAvarta saMsArI jIvomAM je jAti varte che te jAtipaNuM je jIvomAM che temAM zuklapAkSikapaNuM che. Ama svIkAravAthI samyagdaSTi paNa zuklapAkSika che tema saMgata thAya che; kema ke samyagdaSTine eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI tevI jAti che ane mithyAdRSTimAM paNa mokSanA AzayavALA jIvomAM tevI jAti che. eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra che, tevA jIvomAM je nAstikatva jAti che tevI jAti kRSNapAkSikapaNuM che ane alpasaMsArI evA pradeza rAjAmAM paNa tevI jAti che; kema ke jema caramAvarta bahAranA jIvo mokSa Azaya vagaranA che tema pradeza rAjA paNa dharma pAmyA pUrve nAstika ja hatA tethI tevuM saMsArIjAtIyatva pradeza rAjAnuM paNa saMgata thAya che. mATe tyAre pradeza rAjAne kRSNapAkSika svIkAravAmAM virodha nathI. TIkA - idaM tu dhyeyaM-kAlApekSayA'bhyupagamApekSayaiva ca kRSNazuklapakSadvaividhyAbhidhAnaM grantheSvaviruddham, ata eva sthAnAMge 'egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA egA sukkapakkhiANaM vaggaNA ityatra jesimavaDDo puggala.....' ityAdyeva lakSaNaM vRttikRtoktam 'duvihA NeraiA paNNattA, taM jahA-kaNhapakkhiA ceva sukkapakkhiA ceva' ityatra pAkSikadaNDake cedamuktaM-'zuklo vizuddhatvAtpakSaH=abhyupagamaH zuklapakSaH, tena carantIti zuklapAkSikAH zuklatvaM ca kriyAvAditveneti Aha ca 'kiriyAvAI bhabve No abhavve, sukkapakkhie No kaNhapakkhietti / zuklAnAM vA-Astikatvena vizuddhAnAM, pakSo=vargaH zuklapakSaH, tatra bhavAH zuklapAkSikAH tadviparItAH kRSNapAkSikAH' iti prAguktameva yuktamiti /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga- 2 | gAthA-37 TIkArca - daM tu aaN yuromiti pUrvamAM graMthakArazrIe eka pudgalaparAvartavALA saMsArI jIvone zuklapAkSika kahenArA zAstravacananI saMgati kaI rIte karavI ucita che ? te be rIte batAvyuM. ane aMte kahyuM ke "tattvo bahuzruto jANe.' tyAra pachI graMthakArazrIne A prakAranuM samAdhAna yukta ja che. te spaSTa jaNAvavA arthe kaMIka skUraNa thayuM tethI koIka pratamAM te prakArano pATha graMthakArazrIe umerelo che. vaLI, A jANavuM. kAlanI apekSAe ane abhyAgamanI apekSAe ja kRSNapakSa ane zuklapakSarUpa taividhyanuM abhidhAna graMthomAM aviruddha che. AthI ja=kAlanI apekSAe ane abhyapagamatI apekSAe zuklapakSa ane kRSNapakSanuM kathana che AthI ja, sthAvAMgamAM - "eka kRSNapAkSika jIvonI vargaNA che. ane eka zuklapAkSika jIvonI vargaNA che." e prakAranA kathanamAM "nesiva " ItyAdi ja lakSaNa vRttikAra vaDe kahevAyuM che=kAlanI apekSAe vRttikAra vaDe kahevAyuM che, 'be prakAranA vArakIo kahevAyA che. te A pramANe - kRSNapAkSika ane zuklapAlika'. e prakAranA kathanamAM pAkSika daMDakamAM A kahevAyuM cheHabhyapagamanI apekSAe kahevAyuM che - "vizuddhapaNuM hovAthI zukla pakSa=abhyapagama, te zuklapakSa, tenAthI je care che=varte che, te zuklapAkSiko. ane kriyAvAditathI zuklapaNuM che. ane kahe che - kriyAvAdI bhavya hoya, abhavya na hoya ane zuklapAkSika hoya, kRSNapAkSika na hoya. athavA zuklono=AstikapaNAthI vizuddhono, pakSa=varga, zuklapakSa che. temAM thanArA=vizuddhonA vargamAM vartanArA, jIvo zuklapAkSika che. tenAthI viparIta zuklapAlikathI viparIta kRSNapAkSika che." ethI pUrvamAM kaheluM ja yukta che=graMthakArazrIe pUrvapakSIne pUrvamAM kaheluM ke eka zAstranA AlaMbanathI apara zAstranuM dUSaNa ucita nathI. ane te graMthonA paraspara viruddha kathAnuM samAdhAna atyAra sudhI karyuM. ane aMte kahyuM ke tatva bahuzruto jANe che. e sarva pUrvamAM kaheluM kathana yukta ja che. bhAvArtha graMthakArazrIe pUrvapakSI dvArA banAvAyelA anya anya zAstrono virodha batAvIne teno parihAra karatAM pUrvamAM sthApana karyuM ke bhagavatI Adi sUtronA ane dazAzrutaskaMdhacUrNinA kathanamAM paraspara virodha nathI. te virodhano atyAra sudhI parihAra karyo. tenA viSayamAM zuM dhyeya=jANavA jevuM, che ? te batAve che - kRSNapAkSika ane zuklapAkSikane batAvavA mATe je je zAstravacano pUrvamAM graMthakArazrIe ane pUrvapakSIe batAvyAM temAMthI keTalAMka zAstravacano kAlanI apekSAe kRSNapAkSika ane zuklapAkSikane batAve che ane keTalAMka zAstravacano abhyapagamanI apekSAe ja kRSNapAkSika ane zuklapAkSikanuM svarUpa batAve che. jema graMthakArazrIe dazAzrutaskaMdhanI cUrNinuM je vacana batAvyuM te eka pudgalaparAvarta saMsAranI aMdaramAM mokSamAM janArA samyadRSTi ke mithyAdRSTine AzrayIne kahela, te kAlanI apekSAe kRSNapAkSika ane zukla pAkSika che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-37 kriyAvAdI zuklapAkSika ane akriyAvAdI kRSNapAkSika che ema je kahyuM te abhyAgamanI apekSAe che; kema ke akriyAvAdI mokSa arthe kriyAno abhyAgama karatA nathI ane kriyAvAdI mokSa arthe kriyAno abhyapagama kare che. vaLI, pUrvapakSIe zrAvaka prajJaptino je pATha batAvyo te pAThamAM kAlanI apekSAe ja zukla pAkSika ane kRSNapAkSikanuM kathana che. vaLI pUrvapakSIe bhagavatIno pATha batAvyo te pAThamAM kriyAvAdI ane akriyAvAdIne AzrayIne kRSNapAkSika ane zuklapAkSikanuM kathana hovAthI abhyAgamanI apekSAe ja kRSNapAkSika ane zuklapAkSikanuM kathana che. tethI e phalita thAya ke kRSNapAkSika ane zuklapAlikane kahenArA dareka zAstravacano kAlanI apekSAe ane abhyAgamanI apekSAe aviruddha che. tenI puSTi karavA arthe graMthakArazrI kahe che ke "sthAnAMgamAM eka zuklapAkSika jIvonI vargaNA che ane eka kRSNapAkSika jIvonI vargaNA che" e prakAranA vacanamAM vRttikAre simavaDho putno ityAdi lakSaNavALA zuklapAlikanI vargaNA che, ityAdi je kahyuM te kAlanI apekSAe zuklapAlikanuM svarUpa che. vaLI, koIka ThekANe kaheluM che ke nArakIo be prakAranA kahevAyA che - kRSNapAkSika ane zuklapAkSika, pAkSikadaMDakamAM A kahevAyuM che ke vizuddhapaNAne kAraNe zukla che. ane zuklano pakSa zuklano svIkAra te zuklapAkSika che. zuklapaNuM kriyAvAdInI apekSAe che, A kathana abhyapagamanI apekSAe che; kema ke kriyAvAdI mokSano svIkAra karIne mokSa arthe kriyA kare che. mATe mokSanA svIkArarUpa abhyapagamapakSa che. tethI sthAnAMgasUtranA kathanathI kALanI apekSAe zuklapAkSikanuM ane kRSNapAkSikanuM abhidhAna che ane pAkSikadaMDakanA kathanathI abhyapagamanI apekSAe kRSNapAkSikanuM ane zuklapAkSikanuM abhidhAna che. graMthakArazrIe bhagavatInA kathana sAthe dazAzrutaskaMdhanI cUrNinA virodhano parihAra karavA mATe je be vikalpo pUrvamAM batAvyA tyAM kriyAvAdIsAmAnyanI eka pudgalaparAvarta saMsArapaNAthI zuklapANikapaNAnI je anupapatti hatI tenuM samAdhAna kriyArucirUpa zuklapakSathI karyuM te abhyAgamanI apekSAe parihAra che. vaLI 'athavAthI je tajAtIyathI ghaTita lakSaNa karyuM, tyAM paNa utkRSTathI pudgalaparAvarta saMsAra jAtIyapaNuM kALanI apekSAe samyadRSTi ane mithyAdRSTimAM saMgata thAya che. ane tadadhika saMsAra jAtIyapaNuM kRSNapAkSikapaNuM che ema je kahyuM te abhyAgamanI apekSAe saMgata thAya che; kema ke eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA je caramAvarta bahAranA jIvo nAstika che arthAt akriyAvAdI che, tevA akriyAvAdImAM je jAti che tevI nAstikatvajAti pradeza rAjAmAM paNa saMgata thAya che mATe nAstikavAdI evA pradezI rAjA kRSNapAkSika che ema kahevAmAM virodha Avato nathI. mATe ja pUrvamAM graMthakArazrIe je virodhanA parihAra mATe yatna karyo che te yukta ja che. TIkA - yattUcyate kenacit 'akAmanirjarAGgatvAnna mithyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti tadasat,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 dharmaparIkSA mAga-2 | gAthA-37 mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM 'karmakSayo me bhUyAd' itIcchayA svayogyazIlatapaHprabhRtisadanuSThAnakAriNAM sakAmanirjarA'napAyAt, 'saha kAmena-mokSAbhilASeNa, varttate yA sA sakAmA' 'tadviparItA tvakAmA' iti hi sakAmAkAmayornirjarayorlakSaNam / taduktaM yogazAstravRttI (4-86) "sA nirjarA dvedhA saha kAmena=nirjarA me bhUyAd ityabhilASeNa, yuktA sakAmA, na tvihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya pratiSiddhatvAt yadAhuH 'no ihalogaTThayAe tavamahiTThijjA, no paralogaTThayAe tavamahiTThijjA, no kittIvaNNasaddasilogaTThayAe tavamahiTThijjA, nannattha nijjaraTThayAe tavamahiTThijjA ityAdi ityekA nirjarA, dvitIyA tu kAmavarjitA=kAmena pUrvoktena varjitA" iti / na ca vAcyaM 'jJeyA sakAmA yaminAmakAmA tvanyadehinAm / / 87 / / ' ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAmA nirjarA sidhyati, mithyAdRzAM tu karmakSayAdyarthaM tapaHkaSTaM tanvatAmapyakAmaiva iti, 'jJeyA sakAmA yaminAM' ityAdivacanasyotkRSTasakAmanirjarAsvAmikathanaparatvAda, utkRSTA hi sakAmanirjarA teSAmeva bhavediti, anyathA dezaviratAnAmaviratasamyagdRzAM cAkAmanirjaraiva prApnoti, teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena vizeSAbhAvAd, na caitadiSTam, tasmAdetadvacanamutkRSTasakAmanirjarAdhikArikathanaparamiti na doSaH / kiJca 'jJeyA sakAmA0' ityAdi zlokavyAkhyAne'pyakAmanirjarAsvAmino nirabhilASaM nirabhiprAya ca kaSTaM sahamAnA ekendriyAdaya evoktAH, na tu bAlatapasvyAdayo mithyAdRzo'pi / tathAhi-'sakAmA nirjarA'bhilASavatI, yaminAM yatInAM, vijJeyA, te hi karmakSayArthaM tapastapyante, akAmA tu-karmakSayalakSaNaphalanirapekSA nirjarA, anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM prANinAm, tathAhi-ekendriyAH pRthivyAdayo vanaspatiparyantAH zItoSNavarSajalAgnizastrAdyabhighAtacchedabhedAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaM tatsvapradezebhyaH parizATayanti, vikalendriyAzca kSutpipAsAzItoSNavAtAdibhiH paJcendriyAstiryaJcazca chedabhedadAhazastrAdibhiH nArakAzca trividhayA vedanayA, manuSyAzca kSutpipAsAvyAdhidAridryAdinA, devAzca parAbhiyogakilbiSatvAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya svapradezebhya parizATayantItyeSAmakAmanirjareti / / ' samayasArasUtravRtyorapyevamevoktaM (a. 6) tathAhi - 'idAnIM nirjarAtattvaM nigadyateaNubhUarasANaM kammapuggalANaM paDisaDaNaM NijjarA / anubhUtarasAnAM=upabhuktavipAkAnAM, karmapudgalAnAM parizaTanaM AtmapradezebhyaH pracyavanaM, nirjarA / atha tasyA bhedAvAha-'sA duvihA paNNattA sakAmA akAmA ya', saha kAmena nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa, na
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dharmaparIkSA nAga-2 | gAthA-37 tvihaparalokAdikAmena, yuktA sakAmA, anantaroktakAmavarjitA tvakAmA, 'ca'zabdaH samuccaye upAyAtsvato'pi vA phalAnAmiva karmaNAM pAkasya bhAvAnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhAvaH / tatrAkAmA keSAm ityAha tattha akAmA savvajIvANaM' nirjarAbhilASiNAM tapastapyamAnAnAM sakAmanirjareti vakSyamANatvAd tadvyatiriktAnAM sarveSAM jIvAnAmakAmA, karmakSayalakSaNAbhilASavarjitatvAd / / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha - tathAhi - egiMdiAI tiriA jahAsaMbhavaM cheabheasIuNhavAsajalaggichuhApivAsAkasaMkusAIehiM, nAragA tivihAe veaNAe, maNuA chuhApivAsAvAhidAliddacAragaNirohaNAiNA, devA parAbhiogakibbisiattAiNA asAyAveaNijjaM kammamaNubhaviuM paDi(ri)sADiMti, tesimakAmaNijjarA / / tathAhIti pUrvoktasyaivopakSepe, chedabhedazItoSNavarSajalAgnikSudhApipAsAkazAGkuzAdaya ekendriyAdiSu paJcendriyaparyantatiryakSu yathAyogaM yojyAH, nArakANAM trividhA vedanA kSetrajA'nyonyodIritaparamAdhArmikajanitasvarUpA / vAhitti vyAdhiH, cArakanirodhaH kArAgAragrahaH, zeSaM subodham / sakAmanirjarAmAha - 'sakAmaNijjarA puNa NijjarAbhilAsINaM aNasaNa-omoyariA-bhikkhAyariya-rasaccAya-kAyakilesa-paDisaMliNaA bheyaM chavvihaM bAhiraM, pAyacchitta-viNaa-veyAvacca-sajjhAya-jhANa-viusaggabheaM chavvihamabmitaraM ca tavaM taveMtANaM / / nirjarAbhilASiNAmanazanAdibhedaM SaDvidhaM bAhyaM, prAyazcittAdibhedaM SaDvidhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirjareti saMTaMka ityAdi / ' na ca-atrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd mithyAdRzAM ca tadabhAvAnna sakAmanirjaretivAcyaM, mithyAdRzAmapi mArgAnusAriNAM tacca cAndrAyaNaM kRcchre' ityAdinA (yo0bi0 131) tapasaH pratipAdanAt / kiJca mArgAnusAryAnuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM bIjaM, aviratasamyagdRSTyanurodhAt, na tu tapomAtrameveti na kApyanupapattiH, ata eva sphuTamokSAbhilASasattve'pi mithyAdRzAM prabalAsadgrahadoSavatAM tadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusAryanuSThAnAbhAvAt, tadabhAve'pi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM meghakumArajIvahastyAdInAM phalataH sA'bAdhiteti vibhAvanIyam / yuktaM caitatpaJcasvanuSThAneSu taddhatvamRtAnuSThAnayoriva(reva)sakAmanirjarAGgatvavyavasthiteH / ata evAnucitAnuSThAnamakAmanirjarAGgamuktam / tathA ca dharmabindusUtravRttivacanam - 'ananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAditi' (6/15) 'ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, anya vilakSaNamucitAnuSThAnAd, tarhi kIdRzaM tat? ityAha-akAmanirjarAGgam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA nAga-2 | gAthA-30 akAmasya=nirabhilASasya, tathAvidhabalIvardAderiva yA nirjarA karmakSapaNA, tasyA aGganimittaM, na tu muktiphalAyA nirjarAyAH kutaH? ityAha-uktaviparyayAd-udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhanA'bhAvAditi / / ' ucitAnuSThAnaM ca sAdhvAdInAM yathA zuddhacAritrapAlanAdikaM tathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam, bhUmikAbhedenaucityavyavasthAnAt, tato'dhikAribhedena yadyadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa vA nirvANaphalamiti sakAmanirjarAGgam, yaccAnucitaM tad 'anucitapratipattau niyamAdasadabhinivezo'nyatrAnAbhogamAtrAd' iti vacanAdabhinivezasahakRtatvena viparItaphalamiti tatvato'kAmanirjarAGgamiti mantavyam / itthaM ca 'tao bhaNiyaM nAileNa jahA 'mA vaccha ! tuma eteNa pariosamuvayAsu / jahA ahayaM AsavAreNa parimusio, akAmaNijjarAe vi kiMci kammakhao havai kiM puNa jaM bAlataveNa? tA ete bAlatavassiNo daTThavve, jao NaM kiMci ussuttummagayArittameesi ya dIsai' ityAdi mahAnizIthacaturthAdhyayanavacanAd akAmanirjarAjanyAtkarmakSayAd bAlatapojanyasya tasya bhUyastvasiddheH 'aNukampAkAmaNijjarabAlatavodANaviNayavibbhaMge' ityAdau samyaktvaprAptihetuSu, mahavvayaaNuvvaehi ya bAlatavokAmaNijjarAe ya / devAuaM NibaMdhai sammaddiTThIya jo jIvo / / ityAdau devAyuHkAraNeSu ca bhedenAbhidhAnAdakAmanirjarAbAlatapasorbhedo yaH procyate sa svarUpabhedaM nijanijaphalabhedaM cApekSya bAlatapaH sarvamevAkAmanirjarAGgaM' iti parasya bhrAntinirAsAya / tattvatastu yaducitAnuSThAnaM tanAkAmanirjarAGgaM, yaccAnucitAnuSThAnaM tanirvANAnaGgatvAtphalato bAlatapo vocyatAmakAmanirjarAGgaM vA nA'tra kazcidvizeSa iti yuktaM pazyAmaH / kiJca mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupagamAdeva haribhadrAcAryaiH pradarzitAH, tathA ca teSAmapi sakAmanirjarAyAM na bAdhakaM, guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tattvArthabhASye navamAdhyAye-'nirjarA vedanA vipAka ityanarthAntaram, sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca tatra narakAdiSu karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakastamavadyato'nucintayed akuzalAnubandha iti / / tapaH pariSahajayakRtaH kuzalamUlastaM guNato'nucintayet zubhAnubandho niranubandho veti / evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTata' iti / atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sakAmanirjarAyAH saMjJAntarameveti / atha mithyAdRSTebuddhirabuddhireveti na buddhipUrvikA nirjareti cet? na, mArgAnusAriNyA buddharabuddhitvenApahnotumazakyatvAd, anyathA mASatuSAdInAmapyakAmanirjarAprasaGgAt, teSAM nirjarAyA abuddhipUrvakatvAt, phalato buddhisadbhAvasya cobhayatrAvizeSAd, ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato buddhimattvamabAdhitameveti / taduktaM -
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharbhaparIkSA bhAga-2/gAthA-39 'guNaThANagapariNAme saMta taha buddhimaMpi pAeNa / jAyai jIvo tatphalamavekkhamanne u Niyamatti / / ' (upadezapada 603) guNavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAme sati tatheti samuccaye, buddhimAnapi=yuktAyuktavivecanacaturazemuSIparigato'pi, na kevaladharmasAraH sadA bhavati, prAyeNa bAhulyena, jAyate jIvaH, mahatAmapyanAbhogasaMbhavena kadAcitkRtyeSvabuddhimattvamapi kasyacitsyAditi prAyograhaNam / atraiva matAntaramAha-tatphalaM buddhimattvaphalaM svargApavargAdiprAptilakSaNamapekSyAnye punarAcAryA niyamaH avazyaMbhAvo, buddhimattvasyAnAbhoge'pi guNasthAnapariNato satyAmiti bruvate / ayamabhiprAyaH-saMpannanirvANavratapariNAmA prANino 'jinabhaNitamidaM' iti zraddadhAnAH kvacidarthe'nAbhogabahulatayA prajJApakadoSAd vitathazraddhAnavanto'pi na samyaktvAdiguNabhaGgabhAjo jAyante / tathoktaM - sammaTThiIjIvo uvaiTuMpavayaNaM tu saddahai / saddahai asabbhAvaM ayANamANo guruNiogA / / (uttarA0 ni0 163) iti / buddhimattve sati te vratapariNAmaphalamavikalamupalabhante eveti / yathA ca samyagdRSTyAdiguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi buddhimattvasAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvaguNasthAnAvAntarapariNatitAratamyepi, ata evApunarbandhakAdInAmAdita evArabhyAnAbhogato'pi sadandhanyAyena mArgagamanamevetyupidizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAdRzAM sakAmanirjarAsaMbhave samyagdRSTimithyAdRSTyoravizeSaprasaGgaH iti kenaciducyate tadasat, evaM sati mithyAdRSTyAdInAM sayogikevaliparyantAnAM zuklalezyAvattvenAvizeSaprasaGgAt, avAntaravizeSAnna tadavizeSa iti cet ? soyaM prakRte'pi tulyaH, samyagdRSTinirjarApekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstraM bhAvanIyam / / 37 / / TIArtha : yattUcyate ..... yathAzAstraM bhAvanIyam / / 8 49ii, 15 4 vAyuM chata asat cha, ma sampaya zuM vAyu cha ? te patA cha - akAmanirjarAnuM aMgapaNuM hovAthI-mithyASTinI sarva pravRttionuM akAmanirjarAnuM kAraNa paNuM hovAthI-mithyASTinuM koI paNa kRtya anumodanIya nathI, A koInuM kathana asat che. ubha asat cha ? mAM tu 53 cha - prakRtibhadrakatvAdi guNavALA mithyAdaSTi paNa karmakSaya mane thAo' e prakAranI IcchAthIsaMsArano uccheda mane thAo' e prakAranI IcchAthI, svayogya zIla, tapAdi sadanuSThAna karanArA jIvone sakAmanirjarAnuM apAya che=sakAmanirjarA thAya che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 kema anyadarzanavALA mithyAdRSTione paNa sakAmanirjarA thaI zake ? te spaSTa karavA mATe sakAmaakAmanirjarAnuM lakSaNa batAve che - sakAmathI=mokSanA abhilASathI, je varte che=je kriyAomAM yatna kare che te sakAmavALA= sakAmanirjarAvALA kahevAya, tenAthI viparIta akAmavALA kahevAya akAmanirjarAvALA kahevAya, e pramANe sakAma-akAmanirjarAnuM lakSaNa che. ta=sakAma-akAmanirjarAnuM lakSaNa karyuM te, yogazAstravRttimAM kahevAyuM che - "te=nirjarA, be prakAranI che. sakAmathI=nirjarA mane thAo evA abhilASathI, yukta sakAmanirjarA che. paraMtu A loka ane paralokanA phalAdi kAmanAthI yukta sakAmanirjarA nathI, kema ke tenuM=A loka ane paralokanI kAmanAnuM pratiSiddhapaNuM che. je kAraNathI kahevAyuM che - "A lokane arthe tapa karavo joIe nahi, paralokanA arthe tapa karavo joIe nahi, kIrti, varNa, zabdazlAghA mATe tapa karavo joIe nahi. nirjarAthI anyatra=nirjarAne choDIne anya AzayathI tapa karavo joIe nahi. ityAdi. A pramANe pUrvamAM varNana karyuM e pramANe. eka eka prakAranI nirjarA che. vaLI, bIjI kAmathI rahita=pUrvamAM kahelI nirjarAnA abhilASathI rahita, nirjarA che." ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane te kahevuM, "sakAma yamIone jANavI, vaLI, akAma anya prANIone. 18" e prakAranA A yogazAstranA ja vacanAttarathI yamIone ja sakAmanirjarA siddha thAya che. mithyASTione vaLI tapakaSTa karatAM paNa akAmanirjarA ja thAya che, e pramANe na kahevuM, ema avaya che; kema ke "sAdhuone sakAma jANavI.' ityAdi yogazAstranA vacananuM utkRSTa sakAmanirjarAnA svAmInA kathanaparapaNuM che. 'di=je kAraNathI, utkRSTa sakAmanirjarA teone=sAdhune, ja thAya che. anyathA-evuM na mAno to= sAdhu sivAya anyane sakAmanirjarA thatI nathI tema mAno to, dezavirata jIvone ane aviratasamyagdaSTione anAmanirjarA ja prApta thAya; kema ke teonuM paNa=dezaviratAdinuM paNa, sAdhu zabda avyapadezyapaNuM hovAne kAraNe vizeSano abhAva che=thamI sivAya anya akAmanirjarAvALA che tenI sAthe bhedano abhAva che, ane A=sAdhu sivAya anyane sakAmanirjarA nathI e, ISTa nathI. tethI yamI sivAya anyane sakAmanirjarA nathI e ISTa nathI tethI, A vacana=yogazAstranuM vacana, utkRSTa sakAmanirjarAnA adhikArInA kathana para che, ethI doSa nathI=bhadrakaprakRtivALA mithyAdRSTine sakAmanirjarA svIkAravAmAM doSa nathI. vaLI, "sakAma jANavI" ItyAdi zlokanA vyAkhyAnamAM paNa ItyAdi yogazAstranA zlokanA vyAkhyAnamAM paNa, akAmanirjarAnA svAmI nirabhilASa=nirjarAnA abhilASanA abhAvavALA, ane tirabhiprAya kaSTa sahana karavAnA abhiprAyanA abhAvavALA evA kaSTa sahana karatAM ekendriyAdi ja kahevAyA che. paraMtu bAlatapasvI Adi mithyAdaSTi Adi paNa kahevAyA nathI. te A pramANe -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 "sakAma=nirjarAnA abhilASavALI, yamIone jANavI. je kAraNathI teo karmakSaya mATe=karmakSayane anukULa kSamAdinI vRddhi mATe, tapa tape che. akAmanirjarA vaLI karmakSayarUpa phaLathI rahita nirjarA, anya dehIone=yatithI bhinna evA ekendriya Adi prANIone che. te A pramANe-ekendriya pRthvIthI mAMDIne vanaspati sudhI zIta, uSNa, varSA, jala, agni, zastrAdinA abhighAtathI tenA cheda, bhedAdi vaDe asadvedya evA karmano anubhava karIne nIrasa evA tene= te karmane, svapradezathI parizATana kare che. ane vikalendriyo kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, vAtAdithI, paMcendriya tiryaMco cheda, bheda, dAha, zastrAdithI, ane nArakIo trividha vedanAthI, ane manuSyo kSudhA, tRSA, vyAdhi, dAridraya AdithI, ane devo paranA abhiyogathI=paranA dabANathI, kilbiSikatvAdithI asadvedya karmano anubhava karIne svapradezathI parizATana kare che. ethI teone akAmanirjarA che." 30 "kRti' zabda "tathAdi'thI karAyela yogazAstranA uddharaNanA kathananI samApti mATe che. samayasArasUtra ane tenI vRttimAM paNa A pramANe ja kahevAyuM che. te A pramANe - "have nirjarA tattva kahe che - anubhUta rasavALA karmapudgalonuM parizATana nirjarA che." A prakAranuM samayasAranuM vacana che. have tenI vRtti kahe che anubhUta rasavALA=upabhukta vipAkavALA, karmapudgalonuM parizATana=AtmapradezothI pracyavana, te nirjarA che. have tenA bhedone kahe che - te be prakAranI kahevAI che. sakAma ane akAma. 'nirjarA mane thAo.' tevA prakAranA abhilASarUpa kAmanAthI sahita, paraMtu Aloka ane paralokAdi kAmanAthI nahIM. te sakAmanirjarA che. ane anaMtaramAM kahevAyelI kAmanAthI rahita akAmanirjarA che. 'T' zabda samuccayamAM che. vaLI, upAyathI athavA svata: paNa lanA pAkanI jema=upAyathI lanA pAkanI jema sakAmanirjarArUpe ane svataH phalanA pAkanI jema akAmanirjarArUpe karmonA pAkano sadbhAva thavAthI nirjarAnuM A Taividhya che. tyAM akAma kone che ? te kahe che - tyAM sarva jIvone akAmanirjarA che="nirjarAbhilASI tapathI AtmAne tapAvatA mahAtmAone sakAmanirjarA che" e pramANe vakSyamANapaNuM hovAthI tenAthI vyatirikta sarva jIvone akAmanirjarA che; kema ke karmakSayalakSaNaabhilASathI varjitapaNuM che. Ane ja=akAmanirjarAne ja, caturgati jIvomAM vyakta karatAM kahe che = te A pramANe--"ekendriyAdi tiryaMcone yathAsaMbhava cheda-bheda-zIta, uSNa, varSAjala, agni, kSudhA, pipAsA, kazA, aMkuzAdithI akAmanirjarA che. nArakone traNa prakAranI vedanAthI nirjarA che. manuSyone kSudhA, pipAsA, vyAdhi, dAritrya, kedakhAnAmAM nirodhAdithI akAmanirjarA che. ane devo parAbhiyoga, kilbiSikAdithI asAtA vedanIya karmane anubhavIne parizATana kare che teone akAmanirjarA che." samayasAranA mUlamAM 'tathAhi'thI je kathana karyuM tenA uparanI TIkAne batAve che - "'tathAhi' zabda pUrvanA kahelA kathananA upakSepamAM che=pUrvanA kahelA kathanane spaSTa karavA mATe che. cheda, bheda, zIta, uSNa, varSA, jala, agni, kSudhA, pipAsA, kazA, aMkuza Adi ekeMdriyAdithI mAMDIne paMcendriya sudhInA tiryaMcamAM
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 31 yathAyogya yojana karavA. nArakone traNa prakAranI vedanA kahI che. tene spaSTa kare che - kSetrathI janita vedanA, anyonya udita vedanA ane paramAdhAmI janita svarUpavALI vedanA che. jenAthI teone akAmanirjarA thAya che. sUtramAM kahela vAhi'no artha vyAdhi. ane cAraka nirodhano artha kArAgrahano graha che. ane zeSa sugama che. have sakAmanirjarAne kahe che - 'sakAmanirjarA vaLI nirjarAnA abhilASIne aNasaNa, UNodarI, bhikSAcaryA, rasatyAga, kAyakleza, pratisalInatA e prakAre 6 prakAranuM bAhya ane prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane vyutsarga e 6 bheTavALA atyaMtara tapane tapanArAone sakAmanirjarA hoya che.' nirjarA-abhilASI jIvone anazanAdi 6 bhedavALuM bAhya ane prAyazcittAdi 6 bhedavALuM aMtaraMga tapane tapanArAone sakAmanirjarA thAya che. e pramANe yojana che." ane ahIM paNa=nirjarAnuM varNana karyuM emAM paNa, tapanuM sakAmanirjarArUpapaNuM pratipAdana hovAne kAraNe ane mithyAdaSTione sakAmanirjarAno abhAva hovAthI sakAmanirjarA nathI ema na kahevuM; kema ke mAganusArI mithyASTione paNa "ane te tapa, cAMdrAyaNa, kucche" (yogabiMdu, zloka-131) ItyAdi dvArA tapanuM pratipAdana che. vaLI, mArgAnusArI anuSThAna mAtra ja sakAmanirjarAmAM bIja che; kema ke aviratasamyagdaSTino anurodha che avirati samyagdaSTi, mArthAnusArI kRtyamAM anusaraNa che. paraMtu tapa mAtra ja nahi tapamAtra ja sakAmanirjarAnuM kAraNa nathI, ethI koI anupapatti nathI= mithyAdaSTi jIvomAM tapanuM anuSThAna na hoya topaNa mArgAnusArI kRtya hovAne kAraNe sakAmanirjarA svIkAravAmAM koI paNa anupapatti nathI. AthI ja=mArgAnusArI anuSThAna mAtra ja sakAmanirjarAnuM bIja che AthI ja, spaSTa mokSAbhilASa hovA chatAM paNa prabala asadgahanA doSavALA evA mithyAdaSTione, prabala asagraha doSanA abhAvavALA AdidhArmika jIvonI jema phalathI=anuSThAnakALamAM A anuSThAnathI mane mokSa prApta thAo, athavA A anuSThAnathI mane nirjarA prApta thAo ! e prakAranA sakAmanirjarAvALA anuSThAnamAM apekSita pariNAmarUpa adhyavasAya hovAthI AdidhArmika jIvone sakAmanirjarA phalathI che tenI jema te anuSThAnanA sevananA phaLathI, sakAmanirjarA nathI=asadgahavALA mithyAdaSTi jIvone phalathI sakAmanirjarA nathI; kema ke mArthAnusArI anuSThAnano abhAva che. ane tenA abhAvamAM paNa=spaSTa mokSAbhilASanA abhAvamAM paNa, svAbhAvika anukaMpAdi guNavALA meghakumAranA jIva hati Adine phalathI te=sakAmanirjarA, abAdhita che, e pramANe vibhAvana karavuM. ane A=mArgAnusArI kRtya sakAmanirjarAnuM bIja che e, yukta che; kema ke pAMce anuSThAnomAM taheta ane amRta anuSThAnanA ja sakAmanirjarAnA aMgapaNAnI vyavasthiti che=sakAmanirjarAnuM kAraNa paNuM che. AthI ja mArgAnusArI kRtya sakAmanirjarAnuM kAraNa che AthI ja, anucita anuSThAna akAmanirjarAnuM kAraNa kahevAyuM che. ane te rIte anucita anuSThAna akAmanirjarAnuM kAraNa che te rIte, dharmabiMdusUtra ane vRttinuM vacana che -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 "anuSThAna aca=ucita pravRttithI anya, akAmanirjarAnuM aMga che; kema ke uktano viparyaya che ucita pravRttino viparyaya che." (dharmabiMdu prakaraNa adhyAya-6, sUtra-15). dharmabiMdusUtranI vRtti - "anuSThAna anuSThAna ja thatuM nathI, ucita anuSThAnathI vilakSaNa anya che. to te kevuM che ? ethI kahe che - akAmanirjarAnuM aMga che akAmanI arthAt nirabhilASanI tevA prakAranA baLadAdinI jema=mAra khAtA evA baLadAdinI jema, karmakSapaNArUpa nirjarA, tenuM aMga=kAraNa, che. paraMtu mukti phalavALI nirjarAnuM aMga nathI. kema ? ethI kahe che - uktano viparyaya che=atyaMta vivekanA abhAvane kAraNe ratnatrayanA ArAdhanAno abhAva che." tti zabda dharmabiMdusUtranI vRttinI samApti mATe che. ucita anuSThAna jema sAdhu AdinuM zuddha cAritranuM pAlana Adi che te pramANe mAganusArI mithyASTionuM paNa sAmAnyathI sadAcAra Adi che; kema ke bhUmikAnA bhedathI aucityanuM vyavasthAna che=sAdhunI bhUmikAnusAra ane mithyAdaSTi jIvonI bhUmikA anusAra aucityano bheda che. tethI adhikArInA bhedathI je jyAre ucitAnuSThAna che te anuSThAna tyAre sAkSAt ke paraMparAthI nirvANa phaLavALuM che, ethI sakAmanirjarAnuM kAraNa che. ane je=je anuSThAna, anucita che, te abhiniveza sahakRta hovAne kAraNe viparIta phalavALuM che; kema ke "anucita pratipattimAM anucitane ucitarUpe svIkArIne pravRtti karavAmAM, anAbhoga sivAya niyamathI asadabhiniveza che" te prakAranuM vacana che. ethI tatvathI vyavahArathI, dezavirati-sarvavirati AdinI kriyA hoya to sakAmanirjarAnuM kAraNa che, tema kahevAya paraMtu asadabhinivezathI karAtI te kriyA akAmanirjarAnuM kAraNa che, e pramANe jANavuM. ane A rIte-pUrvamAM vizvathI kaheluM ke "sevA savAmAM ItyAdi zlokanA vyAkhyAnamAM akAmanirjarAnA svAmI ekendriyAdi kahevAyA hatA paraMtu bAlatapasvI Adi mithyASTio nahIM ane tenI atyAra sudhI puSTi karI e rIte, "tago mAM nAphannevo" e mahAnizIthasUtranA cothA adhyayananA vacanathI akAmanirjarAjavya karmakSayathI bAlatapajavya evA tenA-karmakSayanA, bhUyasvatI siddhi hovAthI ane "anukaMpA, akAmanirjarA" ItyAdi samyakta prAptinA hetuomAM, "mAtra gagvya0i" ItyAdimAM devaAyuSyanAM kAraNomAM bhedanA abhidhAnane kAraNe=akAmanirjarA ane bAlatapatA bhedanA abhidhAnane kAraNe, akAmanirjarA ane bAlata5no je bheda kahevAya che te, svarUpa bhedanI ane nija nija phalanA bhedanI apekSA karIne kahevAya che ane te bheda "bAlata5 sarva akAmanirjarAnuM aMga che," e prakAranI paranI bhrAtinA nirAsa mATe che, ema avaya che. tago bhAI..nA uddharaNano artha A pramANe che - tyAra pachI nAgile kahyuM je pramANe - he vatsa ! tuM AnAthI A kRtyathI, paritoSane pAma nahIM. je pramANe huM azvavArathI ThagAyo hato=azvavArathI ThagAIne jema meM paNa A kRtya karyuM hatuM tema tuM paNa A kRtya karIne saMtoSa pAma nahIM.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 kema A kRtya ucita nathI ? temAM yukti Ape che - akAmanirjarAthI paNa kaMIka karmakSaya thAya che. je kAraNathI vaLI bAlatapa vaDe zuM? arthAt akAmanirjarAthI paNa kaMIka adhika evI bAlatapathI nirjarA thAya che mATe te bAlatapa karavo ucita nathI e pramANe nAgilano abhiprAya che. te kAraNathI akAmanirjarAthI, kaMIka adhika evo A bAlatapa che mATe tyAjya che te kAraNathI, A bAlatapasvIo jANavA ane je kAraNathI kaMIka utsutra ane unmArgacArIpaNuM AmanuM=bAlatapasvIonuM, dekhAya che mATe A anuSThAna pAmIne tuM paritoSa pAma nahIM, ema nAgila kahe che." ane A nAgilanA vacanathI akAmanirjarAjavya karmakSaya karatAM bAlatapajavya karmakSayanI kaMIka adhika siddhi che. tethI "bAlatA sarva ja akAmanirjarAnuM aMga kAraNa, che.' evI paranI bhrAtino nirAsa thAya che. vaLI, samyakta prAptinA je hetuo kahyA che temAM paNa-"anukaMpA, akAmavijerA, bAlatapa, dAna, vinaya, virbhAgAdine kahyA che. tethI akAmanirjarA karatAM bAlatapane judu kahyuM che. tethI paNa phalita thAya che ke bAlatA sarva ja akAmanirjarAnuM aMga nathI. vaLI, devAyuSyanA kAraNo paNa batAvyAM che. te gAthAno artha A pramANe che - "mahAvrataaNuvratothI, bAlatapa, akAmanirjarAthI devAyuSya baMdhAya che ane je jIva samyagdaSTi che, te devAyuSya bAMdhe che." A gAthAmAM paNa bAlatapa ane akAmanirjarAne pRtha grahaNa karela che. tethI bAlatapa sarva ja akAmanirjarAnuM aMga che.' evI paranI bhrAtino nirAsa thAya che. vaLI, tatvathI je ucita anuSThAna che, te akAmanirjarAnuM aMga nathI ane je anucita anuSThAna che, nirvANaanaMgapaNuM hovAthItivaNanuM akAraNapaNuM hovAthI, te phalathI bAlatapa kahevAya ke akAmanirjarAnuM kAraNa kahevAya, temAM koI bheda nathI, e pramANe ame yukta joIe chIe. vaLI, mithyAdaSTinA paNa mArgasAdhana yogo guNasthAnakanA abhyapagamathI ja haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe batAvyA che ane te rIte mithyAdaSTinA mArgasAdhana yogo guNasthAnakarUpa che te rIte, teone paNa mithyASTione paNa, sakAmanirjarAmAM=sakAmanirjarA svIkAravAmAM, bAdhaka nathI; kema ke guNasthAnaka lakSaNa evI tenuM=sakAmanirjarAnuM, kuzala mUlapaNuM che=AtmAnA kalyANanI paraMparAnuM mUlapaNuM che. te=sakAmanirjarAnuM kuzalamUlapaNuM che ke, tatvArthabhASyanA navamA adhyayanamAM kahevAyuM che - nirjarA, vedanA, vipAka e anarthAntara che=ekAryavAcI che, te-karmano vipAka, be prakAre che : abuddhipUrvaka ane kuzalaanubaMdhavALo. tyAM=be prakAranA vipAkamAM, narakAdimAM je abuddhipUrvaka karmaphalano vipAka che tene avadya hovAthI sAvadha hovAthI, akuzalAnubaMdha jANavo. tapa ane pariSahajayathI karAyelo kuzalamUlavALo che tene guNane kAraNe zubhAnubaMdha athavA niranubaMdha jANavo. A pramANe citavana karato puruSa karmanirjarA mATe ceSTA kare che." 'tti' zabda tatvArthatA uddharaNanI samApti mATe che.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 ahIM=tattvArthanA bhASyamAM, akuzalaanubaMdhavALo vipAka akAmanirjarAnuM ane kuzalaanubaMdhavALo vipAka sakAmanirjarAnuM saMjJAntara ja che=nAmAntara ja che, 'atha'thI pUrvapakSI kahe che - mithyAdRSTinI buddhi e abuddhi ja che. tethI buddhipUrvakanI nirjarA tene nathI. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke mArgAnusArI buddhinuM abuddhipaNArUpe apalApa karavo azakya che. anyathA=evuM na mAno to=mArgAnusArI buddhine abuddhi svIkAro to, mASatuSAdine paNa akAmanirjarAno prasaMga che. kema mASatuSAdine akAmanirjarAno prasaMga che ? tethI kahe che - 34 teonI nirjarAnuM abuddhipUrvakapaNuM che=mASatuSAdi munionI buddhi paNa bhagavAnanA vacanathI pariSkRta nahIM hovAthI teonI nirjarAnuM abuddhipUrvakapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke mASatuSAdi munine phalathI buddhino sadbhAva che. tene graMthakArazrI kahe che - phalathI buddhinA sadbhAvanuM ubhayatra paNa=mArgAnusArI mithyAdaeNSTimAM ane mASatuSAdi munimAM, avizeSa che. ahIM prazna thAya ke mASatuSa muni mithyAdaSTi nathI tethI mithyAddaSTi ane mAtuSa munine phalathI buddhino sadbhAva samAna che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che = ucita guNasthAnakanI pariNati hote chate=mithyAdaeNSTi jIvomAM paNa potAnI bhUmikAne ucita guNasthAnakanI pariNati hote chate, phalathI=saMsAranA ucchedane anukULa kRtya kare ane buddhinA phalane prApta kare te prakAranA phalathI, buddhimattva abAdhita ja che=mithyAdaeNSTi mArgAnusArImAM buddhimattva abAdhita ja che, te=mArgAnusArI mithyAdRSTimAM phalathI buddhimattva che te, upadezapadamAM kahevAyuM che - "ane guNaThANAno pariNAma thaye chate jIva prAyaH buddhimAna paNa thAya che. vaLI, anya tenA lanI apekSAe--buddhinA phalanI apekSAe, buddhimAnapaNAno niyama che ema kahe che." (upadezapada gAthA-603) - "jIvadayAdirUpa guNavizeSano AtmAmAM pariNAma thaye chate jIva prAya:=bAhulyathI, buddhimAna paNa thAya che--yuktAyukta vivecanamAM catura evI buddhithI parigata paNa thAya che, kevala dharmapradhAna sadA thato nathI. moTA puruSone paNa anAbhogano saMbhava hovAthI=koIka sthAnamAM ajJAnatArUpa ane koIka sthAnamAM ucita upayoganA abhAvarUpa anAbhogano saMbhava hovAthI, kyAreka koIka kRtyamAM abuddhimAnapaNuM paNa thAya. ethI prAyaHnuM grahaNa che--gAthAmAM prAya: zabdanuM grahaNa che. AmAM ja=buddhimattvanA viSayamAM ja, matAMtara kahe che tenA phlane=buddhimattvanA svargamokSAdinI prAptirUpa phalane apekSA karIne anya AcAryo anAbhogamAM paNa guNasthAnakanI pariNati hote chate buddhimattvano niyama=avazyabhAva, che e pramANe kahe che. A abhiprAya che saMpanna nirvANa vratanA pariNAmavALA prANIo 'jinabhaNita A che.' e pramANe zraddhA karatAM koIka arthamAM anAbhoga bahulapaNAne kAraNe=koIka sUkSmapadArthamAM sAmAnyathI A vacana vItarAgatAne anukULa yatna karAve che tevo bodha hovA chatAM vizeSathI kaI rIte yatna karavAthI vItarAgatAne anukULa yatna thAya te prakArano bodha nahIM hovAthI anAbhoga bahulapaNAne kAraNe, prajJApaka doSathI=koIka arthamAM prajJApaka evA gurunA doSathI, vitatha zraddhAvALA paNa samyaktvAdi guNanA bhaMgavALA --
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zapa dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-37 thatA nathI. te pramANe-anAbhogathI ke prajJApanA doSathI viparIta zraddhAvALA hovA chatAM paNa samyakvAdi guNano bhaMga nathI te pramANe, uttarAdhyayananiryuktimAM kahevAyuM che - "samyagdaSTi jIva upadiSTa evA pravacananI=sarvajJa vaDe kahevAyelA pravacananI, zraddhA kare che. ajANatAM ke gurunA niyogathI asadbhAvanI zraddhA kare che." "ta' zabda uttarAdhyayananiryuktinA uddharaNanI samApti che. buddhimatva hote chate teo vratapariNAmanA phalane avikala prApta ja kare che." ane je pramANe samyagdaSTi Adi guNasthAnakanI avAttara pariNationA tAratamyamAM paNa= samyagdaSTi, dezavirati, sarvavirati Adi guNasthAnakanI avAstara yogamArganI pariNatinuM tAratamya hovA chatAM paNa buddhimattarUpa sAmAnyanA phalano abheda che. te pramANe mArthAnusArI mithyAdaSTionA mithyAtva guNasthAnakanI avAttara pariNationuM tAratamya hovA chatAM paNa buddhimatva sAmAnyatA phalano abheda che. AthI ja=mArgAnusArI mithyASTimAM mithyAtva guNasthAnakanI taratamatAmAM paNa buddhimattva sAmAnya phalano abheda che AthI ja, "apunabaMdhakAdine AdithI ja mAMDIne anAbhogathI paNa sadaMdhanyAyathI mArgagamata ja che. e pramANe adhyAtmanA ciMtako kahe che. vaLI, mithyASTione sakAmanirjarAno saMbhava hote chate samyagdaSTino ane mithyAdaSTino avizeSato prasaMga che=baMnene tulya mAnavAno prasaMga Avaze. e prakAre koIka vaDe je kahevAya che te asat che; kema ke Ama hote chate samyagdaSTinI jema mithyASTine paNa sakAmanirjarA hovAnA kAraNe, bene tulya svIkAryuM chate mithyAdRSTithI mAMDIne sayogI kevalI paryata zukala lethAvatva hovAne kAraNe avizeSano prasaMga che-mithyAdaSTithI mAMDIne sayogI kevalI sudhInA badhAne samAna mAnavAno prasaMga che, avAstara vizeSa hovAthI-mithyAtvathI mAMDIne sayogI kevalI sudhI zula leyAno avAMtarabheda hovAthI, teno avizeSa nathI mithyASTithI mAMDIne sayogI kevalImAM zuklalazyAno avizeSa nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che ke te A avAsara bheda, prakRtimAM paNa=mithyASTinI ane samyagdaSTinI sakAmanirjarAmAM paNa, samAna che; kema ke samyagdaSTinI nirjarAnI apekSAe mithyASTinI nirjarAmAM alpatvano abhyapagama che, e pramANe yathAzAstrakazAstravacanAnusAra bhAvana karavuM joIe. kA bhAvArtha : vaLI, keTalAka kahe che ke mithyAdRSTi jIvonI dareka pravRtti akAmanirjarAnuM kAraNa hovAthI teonI koI pravRttio anumodanIya nathI. Ama kahIne anyadarzanavALA mithyAdRSTinA guNo anumodanIya nathI. e prakAre je pUrvapakSI kahe che te ucita nathI; kema ke prakRtibhadraka evA mithyAdaSTi jIvo paNa-mane karmakSaya prApta thAo." evI icchAthI potAne yogya evA zIlAdimAM yatna kare che, tethI sakAmanirjarA thAya che. kvacit sAkSAt "karmakSaya thAo' e pramANe icchA na karI hoya topaNa saMsArano aMta karavAnI icchAthI saMsAranA aMta karavAnA upAyabhUta zIlAdimAM yatna kare to sakAmanirjarA thAya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 vaLI kvacit sAkSAt "mAre saMsArano aMta karavo che tevo paNa vicAra na karyo hoya chatAM paNa meghakumAranA hAthInA jIvane jema sahaja rIte dayAdino pariNAma thayo tema guNasthAnakane sparze tevo bhAva koIne thAya to teone sakAmanirjarA prApta thAya che. mATe mithyASTinuM koI paNa kRtya anumodanIya nathI. te vacana pUrvapakSInuM anucita che. vaLI, jeo karmakSayanA AzayathI sakAmanirjarA kare che teonI sakAmanirjarAno pariNAma kevA prakArano che? te spaSTa kare che - mokSAbhilASarUpa kAmanAthI sahita je varte che=je ucita anuSThAnamAM yatna kare che, tenAthI thatI nirjarA te sakAmanirjarA che, ane jeo mokSAbhilASathI viparIta saMsAranA abhilASathI varte che, teone kaSTAdi sahavAne kAraNe akAmanirjarA thAya che. yogazAstranI vRttimAM sakAmanirjarAnuM lakSaNa karatAM kahyuM ke nirjarA be prakAranI che : "mane nirjarA thAo.' e abhilASathI yukta je ucitAnuSThAnanI pravRtti che, temAM Aloka ane paralokanI AzaMsA na hoya to sakAmanirjarA thAya che. tethI e phalita thAya ke nirjarAnA abhilASathI ucita anuSThAna karatI vakhate A lokamAM lokonI prazaMsA, khyAti Adine kAraNe cittamAM te te kriyAthI prItinA pariNAmo ullasita thatA hoya paraMtu te te ucita anuSThAna dvArA mokSane anukULa bhAvo leza paNa ullasita thatA na hoya to sakAmanirjarA thAya nahi. ane koIne te anuSThAnakALamAM zIlAdi bhAvojanya kaMIka kaSAyonI alpatArUpa pariNAmo thatA hoya tyAre sakAmanirjarA thAya che. nimittone pAmIne mAna, khyAti AdinA bhAvo thatA hoya tyAre te kriyAthI zIla AdinA bhAvonI vRddhi thatI nahIM hovAthI te kSaNamAM sakAmanirjarA thAya nahi; topaNa je je kSaNamAM jeTalA jeTalA aMzathI te AcaraNA dvArA mokSane anukULa jeTalA jeTalA bhAvo adhika-adhikatara thAya teTalA teTalA aMzamAM adhika-adhikatara sakAmanirjarA thAya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke yogazAstramAM sakAmanirjarA sAdhuone kahela che. mATe karmakSaya mATe tapa karanArA paNa mithyAdRSTi jIvone sakAmanirjarA saMbhave nahi. tene graMthakArazrI kahe che - munione utkRSTa sakAmanirjarA thAya che, tene AzrayIne yogazAstranuM vacana che. tethI e phalita thAya ke munio sarva pravRtti jinavacananuM daDha avalaMbana laIne telapAtradharanI jema ke rAdhAvedha sAdhakanI jema apramAda bhAvathI aMtaraMga asaMgabhAvanI vRddhino satata vyApAra kare che. tethI teomAM vidyamAna jJAnazakti, vIryazakti ke mana-vacana-kAyAnA traNe yogo kevala nirjarAne anukULa vyApAravALA che. anyatra vyApAravALA nathI. mATe utkRSTa nirjarA munione thAya che. vaLI, dezaviratidhara ke aviratasamyagdaSTi paNa jIva sakAmanirjarA ja kare che. potAnI zakti anusAra teo paNa kadAca dharmAnuSThAna karatA hoya topaNa aviratinA kAraNe gRha pratyenA pratibaMdhAdi bhAvono sarvathA uccheda karIne muninI jema asaMgamAM javA yatna karI zakatA nathI. tethI teo je bhUmikAnusAra asaMgabhAvano udyama kare che, te anusAra sakAmanirjarA prApta kare che. tethI muni karatAM teonI sakAmanirjarA alpa che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 vaLI, sakAmanirjarA sAdhune che. e prakAranA yogazAstranA vyAkhyAnamAM akAmanirjarAnA svAmI nirabhiprAya ane abhilASa vagara kaSTa sahana karatAM ekeMdriya Adi ja kahyA che. paraMtu bAlatapasvI Adi mithyASTine akAmanirjarAnA svAmI kahyA nathI. tethI e prApta thAya ke koIne mokSa sAdhavAno abhilASa na hoya ane kaSTo sahana karavA pratye koI abhiprAya na hoya, paraMtu koI saMyogathI kaSTo Ave che tyAre te kaSTo sahana karanArA ekeMdriyathI mAMDIne paMcendriya sudhI sarva jIvone akAmanirjarA thAya che. azubha evA karmo bhogavIne nirjarA kare che; paraMtu bAlatapasvI Adi mithyASTi jIvomAMthI keTalAka mokSAbhilASathI ke potAnA AtmAnA hitanA arthe paNa kaSTo veThe che. tethI teo tapa dvArA paNa bhadrakaprakRtine kAraNe je je aMzathI saMsArathI vimukha bhAvavALA thAya che, te te aMzathI sakAmanirjarA ja prApta kare che. vaLI, samayasAra sUtranI vRttimAM kahyuM e pramANe baMdhAyelAM karmo vipAkamAM AvIne AtmapradezothI pRthagu thAya te nirjarA che. tethI saMsAravartI sarva jIvonAM karmo udayamAM AvIne nirjarAne pAme che. mATe sarva jIvo nirjarAne prApta kare che. Ama chatAM je jIvo anAdi kALathI je mokSane anukULa bhAvo karyA nathI, tevA bhAvo nirjarAnI kAmanAthI karatA hoya ke tathA svabhAvathI tevA bhAvo karatA hoya tyAre avazya sakAmanirjarA thAya che. AthI ja anyadarzanamAM rahela bAlatapasvIo paNa saMsArathI para avasthAnI prAptinA artha thaIne je kAMI anuSThAno sevI zubha bhAvo kare che, tenAthI sakAmanirjarA thAya che. AthI meghakumAranA jIvane tathA svabhAvathI atyaMta dayAno pariNAma thavAthI sakAmanirjarAnI prApti thaI. vaLI, saMsAravartI sarva jIvone udayamAM AvIne je nirjarA thAya che te akAmanirjarA che; topaNa te saMsAravartI "jIvo ghaNA prakAranAM kaSTone veThe tyAre te akAmanirjarA paNa pApakarmonA vedanathI thayelI hovAnAM kAraNe te pApaprakRti sattAmAM alpa thAya che, tethI sAmAnya nirjarA karatAM vizeSa thAya che. AthI ja marudevAnA mAtAno jIva vanaspatimAM kAMTAthI viMdhAIne ghaNI akAmanirjarA karIne manuSyabhavanI prApti kare che. ane keTalAka jIvo A rIte ja ghaNAM kaSTo veThIne akAmanirjarA dvArA samyaktAdi paNa prApta kare che.' vaLI, akAmanirjarA dvArA jeo devAyuSya bAMdhe che teo paNa te akAmanirjarA dvArA thayelI tevI vizuddhithI devAyuSa ke manuSyaAyuSya bAMdhe che; kema ke devAyuSya ke manuSyaAyuSya baMdha pratye je adhyavasAya joIe te adhyavasAyane anukULa zuddhi ja akAmanirjarAthI thAya che. vaLI, A akAmanirjarA samayasAra sUtra vacanAnusAra ekeMdriyathI paMcendriya sudhI cheda, bhedAdinAM kaSTonA vedanathI ja pradhAnarUpe thAya che. nArakIone 3 prakAranI vedanAthI thAya che. ane manuSyone vyAdhi, kArAgRhamAM nAMkhavAdithI thAya che. tethI tevI nirjarA jIve te te bhavomAM anaMtI vakhata karI che. topaNa te nirjarA dvArA saMsAranA bhAvothI vimukha thAya tevo pariNAma jyAM sudhI pragaTe nahi, tyAM sudhI te nirjarAthI saMsAramAM kyAreka anukULatA prApta kare tevA ja bhavo mAtranI prApti thAya che. ane koIka jIvone te akAmanirjarAthI ja guNaprAptine anukULa evI pariNati paNa pragaTe che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 ahIM pUrvapakSI kahe ke sakAmanirjarA tapathI thAya che. mithyASTine pAramArthika tapa nathI mATe sakAmanirjarA nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke mArgAnusArI mithyASTi jIvo paNa cAMdrANa, kRccha Adi tapo kare che e pramANe yogabiMdumAM kahela che. AthI mArgAnusArI mithyAdRSTi te tapo karIne paNa mokSane anukULa kaMIka bhAvo kare che mATe sakAmanirjarA thAya che. vaLI, mAtra tapathI ja sakAmanirjarA thAya che tevuM nathI. paraMtu mokSamArgane anukULa evA anuSThAnamAtrathI sakAmanirjarA thAya che. tethI e phalita thAya ke je je ucitAnuSThAno che te te ucitAnuSThAna sva sva bhUmikAnA kaSAyonuM tirodhAna karIne uttara uttara bhUmikAnI prAptinAM kAraNo che. tethI te anuSThAnathI sakAmanirjarA thAya che. tapa paNa svabhUmikAne anurUpa vivekapUrvaka karavAmAM Ave to uttaranA yogamArganI bhUmikAnuM kAraNa bane che. vaLI, spaSTa mokSAbhilASavALA paNa mithyAdRSTi jIvone bhagavAnanA vacanathI viparIta rucirUpa asadgata prabala hoya to teo nirjarAnI kAmanAthI atyaMta kaSTakArI sarvAnuSThAno jinavacanAnusAra karatA hoya topaNa te anuSThAnanA phaLarUpe sakAmanirjarA thatI nathI; kema ke prabala asadgaha hovAne kAraNe te anuSThAnanA baLathI paNa teo mokSane anukULa tevo koI mArgAnusArIbhAva karI zakatA nathI. vaLI koI prakArano mokSano abhilASa ke nirjarAno abhilASa nahIM hovA chatAM bhadrakaprakRtine kAraNe svAbhAvika anukaMpAdi guNavALA meghakumAranA jIva evA hAthIne anukaMpAnA adhyavasAyanA phaLarUpe sakAmanirjarAnI prApti thaI. AnAthI e phalita thAya che ke pAMca prakAranAM anuSThAnamAM taddhata ane amRta anuSThAna bethI sakAmanirjarAnI prApti thAya che. tethI e prApta thAya ke mArgAnusArI bhadrakaprakRtivALA jIvo AlokanI AzaMsAthI ke paralokanI AzaMsAthI dharmAnuSThAna karatA hoya chatAM teonI Aloka-paralokanI AzaMsA sAmagrI pAmIne nivartana pAme tevI hoya to teonI Aloka-paralokanI AzaMsA prabala asadugrahathI dUSita nahIM hovAne kAraNe taddhatuanuSThAna bane che. tethI Aloka-paralokanI AzaMsAvALA anuSThAnathI paNa teo kaMIka aMzathI sakAmanirjarA prApta kare che ane te sakAmanirjarAnA baLathI uttaranA ucita yogamArgane prApta kare che. AthI je je anuSThAna anucita hoya te akAmanirjarAnuM aMga che tema kaheluM che. tethI jeo bhagavAnanA vacananirapekSa saMyamanI kriyAo karatA hoya ane ajJAnane kAraNe teonI pravRtti viparIta hovA chatAM sAmagrI maLe to viparIta jJAna nivartana pAme tevA che ane svazakti anusAra jinavacanAnusAra yatna kare tevA che teonuM te anuSThAna ucita hovAthI sakAmanirjarAnuM aMga che. vaLI, jeo jinavacanathI viparIta lokapravRtti anusAra saMyamanAM anuSThAna kare che ane pote je pramANe kare che temAM ja saMtoSavALA che, vAraMvAra jinavacanAnusAra karavAno abhilASa karatA nathI ke sAmagrI pAmIne tevA abhilASavALA thAya tevA nathI, teonuM ati kaSTakArI evuM paNa saMyamanuM anuSThAna anucita anuSThAna hovAthI akAmanirjarAnuM ja aMga che. vaLI, dharmabiMdu prakaraNa adhyAya-9, sUtra-15nI vRttinA vacanAnusAra je baLadAdi abhilASa vagara kaSTo veThe che teone je nirjarA thAya che te akAmanirjarA che. te pramANe viparyAsavALA mokSAbhilASavALA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 39 jIvo paNa jinavacanAnusAra kriyA karIne asaMgabhAvane abhimukha mATe prayatna karavo che tevI pariNativALA na hoya ane potAnA asadgahamAM ja tIvra rAga rAkhIne kaSTakArI sarvAnuSThAna sevatA hoya topaNa akAmanirjarA prApta kare che. vaLI sAdhune mATe ucitAnuSThAna zuddha cAritrapAlanAdi che tema mArgAnusArI mithyASTine paNa sAmAnyathI temanI bhUmikAnusAra sadAcArAdi che. tethI bhadrakaprakRtivALA jIvo je mAtA-pitAdinI sevA ke anya paNa ucita kRtyo kare che te kRtyo sakAmanirjarAnI prApti karAve che ane sAkSAt ke paraMparAthI te kRtyo nirvANanuM kAraNa bane che. vaLI, je anucitAnuSThAna che te anAbhoga sivAya ajJAna vagara, niyamathI asadabhinivezathI thAya che ane tevuM anuSThAna akAmanirjarAnuM ja kAraNa che. AnAthI e prApta thAya ke je jIvo anAbhogathI anucita pravRttio karatA hoya chatAM upadezAdinI sAmagrI pAmIne nivartana pAme tevA che te jIvone te anucita pravRttimAM asadabhiniveza nathI. tevA jIvo jinapUjA ke anya dharmAnuSThAna karatA hoya, ane avidhithI karatA hoya tethI anucita pravRttirUpa che. chatAM sAmagrIne pAmIne avidhithI nivartana pAme tevA che, teone te anuSThAnathI kaMIka sakAmanirjarA thAya che. jeone anucita pravRttimAM niyamathI asadabhiniveza che tethI te avidhino tyAga karavAne abhimukha thAya tevA nathI, tevA jIvonAM kaSTakArI anuSThAno paNa akAmanirjarAnuM ja kAraNa bane che. anucita pravRtti abhinivezathI thAya che, tethI je anucita pravRtti sthUlathI dharmanI AcaraNArUpa hoya tenAthI paNa akAmanirjarA thAya che. tenI puSTi karavA arthe graMthakArazrI mahAnizIthasUtranuM uddharaNa ApatAM kahe che - "A rIte nAgile je kahyuM che, ke he vatsa ! tuM A kRtyathI paritoSa pAma nahIM; kema ke jema huM azvavArathI ThagAyo hato, tema tuM paNa A sAdhuthI ThagAIne dIkSA grahaNa karIza, to akAmanirjarAthI jema karmakSaya thAya che, tema A bAlatapathI paNa akAmanirjarAthI kaMIka adhika nirjarA thaze, topaNa te nirjarA mokSanuM kAraNa banaze nahIM." vaLI, samyaktaprAptinA hetuomAM paNa akAmanirjarA ane bAlatapane bhinna batAvelAM che ane devAyuSyanA kAraNamAM paNa akAmanirjarA ane bAlatapane bhinna batAvyAM che. akAmanirjarAnuM svarUpa kaSTa veThavArUpa che. tenA karatAM bAlatapanuM svarUpa kaMIka bhinna che. akAmanirjarAnA kAraNa evA kaSTa veThavAthI je akAmanirjarA thAya che ane bAlatapathI je akAmanirjarA thAya che. temAM kaMIka phaLabheda che. vaLI, akAmanirjarAthI je devAyuSa baMdhAya che ane bAlatapathI je devAyuSya baMdhAya che temAM paNa kaMIka phalabheda che, te apekSAe kahela che. tethI bAlatapa sarva ja akAmanirjarAnuM kAraNa che evo je parano bhrama che teno nirAsa thAya che. tenAthI e phalita thAya che ke jeo asadabhinivezathI bAlatapa kare che teone te bAlatapa prAyaH akAmanirjarA tulya che; topaNa jeo asadabhiniveza vagaranA che teo mithyASTi hovA chatAM svabhUmikAnusAra ucita anuSThAna kare che te anuSThAna sakAmanirjarAnuM ja kAraNa che; tene paNa zAstrakAro bAlatapa tarIke
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 svIkAre che. AthI ja ArAdhakavirAdhaka caturthaMgImAM bAlatapasvIne dezArAdhaka kahela che ane te bAlatapasvI mokSamArganA dezanI ArAdhanA karIne sakAmanirjarA kare che. 40 jeo prabala asad abhinivezavALA che teo sthUlathI anyadarzananA tapAdinAM anuSThAna karatA hoya ke jainadarzananA sAdhvAcAro pALatA hoya topaNa teonuM anuSThAna mokSane anukULa leza paNa pariNativALuM nahIM hovAthI anucitAnuSThAna che. tethI "tene bAlatapa kaho ke akAmanirjarAnuM kAraNa kaho" temAM koI bheda nathI; kema ke jema kaSTa veThavAthI akAmanirjarA thAya che, tema tevA jIvo saMyamanAM kaSTo veThIne mokSanuM kAraNa bane tevI nirjarA karatA nathI. mATe teonuM bAlatapa akAmanirjarArUpa ja che. vaLI, mithyAddaSTi jIvonA paNa mokSamArgane niSpanna karanArA yogo sakAmanirjarAnAM kAraNa che; kema ke haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe mithyAddaSTi jIvone guNasthAnakano svIkAra karyo che. tethI e prApta thAya ke mokSane anukULa evA guNIguNasthAnakamAM vartatA jIvo je kriyAthI uttaranA guNasthAnakamAM jAya che, te kriyAthI teone sakAmanirjarAnI prApti thAya che. jema yoganI pahelI dRSTivALA jIvo paNa potAnI bhUmikAnusAra citAnuSThAna karatA hoya tyAre teo yoganI pahelI dRSTimAM paNa potAnI uparanI bhUmikAvALI pahelI dRSTimAM jAya che ke bIjI Adi dRSTimAM jAya che tyAre sakAmanirjarA prApta kare che. vaLI yoganI dRSTivALA jIvo paNa jyAre potAnI bhUmikAne anurUpa ucitAnuSThAna karavAne badale anucita anuSThAna kare che tyAre teo yoganI dRSTimAMthI nIcenI bhUmikAmAM paNa Ave che ke dRSTimAMthI pAta paNa pAme che tyAre akAmanirjarA prApta kare che. ahIM pUrvapakSI kahe ke mithyASTinI buddhi abuddhi ja che ane sakAmanirjarA buddhipUrvaka thAya che, mATe mithyAtvIne sakAmanirjarA nathI. tene graMthakArazrI kahe che - mithyAdRSTimAM paNa vartatI mArgAnusArI buddhi abuddhi nathI, paraMtu samyagdaSTi karatAM kaMIka nyUna evI mArgAnusArI buddhi che. jema gItArtha muni karatAM mASatuSa Adi munione paNa kaMIka nyUna mArgAnusArI buddhi hoya che. mATe je jIvomAM je pramANe mArgAnusArI buddhi hoya tene anurUpa sakAmanirjarA thAya che. tethI mithyAddaSTimAM je mithyAtva aMza che te aMzathI viparyAsa che, mATe mArgAnusArI buddhi nathI, topaNa mithyAtvanI maMdatAnA kALamAM je samyaktvane abhimukha mArgAnusA2I Uha karIne guNasthAnakanI vRddhi kare che, te mithyAdaSTinI mArgAnusArI buddhi che. mATe mithyAdaSTine paNa sakAmanirjarA che tethI e phalita thAya ke samyagdaSTine dRSTivAdopadezikI saMjJA hovAne kA2Ne jinavacananA sUkSmabodhathI niyaMtrita mArgAnusArI buddhi che. mASatuSAdi munione jinavacanAnusAra pravRtti karavAnI buddhi che. vaLI, kriyAnA vyatyaya karAvanArAM karmo nahIM hovAthI jinavacanAnusAra saMyamayogamAM pravartAve tevA gItArthane parataMtra thaIne sarva pravRtti karAve tevI vizeSa prakAranI nirmaLa buddhi che. saMvigna gItArtha sAdhuone jinavacananA pAramArthika sUkSmabodhavALI ane te sUkSmabodhathI niyaMtrita sarva ucita pravRtti kare tevI viziSTa buddhi che. vaLI, anya yogya jIvone paNa teonI bhUmikAnusAra mArgamAM pravartAve tevI nirmaLa buddhi che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37 vaLI, je jIvomAM ucita guNasthAnakanI pariNati hoya te jIvo phalathI buddhimAna ja che; kema ke ucita pravRtti dvArA guNanI vRddhi karIne saMsArano uccheda thAya te buddhinuM phaLa che. ane guNasthAnakanI pariNativALA jIvo jyAre jyAre svabhUmikAne anukULa ucitAnuSThAna kare che tyAre tyAre guNanI vRddhine avazya prApta kare che, mATe teo buddhimAna ja che. temAM upadezapadanI sAkSI Ape che. te vacanAnusAra guNaThANAnI pariNativALA jIvo prAyaH buddhimAna ja hoya che. ane prAyaH kahevAthI e prApta thayuM ke koI paNa guNasthAnakavALA jIvo anAbhogavALA hoya che tyAre je viparIta pravRtti kare che te buddhinuM kArya nathI. tethI te vakhate te buddhimAna nathI. jema bhAvasAdhu paNa anAbhogathI ayatanApUrvaka paDilehaNa Adi karatA hoya tyAre te kRtyamAM te buddhimAna nathI; kema ke buddhimAna puruSa svabhUmikAne anurUpa ucita kRtya karIne uttara bhUmikAne prApta kare che. vaLI, anya AcAryonA matAnusAra je buddhimAna jIvo che, teo koIka sthAnamAM sUkSma bodhavALA na hoya to teone te sthAnamAM anAbhoga varte che to paNa teo svabuddhi anusAra mokSane anukULa yatnavALA hoya che, tethI teo buddhimAna ja che. jema samyagdaSTi jIvo ke susAdhuo saMpanna nirvANavratanA pariNAmavALA hoya che="mAre nirvANa prApta karavuM che" te prakAranA pariNAmavALA hoya che. tyAre bhagavAnanA mArgamAM rucivALA hoya chatAM koMIka sthAnamAM zAstranA sUkSmabodhanA abhAvane kAraNe athavA prajJApakanA doSane kAraNe viparIta zraddhAvALA thAya che. topaNa teonI ruci to saMsAranA ucchedane anukULa yatna karavAmAM pravartatI hoya che. tethI samyakta Adi guNanA bhaMgane prApta karatA nathI. vaLI, samyagdaSTi Adi jIvo paNa sva-sva guNasthAnakanI pariNatinI taratamatAvALA hoya che. tethI keTalAka samyagdaSTi jIvono jJAnAvaraNIyAdikarmano kSayopazama maMda hoya che to keTalAkano ghaNo hoya che. keTalAka samyagdaSTi jIvonI avirati samAna hovA chatAM avirati ApAdaka kaSAyo ghaNA maMda hoya che. jema tIrthakaranA jIvone gRhasthAvasthAmAM avirati hovA chatAM ati ucita pravRtti hoya che. vaLI satyakIvidyAdhara jevA keTalAka avirata samyagdaSTi jIvone avirati ApAdaka karmo ati bhogAdinI viparIta pravRtti karAve tevAM hoya che; topaNa saMsAranA vAstavika svarUpanA nirIkSaNanI buddhi ane svazakti anusAra saMsAranA ucchedanI icchA ane saMsAranA ucchedanI pravRtti sarva samyagdaSTi jIvomAM sadA varte che. tethI buddhisAmAnyanuM phaLa sarva samyagdaSTi Adi jIvomAM svabhUmikAnusAra saMsAranA ucchedamAM sadA udyama karAve che. te rIte mArgAnusArI mithyAdRSTi jIvomAM paNa jJAnAvaraNIya Adi kSayopazamanA bhedathI avAMtara pariNAmonA ghaNA bhedanI prApti hovA chatAM mArgAnusArI mithyAdRSTi jIvo sva sva bhUmikAnusAra tattvAlocana karIne uparanI bhUmikAmAM javAno udyama kare che. tethI buddhimAna che. vaLI, apunabaMdhaka Adi mithyAdRSTi jIvomAM mArgAnusArI buddhimattva che AthI ja, teo sUkSmabodha nahIM hovA chatAM yoganI prathama bhUmikAthI mAMDIne anAbhogathI paNa sadaMghanyAyathI mArgagamana ja kare che e
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-37, 38 pramANe adhyAtma ciMtako kahe che. tethI e prApta thAya ke jema zAtAvedanIyanA udayavALo aMdha koI navA nagaramAM javA tatpara thayelo hoya tyAre yogya jIvone pRcchA karIne te nagaranI prApti thAya te prakAre ja gamana kare che, kema ke cahyuM nahIM hovA chatAM kevI vyaktine pRcchA karavAthI sAcA mArganI prApti thaze tevI nirmala buddhi te aMdhamAM che. tethI ADAavaLA raste gayA vagara ucita rIte sukhapUrvaka sthAne pahoMce che. tema apunabaMdhaka Adi jIvo paNa sUkSma prajJA nahIM hovAthI aMdha tulya che, topaNa ucita upadezaka Adino nirNaya karIne mokSamArgamAM ja yatna kare che. mATe teomAM buddhimattva che. vaLI, koIka kahe che ke mithyASTine sakAmanirjarA svIkArIe to samyagdaSTino ane mithyASTino bheda prApta thaze nahi; kema ke buddhimAna puruSa ja ucita pravRtti karIne sakAmanirjarA karI zake. samyagdaSTi buddhimAna hovAthI svabhUmikAnusAra ucita pravRtti karIne sakAmanirjarA karI zake che tema mithyAdRSTi paNa sakAmanirjarA karI zake che tema svIkAravAmAM Ave to enA abhedanI prApti thaze. tene graMthakArazrI kahe che ke jema mithyAdRSTithI mAMDIne sayogIkevalI sudhI zuklalezyAno saMbhava che, chatAM mithyASTinI sulezyA ane sayogIkevalInI zuklalezyA sudhImAM zuklalezyAnA avAMtara ghaNA bhedo prApta thAya che. mATe badhA jIvonI zuklalezyA samAna nathI. tema mithyASTi jIvonI ane samyagdaSTi jIvonI buddhipUrvaka pravRttimAM avAMtara ghaNA bhedonI prApti hovAthI mithyASTinI sakAmanirjarAmAM ane samyagdaSTinI sakAmanirjarAmAM bheda prApta thaze. mATe samyagdaSTinI jevI viziSTa sakAmanirjarA thAya che tevI mithyASTinI viziSTa sakAmanirjarA nathI; tethI vivekasaMpanna mithyASTino ane ati vivekasaMpanna evA samyagdaSTino bheda svIkAravAmAM koI bAdha nathI. 13nA avataraNikA - 'nanvevaM mithyAdRzAM guNAnumodanena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH samyaktvAticAraH syAd' ityAzaGkA parihartumAha - avataraNitArtha - A rIte=pUrvanI gAthAmAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke mithyASTinA guNonI anumodanA ame karatA nathI te vacana mithyAvacana che ane tene atyAra sudhI daDha karyuM e rIte, mithyASTinA guNanA anumodanathI parapAkhaMDInI prazaMsArUpa samyaktano aticAra thaze. e prakAranI zaMkAnA parivAra mATe kahe che - gAthA : parapAkhaMDipasaMsA ihaiM khalu kovi NevamaiAro / so tammayaguNamohA aNavatthAe va hojjAhi / / 38 / /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lAga-2 | gAthA-30 43 chAyA: parapAkhaMDiprazaMseha khalu ko'pi naivamaticAraH / sa tanmataguNamohAdanavasthayA vA bhaved / / 38 / / anvayArtha : ihaI khaluTI mAnusArI gunA anumodanamAM, evam mA zatapUrvamai agit ( zata, parapAkhaMDipasaMsA-52pAnI prazaMsA35, kovi=15, aiAroNatiyAra nathI. sote sabhyayano tiyAra, tammayaguNamohA=du matavA-522 mamamatA, Yuvi mo thavAthI, va=athavA, aNavatthAe= mAnavasthAthI, hojjAhi-thAya. // 38 // gAthArtha : ahIM mArgAnusArI guNanA anumodanamAM, A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, parapAkhaMDInI prazaMsArUpa koI aticAra nathI. te=samyaktano aticAra, tenA matanA=parane abhimatanA, guegomA moha thavAthI mathavA manavasthAthI thAya. ||3|| s: parapAkhaMDipasaMsatti / evaM-uktaprakAreNa, iha-mArgAnusAriguNAnumodane, parapAkhaMDiprazaMsA'ticAraH ko'pi na syAt, yataH sa parapAkhaMDiprazaMsAticAraH (1) tanmatAH parapAkhaMDimAtrasaMmatA, ye guNA agnihotrapaJcAgnisAdhanakaSTAdayasteSu mohaH ajJAnaM tattvato jinapraNItatulyatvAdimithyAjJAnalakSaNaM, tato bhavet, 'parapAkhaMDinaH paradarzaninaH, teSAM prazaMsA' ityatra vyutpattAvarthAt pAkhaMDatAvacchedakadharmaprazaMsAyA evAticAratvalAbhAd yathA hi 'pramAdino na prazaMsanIyAH' ityatra pramAdinAM pramAditAvacchedakadharmeNAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tvaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdinApi, 'tathA pAkhaNDino na prazaMsanIyAH' ityatrApi pAkhaMDinAM pAkhaMDatAvacchedakadharmeNaivAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tu mArgAnusAriNAM kSamAdiguNenApi, abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDatAvacchedakatvameviti tadrUpeNa prazaMsAyAmapyaticAra eva, ata evograkaSTakAriNAmapyAjJollaMghanavRttInAM prazaMsAyA doSAvahatvamuktaM - 'tesiM bahumANeNa ummaggaNumoaNA aNiTThaphalA / / tamhA titthayaraANAThiesu juttottha bahumANo / / ' (paMcA. 11-39) ityAdinA zrI haribhadrasUribhiH / vA=athavA, (2) anavasthayA mArgabhraMzalakSaNayA'ticAro bhaved, mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekaikAsamaJjasAcArAd,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-38 evaM mArgocchedApatteH, ata evAbhimukhamugdhaparSadgatasya parapAkhaNDisambandhikaSTaprazaMsAdinA mahAnizIthe paramAdhArmikamadhyotpattiruktA / tathA ca tatpAThaH - 'je bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINaM pasaMsaM karejjA, je yAvi Na NiNhavANaM pasaMsaM karejjA je NaM NiNhavANaM AyayaNaM pavisejjA je NaM NiNhavANaM gaMthasatthapayakkharaM vA parUvejjA te NaM NiNhavANa saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i vA vinnANe i vA sue i vA paMDite i vA abhimuhamuddhaparisAgae silAhejjA sevi yaNaM parahammiesu uvavajjejjA, jahA sumatitti' tathA ca yaH svasya pareSAM ca guNAnurAgavRddhikAraNamavagamyaiva jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM prazaMsAM karoti tasya na doSagandho'pi, pratyuta 'aho sakalaguNasAraM jinapravacanaM' iti dharmonnatireva syAditi bhAvaH / / 38 // TIkArca - vamuBre .... Aiita mAd: // paravAravaMDapasaMsatti' pratIka che. A rIte pUrvanI gAthAmAM batAvyuM e rIte, ahIM-mArgAnusArI guNanI anumodanAmAM koI paNa parapAkhaMDI prazaMsArUpa aticAra nathI. je kAraNathI te=parapAkhaMDI prazaMsArUpa aticAra, temane saMmata=parapAkhaMDImAtrane saMmata, je agnihotra, paMcAgni sAdhava kaSTAdi guNo, teomAM moha-ajJAna tatvathI jinapraNIta tulyavAdi mithyAjJAnarUpa ajJAna, tenAthI thAya che=te ajJAnathI sattvano aticAra thAya che; kema ke parapAkhaMDI=paradarzanI, teonI prazaMsA=parapAkhaMDInI prazaMsA, te prakAranI vyutpattimAM, arthathI parapAkhaMDatA avacchedaka dharmanI prazaMsAnA ja aticAratvano lAbha che. je pramANe pramAdInI prazaMsA na karavI joIe e prakAranA kathanamAM pramAdInA pramAditAvacchedakadharmathI aprazaMsanIyapaNuM prApta thAya che. paraMtu aviratasamyagdaSTi AdinA samyakta Adi dharmathI paNa aprazaMsanIyapaNuM prApta thatuM nathI. te pramANe pAkhaMDIonI prazaMsA karavI joIe nahi' e prakAranA vacanamAM paNa pAkhaMDIonA pAkhaMDatAvacchedaka dharmathI ja aprazaMsanIyapaNuM prApta thAya che, paraMtu mAganusArInA kSAdiguNothI paNa aprazaMsanIyapaNuM prApta thatuM nathI, abhinivezathI viziSTa kSamAdi guNonuM paNa pAkhaMDatAvacchedakapaNuM ja che. ethI te svarUpathI= abhitiviSTa puruSatA kSamAdi guNo rUpathI, prazaMsAmAM aticAra ja che. AthI ja=abhitiviSTa puruSanA samAdi guNo anumodanIya nathI AthI ja, ugrakaSTakArI paNa AjJAullaMghana vRttivALA sAdhuonI prazaMsAnuM doSAvahapaNuM haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA vaDe paMcAzaka(11-39)thI kahevAyuM che. paMcAzaka gAthAno artha A pramANe che - "teonA bahumAnathI abhiniviSTa sAdhuonA bahumAnathI, aniSTa phalavALI unmArganI anumodanA che. te kAraNathI ahIM-anumodanAnI vicAraNAmAM, tIrthaMkaranI AjJAmAM rahelA sAdhuomAM bahumAna yukta che." (paMcAzaka 11, gAthA-39).
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-38 45 athavA mArgabhraMza lakSaNa anavasthAthI aticAra thAya; kema ke mugdhaparSadAmAM kSamAdi guNane grahaNa karIne paNa mithyAdaeNSTinI prazaMsAmAM paradarzanInA bhaktatvanA prasaMgane kAraNe eka ekano asamaMjasa AcAra thAya che--te prazaMsA sAMbhaLIne ekabIjAnA anusaraNa dvArA asamaMjasa AcAra thAya che, e rIte mArganA ucchedanI Apatti hovAthI mArgabhraMza lakSaNa anavasthAthI aticAratI prApti che, ema anvaya che. AthI jamugdha parSadAmAM mithyAdRSTinA guNonI prazaMsAmAM anavasthAne kAraNe aticAra thato hovAthI ja, abhimukhamugdhaparSadAgata evA sAdhunI parapAkhaMDI saMbaMdhI kaSTa prazaMsAdi dvArA mahAnizIthamAM paramAdhArmikamAM utpatti kahevAI che. ane te rIte=mugdha parSadAmAM parapAkhaMDInA guNonI prazaMsA karavAmAM paramAdhArmikapaNAnI prApti thAya che te rIte, mahAnizIthasUtrano pATha che "je sAdhu athavA je sAdhvI parapAkhaMDIonI prazaMsA kare; vaLI, je sAdhu athavA je sAdhvI nihnavonI prazaMsA kare; ane je nihnavonA AyatanamAM=vasatimAM, praveza kare arthAt nihnavonI sAthe eka vasatimAM Utare; ane jeo nihnavonA graMthazAstranA pada-akSaronI prarUpaNA kare; vaLI, abhimukha evI mugdha parSadAmAM rahelo je sAdhu nihnavo saMbaMdhI kAyaklezAdi tapa, saMyama, jJAna, vijJAna, zruta, pAMDityanI prazaMsA kare te paNa paramAdhArmikadevomAM utpanna thAya che, je pramANe sumati paramAdhAmImAM utpanna thayo." ane te rIte=mArgabhraMzarUpa anavasthAne kAraNe parapAkhaMDInI prazaMsA aticArarUpa che te rIte, je svatA ane paranA guNAnurAganI vRddhinuM kAraNa jANIne jinapraNIta kSamAdi guNone grahaNa karIne mArgAnusArI mithyAdaeNSTionI prazaMsA kare che tene doSanI gaMdha paNa nathI=samyaktvamAM aticAranI prAptirUpa doSa leza paNa nathI, UlaTuM 'sakala guNonuM sAra=sarvadarzanamAM rahelA guNone grahaNa karanAra, jinapravacana che.' e pramANe dharmonnati ja thAya. / / 38 / / bhAvArtha: 5radarzanavALA mithyAddaSTinA agnihotra Adi je anucita anuSThAno che tenI prazaMsA karavAmAM aticAranI prApti thAya. paraMtu anyadarzanavALA paNa mArgAnusArI jIvo potAnA darzanAnusAra je yamaniyamAdinI pravRtti kare che tenAthI teomAM je kSamAdi guNo varte che tenI prazaMsA karavAmAM aticAranI prApti nathI. vaLI, utkRSTa kaSTa karanArA jainazAsanamAM rahelA paNa bhagavAnanI AjJAnuM ullaMghana karIne pravRtti karatA hoya teonI prazaMsA karavAnI samyaktvanA aticAranI prApti che. mugdha parSadAmAM koI upadezaka anyadarzananA mArgAnusA2I saMnyAsIonA kSamAdi guNone grahaNa karIne prazaMsA kare to keTalAka mugdha jIvo jainadarzanane sanmukha thayelA hovA chatAM paNa te mahAtmAnI prazaMsAthI te 5radarzananA saMnyAsIono paricaya karIne mArgabhraMza thAya tevI saMbhAvanA rahe che. Ama chatAM upadezaka vicAra karyA vagara mArgAnusArI evA paNa parapAkhaMDInA guNonI prazaMsA kare to samyaktvamAM aticAranI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-38, 39 prApti thAya ane te nimitte upadezakane saMyamanA baLathI devabhavanI prApti thavAnI hoya topaNa paramAdhAmadevarUpe thaIne duraMta saMsAra bhaTake che. je upadezaka vivekasaMpanna che te yogya jIvonI AgaLa paradarzanamAM rahelA paNa mArgAnusArI jIvonA guNanI prazaMsA kare to tenAthI potAno guNarAga vRddhi pAme che ane yogya zrotAno paNa guNarAga vRddhi pAme che. teone te upadezakanA vacanathI lAge che ke badhA darzanamAM rahelA ucita guNone grahaNa karanAra jinapravacana che, mATe A jinapravacana ja zreSTha che. A prakAre yogya jIvane buddhi thavAthI dharmanI ja unnati thAya che. vaLI, mahAnizIthasUtranA vacanAnusAra je sAdhu mugdha parSadA sammukha parapAkhaMDInI prazaMsA kare ke jainazAsanamAM rahelA paNa bhagavAnanA zAsanano apalApa karanAranI prazaMsA kare ke teonAM racAyelAM zAstronA padaakSarAdine loko AgaLa kahe to tenAthI paNa te unmArgagAmI ninavonA mArganI puSTi thAya che. tethI tevA upadezaka saMyamanA baLathI devAyuSya bAMdhe topaNa paramAdhAmI Adi devabhavamAM jAya. Il38 avataraNikA - atha bhavantu mithyAdRzAmapi ke'pi ke'pi guNAstathApi hInatvAdeva te nAnumodyA iti AzaGkAzeSaM nirAkartumAha - avataraNikArca - athathI pUrvapakSI kahe che ke mithyAdaSTitA paNa koIka koIka guNo ho topaNa hInapaNuM=mithyAdaSTipaNuM, hovAthI te guNo anumogha nathI. e prakAranI pUrvapakSInI AzaMkAzeSane nirAkaraNa karavA mATe kahe che - gAthA : jai hINaM tesi guNaM sammattadharo Na mannaItti maI / tA kassavi suhajogaM titthayaro NANumanijjA / / 39 / / chAyA : yadi hInaM teSAM guNaM samyaktvadharo na manyate iti matiH / tataH kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta / / 39 / / anvayArthaHna te ihI gui=jo teono hItaguNa=mithyASTino hIna guNa, samaratha =samyakta dhAraNa
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-39 karanAra, ja mannA anumodanA kare nahi, ri marra-e prakAre mati che=pUrvapakSInI mati che, tA-to, tisthara =tIrthakara, ravi koInA paNa, suhano zubhayoganI, bApunarikkI=anumodanA kare nahi, ema mAnavAnI Apatti Ave. l39 gAthArtha : jo teono hInaguNa=mithyAdaSTino hInaguNa, samyakta dhAraNa karanAra anumodanA kare nahi, e prakAre mati che=pUrvapakSInI mati che, to tIrthakara koInA paNa zubhayoganI anumodanA kare nahi, ema mAnavAnI Apatti Ave. Ilal TIkA - jai hINaMti / yadi 'hInaM' teSAM mithyAdRzAM, guNa-kSamAdikaM, na manyate nAnumanyate, samyaktvadhara utkRSTapadatvAd iti tava matiH syAt tadA kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chadmasthAnAmadhastanasthAnavartitvAt, na caitadiSTaM, tata uparitanaguNasthAnasthAnAmapi sarvaM mArgAnusArikRtyamanumodanIyameva, yacca samyaktvaguNavizeSapradarzanArthaM mithyAdRgguNamAtrasya zAstre'kiJcitkaratvapratipAdanaM naitAvatA sarvathA tadvilopa eva sidhyati, cAritraguNavizeSapradarzanArthaM - dasArasIMhassa ya seNiyassa peDhAlaputtassa saccaissa / aNuttara daMsaNasaMpayA siyA viNA caritteNa haraM gaI gayA / / (Ava. ni. 1160) ityAdinA samyaktvasyApi tatpratipAdanAditi draSTavyam / / 39 / / TIkArca - di dIne ..... dravyam nA rIti' pratIka che. jo teono=mithyASTino, hIna evo kSamAdi guNa samyaktane dhAraNa karanAra puruSa mAne nahIM=anumodanA kare nahi; kema ke utkRSTa padapaNuM che-tenA karatAM samyagdaSTinuM utkRSTa sthAnapaNuM che, e pramANe tane=pUrvapakSIne, mati thAya to tIrthaMkara koIno paNa zubhayoga anumode nahi; kema ke tIrthakaronI apekSAe sarva paNa chadmasthonuM nIcA sthAnamAM vartIpaNuM che=nIcenA sthAnamAM rahelA che, ane A=potAnAthI hItanI, anumodanA thAya nahi, e ISTa nathI. tethI uparitana guNasthAnakamAM rahelAone paNa sarva mArgAnusArI kRtya anumodanIya ja che ane samyakta guNavizeSatA pradarzana mATe mithyASTinA guNamAtranuM zAstramAM je akiMcitkarapaNuM pratipAdita karAyuM che, eTalAmAtrathI sarvathA teno vilopa=mithyAdaSTinA guNano vilopa, ja siddha thato nathI; kema ke cAritranA guNavizeSatA pratipAdana mATe AvazyakaniyuktinI gAthA-1160 vagerethI samyaktane paNa te pratipAdana che-akiMcitkara pratipAdana che -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-39-40 "dazArasiha=kRNavAsudeva, zreNika, peDhAlaputra satyakIne anuttara darzanasaMpadA hatIHkSAyikasamyakta hatuM. (chatAM) cAritra vagara nIcenI=narakanI, gatimAM gayA." A prakAranA vacanathI samyagdarzanane akiMcitkaranuM pratipAdana che. 39 avataraNikA - tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNAnAmanumodyatvasiddhau 'samyagdRzA'nyeSAM guNA nAnumodyA eva' ityutsUtraM tyaktavyaM, stokasyApyutsUtrasya mahAnarthahetutvAdityupadezamAha - avataraNiyArtha: A rIte atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, alyonA paNa atyadarzanIonA paNa, mArgAnusArI guNonuM anumodyatva siddha thaye chate "samyagdaSTi vaDe atyanA guNo anumogha nathI ja' e prakAranuM usUtra tyAga karavuM joIe; kema ke thoDA paNa utsutra; mahA anartha hetupaNuM che, e prakAranA upadezane kahe che - gAthA : tA ussuttaM mottuM aNumoijjA guNe u savvesiM / jaM thovA vi tao lahejja dukkhaM marIivva / / 40 / / chAyA : tata utsUtraM muktvAnumodeta guNAn sarveSAM tu / yatstokAdapi tato labheta duHkhaM marIciriva / / 4 / / anvayArtha tA=tethI=pUrvamAM varNana karyuM ke mArgAnusArI evA atyatA guNonI anumodanA karavI joIe tethI, 3suraM usUtrane, mojuM choDIne, sarvesi 3=sarvanA ja svaparadarzana sarvanA ja, ane guNonI, anumophannA anumodanA karavI joIe. naM=je kAraNathI, thovA vi tago=thoDA paNa tenAthI thoDA paNa usUtrathI, marIpharca marIcinI jema, narendra luNaM (jIva) duHkhane pAme che. 40 gAthArtha : tethI pUrvamAM varNana karyuM ke mArthAnusArI evA anyanA guNonI anumodanA karavI joIe tethI, usUtrane choDIne sarvanA ja svaparadarzana sarvanA ja, guNonI anumodanA karavI joIe. je kAraNathI thoDA paNa tenAthI=thoDA paNa usUtrathI, marIcinI jema jIva duHkhane pAme che. ll4oll
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIs: tA ussuttaM ti / tat tasmAtkAraNAt utsUtraM muktvA turevakArArthaH sa ca sarveSAM ityanantaraM yojyaH, sarveSAmeva guNAnanumodeta bhavya iti zeSaH yad-yasmAt stokAdapi tataH utsUtrAt marIciriva duHkhaM labheta, marIcirhi 'kavilA itthaMpi ihayaMpi' iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropamakoTAkoTImAnasaMsAraparibhramaNajanyaduHkhaM labdhavAn, tato yo mArgAnusAryanumodanAM lumpannutsUtrasahasravAdI tasya kiM vAcyamiti bhAvaH / atra kecidAhuH-marIcirutsUtrAd duHkhaM labdhavAniti vayaM na sahAmahe, utsUtrasya niyamato'nantasaMsArakAraNatvAt, tena cAsaMkhyeyasaMsArArjanAt, tata utsUtramizritamevedaM marIcivacanaM, na tUtsUtramiti pratipattavyam / tathAhi-sAdhudharme dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapilena 'yuSmatsamIpe kazciddharmo'sti ?' iti pRSTe, AvazyakavRttyabhiprAyeNa tu bhavaddarzane kiJciddharmosti ?' iti pRSTe, 'aho / ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharmAnabhimukho maducitaH sahAyaH saMvRtaH' iti vicintya mama dezaviratidharmo'sti' ityabhiprAyeNa 'manAgihApyasti' iti marIciruktavAn / tatra marIceryadi dezavirativimarzanA nAbhaviSyattarhi 'manAg' iti nAbhaNiSyat, etadvacanaM parivrAjakaveSe sati parivrAjakadarzane kiJciddharmavyavasthApakaM saMpannam, 'iha' zabdasyAspaSTArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakadarzane'pi kiJciddharmo'sti ityavabodhAt, anyathA kapilaH parivrAjakaveSaM nAgrahISyat tasya dharmacikIrSayaiva tadveSopAdAnAt rAjaputratvenAnyakAraNAsaMbhavAt, tatazca kApilIyadarzanapravRttiH, sA ca kapilasya marIceranyeSAM ca mahAnarthakAraNaM, kupravacanarUpatvAt, tadetadevaMbhUtaM vacanamutsUtramizraM, marIcyapekSayA sUtratve'pi kapilApekSayA utsUtratvAd, 'mama pArzve manAgdharmo'sti' iti dezaviratasya maricerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat, 'parivrAjakadarzane manAgdharmo'sti' iti kapilasya buddhijanakatvena kapilApekSayA cAsatyarUpameva iti / tadasat, utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd, ApekSikasatyAsatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhagavadvacanasyApi tathAtvaprasaGgAt tadapi hi bhagavatastadbhaktAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA vacanaM parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsUtraM, marIcinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAbhiprAyeNaiva prayuktam, sa hyevaM jJAtavAn etanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhijanakaM bhaviSyatItyevamevAyaM bodhanIyaH iti, kathamanyathA'sya parivrAjakaveSamayamadAsyad? iti mahadvaiSamyamiti cet ? hanta tarhi utsUtramevedaM prAptamiti gatamutsUtramizreNa, dravyato'satyasya kizalayapANDupatrAdyullAparUpasUtravacanasyeva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi mizratvA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-40 yogAt, zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAvapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAcca / atha dezaviratyabhiprAyeNa madapekSayA mayA satyaM vaktavyaM, parivrAjakaveSAbhiprAyeNa kapilApekSayA tvasatyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtramizramiti cet ? na, etAdRzabhAvayorekadA'saMbhavAt, upayogadvayayogapadyAbhyupagamasyApasiddhAntattvAd / eka evAyaM samUhAlaMbanopayoga iti cet ? tarhi kena kasya mizratvam ? niyamataH padArthadvayApekSaM hyetaditi viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cet ? tarhi gataM kevalenotsUtreNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dhayaMze satyatvAt "sarvaM jJAnaM dharmiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH" iti zAstrIyapravAdasiddheH / tarhi prakArabhedAdastu mizratvaM, ekatraiva vacane satyAsatyabodhakatvAvacchinnaprakArabhedoparaktAbhiprAyopazleSAdutsUtramitratvasaMbhavAditi cet ? na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nutsUtrasyotsUtrakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaiva saMbhavAnmithyAvyapadezena mizrasyAnavakAzAd, anyathA 'kriyamANaM na kRtaM' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itarAMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadato jamAlyanusAriNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtramizramiti mahadasamaJjasam / TIkArya : tat tamAraVIn .... madamawAsam 'tA sutta ti' pratIka che. te kAraNathI=pUrvamAM atyAra sudhI sthApana karyuM ke, mArthAnusArI anyanA guNonI anumodanA karavI joIe te ucita vacana che te kAraNathI, usUtrane choDIne sarvanA ja=sva-para darzana sarvanA ja, guNonI anumodanA bhavya jIve karavI joIe. gAthAmAM tu' zabda "evaMkAra arthamAM che ane "sarveSAM' pachI yojanA karavAno che. ane gAthAmAM 'bhavya' zabda adhyAhAra che te batAvavA mATe "bhavya ti zeSa kahe che. kema usUtrane choDIne badhAnA guNanI anumodanA karavI joIe ? tethI kahe che je kAraNathI thoDA paNa tenAthI-utsavathI, marIcinI jema jIva duHkhane pAme che. je kAraNathI marIcie kapila ! ahIM paNa amArA darzanamAM paNa, A paNa=dharma paNa, che e pramANe sToka paNa utsavathI sAgaropama koTI koTI pramANa saMsAraparibhramaNajanya duHkhane prApta karyuM. tethI je mArgAnusArI anumodanAne lopa karato hajAro usUtra bolanAra che, tenuM zuM kahevuM? ahIM keTalAka kahe che - marIcie usUtrathI dukhane prApta karyuM e ame sahana karI zakatA nathI; kema ke usUtranuM niyamathI anaMtasaMsAranuM kAraNa che. ane temanA vaDe marIci vaDe, asaMkhyaya saMsAranuM arjana karAyuM che, tethI usUtramizrita ja A marIcinuM vacana che, paraMtu usUtra nathI, ema svIkAravuM joIe. te A pramANe - be vakhata sAdhudharma kahevAya chate paNa sAdhudhamAbhimukha evA kapila vaDe, 'tamArA samIpe kaMIka dharma che?' e pramANe pUchAye chate vaLI AvazyakavRtinA abhiprAyathI "tamArA darzanamAM kaMIka dharma che?" ema pUchAye chate "aho ! A pracura karmavALo be vakhata kahevAyelA sAdhudharmathI anabhimukha
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 pa1 mArA ucita sahAya saMvRta che mane ucita evI sahAya kare evo che,' e pramANe vicArIne mAro dezavirati dharma che.' e abhiprAyathI "thoDo ahIM paNa che. e pramANe marIcie kahyuM. tyAM kapilane kahevAmAM, jo marIcinI dezaviratinI vimarzatA na hota to manA' e pramANe kaheta nahIM. A vacana=marIcinuM manAm ahIM dharma che' e vacana, parivrAjakano veza hote chate parivrAjakadarzanamAM kaMIka dharmavyavasthApaka saMpanna che; kema ke'phUda zabdanuM aspaSTa arthavAcakapaNuM hovAne kAraNe zrotA evA kapilane parivrAjakadarzanamAM paNa kaMIka dharma che, e pramANe bodha karAve che. anyathA kapila parivrAjakavezane grahaNa karata nahIM; kema ke tenuM kapilanuM, dharmacikISathI ja=dharma karavAnI IcchAthI ja, tenA vezanuM upAdAna che. kema dharmanI icchAthI ja tenA vezanuM upAdAna che ? temAM yukti batAve che - rAjaputrapaNAne kAraNe anya kAraNano asaMbhava che. ane tethI=marIcitA vacanathI, kapilane parivrAjakadarzanamAM paNa kaMIka dharma che tevo bodha thayo, tethI kapila saMbaMdhI darzananI pravRtti thaI ane =kapilanA darzananI pravRtti, kapilane, marIcine ane anyone mahAnarthanuM kAraNa thaI; kema ke kupravacanarUpapaNuM cheHkapiladarzananI pravRttinuM kupravacanarUpapaNuM che, te kAraNathI=pUrvamAM kahyuM e pramANe marIcinuM vacana che te kAraNathI, A AvA prakAranuM vacana=marIcie kahyuM e evA prakAranuM vacana, utsutramizra che; kema ke marIcinI apekSAe sUtrarUpapaNuM hovA chatAM paNa kapilanI apekSAe usUtrarUpapaNuM che. mArI pAse thoDo dharma che' e prakArano dezavirata marIcino abhiprAya hovAthI marIcinI apekSAthI e=marIcinuM vacana, satya ja che. parivrAjakadarzanamAM matAnuM dharma che' - e prakAranI kapilanI buddhinuM janaka hovAthI kapilanI apekSAe asatyarUpa ja che. tti zabda 'cit Adu:'thI karelA pUrvapakSanI samApti mATe che. te asat che=pUrvapakSIe je atyAra sudhI kahyuM ke "marIcinuM vacana usUtramizra che te asat che; kema ke usUtratA kathananA abhiprAyathI pravRta evA A vacananuM marIcikA vacananuM, mAyAlizrita asatyarUpanuM utsutrapaNuM che. pUrvapakSIe kahela ke marIcinuM vacana marIcinI apekSAe satya ane kapilanI apekSAe asatya che tethI utsutra mizrita che. tenA nirAkaraNa mATe bIjo hetu kahe che - ane ApekSika satyAsatyabhAvathI usUtramizrapaNuM svIkAra karAye chate bhagavAnanA vacanano paNa tathAtvano prasaMga che=usUtramizratvano prasaMga che. "di=je kAraNathI, te paNa=bhagavAnanuM vacana paNa, bhagavAnanI ane bhagavAnanA bhaktanI apekSAe satya che ane pAkhaMDInI apekSAe asatya che. tti' zabda pUrvapakSInA nirAkaraNanI samApti mATe che. gaIthI pUrvapakSI kahe ke parane asatyabodhavA abhiprAyathI bhagavAna vaDe vacana kahevAyuM nathI. ethI bhagavAnanuM vacana usUtra nathI. vaLI, marIci vaDe kapilane asatya bodhanA abhiprAyathI ja prakRta vacana kahevAyuM che. "di'=je kAraNathI, te marIci, A pramANe jANato hato: "A mAruM vacana
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ para dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 kapilane parivrAjakadarzanamAM dharmabuddhinuM janaka thaze." ethI A rIte ja=je rIte marIcie kahyuM e rIte ja, A=kapila, bodhanIya che. ethI anyathA=marIcino evo abhiprAya na hoya to, A=kapilane, parivrAjakaveSa A=marIci, kema Ape ? arthAt evo abhiprAya na hoya to parivrAjakaveSa na Ape. ethI mahad vaiSamya che=bhagavAnanA vacanamAM ane marIcinA vacanamAM moTo bheda che, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - to usUtra ja A prApta che=marIcinuM vacana prApta che, tethI usUtramizrathI saryuM marIcinuM vacana utsamizra kahI zakAya nahi. kema usUtramizra kahI zakAya nahi ? temAM hetu kahe che - dravyathI asatya evA kisalaya ane pAMDupatranA ullAparUpa sUtra vacananI jema=bhAvathI satya hovA chatAM dravyathI asatya evA kisalaya ane pAMDupatranA vArtAlAparUpa zAstravacanonI jema dravyathI satya evA utsavarUpa paNa prakRta vacanatA marIcikA vacananA, mizratano ayoga che. ane zuddhadravyathI ane azuddhabhAvathI mizratanA svIkAramAM marIcinuM vacana uccAraNanI apekSAe yathArtha hovAthI dravyathI zuddha che ane kapilane viparIta bodha karAvavAnA abhiprAyathI bhAvathI azuddha che te apekSAe marIcinA vacanamAM usUtramizratano svIkAra karAye chate, jinapUjAdimAM paNa mizratvanA abhyapagamano prasaMga che=jinapUjAdimAM paNa dravyathI hiMsA ane bhAvathI ahiMsArUpa mizra pakSanA svIkAratI Apatti che. 'AthathI pUrvapakSI kahe ke dezaviratinA abhiprAyathI mArI apekSAe mAre marIcie, satya kahevuM joIe. ane parivrAjakaveSatA abhiprAyathI kapilanI apekSAe asatya che=marIcino asatya kahevAno pariNAma che, e rIte bhAvanA bhedathI ja=marIcinA potAnA bhAvanA bhedathI ja, A=marIcinuM vacana, utsatramizra che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM te vacana barAbara nathI. AvA prakAranA bhAvano eka kALamAM asaMbhava che-potAnI apekSAe satya kahevAno bhAva ane kapilane viparIta bodha karAvavAno bhAva evA prakAranA be bhAvo eka sAthe asaMbhava che; kema ke upayogadvayanA yogapatA abhyapagamatuM apasiddhAMtapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke eka ja A=marIcito upadeza, samUhAlaMbana upayoga che. mATe utsumizra thaze. tene graMthakArazrI kahe che - to konI sAthe sUtranI sAthe ke sUtraviruddhanI sAthe, konuM sUtranuM ke sUtraviruddhanuM, mizrapaNuM thAya? A prakAranA graMthakAranA praznamAM pUrvapakSI kahe ke niyamathI padArthadvayanI apekSAvALuM A che=marIcinuM vacana che, ethI viSayabhedathI ekatra paNa mitratva che arthAt jitavacana anusAra karyuM ane kapilane mArA vezamAM dharmabuddhi thAya te rIte kahuM e rUpa padArthadvayanI apekSAvALuM marIcinuM vacana che. ethI viSayabhedane kAraNe ekatra paNa eka upayogamAM paNa, mizrapaNuM che. to graMthakArazrI kahe che - usUtra vaDe saryuM=je koI vacano zAstramAM utsutra kahyAM che te sarva usUtra nahIM kahevAya, paNa utsutramizra ja kahevAze; kema ke sarva paNa asatya abhiprAyanuM dharmIaMzamAM satyapaNuM che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ para dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 kema sarva asatya vacana dharmaaMzamAM satya hovAne kAraNe utsutramizra bane che ? temAM hetu kahe che - sarva jJAna dharmamAM abhrAnta che, prakAramAM vaLI viparyaya che. e prakAranA zAstrIya pravAdanI siddhi che=e prakAranA zAstrIya vacananI siddhi che. (ahIM pUrvapakSI kahe ke anya zAstravacano dharmIaMzamAM satya hovA chatAM prakAra aMzamAM mithyA che, mATe utsutra che. ane marIcinuM vacanamAM) to pachI prakAranA bhedathI mizrapaNuM thAo; kema ke eka ja vacanamAM satyAsatyabodhakatvAvacchinna prakAranA bhedathI uparakta abhiprAyano upazleSa hovAthI ujUtramizratvano saMbhava che marIcitA vacanamAM utsutramizratano saMbhava che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM kathana barAbara nathI; kema ke sUtra kathana aMzamAM abhiprAyanuM prAbalya hote chate anusUtranuM ane utsutra kathA aMzamAM tenuM prAbalya hote chate asatyanuM prabalapaNuM hote chate, usUtrano ja saMbhava hovAthI mithyA vyapadeza dvArA mizratvano avakAza che. anyathA=marIcinA vacanamAM usUtranuM prAbalya hote chate te vacanane mizra kahevAmAM Ave to, 'kriyamANa karAyuM nathI.' e prakAranA aMzamAM 'asatya boluM chuM. ane ItarAMzamAM= zAstranAM anya vacanomAM, "satya kahuM chuM. e prakAranA mithyA vyapadezathI bolatA jamAli anusArI sAdhuone paNa utsutra na thAya paraMtu usUtramizra thAya. ethI mahAna asamaMjasa thAya arthAt badhAnAM asatyavacanone usUtramizra svIkAravArUpa mahAna asamaMjasa thAya. bhAvArtha - pUrvamAM sthApana karyuM ke mithyASTinA guNo anumodya nathI e vacana usUtra che. tethI usUtrano tyAga karIne sarva jIvonA mokSane anukULa evA guNonI anumodanA karavI joIe. tethI mArgAnusArI mithyAdRSTinA guNonI anumodanA karavI joIe=mokSamArgane anukULa zuddhaprarUpaNA Adi guNonI anumodanA karavI joIe. jema pataMjali RSie akaraNaniyama Adi kahyA che te arthathI jinavacana anusAra che, tenI anumodanA karavI joIe. jo te guNonI anumodanA na thAya ema kahevAmAM Ave to te utsutra ja prApta thAya. mATe tenI anumodanA karavI joIe; kema ke thoDuM paNa utsutra bolIne marIcie ghaNAM duHkhone prApta karyA tema mithyAdRSTinA guNonI anumodanA thAya nahi tema bolavAthI saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya. jema marIcie kapilane "spaMdana' e pramANe kahIne koTAkoTi sAgaropama pramANa saMsAranA paribhramaNajanya duHkhane prApta karyuM. tethI je jIva mArgAnusArI mithyAdRSTinA guNonI anumodanAno lopa kare che ane tenA sthApana mATe aneka kuyuktinuM yojana kare che, tethI ghaNA utsutra kahenArA evA teone keTalo anartha thaze te kaMI kahI zakAya tema nathI. mATe saMsAranA paribhramaNathI bhaya pAmelA jIvoe bhagavAnanA vacanathI kaMI anyathA bolavuM ke karavuM joIe nahi ane mokSane anukULa je koI jIvomAM je je guNo che tenI anumodanA karavI joIe. tethI arthathI mokSane anukULa mithyAdRSTinA guNonI paNa anumodanA karavI joIe. ahIM=pUrvamAM kahyuM ke marIcie utsutra prarUpaNA karIne koTAkoTi saMsAra vadhAryo e viSayamAM, koIka mahAtmA kahe che - usUtrabhASaNathI anaMta saMsAra thAya che e pramANe zAstravacana che ane marIcine asaMkhya
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 saMsAranuM arjana thayeluM, tethI nakkI thAya che ke marIcie utsUtrabhASaNa karyuM nathI. paraMtu marIcinuM utsUtramizra vacana che. marIcinuM vacana utsUtramizra vacana kaI rIte che ? te pUrvapakSI batAve che - marIcie kapilane saMsAranuM svarUpa batAvyuM. te svarUpa sAMbhaLIne kapila dharmagrahaNa karavAne abhimukha thayo tyAre marIcie kapilane bhagavAne batAvelo sAdhudharma kevo che, tenuM yathArtha svarUpa batAvyuM. ane tevo sAdhudharma grahaNa karavA mATe tene bhagavAna pAse mokalyo. paraMtu karmanA doSane kAraNe kapilane bhagavAne batAvelo sAdhudharma grahaNa karavAno pariNAma thayo nahi. tethI pharI marIci pAse Ave che. tyAre pharI paNa marIci tene sAdhudharma batAve che; kema ke te zravaNathI paNa pharI tene sAdhudharmano ullAsa thAya. Ama chatAM kapila sAdhudharmane anabhimukha hovAne kAraNe pUche che ke 'tamArI pAse koI dharma che ke nahi?' ane AvazyakavRtti anusAra 'tamArA darzanamAM kaMI dharma che ke nahi?' tyAre marIci vicAre che ke pracura karmavALo be vakhata kahevAyA chatAM paNa A sAdhudharmane abhimukha nathI, mATe mAre ucita sahAya thAya tevo che. ema vicArIne ziSyanA lobhathI ane potAnAmAM dezavirati dharma che, e abhiprAyathI kahyuM ke - 'ahIM paNa thoDo dharma che.' marIcinA e vacanathI kapile pravrajyA grahaNa karIne kapila darzana pravatAvyuM, jenAthI kapilane, marIcine ane te darzananA anusaranArAone mahA anarthanI prApti thaI; kema ke te kapilanuM darzana kupravacanarUpa che. paNa marIcinuM vacana anaMtasaMsAranuM kAraNa thayuM nathI mATe utsUtramizra che; kema ke marIcino abhiprAya potAnI dezivaratine sAme rAkhIne kahevAno hato ane kapilanI apekSAe te viparIta bodhanuM kAraNa hatuM, mATe utsUtramizra vacana che. A prakAre koIka mahAtmA kahe che, te asat che; kema ke utsUtra kathananA abhiprAyathI pravRtta evA marIcinA vacananuM mAyAnizrita asatyarUpapaNuM che. mATe utsUtra che. Azaya e che ke ziSyanA lobhathI marIcie kapilane 'ahIM paNa thoDo dharma che' ema kahyuM tyAre parivrAjakaveSamAM tene dharmabuddhi thaze te prakAranA bodhapUrvaka te vacanaprayoga karela che. tethI kapilane ThagavArUpa mAyAno pariNAma ane vezamAM dharma nahIM hovA chatAM dharmane kahevAno pariNAma hovAthI asatya vacanarUpa che. je asatya vacana che te utsUtrarUpa che. vaLI, pUrvapakSIe je rIte marIcinI apekSAe satya che ane kapilanI apekSAe asatya che tema kahyuM te rIte utsUtramizra svIkAravAmAM Ave to bhagavAnanuM vacana paNa utsUtramizra thAya; kema ke bhagavAnanuM vacana bhagavAnanI apekSAe satya che. vaLI, bhagavAnanI bhaktivALA jIvonI apekSAe paNa satya che; kema ke temane yathArtha pariNamana pAme che. paraMtu pAkhaMDInI apekSAe bhagavAnanuM vacana asatya che; kema ke teone ekAMtadRSTithI pariNamana pAme che; chatAM bhagavAnanuM vacana utsUtramizra nathI, paraMtu zuddhaprarUpaNArUpa che, te pramANe marIcinuM vacana paNa utsUtramizra nathI, paraMtu utsUtra ja che ema kahevuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke bhagavAne 52ne asatya bodhanA abhiprAyathI kahyuM nathI, mATe utsUtra nathI ane
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 marIcie kapilane asatyabodhanA abhiprAyathI ja kahyuM che mATe utsutramizra ja che. tene graMthakArazrI kahe che ke jo A pramANe pUrvapakSI svIkAre to te marIcinuM vacana usUtra ja che, usUtramizra nathI; kema ke parane viparIta bodha karAvavAnA abhiprAyathI kahevAyelA adhyavasAyamAM bhagavAnanA vacanathI viparIta bodha karAvavAnuM ja tAtparya che, mATe utsutrarUpa ja che. vaLI, tene daDha karavA mATe yukti Ape che ke jema zAstramAM "kisalaya ane pAMDupatrAdinA paraspara vArtAlApanAM vacano che" te vacano dravyathI vicArIe to asatya che; kema ke kisalayAdi paraspara te rIte vArtAlApa kare nahi, topaNa te vacano dvArA AyuSyanI caMcaLatAdino bodha thAya che, jenAthI yogya jIvone bhagavAnanA vacananA tAtparyano ja bodha thAya che. tethI bhAvathI te vacano satya che mATe te vacanone satya ja svIkAravAM joIe. tema marIcinuM vacana dravyathI satya hovA chatAM kapilane viparIta bodha karAvanAra hovAthI bhAvathI asatya che. mATe jema kisalayAdinuM vacana mizra nathI, mATe utsutrarUpa nathI. tema marIcinuM vacana mizra nathI ane asatya che, mATe utsutra che. vaLI, jo pUrvapakSI kahe ke dravyathI marIcinuM vacana zuddha che; kema ke marIcinA paMthamAM kaMIka dharma che ane bhAvathI azuddha che; kema ke kapilane viparIta bodha karAvIne ziSya karavAno adhyavasAya hato. mATe marIcinA vacanamAM dravyathI zuddha ane bhAvathI azuddha Atmaka mizrapaNuM svIkArI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che - jo A rIte mizrapaNuM svIkAravAmAM Ave to jinapUjAdimAM paNa mizrapakSanA svIkArano prasaMga che; kema ke jinapUjAdinI kriyA dravyathI puSpAdinI hiMsArUpa hovAthI azuddha che ane bhagavAnanI bhaktinA pariNAmarUpa hovAthI zuddha pariNAmarUpa che. tethI hiMsAnI kriyArUpa dravyathI azuddha ane bhaktinA pariNAmarUpa bhAvathI zuddha evuM mizrapaNuM jinapUjAdi kRtyamAM prApta thaze. vastutaH jinapUjAdi kRtya vItarAganA guNone avalaMbIne thatA uttama bhAvarUpa hovAthI ekAMta zuddha dharmarUpa che, mizra nathI. tema marIcinA vacanamAM ziSyanA lobhathI jinavacanathI viparIta kahevAno adhyavasAya hovAthI asatya che. mATe marIcinuM vacana usUtra che, paraMtu usUtramizra nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke kisalayanA dRSTAMtathI jema graMthakArazrIe kahyuM tema marIcinA vacanamAM dravya-bhAvane AzrayIne mizrapaNuM nathI, paNa bhAvane AzrayIne ja mizrapaNuM che. kaI rIte bhAvane AzrayIne mizrapaNuM che ? te pUrvapakSI batAve che - potAnA dezaviratinA abhiprAyathI mAre satya kahevuM joIe e prakAre marIcino bhAva che, ane parivrAjaka veSamAM dharma che evI buddhi karAvavA arthe kapilanI apekSAe "mAre asatya kahevuM joIe" evo bhAva marIcine che. tethI marIcinA vacanamAM be prakAranA bhAvo che. temAM eka bhAva satyarUpa che ane anya bhAva asatyarUpa che, mATe marIcinuM vacana usUtramizra che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa6 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 tene graMthakArazrI kahe che - AvA prakAranA be bhAvano ekadA asaMbhava che; kema ke upayogadvayanA yogapadyanA svIkAranuM apasiddhAMtapaNuM che. tethI e phalita thAya ke marIcinA upayogamAM AtmavaMcanArUpa mAyAnA pariNAmathI yukta kapilane ThagavAno ja pariNAma hato, paraMtu satya bolIne jinavacananA pakSapAtanA bhAvarUpa satya pariNAma na hato. tethI te vacanane phakta dravyathI ja satya kahI zakAya. ahIM pUrvapakSI kahe ke eka ja samUhAlaMbana upayoga che. arthAt jema senAne joIne hAthI-ghoDAtmaka samUhAlaMbana upayoga hoya che tema "mAre kaMIka jinavacanAnusAra kahevuM che ane kaMIka kapilane parivrAjaka veSamAM dharmabuddhi thAya tevuM kahevuM che." tevo samUhAlaMbanarUpa eka upayoga che to graMthakArazrI pUrvapakSIne pUche che - konAthI konuM mizrapaNuM che ? arthAt jinavacanAnusAra kahevuM che, e abhiprAyathI asatyanuM mizrapaNuM che? ke kapilane viparIta bodha karAvavo che, tenAthI jinavacanAnusAra kahevAno pariNAma mizra che ? arthAt A baMnemAMthI koI prakAranuM mizra saMbhave nahIM, kema ke jinavacanAnusAra kahevAno pariNAma pUrvamAM hoya ane uttaramAM jinavacanathI viparIta asatya kahevAno pariNAma hoya to te prakAranA be upayogano samUha te samUhAlaMbana jJAna kahevAya. ane te be upayogo pUrva-uttara bhAvI hovAthI koInAthI koInuM mizraNa thaI zake nahi, paraMtu eka kAlamAM ja be upayoga hoya to ja te be bhAvano mizra bhAva thaI zake. ane eka kAlamAM paraspara viruddha be upayogo zAstramAM niSiddha che arthAt eka kAlamAM jinavacanAnusAra kahuM ane jinavacanathI viruddha kahuM evA be viruddha upayogano asaMbhava che. ahIM pUrvapakSI kahe ke marIcinuM A vacana niyamathI, padArthayanI apekSAvALuM che arthAt jinavacanAnusAra mArA dezavirati dharmane kaMIka dharma kahuM e rUpa eka padArtha apekSAvALuM che ane marIcine mArA vezamAM dharmabuddhi thAya e rUpa anya padArthanI apekSAvALuM che. ethI viSayabhedane kAraNe=be padArtharUpa viSayabhedane kAraNe, ekatra paNa marIcinA vacanamAM mizrapaNuM che. tene graMthakArazrI kahe che - A rIte be padArthane grahaNa karIne eka vacanane mizrapaNuM svIkAravAmAM Ave to je koI utsutravacano che te sarva mizravacana ja svIkAravAM paDaze. paraMtu koI usUtravacana jagatamAM nathI tema mAnavuM paDaze; kema ke je kaMI usUtravacana che, te sarva asatya vacanarUpa hovA chatAM dharmI aMzamAM satyarUpa che. kema dharma aMza satya che ? temAM yukti batAve che - "sarva jJAna dharmI aMzamAM abhrAnta hoya che, prakAra aMzamAM ja viparyaya hoya che e pramANe zAstrIya pravAda che. Azaya e che ke "A rajata che." ema dUravartI dekhAtI zaktine joIne koI kahe to "A" zabdathI ullekhya pUrvavartI dharmI padArtha che, je zuktirUpa che. jemAM zaktitvadharma che, te zuktitvadharmane badale rajatatvadharmathI teno bodha karyo. tethI rajatatva prakAra 'pha6 vastu e prakArano bodha thAya che. temAM rajatatva prakAra aMzamAM viparyaya che ane hUM rUpa dharmA aMzamAM te bodha yathArtha che. tethI te jJAnamAM jema dravyarUpa dharmI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 pa7 ane prakArarUpa dharma te bemAM mizrapaNuM che; kema ke dharmIno yathArtha bodha che ane prakArano viparIta bodha che. mATe te vacana asatya nathI paNa asatya mizra che. tema jeo je koI prakAranuM usUtra bole che temAM paNa dharmI aMzamAM te jJAna abrAnta che ane prakAra aMzamAM viparyAya che. mATe te usUtravacanane paNa mizra vacana svIkAravuM paDe. jema koI kahe ke "bhagavAnanI pUjAmAM hiMsA hovAthI pApa che." te vacana usUtrarUpa che, chatAM bhagavAnanI pUjA viSayaka te bodha yathArtha che ane adharmatva prakArathI te vacana asatya che. mATe pUjArUpa dharmaaMzamAM tenuM vacana satya che ane adharmasvarUpa prakAra aMza mithyA che. tethI bhagavAnanI pUjA pAparUpa che e vacana paNa utsutramizra mAnavAnI Apatti Ave. ane te rIte svIkArIe to kevala usUtra koI vacana nathI; paraMtu badhA utsutravacano mizravacana che, ema mAnavAno prasaMga Ave. pUrvamAM graMthakArazrIe pUrvapakSIne Apatti ApI ke viSayanA bhedathI eka vAkyaprayogamAM mizratva svIkArIne marIcinA vacanane utsutramizra kahevAmAM Ave to sarva utsutravacanane utsatramizra kahevAnI Apatti Avaze. tethI pUrvapakSI kahe ke to pachI prakAranA bhedathI ja marIcinA vacanamAM mizrapaNuM che; kema ke potAnA AtmAne satyabodhakatva prakAranA bhedathI uparakta ane kapilane asatyabodhatva prakAranA bhedathI uparakta evA abhiprAyanA upazleSavALuM marIcinuM vacana hatuM. tethI dharmI aMzamAM yathArtha hovA chatAM be prakAramAMthI eka prakArane AzrayIne satyarUpa che ane bIjA prakArane AzrayIne asatyarUpa che. mATe utsutramizra kahI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A prakAranuM vacana barAbara nathI; kema ke jo marIcine sUtra kathana aMzamAM prabala abhiprAya hoya to te vacana anusUtrarUpa bane che ane utsutra kathana aMzamAM prabala abhiprAya hoya to te utsutrarUpa ja bane che. mATe te vacanane mizra svIkAravAno avakAza nathI. Azaya e che ke marIcino Azaya bhagavAnanA vacanAnusAra ja kahevAno hoya to kapilane kadAca tevo bhrama thAya topaNa te vacana usUtrarUpa bane nahi. jema tIrthaMkaranI dezanAthI ekAMtavAdIone ekAMta bodha thAya che topaNa tIrthakaranuM vacana usUtrarUpa banatuM nathI. tethI jinavacanAnusAra kahevAno prabala adhyavasAya marIcine hota to, "kapilane kaI rIte yathArtha bodha thAya te rIte marIcie kahyuM hota." ane jo sUtranI viruddha kahevAno abhiprAya prabala hoya to marIcinA vacanamAM be prakAronI prApti hovA chatAM satyatva-asatyatva prakAronI prApti hovA chatAM, te marIcinuM vacana usUtrarUpa ja che; kema ke bhagavAnanA vacanane nirapekSa thaIne, ziSyanA lobhane vaza thaIne marIcie kapilane viparIta bodha karAvavAnA prabala abhiprAyathI te vacanaprayoga karelo che. tethI te utsutrarUpa ja kahI zakAya; kema ke jinavacanathI nirapekSa kahevAno pariNAma che. jo tevuM na mAno to jamAlimatanA anusaranArA paNa kriyamANe na kRtam' e prakAranuM utsutravacana kahe che, topaNa anya je kAMI upadeza Ape che te satya upadeza che. tethI temanA upadezane paNa ujUtramizra svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke 'kriyamANe na kRtam' e aMzathI asatya ane anya aMzathI satya, evo teo upadeza Ape che. Ama svIkArIe to moTuM asamaMjasa thAya; kema ke zAstramAM teone usUtrabhASI kahyA che tenA upalApano prasaMga che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 dharmaparIkSA nAga-2/gAthA-40 TIs: api ca 'idaM marIcivacanamutsUtramidhe' iti vadatA mUlata eva jainI prakriyA na jJAtA, yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchUtabhAvabhASAmAzritya kriyate sA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiva dazavaikAlikaniyuktyAdisiddhAnte pratipAditA parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhUktavibhAgavyAghAtaprasaGga iti na kiJcidetad itthaM ca marIcyapekSayA marIceranutsUtramevedaM vacanaM kapilApekSayA ca viparyAsabuddhijanakatvajJAne'pItthamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti parijJAnAbhAvAtkathaJcidanAbhogahetukamutsUtramiti vadato mAtA ca me vandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam, kiJca tasyotsUtrAbhogo nAsIdityapi duHzraddhAnaM, vyutpatrasya tasya tAdRzAspaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtrabhASaNamasaMbhavyeveti zaGkanIyaM, karmapariNatervicitratvAd aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnabhimatavidhiniSedhAvadhAraNA'kSamatvalakSaNaM notsUtrAbhogAbhAvAt, kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaGkalezAt, ata eva sphuTA'prarUpaNamapyasyAspaSTatAkhyajAtivizeSazAlinyutsUtraprarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttau - "utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt," yathoktaM - phuDapAgaDamakahaMto jahaThThiyaM bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo jarAmaraNamahoahI Asi / / tti / (upa.mAlA 106) / kiJca ihatti' dezaviratyabhiprAyeNaivoktamiti kuto nirNItam ? upadezamAlAvRttau 'kapila ! ihAnyatrApi' matsaMbaMdhini sAdhusaMbandhini cAnuSThAne dharmo'stIti bhaNanAt na ca tatra 'sAdhusambandhini' iti bhaNanena 'matsaMbaMdhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti' ityevAbhiprAya iti vAcyaM, jinadharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchan sa taM jagau / mArge jaine'pi dharmo'sti mama mArge'pi vidyate / / iti haimavIracaritravacanAtsvamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt svamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAcAralakSaNaM kApiladarzanameva tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasaMbandhena dharmamAtrameva nAsti kuto dezaviratyanuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtraparihAre'nyaliGgAdisiddhAbhyupagamAccAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiJcidetat / etena - 'kavilA itthaMpi' tti 'api' zabdasyaivakArArthatvAnirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge 'ihayaMpi' tti svalpastvatrApi vidyate, sa hyevamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinivartitaH - iti jJAnasAgara
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 sUrivacanamapi vyAkhyAtaM, tatrApi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAt na hi sAdhu zrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH saMbhavaduktiko'pIti vicAraNIyam / Che TIkArtha H avica * vidyArLIyam / ane vaLI, A 'marIcinuM vacana utsUtramizra che' e pramANe bolatA pUrvapakSI vaDe mULathI ja jainazAsananI prakriyA jJAta nathI. je kAraNathI sUtra-utsUtra vyavasthA=A sUtrAnusArI che ane A utsUtra che e prakAranI vyavasthA, zrutabhAvabhASAne AzrayIne karAI che ane te=zrutabhAvabhASA, satya, asatya ane anubhayarUpa hovAthI trividha ja dazavaikAlikaniryukti Adi siddhAMtamAM pratipAdana karAI che. vaLI, paranA abhiprAyathI=pUrvapakSI je pramANe marIcinA vacanane utsUtramizra kahe che te abhiprAyathI, mizrarUpa paNa tenI siddhi thaye chate=zrutabhAvabhASAnI mizrarUpe siddhi thaye chate, bhagavAta bhadrabAhu vaDe kahevAyela vibhAganA vyAghAtano prasaMga che. ethI A= pUrvapakSInuM vacana=marIcinuM vacana utsUtramizra che e vacana, artha vagaranuM che ane A rIte=pUrvamAM kahyuM ke marIcinA vacanane utsUtramizra kahenAra jainI prakriyA jANato nathI e rIte, marIcinI apekSAthI marIcinuM anusUtra ja A vacana che ane kapilanI apekSAe viparyAsabuddhi janakatvanuM jJAna hovA chatAM paNa=marIcine 'mAruM vacana kapilane viparyAsabuddhinuM janaka che' evuM jJAna hovA chatAM paNa, A rIte kahevAtuM A vacana mAruM utsUtra che=je rIte marIcie kahyuM e rIte kahevAtuM marIcinuM vacana utsUtra che, e prakAranA parijJAnano abhAva hovAthI kathaMcit anAbhogahetuka utsUtra che. e pramANe kahetAM pUrvapakSIne 'mArI mAtA vaMdhyA che' e prakAranA nyAyano ApAta=prApti, che, e pramANe jANavuM. vaLI, teno=marIcino, utsUtrano Abhoga=utsUtranuM jJAna na hatuM. e paNa duHzraddhAna che=mAnI zakAya tevuM nathI; kema ke vyutpanna evA tenA=bhagavAnanA zAsanamAM vyutpanna evA marIcitA, tAdeza aspaSTa vacanamAM paNa=pote kaI apekSAe ahIM dharma kare che ? teno spaSTa nirNaya na thAya paraMtu kapilane tevA prakArano bhrama thAya tevA aspaSTa vacanamAM paNa, utsUtratvanA pratyayanuM AvazyakapaNuM che. ane sAdhubhakta evA marIcine te prakAranA utsUtranuM bhASaNa=potAnA vezamAM kapilane dharmabuddhi karAve tevuM utsUtrabhASaNa, asaMbhavita che, ema zaMkA na karavI; kema ke karmapariNatinuM vicitrapaNuM che=ziSyanA lobhane utpanna kare tevA prakAranI karmapariNatinuM te prakAranuM vicitrapaNuM che, ke jethI sAdhubhakta evA paNa marIcine utsUtrapravRtti karAve tevuM vicitrapaNuM che, ane tyAM=pUrvamAM kahyuM ke marIcinA tevA aspaSTa vacanamAM paNa utsUtratva pratyayanuM AvazyakapaNuM che te vacanamAM, abhimatAnabhimatavidhi niSedhanA avadhAraNamAM akSamatvarUpa aspaSTapaNuM=bhagavAnane abhimatamAM vidhinuM avadhAraNa karavAmAM ane bhagavAnane anabhimata evA tridaMDI veSamAM dharmanA niSedhanuM avadhAraNa karavAmAM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 asamarthatvarUpa aspaSTapaNuM, utsavanA AbhoganA abhAvathI nathI=marIcine A mAruM vacana usUtra che evA jJAnanA abhAvane kAraNe nathI, paraMtu abhimata niSedha aMzamAM=tridaMDI veSa bhagavAnane dharmarUpe anabhimata che tenA viSedha aMzamAM, dezavidhinA AropanA prayojaka evA tathAvidha saMklezathI= kaMIka dharma che. e prakAranI dezavidhinA Aropano prayojaka evo marIcinA adhyavasAyamAM vartato tevA prakArano ziSya karavAno je saMkleza tenAthI, marIcitA vacanamAM aspaSTapaNuM hatuM tema avaya che. AthI ja-marIcinuM aspaSTa vacana tevA prakAranA saMklezathI thayuM che. AthI ja, spaSTa aprarUpaNa paNa AvuM marIcinuM, aspaSTatArUpa jAtivizeSazAlI utsavarUpa prarUpaNAmAM ja paryavasAna pAme che. te=marIcinuM usUtrabhASaNa aspaSTatArUpa jAtivizeSazAlI usUtrarUpa prarUpaNA che. te, pAkSika saptatikAnI vRttimAM kahevAyuM che - "usUtraprarUpaNAnuM saMsAranuM hetupaNuM hovAthI." e prakAranuM kA pachI pAkSikasaptatikAnI vRttimAM kahela vacananI "tho'thI sAkSI Ape che - "yathAsthita zAstravacanane spaSTa rIte pragaTa nahi kaheto puruSa bodhilAbhano nAza kare che. je pramANe vIra bhagavAnano jarAmaraNarUpa samudra vizALa thayo" (upadezamAlA gAthA-106) vaLI, 'tti dezaviratinA abhiprAyathI kahevAyuM che e pramANe pUrvapakSIe kevI rIte nirNaya karyo? arthAt pUrvapakSIno te nirNaya barAbara nathI; kema ke upadezamAlAnI vRttimAM, he kapila ! ahIM paNa ane anyatra paNa'=mArA saMbaMdhI ane sAdhu saMbaMdhI anuSThAnamAM paNa, dharma che. e pramANe kathana che ane tyAM upadezamAlAnI vRttimAM, 'sAdhu saMbaMdhI' e prakAranA kathanathI 'masaMbaMdhI dezavirati anuSThAnamAM dharma che." e prakArano abhiprAya ja che. ema na kahevuM; kema ke "jinadharmamAM ALasu evA kapilane jANIne ziSyane icchatA evA te=marIcie, tene=kapilane, kahyuM, 'jenamArgamAM paNa dharma che, mArA mArgamAM paNa vidyamAna che dharma vidyamAna che." te prakAranA haimavIracaritranA=hemacaMdrasUrIzvarajI viracita triSaSTizalAkApuruSacaritra parva-10 Atmaka vIracaritranA, vacanathI svamArgamAM paNa tenA vaDe dharmanuM kathana che. ane teno=marIcino, svamArga svaparigRhIta liMgAcArarUpa kapiladarzana ja che ane te mArgamAM= kApiladarzatarUpa mArgamAM, niyatakAraNatA vizeSa saMbaMdhathI=aMtaraMga rIte mokSane anukULa pariNAmarUpa dharmane niSpanna kare tevI niyatakAraNatA che jemAM tenA vizeSanA saMbaMdhathI, gharmamAtra ja nathI, to kaI rIte dezaviratianuSThAna hoya ? ethI usUtra ja A che tenA mArgamAM dharma che e vacana utsutra ja che, ethI aniyamanA abhiprAyathI-niyatakAraNatA svIkAryA vagara aniyamanA abhiprAyathI, AnA usUtranA parivAramAM marIcitA kRSi vacatanA utsavanA parihAramAM, anya liMgAcArAdi siddhano abhyapagama hovAthI cAritrAdinA paNa tyAM kapiladarzanamAM, abhyapagamatI Apatti che, ethI A= marIcie kapilane dezaviratinA abhiprAyathI "da e pramANe kIdhuM e, artha vagaranuM che. AnA dvAra-"kapila ! ahIM paNa che" e prakAranA kathanamAM "ga' zabdano "evakAra' artha hovAthI nirUpacarita kharekhara ahIM ja=sAdhumArgamAM ja, dharma che ane "ji" e vacanamAM svalpa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 61. vaLI ahIM paNa vidyamAna cheHkapiladarzanamAM vidyamAna che, ane te=kapila, A pramANe sAMbhaLIne tenI pAse ja=marIci pAse ja, pravrajita thayo ane marIci vaDe paNa A durvacanathI saMsAranI vRddhi karAI." e pramANe jJAnasAgarasUrinuM vacana paNa vyAkhyAna karAyuM; kema ke tyAM paNa= jJAnasAgarasUrinA vacanamAM paNa, mArgabhedanA abhiprAyathI ja=dezavirati dharmanA abhiprAyathI nahIM paraMtu svaparigRhIta liMgAcArarUpa marIcitA mArgavizeSanA abhiprAyathI ja, dharmanA bhedanuM abhiyAna che. dikaje kAraNathI, sAdhu-zrAvakamAM mArgabhedathI dharmabheda saMbhavatI evI uktivALo paNa nathI, e pramANe vicAravuM joIe. bhAvArtha TIkAnA prAraMbhamAM graMthakArazrIe kahyuM ke, keTalAka sAdhuo kahe che ke usUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa che. marIcine anaMtasaMsAranI prApti thaI nathI, mATe marIcinuM vacana usUtramizra che, paraMtu utsutra nathI. A prakAranuM koIkanuM vacana saMgata nathI te pUrvamAM sthApana karyuM. have graMthakArazrI api ='thI kahe che ke jeo ema kahe che ke marIcinuM vacana usUtramizra che, teo jinazAsananI prakriyAne mULathI ja jANatA nathI. kema jANatA nathI ? temAM graMthakArazrI yukti ApatAM kahe che - jainadarzananI prakriyAnusAra A vacana sUtrAnusArI che ke utsutrarUpa che te zrutabhAvabhASAne AzrayIne che. zrutabhAvabhASA satyarUpa, asatyarUpa ke anubhayarUpa che, paraMtu mizrarUpa nathI. jeo marIcinA utsutrarUpa vacanane usUtramizrarUpa kahe che teone zAstranuM parijJAna nathI, tethI teo mizrabhASAne zrutabhAvabhASAnA prakArarUpe svIkArIne marIcinA vacanane utsutramizra kahe che. Azaya e che ke vyavahAranayanA abhiprAya anusAra zAstramAM cAra prakAranI bhASA svIkArI che : satyabhASA, asatyabhASA, satyAsatyarUpa mizrabhASA ane anubhaya asatyAmRSAbhASA. tenuM kAraNa bAhya padArthane sAme rAkhIne vyavahAra pravarte che. tethI jeo bAhya padArthane yathArtha kahe che teo satyabhASA bole che. jeo bAhya padArthane viparIta kahe che teo asatyabhASA bole che. jeo azokavanane joIne "A azokavana che." ema bole che teo mizrabhASA bole che; kema ke te vanamAM azokavRkSa sivAya anya paNa koIka vRkSo che. ane "tuM A kArya kara' ityAdi vacanarUpa je bhASA che tene jeo bole che te asatyAmRSAbhASA che. vaLI, nizcayathI to be ja bhASA che. jinavacanAnusAra kathana hoya to te satyabhASA che ane viparIta kathana hoya to asatyabhASA che. tethI koIne koI kArya karavAnuM koI sAdhu kahetA hoya to te kathana jinavacanAnusAra hoya to anubhaya bhASAnuM paNa te vacana nizcayanayathI satyabhASAmAM aMtarbhAva pAme che ane anubhaya bhASAnuM te vacana jinavacanAnusAra na hoya to nizcayanayathI asatyabhASAmAM aMtarbhAva pAme che. vaLI, zrutabhAvabhASAmAM zrutajJAnanA upayogane AzrayIne bolAtI bhASAne grahaNa karela che. tethI je mahAtmA jinavacanAnusAra zrutanA upayogathI te bhASA bolatA hoya to te bhASA satyabhASA kahevAya che,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 je sUtrAnusAra bolAyela bhASA che. je mahAtmA jinavacananA sUtrathI viparIta zrutajJAnanA upayogamAM hoya teo je bhASA bole te asatyabhASA che ane te bhASA utsutrarUpa che. vaLI, je sAdhu koI prayojanathI jinavacanAnusAra "tuM A kArya kara !" ityAdi kahetA hoya to nizcayathI te satyabhASA hovA chatAM zrutabhAvabhASAne AzrayIne te anubhayabhASA che. tethI zrutabhAvabhASAne AzrayIne zrutakevalI pU. bhagavAna bhadrabAhasvAmIjIe je traNa vibhAga karyA che tenA ajJAnane kAraNe pUrvapakSI marIcinA vacanane utsutramizra kahe che, mATe te vacana arthavagaranuM che. A rIte jaina prakriyAnA ajJAnane kAraNe marIcinuM vacana usUtramizra che ema pUrvamAM kahyuM e rIte, koI anya kahe che ke marIcinI apekSAe marIcinuM vacana anusUtra che ane kapilanI apekSAe viparyAsabuddhi janakatvanuM marIcine jJAna hovA chatAM marIcine anAbhoga hato ke mAruM A vacana usUtra thaze. A prakAranuM koInuM vacana "mArI mAtA vaMdhyA che. tenA jevuM che arthAt asaMbaddha che; kema ke marIcine mAruM vacana kapilanI viparyAsabuddhinuM janaka che evuM jJAna hoya to temane usUtrano anAbhoga che tema kahI zakAya nahi; kema ke viparyAya buddhinuM janaka vacana ja utsutrarUpa che. vaLI, marIci zAstramAM vyutpanna che, tethI tene anAbhogathI utsutra che, tema kahI zakAya nahi; kema ke pote tevuM aspaSTa vacana bole topaNa A mAruM vacana usUtra che, tevo nirNaya vyutpanna evA marIcine avazya thAya. ahIM koI kahe ke marIcine sAdhu pratye bhakti che, tethI te utsutrabhASaNa kare nahi. tethI anAbhogathI ja marIcinuM utsutrabhASaNa che. tene graMthakArazrI kahe che - sAdhu pratyenA bhaktivALA paNa marIcine vicitra karmapariNatine kAraNe utsutrabhASaNa thayeluM che. Azaya e che ke marIci tattvanA jANakAra hatA ane temanAmAM sAdhu pratye bhakti hatI; chatAM ziSya karavAno abhilASa thayo, te lobhane vaza bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti karAve tevo karmano pariNAma vipAkamAM Avyo, tethI tattvanA jANa ane sAdhu pratye bhaktivALA jIva evA marIcithI paNa utsutrabhASaNa thayuM. vaLI, marIcie kapilane je utsutravacana kahyuM te aspaSTa kaheluM. te aspaSTatA abhimata aMzamAM vidhi sarvajJane abhimata aMzamAM vidhi, ane sarvajJane anabhimata aMzamAM niSedhanA nirNayane karavAmAM asamartha aspaSTa vacana hatuM tethI te utsutra ajJAnathI na hatuM, paraMtu bhagavAnane marIcinA vezamAM dharma abhimata na hato, tethI temAM bhagavAnanuM vacana dharmano niSedha kare che. te aMzamAM dharmanA vidhAnanuM AropaNa karavAnuM kAraNa bane tevo marIcimAM saMkleza vartato hato, tethI te saMklezarU5 rAgane vaza marIcie usUtrabhASaNa karyuM hatuM. mATe marIcinA vacanamAM aspaSTatArUpa jAtivizeSazAlI usUtraprarUpaNA che. tethI e prApta thAya ke "bhagavAnanI pUjAmAM dharma nathI." e prakAranuM vacana spaSTatA nAmanI jAtivALuM utsutra che. ane marIcinuM vacana aspaSTatA jAtivizeSavALuM usUtra che. jema sAvaghAcArye kahela ke jainazAsana anekAMtamaya che, temAM ekAMta grahaNa karavo joIe nahi. te vacana paNa aspaSTatA jAtivizeSavALuM utsutravacana che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 vaLI, pUrvapakSIe kahela ke marIcinuM vacana utsUtramizra che. ane temAM yukti Apela ke marIcie potAnAmAM rahelA dezaviratidharmane sAme rAkhIne 'thoDo ahIM dharma che' ema kahela ane kapilane viparyAsanuM kAraNa bane tevuM te vacana hatuM mATe utsUtramizra che. tene graMthakArazrI kahe che - 93 marIcie 'F' e pramANe je kahyuM, te dezaviratinA abhiprAyathI kahyuM che, te kevI rIte pUrvapakSIe nirNaya karyo ? arthAt pUrvapakSInuM te vacana yukta nathI; kema ke upadezamAlAnI vRttimAM marIcie je kahyuM teno artha karatAM kahe che ke 'mArA saMbaMdhI ane sAdhu saMbaMdhI anuSThAnamAM dharma che.' e pramANe marIcie kahyuM che. triSaSTizalAkApuruSacaritra parva-10mAM kahyuM che ke 'kapilane jinadharmamAM ALasu jANIne ziSyane icchatA marIcie kapilane kahyuM che ke jainamArgamAM paNa dharma che. ane mArA mArgamAM dharma che.' tethI e phalita thAya ke marIcie pote kalpanA karelA vezabhUta mArgamAM 'thoDo dharma che.' tema kahela che. marIcie je vezanI kalpanA karI che temAM leza paNa dharma nathI; kema ke 'sAdhu kaSAya vagaranA che ane huM kaSAyavALo chuM, mATe kASAyikavastrane dhAraNa karuM.' ityAdi kalpanA karIne marIcie te vezanI kalpanA karI che. te veSamAM dharmaniSpattinI niyatakA2NatA nathI, tethI tyAM dharma che tema kahevuM te utsUtravacana che. ' Azaya e che ke bhagavAne kahelo sAdhuno veza te te prakAranA dharmanI niSpattinA aMgarUpe te te prakAranA vastrAdi dhAraNanuM vidhAna kare che. tethI bhagavAne batAvela vidhi anusAra jeo rajoharaNa dhAraNa kare che te paNa jIvarakSAnI ucita yutanA dvArA AtmAmAM dharma niSpattinuM kAraNa che. te rIte sAdhunI sarva upadhi jeo samyag rIte dhAraNa karanArA che teomAM dharmaniSpatti pratye niyata kAraNa temanI sarva upadhi che. tethI AtmAmAM pragaTa thayelo dharma paNa niyatakAraNatAvizeSasaMbaMdhathI sAdhunA liMgamAM che. jyAre marIci vaDe kalpanA karAyelA vezamAM niyatakAraNatAvizeSasaMbaMdhathI koI prakArano dharma nathI. mATe temAM dezavirati anuSThAna che. e pramANe kahevuM te utsUtravacana che. ahIM pUrvapakSI kahe ke marIcinA vezamAM niyatakA2NatAvizeSasaMbaMdhathI dharma nahIM hovA chatAM aniyama abhiprAyathI dharma svIkArI zakAze. mATe tene dharma kahevAmAM utsUtranI Apatti nathI. tene graMthakArazrI kahe che - aniyama abhiprAyathI to gRhasthaliMgamAM, anyaliMgamAM paNa dharmasiddhi thAya che, tethI e abhiprAyathI to sarvatra dharma svIkArI zakAya. Ama svIkArIe to gRhasthanA vezamAM paNa dharma svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke zAstramAM anyaliMgAdi siddhane svIkAryA che. Ama svIkArIe to marIcinA vezamAM cAritranA svIkAranI paNa Apatti Ave. mATe pUrvapakSInuM vacana artha vagaranuM che. arthAt 'marIcie potAnA dezaviratinA abhiprAyathI 'ahIM thoDo dharma che' ema kahyuM e prakAranuM pUrvapakSInuM vacana artha vagaranuM che. vaLI, 'gvi'thI sthApana karyuM ke pUrvapakSInuM vacana artha vagaranuM che. e kathana dvArA jJAnasAgarasUrIzvarajI mahArAjanuM vacana paNa vyAkhyAta thAya che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 jJAnasAgarasUri mahArAje zuM kahyuM ? te spaSTa kare che - "he kapila ! 'sthaMpi' e prakAranA marIcinA vacanamAM 'a'i zabda evakAra arthamAM che. tethI 'tvameva' arthAt 'ahIM ja' e prakArano artha prApta thAya. ane ahIM ja eTale sAdhumArgamAM nirUpacarita arthAt vAstavika dharma che. ane 'hRpi' zabdathI ahIM paNa=potAnA mArgamAM paNa, svalpa paNa dharma vidyamAna che. e pramANe marIcie kahyuM. te sAMbhaLIne marIci pAse kapile pravrajyA grahaNa karI ane A durvacanathI marIcie saMsAranI vRddhi karI." A pramANe je jJAnasAgarasUri mahArAje kahyuM che temAM paNa mArgabhedanA abhidhAnathI ja dharmabhedanuM abhidhAna che arthAt sAdhumArgamAM jema dharma che tema marIcithI parigRhIta liMganA AcArarUpa mArgamAM dharma che e abhiprAyathI marIcie kathana karyuM che, paraMtu zrAvaka dharmane AzrayIne dharma che, tema kahela nathI; kema ke sAdhu ane zrAvakano mArga eka mokSamArga che temAM dharmabheda saMbhavato nathI. paraMtu sAdhumArgamAM pUrNadharma che ane zrAvakamArgamAM tenI sarakhAmaNIe kaMIka alpa dharma che. jyAre marIcie kahelA mArgamAM to leza paNa dharma nathI, chatAM tyAM dharma che tema kahela che. mATe marIcinuM vacana utsUtra ja che, ema jANavuM. TIkA H yattu marIcivacanamidamAvazyakaniryuktau durbhASitamevoktaM na tUtsUtramiti nedamutsUtraM vaktavyamiti kenaciducyate tadasat, durbhASitapadasyAnAgamikArthopadeze rUDhatvAt tadutsUtratAyA vyaktatvAt / taduktaM paMcAzasUtravRttvo: (12/17) 'saMviggoNuvaesaM Na dei dubbhAsiyaM kaDuvivAgaM / jANato taMmi tahA atahakkAro umicchattaM / / vyAkhyA : saMvigno=bhavabhIrurguruH, anupadezaM = naJaH kutsitArthatvena kutsitopadezamAgamabAdhitArthAnuzAsanaM, na dadAti=parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kimbhUtaH san ? ityAha - durbhASitamanAgamikArthopadezaM kaTuvipAkaM=dAruNaphalaM durantasaMsArAvahaM marIcibhave mahAvIrasyeva jAnan = avabudhyamAnaH, ko hi pazyannevAtmAnaM kUpe kSipatItyAdi / ' tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktaM - 'viparItaprarUpaNA unmArgadezanA, iyaM hi cturntaadbhrbhvbhrmnnhetumarIbAveriveti / " TIkArtha Hyttu marIcivacana . ...... marIdhyAveriveti / vaLI, marIcinuM A vacana AvazyakaniryuktimAM durbhASita ja kahevAyuM che, utsUtra nahIM. ethI A=marIcinuM vacana, utsUtra kahevuM joIe nahi e pramANe je koIka vaDe kahevAya che. te asat che=koIkanuM te kathata mRSA che; kema ke durbhASita padanuM anAgamika arthanA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 u5 upadezamAM rUDhapaNuM hovAthI tenI utsutratAnuM durbhASita vacananI ujUtratAnuM vyaktapaNuM che. te durbhASita vacana utsutra arthamAM che te, paMcAzakasUtra ane vRttimAM kahevAyuM che - kavipAkavALA durbhASita vacanane jANatA saMvigna sAdhu anupadeza kutsita upadeza, Ape nahi. tama=saMgni guru upadezaka hote chate, tathA="tame jema kaho cho tema che te prakAre prayoga zrotAe karavo joIe. atathAkAra mithyAtva ja che=saMvigsa gurunA upadezamAM koI zrotA tathAkAra na kare to mithyAtvanI ja prApti che." vyAkhyA=uddharaNanI vyAkhyA, saMvigna=bhavabhIru guru, anupadeza na Ape. ema anvaya che. anupadeza padamAM nagna zabdanuM kutsitArthapaNuM hovAne kAraNe kutsita upadezane=AgamathI bAdhita arthavALA anuzAsanane bIjAne kare nahi. ane tenA dAnamAM anupadezanA dAnamAM saMvignatvanI hAnino prasaMga che. kevA prakAranA chatA anupadeza na Ape ? tethI kahe che - marIcinA bhavamAM mahAvIranI jema kavipAkavALA=dAruNaphalavALA duraMta saMsArane lAvanAra, durbhASita=anAgamika arthopadezane, jANato saMvijhapAkSika anupadezane Ape nahi, ema avaya che. kema jANato anupadeza Ape nahIM? tethI kahe che - joto evo koNa potAne kUvAmAM nAMkhe ? ItyAdi." ane zrAvakadinakRtyavRttimAM paNa kahevAyuM che - "viparIta prarUpaNA unmArga dezanA che. A cAra aMtavALA adabhra bhavabhramaNano hetu=atyaMta bhavabhramaNano hetu marIci AdinI jema che." tti' zabda zrAvakadinakRtya vRttinI samAptimAM che. TIkA : dharmaratnaprakaraNasUtravRttyorapyuktaM - "aisAhasameyaM jaM ussuttaparUvaNA kaTuvivAgA / jANaMtehi vi dijjai Niddesso suttabajjhatthe / / 101 / / jvalajjvAlAnalapravezakArinarasAhasAdapyadhikamatisAhasametadvarttate, yadutsUtraprarUpaNA=sUtranirapekSadezanA, kaTuvipAkA dAruNaphalA, jAnAnaiH avabudhyamAnairapi dIyate vitIryate, nirdezo-nizcayaH, sUtrabAhye jinendrAnukte, artha= vastuvicAre / kimuktaM bhavati ? dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM patto / mamitro kroDAkoDI sArasariVIdhanA | (nA.ni. 428) ussuttamAyaraMto baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAra 2 pavaDu mAyAmoe va vyak ya (35.mA. 228)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ uka dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyayamAillo / saDhasIlo a sasallo tiriAuM baMdhai jIvo / / ummaggadesaNAe caraNaM NAsaMti jiNavariMdANaM / vAvaUUvaMsaUT vastu ne hu najhma tArasA DuM 1 (prava.sa. 646) ityAdyAgamavacanAni zrutvApi svAgrahagrastacetaso yadanyathA'nyathA vyAcakSate vidadhati ca tanmahAsAhasameva, anarvAkpArAsArasaMsArApArapArAvArodaravivarabhAvibhUriduHkhabhArAGgIkArAd / / " iti / / TIkArya : gharmaratnakara ..... tumArIvAiita | dharmaratnaprakaraNa sUtra ane vRttimAM paNa kahevAyuM che - "je kAraNathI utsutra prarUpaNA kaTTavipAkavALI jANatA paNa puruSa vaDe sUtrabAhya arthamAM nirdeza=nizcaya, apAya che. te kAraNathI A sUtrabAhya arthamAM apAyelo nirdeza, atisAhasa che. 101." vyAkhyA : baLabaLatA agnimAM praveza karanAra puruSanA sAhasathI paNa atisAhasa A AgaLa batAve che e, varte che. je kAraNathI usUtra prarUpaNA=sUtra nirapekSa dezanA, kavipAkavALIHdAruNaphaLavALI, jANanAra paNa puruSa vaDe sUtrabAhya arthamAM=bhagavAne nahIM kahelA vastuvicAramAM, nirdeza=nizcaya, apAya che. zuM kahevAyeluM thAya che ? eka durbhASita vaDe marIci duHkhasAgarane pAmyo, koTAkoTi sAgaropama bhamyo." (Avazyakaniyukti gAthA-438). "usUtrane Acarato jIva atyaMta cIkaNAM karmo bAMdhe che. saMsAravRddhi kare che ane mAyAmRSAvAda kare che." (upadezamAlA gAthA-221) unmArgadezaka, mArganAzaka, gUDha hadayane kAraNe mAyAvALo, zaThazIlavALo, sazalya evo jIva tiryaMcAyu bAMdhe che." unmArga dezanAthI vyApaka darzanavALA jinendra saMbaMdhI cAritrano nAza kare che. tevA prakAranA teo jovA mATe yogya nathI." (pravacanasAroddhAra gAthA-646) ItyAdi AgamanAM vacano sAMbhaLIne paNa svAgrahagrasta cittavALo je anyathA-anyathA bole che ane kare che. te mahAsAhasa ja che; kema ke Adi ane aMta vagaranA saMsAra rUpI udaranA vivartabhAvI evA ghaNA duHkhanA bhArano aMgIkAra che." 'tti' zabda dharmaratnaprakaraNanI vRttinI samAptimAM che. TIkAH tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanAdhikAre proktaM -
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 "etAsu cotsUtrabhASaNArhadgurvAdyavajJAdimahatyAzAtanA'nantasaMsArahetuzca sAvadhAcAryamarIcijamAlikUlavAlakAderiva / yataH ussuttabhAsagANaM bohiNAsoM aNaMta saMsAro / pANaccae vi dhIrA ussuttaM tA Na bhAsaMti / / titthayarapavayaNasuaM AyariaM gaNaharaM mahiDDiyaM / / " ityAdi / tathA yogazAstravRttAvapyuktaM- 'bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTI yAvad bhave bhrAntastatkAnyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiH ?' iti / tathA tatraiva 'alpAdapi mRSAvAdAd' ityasya vyAkhyAyAmalpasyApi mRSAvAdasya mahAnarthahetutve saMmativacanamidamupadarzitaM - "ahaha sayalannapAvA vitahapannavaNamaNumavi duraMtaM / jaM marIibhavauvajjiyadukkayaavasesalesavasA / / surathuaguNovi titthaMkarovi tihuaNaatullamallo vi / govAihiM vi bahuso kayatthio tijayapahU taM si / / " tti / "thIgobaMbhaNabhUNaMtagAvi kei iha daDhappahArAI / bahupAvA vi ya siddhA siddhA kira taMmi ceva bhave / / " tti / TArtha :tathA ..... bhave / / " tti / bhane zrAmitimai mAzAtA marimA vAyu cha - "ane AmAM pUrvamAM varNana karAyelI AzAtanAmAM, usUtrabhASaNa, arihaMtanI avajJA, gurnAdinI avajJAdi moTI AzAtanA che. ane anaMtasaMsArano hetu che. sAvaghAcArya, marIci, jamAli, kulavAlakAdinI jema. je kAraNathI, usUtrabhASaka jIvone bodhino nAza ane anaMtasaMsAra che. te kAraNathI dhIra puruSo prANanA tyAgamAM paNa utsutra bolatA nathI. tIrthaMkara, pravacana, zrata, AcArya, gaNadhara, mahaddhika ItyAdinI (AzAtanA karato bahu vakhata anaMtasaMsArI thAya cha.)" tyA. ane yogazAstra vRttimAM paNa kahevAyuM che - "bhagavAna paNa bhuvananA guru unmArganI dezanAthI koTAkoTi sAgaropama sudhI bhavamAM bhamyA. to svapApanA pratIkAra karavA mATe asamartha evA anyonI kaI gati ?" 'iti' zabda yogazatina thatanI samAptimA cha.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA nAga-2/gAthA-40 ane tyAM jaEyogazAstranI vRttimAM ja, "alpa paNa mRSAvAdathI" e prakAranI AtI vyAkhyAmAM alpa paNa mRSAvAdanA mahAnarthanA hetupaNAmAM A saMmati vacana batAvAyuM che - "are re, sakala anya pApathI aNu paNa viparIta prarUpaNA duraMta che. je kAraNathI marIcinA bhavathI upArjita duSkata avazeSanA lezathI devathI stutiguNavALA paNa, tIrthaMkara paNa, traNa bhuvanamAM atulya malla paNa traNa bhuvananA prabhu evA tame govALiyAdithI paNa bahu vakhata kadardhita thayA cho." 'tti' za6 yogazAstravRttimA thanI samAptimA cha. "strI, go=gAya, brAhmaNa ane bALakanA nAza karanArA paNa ahIM keTalAka dRDhaprahArI Adi bahu pApovALA paNa siddha thayA ane kharekhara te ja bhavamAM siddha thayA." 'tti' za6 62nI samAptimA che. TIkA: tathopadezaratnAkare'pi proktaM - "tathA keSAJciddezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA paraM kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sApi puranirddhamanajalatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivotsUtralezaprarUpaNenApi sarve'pi guNA yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAt / yadAgamaH 'dubbhAsieNa ikkeNa0" ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktaM - "kecid gurava AlaMbanaM vinaiva satataM bahutarapramAdasevitayA kucAritriNaH dezanAyAmapyacAturyabhRtazca, yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH yathA vA marIciH 'kavilA itthaMpi ihayaMpi' ityAdi dezanAkRd / dezanAyAzcAturyaM cotsUtraparIhAreNa samyak sabhAprastAvaucityAdiguNavattvena ca jJeyam / / " (taTa0 1, aM0 2, ta0 11) ityAdi / yattu kazcidAha 'utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIcervacanaM na kevalamutsUtraM kintUtsUtramizram' iti tanna, evaM sati 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao bahumaou / ' tti SaSThapaJcAzaka (33) vacanAd 'ya eva bhAvalezo bhagavadbahumAnarUpo dravyastavAd bhavati, sa eva bhagavato mukhyavRttyA'numataH' ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavadbahumatatvApatteH, tasmAllezapadamapakarSAbhidhAyakaM na tu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyam / syAdayamabhiprAyaH 'dharmasyApi hyazubhAnubandhAdityAha - 'dhammo vi sabalao hoi' ityAdinA zAstre zabalatvamucyate, zabalatvaM ca mizratvameva, (iti) marIcivacanasyApi kudarzanapravRttyA'zubhAnubandhAnmizratvamaviruddhaM, kudarzanapravRttereva tasya saMsAravRddhihetutvenAvazyakacUrNAvuktatvAditi so'yaM durabhiprAyaH, yata itthaM sati phalata evedamutsUtraM syAnatu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtraM, utsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti yatkiJcidetat / TIkArtha: tathopadezaratnAkare'pi ..... yatkiJcidetat / tathA GTezalAmai vAyu cha - "32415
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 GG dezanA vaLI prastAvanA-aucityAdi sarva guNathI subhaga che. paraMtu kevala usUtra prarUpaNAnA dUSaNathI kalita che. te paNa nagaranA nirdhamAna jala=gaMdA pANI, tulya che; kema ke amedhyanA lazathI gaMdakInA lezathI, nirmala jalanI jema usUtra lezanI prarUpaNAthI paNa sarva paNa guNo je kAraNathI dUSaNatAnI jema prApta thAya che; kema ke tenuM=usUtranuM viSamavipAkapaNuM che. je kAraNathI Agama che - 'eka durbhASita vaDe..." ItyAdi. ane tyAM jasupadezaratnAkaramAM ja, pradezAttaramAM kahevAyuM che - "keTalAka guruo AlaMbana vinA ja satata bahutarapramAdasevIpaNAthI kucAritra che ane dezanAmAM paNa acAturyane dhAraNa karanArA che. je pramANe tevA prakAranA pArzvastha Adi. athavA je pramANe marIci, he kapila ! ahIM paNa ane ahIM paNa ItyAdi dezanAne karanAra; ane usUtranA parihArathI ane samyapha sabhAnA prastAvanAnA aucityAdi guNavAnapaNAthI dezanAnuM cAturya jANavuM." (taTa 1, aM. 2, tA. 11) ItyAdi. usUtra leza vacananA sAmarthyathI ja pratIta thAya che ke marIcinuM vacana kevala usUtra nathI, paNa usUtramizra che. e pramANe je vaLI koIka kahe che, te barAbara nathI; kema ke Ama hote chate usUtra lezanA baLathI marIcinuM vacana usUtramizra pUrvapakSe svIkAryuM ema hote chate, 'je ja bhAvaleza che dravyastavamAM bhAvaleza che, te ja bhagavAnane bahumata che. e pramANe chaThThA paMcAzakanA vacanathI je bhAvaleza bhagavAnanA bahumAnarUpa dravyastavathI thAya che te ja mukhya vRttithI bhagavAnane bahumata che. e prakAranA arthatI pratipatti hote chate tyAM=bhagavAnanA bahumAne kahetArA vacanamAM, bhAvalezane abhAvamizritIkakutsita bhAvamizritanI, bhagavad bahumatatvanI Apatti che. te kAraNathI=usUtra leza zabdathI utsutramizritanI prApti thaI zake nahIM tema pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM te kAraNathI, leza pada=usUtralezamAM raheluM leza pada ane bhAvalezamAM raheluM leza pada, apakarSanuM abhidhAyaka che, paraMtu mizritatvanuM abhidhAyaka nathI, e pramANe jANavuM. A abhiprAya thAya - 'dharmano paNa azubha anubaMdha hovAthI ethI kahe che - "gharma paNa zabala thAya che." ItyAdi dvArA zAstramAM dharmanuM paNa zabalapaNuM kahevAya che. ane zabalapaNuM mizrapaNuM che, ethI kudarzananI pravRtti hovAne kAraNe azubha anubaMdha hovAthI marIcikA vacananuM paNa mizrapaNuM aviruddha che. ahIM prazna thAya ke marIcinA vacanathI kudarzananI pravRtti thaI e kevI rIte nakkI thAya ? temAM hetu kahe tenI kudarzananI pravRttinuM ja saMsAranI vRddhinA hetupaNAthI Avazyaka cUNimAM uktapaNuM che. te ArasyAthI mAMDIne je pUrvapakSIno abhiprAya batAvyo te A, durabhiprAya che. je kAraNathI Ama hote chate kudarzananI pravRttine kAraNe marIcinuM vacana usUtramizra che ema svIkAra karAye chate, phaLathI ja A=marIcinuM vacana, usUtramizra thAya, paraMtu svarUpathI nahIM. A marIcinuM vacana, svarUpathI paNa utsutra kahevAya che. ane usUtrapaNuM hovAthI ja saMsArano hetu che. ethI A pUrvapakSInuM kathana, yatkiMcit che arthavagaranuM che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 TIDA : ata eva zrAddhapratikramaNasUtracUrNAvapi 'paDisiddhANaM karaNe' iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNAM vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitvena marIcireva dRSTAntatayopadarzitaH / tathAhi ussaggavavAyAisu kuggaharUvA muNeyavvA / / piMDaM asohayaMto acarittI ittha saMsao Natthi / cArittaMmi asaMte savvA dikkhA niratthiyA / / evaM ussaggameva kevalaM paNNave / avavAyaM ca ceiapUA kajjA jaiNA vi hu vayarasAmiNavva kila / anniyasuasUriNa va nIAvAse vi na hu doso / / "vivarIaparUvaNAe ya'tti, 'ca'zabdaH pUrvApekSayA 'vivarIaM vitahaM ussuttaM bhaNNai, parUpaNA pannavaNA desanatti Ne pajjAyA' viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA, tasyAM satyAM pratikramaNaM bhavati, sA caivaM rUpA sivAyama samae parUvaNegaMtavAyamahigicca / tahA liMgAvasesamittevi vaMdaNaM sAhuNA vi dAyavvaM / 'mukkadhurA saMpAgaDa sevI' iccAi vayaNAo / / ahavA dharmaparIkSA bhAga - 2 | gAthA- 40 pAsatthosannahAchaMde kusIle sabale tahA / diTThIe vi ime paMca goyamA na nirakkhie / / -O jo jahAvAyaM na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno / vaDDhei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo / / (piM.ni. 186, upa. mA. 504 ) dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM patto / bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijjANaM / / " ( A. ni. 438) iccAi Nicchayameva purao karei / kiriyA kAraNaM (mokkhassa) na nANaM, nANaM vA na kiriyA, kammaM pahANaM na vavasAo, vavasAo vA na kammaM, egaMteNa NiccamaNiccaM vA davvamayaM pajjAyamayaM vA sAmannarUvaM visesarUvaM vA vatyuM payAsei, evaMvihA egaMtavAyappahANA parUvaNA vivarIyaparUvaNA bhavai, ao tesiM paDikkamaNaM ti cauttho heU, iyamayuktatarA durantAnantasaMsArakAraNaM yaduktamAgame
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArca - atta ... sAsarithiMAnuM !AthI ja marIcinuM vacana svarUpathI usUtra che AthI ja, zrAddhapratikramaNanI cUNimAM paNa paDisiddhANaM karaNe' e prakAranA vacananA vyAkhyAnamAM viparIta prarUpaNAno vibhAga karIne tatkRta azubha phaLabhAgIpaNAthI=viparIta prarUpaNA kRta azubha phaLane bhogavavApaNAthI, marIcine ja daSTAMtapaNAthI batAvAyo che. te A pramANe - "viparItaprarUpaNAthI "gha' e zabda pUrva apekSAe che=viparIta prarUpaNAnI pUrvanA paDisiddhANaM karaNe' ItyAdi traNa vacananA samuccayanI apekSAe che. "viparItaprarUpaNA' e zabdamAM viparIta, vitatha, usUtra kahevAya che. prarUpaNA pannavaNA, dezanA e paryAyo che. viparIta evI prarUpaNA te viparIta prarUpaNA che. te pote chate pratikramaNa thAya che. ane te=viparIta prarUpaNA, AvA svarUpavALI che - "syAdvAdamaya zAstramAM ekAMtavAdane AzrayIne prarUpaNA utsarga-apavAda AdimAM kugraharUpa jANavI. te ekAMta prarUpaNA utsarga viSayaka batAve che - "piDane nahIM zodhana karato acAritrI che. emAM saMzaya nathI, cAritra nahIM hote chate sarve dIkSA nirarthaka che." e pramANe kevala utsargane ja prajJApana kare che. apavAdane AzrayIne ekAMta prarUpaNA batAve che - "caityapUjA vajasvAmInI jema yatie paNa karavI joIe, aNikAputraAcAryanI jema nityavAsamAM paNa doSa nathI." "ane liga avazeSamAtramAM paNa sAdhue paNa vaMdana karavuM joIe; kema ke "mukta dhurAvALA, saMprakaTasevI' ityAdi vacano che." athavA "pArzvastha, utsala, yathAchaMda, kuzIla, zabala he gautama ! A pAMcane paNa dRSTithI nirIkSaNa karavuM joIe nahi." "je yathAvAdane karato nathI. tenAthI anya mithyAdaSTi koNa che ? arthAt te mahA mithyAdRSTi che." kema mahAmithyASTi che ? te spaSTa kare che - paranI zaMkAne karato mithyAtva vadhAre che. (piMDalithukti gAthA-186, upadezamAlA gAthA-504) ItyAdi=chellI be gAthAmAM kahyuM e, nizcayane ja AgaLa kare che. te ekAMtavAda che, ema avaya che. kriyA kAraNa che=mokSanuM kAraNa che, jJAna nahi; athavA jJAna mokSanuM kAraNa che, kriyA nahi; karma pradhAna che phalaprApti pratye karma kAraNa che, prayatna nahi; athavA vyavasAya pradhAnakAraNa che, karma nahi; ekAMtathI nitya athavA anitya athavA dravyamaya, paryAyamaya, athavA sAmAnya ke vizeSarU5 vastune prakAze che. AvA prakAranI ekAMtavAda pradhAna prarUpaNA viparIta prarUpaNA che. AthI teonuM viparIta prarUpaNAonuM, pratikramaNa e cotho hetu che. A=viparIta prarUpaNA, ayuktatara che, duraMta, anaMtasaMsAranuM kAraNa che. je kAraNathI AgamamAM kahevAyuM che. 'eka durbhASitathI marIci dukhasAgarane pAmyo. koTAkoTi sAgaropama bhamyo. (Avazyakaniyukti gAthA-438)
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkA : atra kazcidAha - 'nanvatra durantAnantazabdau duHkhalabhyAntatvenA'ntAbhAvena cAsaMkhyAtAnantAbhidhAyako viruddhArthAviti kathametadupapattiriti, sa bhrAntaH / "vaNassaikAyamaigao uvakosaM jIvo u saMvase / ttimaviDuraMta sarva jokhama! mA pamAyaNa II" (uttara. 20) ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantazabdasya darzanAd durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhAbhAvAd, itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve marIcidRSTAntopanyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyuktataratvopanayanAbhiprAyeNa nirasanIyA / TIkArya : satra...nirasanIyA ! ahIM zrAddhavidhi pratikramaNasUtranI cUNinA uddharaNamAM AvazyakatirthaMktinuM uddharaNa ApyuM tenA pUrve kahyuM ke, A viparIta prarUpaNA durata anaMtasaMsAranuM kAraNa che. emAM, koIka kahe che - ahIM AvazyakacUNimAM, duraMta ane anaMta zabdo duHkhalabhya aMtapaNAthI ane aMtanA abhAvathI asaMkhyAta ane anaMta abhidhAyaka viruddha che. ethI kevI rIte enI upapati=saMgati, thAya? te bhrAta che; kema ke "vanaspatikAyane pAmelo jIva utkRSTathI anaMta duraMtakAla saMvAsa kare, (mATe) he gautama ! tuM eka samaya paNa pramAdI na thA." (uttarAdhyayanasUtra gAthA-10). ItyAdimAM anaMta zabdanA samAtAdhikaraNa evA duraMta zabdanuM darzana hovAthI durata anaMta vacananuM atizayita anaMtanuM vAcakapaNuM hovAthI=ati kharAba evA anaMtanuM vAcakapaNuM hovAthI, virodhano abhAva che. Ama hote chate duraMta anaMta zabda atizayita anaMtanuM vAcaka che ema pUrvamAM sthApana karyuM ema hote chate, viparIta prarUpaNAnuM duraMta anaMtasaMsAranA kAraNapaNAmAM marIcitA dAMtanA upacAsanI sAkSAt tenA asaMkhyAta bhAvavAcaka evA pramANanI sAthe virodha hovAne kAraNe anupapati vaLI tenA=viparIta prarUpaNAtA, duraMta anaMtasaMsAranA kAraNatvathI upalakSita ayuktataratvanA upanayananA abhiprAyathI lirAsa karavI. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe atyAra sudhI sthApana karyuM ke marIcinuM vacana usUtramizra nathI, paraMtu utsutrarUpa che. tyAM koIka kahe che -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 marIcinuM A vacana AvazyakaniryuktimAM durbhASita kahevAyuM che, usUtra kahevAyuM nathI. mATe marIcinA vacanane utsutrarUpa kahI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM vacana mithyA che; kema ke durbhASita vacana ja AgamathI viruddha arthane kahenAruM che, mATe tene utsutra ja kahevuM joIe. temAM graMthakArazrIe paMcAzakavRttinI sAkSI ApI. tyAM durbhASita vacanano artha vRttikAre anAgamika ryo che ane temAM marIcinuM dRSTAMta Apela che. tethI nakkI thAya che ke durbhASita vacana utsutrarUpa che. vaLI, zrAvakadinakRtyanA vacanathI paNa marIcinuM vacana unmArga dezanArUpa che tema siddha thAya che. vaLI, dharmaratnaprakaraNamAM paNa kahyuM che ke baLatA agnimAM paDanArA puruSanA sAhasa karatAM adhika sAhasa sUtranirapekSadezanA che ane temAM marIcinuM dRSTAMta Apela che. tethI phalita thAya che ke marIcinuM vacana usUtrabhASaNarUpa ja che. vaLI, upadezamAlAnA sAkSIpAThamAM paNa kahyuM che ke usUtranI AcaraNA karanAro cIkaNAM karmane bAMdhe che, mAyAmRSAvAda kare che ane saMsAranI vRddhi kare che. tethI phalita thAya che ke marIcinuM usUtravacana cIkaNAM karmabaMdhanuM kAraNa hatuM, mAyAmRSAvAdarUpa hatuM ane saMsAranI vRddhinuM kAraNa hatuM. vaLI, dharmaratna prakaraNanI sAkSImAM kahela che ke unmArganI dezanAthI, mArganA nAzathI, gUDhahRdayavALI mAyAthI, zaTha svabhAvathI ke zalyapaNAthI jIva tiryaMcA, bAMdhe che. tethI phalita thAya ke unmArganI dezanA saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. vaLI, unmArganI dezanAthI cAritrano nAza thAya che. utsutraprarUpaNA karanArA jIvo jovA yogya nathI. A badhAM Agamavacano sAMbhaLIne paNa svAgrahanA cittavALA je anyathA-anyathA kahe che=marIcinuM vacana durbhASita che, usUtra nathI e pramANe je anyathA-anyathA kahe che, te mahAsAhasa ja che; kema ke tenAthI to saMsAranA paribhramaNanI ja prApti che. vaLI, zrAddhavidhi prakaraNamAM paNa AzAtanAnA adhikAramAM usUtrabhASaNAdine anaMtasaMsAranuM kAraNa kahela che temAM marIcine dRSTAMta batAvela che. mATe marIcinuM vacana utsutra nathI, tema kahevuM ucita nathI. vaLI, yogazAstranI vRttimAM paNa kahyuM che ke vIraprabhu unmArganI dezanAthI koTAkoTi sAgaropamakALa saMsAramAM bhamyA. tethI paNa nakkI thAya che ke marIcinuM vacana usUtrarUpa che. vaLI, yogazAstranI vRttimAM kahyuM che ke badhAM pApothI viparItaprarUpaNA atyaMta mahApApa che. marIcinA bhavamAM bhagavAne tene sevIne je pApa prApta karyuM tenAthI carama bhavamAM govALiyAthI paNa kadarthanA pAmyA, mATe marIcinuM vacana usUtrarUpa che. bhagavAne marIcinA bhavamAM jo usUtra prarUpaNA na karI hota to bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAne kAraNe zIdhra saMsArano aMta karata, eTaluM ja nahi paNa utsutrane kAraNe je malinatA utpanna thaI tenA kAraNe pachInA bhAvomAM je cIkaNAM karmo bAMdhyA, te cIkaNAM karmonAM phaLarUpe caramabhavamAM paNa govALiyAthI je kadarthanA bhagavAnane prApta thaI, te sarva thAta nahi. tethI utsutra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 prarUpaNAnA phaLarUpe devothI paNa pUjya evA vIra bhagavAnane govALiyA jevI tuccha vyaktiothI paNa kadarthanAnI prApti thaI. vaLI, upadezaratnAkaramAM kaheluM che ke koI sAdhu prastAvane ucita evA sarva guNothI yukta suMdara dezanA karatA hoya Ama chatAM kevala usUtradUSaNathI kalaMkita thayelI hoya to teonI dezanA azucithI yukta jala tulya che. tethI e prApta thAya ke prastAvane ucita dezanAkALamAM mahAsaMvegathI yukta jIvonI yogyatAnusAra upadeza ApIne te sAdhu anekane saMsArasAgarathI tAre che. jema marIcie tridaMDInA vezanI kalpanA karyA pachI paNa ghaNA jIvone zuddha mArganI dezanA ApIne saMyamamArge pravartAvyA che; Ama chatAM ziSyanA lobhathI usUtradoSathI kalaMkita temanI dezanA thavAthI pUrvanA karAyelAM sarva zubha bhAvo ane zubha kRtyo tatkAla sevAyelA usUtranA malina bhAvathI malina bane che ane utsutra kALamAM thayelI malinatA phaLa ApavA samartha bane che. tethI usUtrakAlIna malinatAthI AtmAmAM pragaTa thayelI malinatA te jIvanI ghaNA bhavo sudhI kadarthanAnuM kAraNa bane che. jyAre aneka kadarthanA bhogavIne akAmanirjarAthI te pApa kSINaprAyaH bane che tyAre pUrvamAM levAyelA suMdara dharmathI utpanna thayelI cetanA pharI pragaTa thAya che, jema marIcinA jIve aMtima bhavomAM bhagavAne batAvelA mArgane sevIne Atmahita sAdhyuM. vaLI, koIka anya sAdhu kahe che ke marIcie usUtraleza kahyuM che e vacanathI ja siddha thAya che ke, kAMIka sUtrAnusArI ane kAMIka usUtra che, mATe utsutramizra svIkAravAmAM kAMI doSa nathI. tene graMthakArazrI kahe che - A prakAranuM pUrvapakSInuM vacana svIkAravuM ucita nathI; kema ke dravyastavamAM je bhAvaleza che, te ja bhagavAnane bahumata che' tema paMcAzakamAM kahyuM che, te sthAnamAM paNa "bhAvaleza ane bhAvathI viparIta bhAva e ubhayathI mizra bhagavAnane bahumata che' tema svIkAravAnI Apatti Ave. AvuM svIkArIe to mokSane anukULa evo bhAvaleza dravyastavamAM che ane mokSane pratikULa evo anya bhAva dravyastavamAM che, te baMne bhAvanI bhagavAne anumodanA karI che tema mAnavuM paDe. vastutaH bhAvastavarUpa saMyamamAM mokSane anukULa evI traNa guptinA sAmrAjyarUpa pracura bhAva che tenI apekSAe dravyastavamAM traNa guptinA kAraNabhUta evo bhAvaleza che arthAt kaMIka suMdara bhAva che tenI bhagavAna anumodanA kare che. tema anaMtasaMsAranI kAraNabhUta je utsutra prarUpaNA che tenAthI kaMIka zithila pariNAmavALI utsutra prarUpaNA marIcinI che te spaSTa karavA arthe usUtralezathI marIcine koTAkoTi sAgaropama saMsAranI prApti thaI; athavA koI vyakti pharI pharI aneka prakAranuM usUtra bolatI hoya tenA vacanamAM usUtranI pracuratA che ane marIcie to atyAra sudhI sUtrAnusArI ja prarUpaNA karI che, chatAM ziSyanA lobhane kAraNe je eka vakhata utsutra prarUpaNA karI tenAthI prApta phaLa darzAvavA mATe marIci usUtralezathI koTAkoTi sAgaropama saMsAramAM bhamyo, tema kahela che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 75 vaLI, ahIM koIka kahe che ke 'azubha anubaMdhapUrvaka karelo dharma zabala thAya che' ityAdi vacano zAstramAM prApta thAya che. 'zabalapaNuM e mizrapaNuM che' te vacanAnusAra marIcinuM paNa utsUtramizra thaI zake che; kema ke marIcinA vacanathI kudarzananI pravRtti thavArUpa azubhAnubaMdhanI prApti che. vaLI kudarzananI pravRtti saMsAravRddhino hetu che tema AvazyakacUrNimAM kahevAyuM che. mATe marIcine je saMsAranI vRddhi thaI te kudarzananI pravRttine kAraNe thayelI che. tethI marIcinA vacanane utsUtramizra svIkArI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che -- A prakArano koIkano abhiprAya amArgAnusArI che; kema ke marIcinA vacanathI thayelI kudarzananI pravRttithI tene utsUtra kahevAmAM Ave to marIcinuM vacana svarUpathI utsUtra nathI tevo artha prApta thAya. vastutaH je vacana svarUpathI ja sUtranI viruddha bolAyeluM hoya te vacana bolatI vakhate cittamAM sUtra pratyeno anAdara bhAva ane sUtra viruddha bolavAno utkaTabhAva varte che, jenAthI saMsAranI vRddhi thAya che. AvuM na svIkArIe to bhagavAnanI dezanAthI paNa ekAMtavAdIo potAnA matanI puSTi kare che, tethI bhagavAnanA vacanane paNa zabala svIkAravAnI Apatti Ave. ahIM vizeSa e che ke koI sAdhu saMyama pALatA hoya ane saMyama sevanathI temanA AtmAmAM dharma niSpanna thato hoya arthAt mokSane anukULa evA tattvajJAnanA saMskAra paDatA hoya, te vakhate paNa te mahAtmA vAraMvAra pramAda sevatA hoya to dharmasevanakALamAM vaca-vacamAM pramAdanA saMskAro paNa paDe che, tethI temano cAritradharma zabala che tema kahevAya che arthAt temanuM saMyama kAbaracItaruM tema kahevAya che. arthAt te vakhate te mahAtmAnA upayogakALamAM je cAritranA saMskAro paDyA te dharmarUpa hatA ane pramAdanA saMskAro paDyA te aticArarUpa hatA. te be saMskAro eka kALamAM nathI, paraMtu bhinna kALamAM che; kema ke pramAdakALamAM cAritranA saMskAra paDatA nathI paraMtu pramAdanA ja saMskAra paDe che ane je vakhate mahAtmA svazakti anusAra jinavacanathI niyaMtrita cAritranuM sevana kare che te vakhate tattvasaMvedananA saMskAra paDe che. te mahAtmAnuM dIrghakALanuM cAritra grahaNa karIne vyavahAranayathI te cAritrane zabala svIkA2vAmAM Ave che. Ama chatAM jo te mahAtmA potAnA cAritranA lAgelA aticArone smaraNamAM rAkhIne sadA tenI zuddhi mATe jinavacanAnusAra yatna karatA hoya to zuddha thayeluM temanuM cAritra zabala nathI tema kahevAya che. koIka rIte pramAdane vaza aticAranI zuddhi na kare to te zabalacAritra hovAthI te mahAtmA cAritranA virAdhaka paNa kahevAya che. A rIte virAdhita cAritravALA sAdhu utkRSTathI pahelA devaloka sudhI jAya che anyathA vyaMtara-bhavanapatimAM paNa jAya che, A prakAranI zAstramaryAdA che. Ama chatAM pUrvapakSIe marIcinA vacanathI thatI bAhya kudarzananI pravRttine grahaNa karIne marIcinuM vacana azubhaanubaMdhavALuM che, tema kahela che. te ucita nathI; kema ke zabalacAritramAM to aticA2 sevanAra mahAtmAnA pramAdanA saMskArone kA2Ne ghaNA bhavo sudhI te pramAdanA saMskAro pravAharUpe Ave che te apekSAe azubhAnubaMdhavALuM kahela che. azubhAnubaMdhanA saMskAro
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 mahAtmAnI potAnI pravRttine AzrayIne mahAtmAmAM potAnAmAM paDelA saMskArarUpa che. pUrvapakSI marIcinA vacanamAM je azubhaanubaMdhanI pravRtti kahe che te bIjA dvArA cAlelA kudarzananI pravRttirUpa prApta thAya che. marIcie to sUtrAnusArI kathana karyuM che tethI marIcinA AtmAmAM koI sUtraviruddhanA saMskAra paDyA nathI tevo artha prApta thAya. koI vyakti sUtrAnusArI kaheto hovA chatAM koIka nimittane pAmIne kudarzananI pravRtti thAya eTalAmAtrathI sUtrAnusArI bolanArane saMsAranI vRddhinI prApti thAya nahi, mATe pUrvapakSInuM vacana artha vagaranuM che. pUrvapakSI phakta sthUla buddhithI vicAranAra che. tethI marIcinuM vacana sUtrAnusArI che tema svarUpathI svIkArIne tenA phaLarUpe bAhya kudarzananI pravRtti thaI te rUpa azubha phaLane grahaNa karIne marIcinA vacanane usUtramizra kahe che, mATe te vacana pramANabhUta nathI. vaLI, marIcinuM vacana svarUpathI ja utsutra che tenI puSTi karavA mATe graMthakArazrI zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNinI sAkSI batAve che. jemAM "paDisiddhANaM karaNe' ityAdi sUtranI vyAkhyAmAM viparIta prarUpaNAno vibhAga karIne marIcine dRSTAMta batAvela che. tethI phalita thAya che ke marIcie viparIta prarUpaNA svarUpathI karI che, mAtra kudarzananI pravRttine kAraNe saMsAranI vRddhi thaI nathI. zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNimAM viparItaprarUpaNAo batAvatAM kahyuM ke bhagavAnanuM zAsana syAdvAdamaya che temAM ekAMtavAdane AzrayIne je koI prarUpaNA che te viparIta prarUpaNA che. jema utsargane AzrayIne zAstramAM kahyuM che ke "piMDanI azuddhi karato sAdhu cAritrI nathI ane jo tenAmAM cAritra na hoya to tenI sarva dIkSA nirarthaka che." te vacanathI e prApta thAya ke sAdhu satata tattvajJAnanA saMskAra arthe sarva ucita kriyAo karIne AtmAne jinavacanathI bhAvita kare che. A rIte jinavacanathI AtmAne bhAvita karavA mATe svAdhyAyAdi ucita kriyAo karavA chatAM te piMDavizuddhi pratye upekSA kare to bhagavAnanA vacana pratyenI upekSAne kAraNe cAritranA saMskAro paDe nahi, mATe tenI dIkSA nirarthaka che. A utsargavacana koI sAdhu ekAMte grahaNa kare to koI anya sAdhu svAdhyAyAdi balavAna yoganA rakSaNa mATe piMDavizuddhithI bhojananI prApti zakya na jaNAya tyAre utsarga sApekSa apavAdanuM AlaMbana laIne svAdhyAyAdi dvArA saMyamanA pariNAmanI vRddhi arthe piMDavizuddhirahita AhAra grahaNa kare tyAre ekAMtautsargavAdI sAdhu te mahAtmAne acAritrI svIkAre. AvuM karanAra vyakti usUtrabhASI che. vaLI, zrAddhavidhi pratikramaNa sUtranI cUrNimAM kahyuM che ke "vajasvAmIe tevA prakAranA zAsana prabhAvanAnA prayojanathI caityapUjA karelI che ane arNikAputraAcArye kSINa jaMghAbaLane kAraNe nityavAsa karela che. A baMne apavAdanuM asthAne AlaMbana laIne koI kahe ke "sAdhue caityapUjA karavI joIe ke sAdhue nityavAsa karavo joIe to te viparIta prarUpaNA che. vaLI, zAstramAM apavAdane AzrayIne 'muktapurAvALA pragaTasevI sAdhune vaMdananI vidhi che' te vacananuM AlaMbana laIne je "sarvathA zithilAcArI vezamAtravALA sAdhune paNa vaMdana karavuM joIe e prakAre prarUpaNA kare che te viparIta prarUpaNA che. AvI prarUpaNA koIka nimitte thaI hoya to pratikramaNa karavuM joIe.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 vaLI, AgamamAM kahyuM che ke 'pArzvastha, avasanna, yathAchaMda, kuzIla ane zabala cAritravALA sAdhune dRSTithI paNa jovA joIe nahi.' A prakAranuM nizcayanayanuM vacana ekAMte grahaNa karIne zabala cAritravALA ke pArzvastha AdinI pAse adhyayanAdinA ke prAyazcittAdinA prasaMge vyavahArathI vaMdananI vidhi che, teno apalApa thayo hoya to te viparIta prarUpaNAnuM pratikramaNa ka2vuM joIe. vaLI, nizcayanayanI dRSTinuM vacana che ke je sAdhu bhagavAnanA vacanAnusAra sarva kriyAo karatA nathI te bIjAnA mithyAtvanI vRddhi karanAra che mATe mahAmithyAtvI che. A prakAranA nizcayanayanA 52mArthane jANyA vagara guNasaMpanna paNa sAdhunI kaMIka skhalanA joIne teone vyavahAranaya vaMdanIya svIkArato hovA chatAM koI avaMdanIya kahe to te viparIta prarUpaNA che mATe tenuM pratikramaNa ka2vuM joIe. ww vaLI, sUkSmabodhanA abhAvane kAraNe koIne bhrama thayo hoya ke jJAna to mAtra bodha karAve che, vastutaH mokSane anukULa kriyA ja mokSanuM kAraNa che tethI jJAna mokSanuM kAraNa nathI. athavA koIne bhrama thayo hoya ke jJAna to AtmAno pariNAma che ane vizudhdhamAna evo jJAnano pariNAma ja kevaLajJAnarUpe thAya che. tethI mokSa pratye jJAna ja kAraNa che, kriyA to pudgalanI ceSTArUpa che, mATe mokSanuM kAraNa nathI. A rIte je kAMI viparIta prarUpaNA thaI hoya to tenuM pratikramaNa karavuM joIe. vaLI, syAdvAdamaya jainazAsanamAM sarva kAryo pratye daiva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che. chatAM buddhinI alpatAne kA2Ne koIne bhrama thAya ke dhanArjanAdi bAhya kRtya pratye karma ja kAraNa che. vyavasAya=prayatna nahi; kema ke prayatna karavA chatAM puNya na hoya to dhana maLatuM nathI. vaLI, koIne bhrama thAya ke AtmAnI guNaniSpatti pratye vyavasAya ja kAraNa che, karma nahi; kema ke AtmAnA bhAvo to svaprayatnathI ja thAya che. A prakAranI ekAMtanI prarUpaNA thayelI hoya to tenuM pratikramaNa karavuM joIe. vaLI, ekAMtathI Atmadravya nitya che ke ekAMtathI anitya che; athavA ekAMtathI vastu dravyamaya che ke ekAMtathI vastu paryAyamaya che; athavA ekAMtathI vastu sAmAnyamaya che ke ekAMtathI vastu vizeSamaya che, A pramANe je prarUpaNA kare che te viparIta prarUpaNA che. dA. ta. koI AtmAne ekAMtathI nitya mAne arthAt siddhanA jIvo mokSamAM gayA pachI pharI saMsAramAM AvatA nathI mATe ekAMta nitya che, te viparIta prarUpaNA che. vaLI, keTalAka mAne ke dareka padArtha kSaNika che, mATe ekAMta anitya che; athavA paramANu Adi nitya che, paraMtu caNukAdi badhA skaMdho ekAMta anitya che, te viparIta prarUpaNA che. vaLI, jagatamAM dareka vastu dravya-paryAya ubhayarUpa hovA chatAM vastu mAtra dravyamaya che ke vastu mAtra paryAyamaya che, e pramANe koIka prarUpaNA kare to te viparIta prarUpaNA che. vaLI, dareka padArthomAM ghaTatvAdi jAtio che, tethI vastu sAmAnyarUpa ja che, tema ekAMte mAne te viparIta prarUpaNA che. vaLI, dareka padArthono paraspara bheda dekhAya che, mATe vizeSarUpa ja vastu che, ema ekAMte prarUpaNA kare te sarva viparIta prarUpaNA che. jene syAdvAdanI maryAdAno bodha nathI, syAdvAdanuM ucita jJAna nathI teNe koIpaNa prakAranI prarUpaNA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 karavI joIe nahIM; Ama chatAM anAbhogathI koIka sthAnamAM te prakAranuM darzana thavAthI viparIta bodha thAya ane tenA kAraNe koIka ThekANe viparIta bolAyuM hoya to potAnAthI thayelI viparIta prarUpaNAnA pariNAma pratye atyaMta jugupsA thAya te prakAranA daDha upayogapUrvaka pratikramaNanI kriyA karavI joIe. e prakArano zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNino bhAva che. A viparIta prarUpaNA ayuktatara duraMta saMsAranuM kAraNa che. temAM sAkSIrUpe AgamanuM vacana ApyuM temAM marIcinuM dRSTAMta batAvela che. mATe marIcinuM vacana usUtra che, usUtramizra nathI, tema siddha thAya che. ahIM koIka vicAraka puruSa kahe che ke zrAddhapratikramaNa sUtracUrNimAM utsutrane duraMta ane anaMtasaMsAranuM kAraNa kahyuM. temAM duraMtano artha thAya ke duHkhe karIne jeno aMta prApta thAya te duraMta che ane anaMtano artha thAya ke jeno aMta nathI tevuM. tethI duraMta saMsAranuM kAraNa kahevuM hoya to anaMtasaMsAranuM kAraNa kahevAya nahi ane anaMtasaMsAranuM kAraNa kahevuM hoya to duraMta saMsAranuM kAraNa kahI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSI zAstranA tAtparyamAM brAnta che; kema ke uttarAdhyayanasUtramAM paNa vanaspatikAya jIvano utkRSTa kALa batAvatA anaMta ane duraMta kALa kahela che. tethI e phalita thAya ke kharAba phaLavALo anaMta kALa te duraMta anaMta kALa che. mATe utsutrabhASaNathI mAtra anaMtasaMsAranI prApti nathI, paraMtu kharAba phaLavALA anaMtasaMsAranI prApti che. jema sAvaghAcArye usUtrabhASaNa karyA pachI aneka narakanA, tiryaMcanA ane atyaMta duHkhavALA manuSyabhavanI prAptirUpa anaMtasaMsAra prApta karyo. ahIM koIne zaMkA thAya ke zrAddhapratikramaNa sUtracUrNimAM viparIta prarUpaNAne duraMta-anaMta saMsAranuM kAraNa kahyuM ane temAM marIcinuM dRSTAMta ApyuM che; chatAM marIcine to turaMta koTAkoTi sAgaropama ja saMsAra prApta thayo che, anaMta thayo nathI. tethI te dRSTAMtanI saMgati kaI rIte thAya ? tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe utsutrabhASaNa duraMta-anaMta saMsAranuM kAraNa che athavA tenAthI upalakSita ayuktatara evA saMsAranuM kAraNa che. tethI marIcine paNa usUtrabhASaNathI ayuktatara evo saMsAra prApta thayo, mATe dRSTAMtano koI virodha nathI. AnAthI e prApta thAya ke koI jIvano je saMsAra vidyamAna hoya teTalo kALa te saMsAramAM paribhramaNa kare, paraMtu utsutrabhASaNano prasaMga na Avelo hoya to ayuktatara saMsAra prApta thAya nahi. paraMtu usUtrabhASaNathI ayuktatara saMsAranI prApti thAya che. vaLI, sAdhanA karIne koIe saMgazakti ghaTADelI hoya to alpa thayelo saMsAra paNa usUtrabhASaNathI saMgazaktinI vRddhine kAraNe vadhe che ane te vadhelo saMsAra paNa ghaNA prakAranI viDaMbanAvALo prApta thAya che. mATe saMsAranI durgationI viDaMbanAthI bhaya pAmelA jIvoe viparIta prarUpaNAnA parivAra mATe atyaMta yatna karavo joIe. chatAM koIka rIte viparIta prarUpaNA thaI hoya topaNa tIvra niMdAnA bhAvapUrvaka pratikramaNa karIne te anarthothI AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA mAga-2/gAthA-40 7 TIs: yattu zrAvakasya viparItaprarUpaNAyA atra prakRtatvAttasya cAnAbhogAd guruniyogAdvA tatsaMbhavAttathAvidhakliSTapariNAmAbhAvAtrAsAvanantasaMsArahetuH, ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya vRttau kevalaM durantazabdasyaivAbhidhAnam yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmanantasaMsArahetuH sA sabhAprabandhena dharmadezanAdhikAriNAM bahuzrutatvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinimittAnijalajjAdihAnibhayena sAvadyAcAryAdInAmiva, paraviSayakamAtsaryeNa goSThAmAhilAdInAmiva, tIrthakRdvacanasyAzraddhAne(na) jamAlyAdInAmivAbhogapUrvikAvasAtavyA te cehAdhikArAbhAvenAnuktA apyanantasaMsAritvena svata eva bhAvyAH, yena kAraNena kasyacidanAbhogamUlakamapyutsUtraM kudarzanapravRttihetutvena dIrghasaMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIcireva dRSTAntatayAdarzitaH tasya ca tathAbhUtamapyutsUtraM tathaiva saJjAtaM, zrIAvazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt, anyathA dvitrAdibhavabhAvimuktInAmapi muniprabhRtInAmanantasaMsAritvavaktavyatA''pattau jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAd-ityAdi pareNoktam, tadasat, zrAvakasyApi 'jaNassa dhamma parikahei' tti vacanAd gurUpadezAyattatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAt karmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadezAyattatAM parityajya kathaJcitsAvadhAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsaMbhavAt, tasyAzca svarUpato'nantasaMsArakAraNatvAt tatpratikramaNArthamihetthamupanibandhAd na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakaM, durantatvasyAnantatvAvirodhitvAd / TImArtha :yattu zrAvakasya ..... avirodhitvAd / he vaNI, 52 43 vAyu ta sat cha, mema savyaya che. para vaDe zuM kahevAyuM ? te spaSTa kare che - zrAvakanI viparIta prarUpaNAnuM ahIM zrAddhapratikramaNa sUtramAM vaMditAsUtramAM, prakRtapaNuM hovAthI ane tene=zrAvakane, anAbhogathI ke guru viyogathI teno=viparIta prarUpaNAno, saMbhava hovAthI tevA prakAranA kliSTa pariNAmano abhAva hovAnA kAraNe=upadezAdinI pravRttimAM karAyelI viparIta prarUpaNAmAM jevA prakArano kliSTa pariNAma saMbhave che tevA prakArano liSTa pariNAmano abhAva hovAnA kAraNe, A zrAvakanI viparIta prarUpaNA, anaMtasaMsArano hetu nathI. AthI ja=zrAvakanI viparIta prarUpaNA anaMtasaMsArano hetu nathI AthI ja, zrAddhapratikramaNa sUtranI vRttimAM kevala turaMta zabdanuM abhidhAna che. ane anaMtasaMsArano hetu evI je viparIta prarUpaNA mArgathI patita sAdhuonI che, te sabhAnA prabaMdhane kAraNe dharmadezanAnA adhikArI evA ane bahuzrutapaNuM hovAthI lokapUjya evA AcAryAdinuM koIka nimittathI potAnI lajjAdinA hAnitA bhayathI sAvaghAcAryanI jema, para viSayaka mAtsaryAdithI goSThAmAhila AdinI jema, tIrthaMkaranA vacananA azraddhAnathI jamAli
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 AdinI jema, AbhogapUrvikA jANavI=anaMta saMsArano hetu evI viparIta prarUpaNA AbhogapUrvikA jANavI. ane te=anaMta saMsAranI hetu evI viparIta prarUpaNA, karanArA ahIM=zrAddhapratikramaNasUtramAM, adhikAranA abhAvane kAraNe anukta paNa anaMtasaMsArIpaNAthI svataH ja bhAvata karavA. je kAraNathI koIkane=marIci jevA koIkane, anAbhogamUlaka paNa utsUtra kudarzananI pravRttinA hetupaNAthI dIrgha saMsArano hetu paNa thAya che. te kAraNathI duraMta saMsArane AzrayIne marIci dRSTAMtapaNAthI batAvAyo= zrAddhapratikramaNa-sUtracUrNimAM dRSTAMtapaNAthI batAvAyo. ane tenuM=marIcinuM, tevA prakAranuM paNa utsUtra= anAbhogapUrvakanuM paNa utsUtra, tevuM ja thayuM=kudarzana pravRttinA hetupaNAthI dIrgha saMsArano hetu ja thayo; kema ke AvazyakacUrNimAM paNa te pramANe ja kahevAyuM che=marIcinuM utsUtra anaMtasaMsArano hetu thayo nathI paraMtu dIrgha saMsArano ja hetu thayo che te pramANe ja kahevAyuM che, anyathA=zrAvakane anAbhogathI ke guruniyogathI viparIta prarUpaNA thAya che mATe tevo kliSTa pariNAma nathI tema na mAno ane zrAvakane paNa anaMtasaMsAra thaI zake che tema mAno to, be-traNAdi bhava bhAvi muktivALA paNa muni vagerene anaMtasaMsArItvanA vaktavyatAnI Apatti thaye chate=alpa bhavamAM mokSa janArA munione paNa anAbhogathI ke guruviyogathI utsUtrabhASaNane kAraNe anaMtasaMsArItvanA vaktavyatAnI Apatti thaye chate, jaina prakriyAno mUlathI ja uccheda thaze=jaina prakriyAnusAra anAbhogathI ke gurutiyogathI samyagdaSTine paNa viparIta zraddhAna saMbhave che tema viparIta prarUpaNA paNa saMbhave che chatAM teone anaMtasaMsArI tarIke jainaprakriyA svIkAratI nathI tethI jainaprakriyAno mUlathI ja uccheda thaze. ityAdi je para vaDe kahevAyuM. te asat che; kema ke zrAvakane paNa 'lokone dharma kahe che.' e pramANe vacana hovAthI guru upadezanA AdhInapaNAthI dharmakathananA adhikAritvanuM zravaNa che. tethI karmapariNatinA vaicitryane kAraNe tene paNa=zrAvakane paNa, guru upadezanA AyatatAno tyAga karIne=gurunA upadezanI AdhInatAno tyAga karIne, koIka rIte sAvaghAcAryAdinI jema viparIta prarUpaNAno saMbhava che. ane tenuM=viparIta prarUpaNAnuM, svarUpathI anaMtasaMsArapaNAnuM kAraNa hovAthI tenA pratikramaNa mATe ahIM=vaMdittA sUtranI cUrNimAM, A pramANe=viparIta prarUpaNAnuM pratikramaNa karavuM joIe. e pramANe, upatibaMdhana che ane anyatra=zrAddhapratikramaNasUtranI vRttimAM, duraMtanuM abhidhAna anaMtatvanuM pratikSepaka nathI=cUrNimAM kahela anaMtasaMsAratvanuM pratikSepaka nathI; kema ke duraMtatvanuM anaMtatvanI sAthe avirodhIpaNuM che. vaLI, 'vastu'thI 'parekho m' sudhInA kathanamAM pUrvapakSIe kahela ke zrAvakanI viparIta prarUpaNAnuM prakRta che ane tene anaMtasaMsArano saMbhava nathI, paraMtu je sAdhuo viparIta prarUpaNA kare che temane sAvadyAcArya AdinI jema anaMtasaMsAra thaI zake che. paraMtu vaMdittA sUtramAM teono adhikAra nahIM hovAthI anukta che, chatAM paNa utsUtra prarUpaNA karanAranuM anaMtasaMsArIpaNuM che tenuM svataH bhAvana karavuM joIe. mATe teonuM dRSTAMta kahela nathI. A prakAranA pUrvapakSInA kathanane sAme rAkhIne graMthakA2zrI kahe che
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkA H 'anaMtasaMsArAdhikArAbhAvAdiha taddRSTAntAnukti:' iti tu prakRtagranthasya khaNDanaM, na tu maMDanaM, 'sA cAyuktatarA durantAnantasaMsArahetuH' ityavasthitapAThaparityAgenaiva taddRSTAntA'dhyAhArasaMbhavAt, tasmAduktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prakRtopanayasamarthanaM nyAyyam / IdRzotsUtravacane svarUpato'nantasaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamANAraMbhe'pi svarUpato narakahetutvavacanavat prakriyA'virodhAditi samyag vibhAvanIyam / TIkArya H anaMtasaMsAra vibhAvanIyam| 'anaMtasaMsAranA adhikArano abhAva hovAthI=zrAvakane anaMtasaMsAranA adhikArano abhAva hovAthI, zrAddhapratikramaNasUtranI cUrNimAM tenA dRSTAMtanI anukti che--anaMtasaMsAravALA sAvaghAcAryAdinA dRSTAMtanI anukti che,' e pramANe je pUrvapakSI kahe che tenAthI vaLI prakRta graMthanuM khaMDana che=prakRta evA zrAddhapratikramaNasUtranuM khaMDana che, paraMtu maMDana nathI; kema ke 'ane te=viparIta prarUpaNA ayuktatara duraMta saMsArano hetu che.' e prakAranA zrAddhapratikramaNasUtranI cUrNinA avasthita pAThanA parityAgathI ja tenA dRSTAMtanA adhyAhArano saMbhava che=anaMta saMsArane kahenArA sAvadhAcAryAdinA dRSTAMtano adhyAhAra je prakAre pUrvapakSI svIkAre che te prakAre saMbhava che, (mATe prakRta graMthanuM khaMDana che. ema saMbaMdha che.) ..... 1 te kAraNathI=para vaDe je kahevAyuM te asat che (kema asat che ? te atyAra sudhI sthApana karyuM.) te kAraNathI, ukta upalakSaNanA vyAkhyAnanI rItithI ja=pUrvapakSInA kathana pUrve ja graMthakArazrIe marIcinA dRSTAMtanI saMgati batAvatAM kahela ke duraMta anaMtasaMsAranA kAraNapaNAthI upalakSita ayuktataratvanA upanayanA abhiprAyathI marIcinA dRSTAMtanI saMgati karavI e prakAranA ukta upalakSaNanA vyAkhyAnanI rItithI ja, prakRta upanayanAM samarthananuM=marIcinA dRSTAMtanA kathananuM samarthana nyAyya che; kema ke AvA prakAranA utsUtravacananA=zrAvakathI ke anya koIthI thayelA utsUtravacananA, svarUpathI anaMtasaMsAratvanA hetunA kathanamAM prakriyAno avirodha che=utsUtrabhASaNane anaMtasaMsAranuM kAraNa svIkAranAra prakriyAno avirodha che. konI jema prakriyAno avirodha che ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che itthaM ca -- carama zarIrIthI karAtA AraMbhamAM paNa svarUpathI naraka hetutvanA vacananI jema prakriyAno avirodha che e pramANe='tavasat'thI mAMDIne graMthakArazrIe khulAso karyo e pramANe, samyag vibhAvana karavuM joIe. TIkAH
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 dharbhaparIkSA bhAga-2 gAthA-40 "AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u ANupuvvIe (cheyabuddhIe) / kovei cheyavAI jamAliNAsaM va NAsIhi / / " (sUtrakRtAMgasUtra) "AcAryAH zrI sudharmasvAmijambUnAmaprabhavAryarakSitAdhAsteSAM paraMparA praNAlikA pAraMparyaM tena AgataM yad vyAkhyAnaM sUtrAbhiprAyaH, tadyathA-'vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRtaM bhavati' yastu kutarkadAdhmAtamAnaso mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhyA nipuNabuddhyA 'kuzAgrIyazemuSIko'haM' iti kRtvA kopayati dUSayati, anyathA tamarthaM sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe 'kRtaM kRtaM' ityevaM brUyAd, vakti ca 'na hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH' sa evaM chekavAdI 'nipuNo'haM' ityevaMvAdI paMDitAbhimAnI jamAlinAzaM jamAlInihnavavatsarvajJamatavigo(ko)pako vinakSyati araghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlaM baMbhramiSyati / " ityAdisUtrakRtAGgayAthAtathyAdhyayananiyuktivRttivacanamAtramavalaMbya ye "jamAleraraghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAd, dRSTAntasya ca nizcitasAdhyadharmavattvAttasyAnantasaMsAritvasiddhiri"ti vadanti te paryanuyojyAH "nanvayamapi dRSTAntaH prAgukta marIcidRSTAntavadupalakSaNapara eva, ityaraghaTTaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAlaparibhramaNe sAdhye nAyuktaH", iti kathamasmAd bhavatAmiSTasiddhiH ? anyathA'raghaTTaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahimnA punaH punazcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena siddhyet / TImArtha: itthaM ..... siddhyet / sane bhI zata-graMthAzrI sthApana ithu / zrAddhapratisUtrakI yU anusAra viparIta prarUpaNA duraMta anaMtasaMsAranuM kAraNa che e rIte, jeo kahe che te paryAyojya che, ema avaya che. tamo \ 44 cha ? te patA cha - "AcArya paraMparAthI AveluM vyAkhyAna jeo chekabuddhithI dUSita kare che, ekavAdI evA teo jamAlinA nAzanI jema vinAza pAme che." e pramANe sUtrakRtAMgasUtramAM kahyuM che. bhane tana=sUtratainsUtranI, 21st mA prabhArI cha - "mAyA sudhAsvAmI, svAmI, pramapasvAmI, AryarakSitasUrIzvarajI mahArAja Adi, teonI paraMparA=praNAlikArUpa pAraMparya, tenAthI AveluM je vyAkhyAna sUtrano abhiprAya che. kevA prakArano sUtrano abhiprAya che ? te spaSTa kare che - te A pramANe - vyavahAranayanA abhiprAyathI karAtuM paNa karAyeluM thAya che. je vaLI mithyAtvathI upahata dRSTipaNuM hovAne kAraNe kutarkanA darpathI AbAtamAnasavALo, chekabuddhithI= kuzAgrIya zemulIvALo huM che ema mAnIne
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 83 nipuNabuddhithI, kopa kare che AcAryanI paraMparAthI Avela vyAkhyAnane dUSita kare che=anyathA prakAre sarvajJapraNIta paNa te arthane kahe che. zuM kahe che ? te spaSTa kare che - 'karAyeluM karAyeluM thAya che' ema bole che="kriyamANa kRta thatuM nathI paraMtu karAyeluM karAyeluM thAya che. ema bole che, ane kahe che ke "mRpiMDanI kriyAnA kALamAM ja ghaTa niSpanna thato nathI; kema ke karma=ghaTanI jaladhAraNa kriyA, guNa ghaTanA guNo ane ghaTa' e pramANenA vyapadezanI anupalabdhi che. te=je puruSa chekabuddhithI sUtrano kopa kare che ke, A pramANe chekavAdI 'huM nipuNa chuM e pramANe bolanAra paMDita abhimAnI jamAlinA nAzanI jema=jamAli nidbhavanI jema, sarvajJa matano vigopaka vinAza pAme che="araghaTTaghaTIyaMtranA vyAyathI saMsAracakravAlamAM vAraMvAra bhamaze." ItyAdi sUtrakRtAMganA thAkAtathya adhyayananI niryuktinI vRttinA vacanamAtranuM avalaMbana laIne "araghaTTaghaTIyaMtranA vyAyathI saMsAracakravAlanuM bhramaNa sAdhya hote chate jamAlinuM daSTAMtapaNAthI upadarzitapaNuM hovAthI ane dagaMtanuM nizcita sAdhyadharmavapaNuM hovAthI tenA anaMtasaMsArItvanI siddhi che=jamAlinA anaMtasaMsArItvanI siddhi che," e pramANe jeo kahe che, teo prazna karavA yogya che. ane te prazna spaSTa kare che - A paNa daSTAMta=sUtrakRtAMgamAM ApeluM evuM jamAlituM paNa dAMta, pUrvanI jema zrAddhapratikramaNasUtranI cUNimAM kahela marIcinA daSTAMtanI jema, upalakSaNapara ja che duraMta anaMtasaMsAranuM kAraNa ayuktakaratva jema marIcinA daSTAMtamAM upalakSaNathI batAvyuM tema jamAlinuM dAMta paNa upalakSaNapara ja che, ethI araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI upalakSita saMsAra cakravAlanuM paribhramaNa sAdhya hote chate ayukta nathI=jamAlinuM daSTAMta nizcita sAthyavAnuM nahIM hovA chatAM ayukta nathI, ethI kevI rIte AnAthI=sUtrakRtAMganI niryuktinI vRttinA vacanathI, tamArA ISTanI siddhi kevI rIte thAya ? arthAt jamAline niyamA anaMtasaMsAra che, e prakAranI tamArA iSTanI siddhi A vacanathI thaI zake nahi. anyathA=pUrvapakSI evuM na svIkAre ane kahe ke sUtrakRtAMgasUtranuM vacana upalakSaNapara nathI tethI jamAline niyamA anaMtasaMsAra che to, araghaTTaghaTIyaMtratyAya ahIM=sUtrakRtAMganA vacanamAM, prakaraNa mahimAthI pharI-pharI cAragatinA bhramaNamAM paryavasAna pAme. ethI caturgatinuM bhramaNa paNa jamAline A vyAyathI=sUtrakRtAMgamAM batAvelA araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI, siddha thAya." bhAvArtha pUrvamAM zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNimAM viparIta prarUpaNAnA vyAkhyAnamAM marIcinuM dRSTAMta batAvyuM. te kathanano koIka pUrvapakSI anya prakArano artha kare che. te artha batAvIne pUrvapakSIno te artha kaI rIte asaMgata che, te graMthakArazrI spaSTa kare che. jethI yogya jIvone sUtronA artho kaI rIte joDavA ucita gaNAya ? teno mArgAnusArI bodha thAya che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 pUrvapakSI kahe che ke vaMditAsUtramAM zrAvakanI viparIta prarUpaNA prakRti che. zrAvaka sAdhunI jema upadezanA adhikArI nathI. tethI zrAvakanI viparIta prarUpaNA anAbhogathI ke guruniyogathI thaI zake. arthAt koIka sthAnamAM gurue je artha kahyo hoya teno yathArtha bodha na thayo hoya ane anAbhogathI te artha anya prakAre anya zrAvakane kahe tyAre viparIta prarUpaNA thAya che, je anAbhogathI che. athavA upadezaka gurue ja ajJAnatAne kAraNe viparIta artha karelo hoya ane te zrAvaka te pramANe ja te artha anyane kahe tyAre guruniyogathI viparIta prarUpaNA thAya che. paraMtu parSadAmAM bolavAnuM nahIM hovAthI tevA prakArano kliSTa pariNAma zrAvakane thato nathI. mATe zrAvakanI viparIta prarUpaNA anaMtasaMsArano hetu nathI. AnI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke AthI ja zrAddhapratikramaNa sUtranI vRttimAM anaMta zabda mUkela nathI, paraMtu kevala duraMta zabda ja mUkela che. tethI nakkI thAya che ke zrAvakanI utsutra prarUpaNA anaMtasaMsArano hetu nathI. vaLI jeo sabhAmAM dezanA Ape che, teo je viparIta prarUpaNA kare che, teonI viparIta prarUpaNA sAvaghAcArya AdinI jema anaMtasaMsArano hetu che. paraMtu vaMdittAsUtramAM teono adhikAra nahIM hovAthI teone grahaNa karela nathI. chatAM sabhAmAM je sAdhuo viparIta prarUpaNA kare che teonI viparIta prarUpaNA anaMtasaMsAranuM kAraNa che, tema svataH bhAvana karavuM. zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNimAM marIcine daSTAMta kahela che tenuM kAraNa marIcinI paNa usUtrapravRtti zrAvakanI utsutranI pravRttinI jema ja anaMtasaMsArano hetu na hatI mATe zrAvakanI viparIta prarUpaNA ane marIcinI viparIta prarUpaNA anaMtasaMsAranuM kAraNa nathI. ema mAnavuM joIe. jo tevuM mAnavAmAM na Ave to koIka sAdhuo be-traNa bhavamAM mokSamAM janArA che, zuddha prarUpaNA karanArA che ane jinavacana pratye sthira zraddhAvALA che, chatAM anAbhogathI ke guruniyogathI koIka sthAnamAM viparIta prarUpaNA teonI thAya to teone paNa anaMtasaMsArI svIkAravAnI Apatti Ave. AvuM svIkArIe to jaina prakriyAnusAra utsutrabhASaNathI keTalAkane anaMtasaMsAra thAya che ane keTalAkane anaMtasaMsAra thato nathI, te sarva prakAranI jaina prakriyAno mUlathI ja uccheda thaze, A prakAre pUrvapakSI kahe che. pUrvapakSInuM kathana ucita nathI tema graMthakArazrI kahe che; kema ke zrAvakane paNa lokone dharma kahe" e prakAranA vacanathI gurunA upadezane AdhIna dharmakathAno adhikArI svIkArela che. jema karmapariNatinA vaicitryane kAraNe ziSyanA lobhavaza marIcie utsutrabhASaNa karyuM tema bhagavAnanA vacanAnusAra zuddha dharmane kahenAra paNa koIka zrAvaka karmanA vazathI gurunI AdhInatAno tyAga karIne koIka rIte sAvadyAcArya AdinI jema viparIta prarUpaNA kare to tene paNa anaMtasaMsAra thaI zake che. tevI prarUpaNA svarUpathI anaMtasaMsAranuM kAraNa che, jenA pratikramaNa mATe ja vaMditA sUtramAM pratikramaNa karavAnuM vacana che. mATe pUrvapakSI je kahe che ke "zrAvakane sabhAmAM bolavAnuM nahIM hovAthI tevo kliSTa pariNAma thato nathI, tethI zrAvakanI viparIta prarUpaNA anaMtasaMsArano hetu thato nathI, te vacana mithyA che. vaLI, pUrvapakSIe potAnI puSTi mATe kahela ke zrAddhapratikramaNa sUtranI vRttimAM anaMta zabda mUkela nathI, kevala duraMta zabda ja mUkela che, mATe zrAvakane utsutra prarUpaNAthI anaMtasaMsAra thato nathI e vacana paNa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 saMgata nathI, ema graMthakArazrI batAve che. zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNithI anyatra zrAddhapratikramaNa sUtranI vRttimAM durata zabdanuM kathana e anaMtatvanuM pratikSepaka nathI; kema ke duraMta eTale kharAba bhavo, ane te kharAba bhavo anaMta paNa thaI zake che. vaLI, pUrvapakSIe kahela ke utsutra prarUpaNAthI anaMtasaMsAranI prAptimAM zrAvakano adhikAra nathI tethI anaMtasaMsAranA kahenArA sAvadyAcAryAdinAM dRSTAMto grahaNa karavAne badale marIcinuM daSTAMta grahaNa karela che. te vacana paNa pUrvapakSInuM saMgata nathI; kema ke zrAvakane anaMtasaMsAranA adhikArano abhAva che, mATe sAvadyAcAryAdinuM dRSTAMta grahaNa karela nathI, paraMtu marIcinuM dRSTAMta grahaNa karela che tema kahevAthI prakRta graMthanuM khaMDana thAya che, paraMtu maMDana thatuM nathI. arthAt pUrvapakSI prakRta graMthanI saMgati karavA arthe anaMtasaMsAranA adhikArano abhAva grahaNa karIne sAvadyAcArya AdinA dRSTAMto cUrNimAM kahyA nathI, tema kahIne prakRtagraMthanI puSTi karavA arthe prayatna kare che, paraMtu tenAthI prakRtagraMthanuM khaMDana ja thAya che; kema ke zrAddhapratikramaNa sUtranI cUrNinA uddharaNamAM aMte kahela che ke A viparIta prarUpaNA ayuktatara che ane duraMta anaMtasaMsAranuM kAraNa che. cUrNinA te avasthita pAThanA parityAgathI ja pUrvapakSI anaMtasaMsArane kahenArA usUtrabhASI sAvadyAcArya AdinAM dRSTAMtone adhyAhArarUpe svIkArI zake. tethI pUrvapakSIe je kahyuM ke anaMtasaMsArane kahenArA sAvadyAcAryAdinAM dRSTAMto svataH bhAvana karavAM joIe, te kathanathI cUrNinA vacananuM khaMDana thAya che. mATe pUrvapakSI kahe che ke zrAvakane viparIta prarUpaNAthI anaMtasaMsAra thaI zake nahi, te batAvavA mATe ja marIcinuM daSTAMta kahyuM che, te vacana ucita nathI. paraMtu graMthakArazrIe pUrvapakSInuM kathana kahyuM tenA pUrve je upalakSaNathI ayuktataratva batAvIne marIcinA dRSTAMtanI saMgati karI te ja yukta che. vaLI, pUrvapakSIe potAnA vaktavyamAM aMte kahela ke be-traNa bhavamAM mokSe janArA munione paNa utsutrabhASaNathI anaMtasaMsAranI vaktavyatAnI Apatti Avaze, tethI jaina prakriyAno mULathI uccheda thaze. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che ke je mahAtmAo be-traNa bhavamAM mokSe janArA che, teo usUtrabhASaNa kare nahi, Ama chatAM anAbhoga ke guruniyogathI utsutrabhASaNa kare to teonuM usUtrabhASaNa paNa svarUpathI anaMtasaMsArano hetu che. Ama chatAM teomAM rahela bhagavAnanA vacananI sthira zraddhA pratibaMdhaka che. tethI teonuM usUtrabhASaNa svarUpathI anaMtasaMsArano hetu hovA chatAM anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM nathI. athavA keTalAka mahAtmAo be-traNa bhavamAM mokSe janArA che, chatAM pramAdane vaza utsutrabhASaNa kare che. te usUtrabhASaNa svarUpathI anaMtasaMsAranuM kAraNa hovA chatAM te mahAtmAone usUtrabhASaNa karyA pachI pazcAttApAdi thAya che. tethI utsutrabhASaNakALamAM mithyAtvanA udayane kAraNe je anaMtAnubaMdhI kaSAyanA baLathI anaMtasaMsAranuM arjana thayela te pazcAttApAdi bhAvothI nivartana pAme che. tethI pUrvapakSI kahe che tema jainaprakriyAno virodha prApta thato nathI kema keTalAka caramazarIrI prasannacaMdrAdi mahAtmAo koIka nimittathI AraMbhanI pravRttimAM caDhe che tyAre teonA AraMbhanI pravRtti svarUpathI narakano hetu hovA chatAM uttaranA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 vizuddha bhAvothI nivartana pAme che. mATe utsutrabhASaNa karanArane paNa keTalAkane anaMtasaMsAranI, keTalAkane ochA saMsAranI prApti thAya che ane keTalAka be-traNa bhavamAM mokSe jAya che, te sarvano usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra svIkAravA chatAM virodha thato nathI. A prakAre pUrvapakSInA kathananuM samAdhAna graMthakArazrIe karyuM. tenAthI phalita thayuM ke utsutrabhASaNa anaMtAnubaMdhInA udayathI thAya che tyAre avazya anaMtasaMsAranuM kAraNa che. samyagdaSTi jIvone bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA hovAthI teo kyAreya utsutrabhASaNa kare nahi, paraMtu zAstramAM dRSTa hoya, guruvANIthI sAMbhaLeluM hoya ane svaprajJAthI nirNAta hoya tevuM ja kathana kare. tethI utsutra bolavAno saMbhava rahe nahi. Ama chatAM koIka sthAnamAM sUkSma anAbhogane kAraNe ke guruupadezane kAraNe pote kahe che te jinavacanAnusAra che tevo bhrama thayela hoya tenA kAraNe utsutrabhASaNano saMbhava rahe topaNa bhagavAnanA vacananI sthira ruci hovAne kAraNe anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya nahIM hovAthI usUtrabhASaNa svarUpathI anaMtasaMsAranuM kAraNa hovA chatAM teone anaMtasaMsAranI prApti thatI nathI. chatAM keTalAka jIvo jamAli AdinI jema usUtrabhASaNa karIne anaMtasaMsAranuM arjana kare che, topaNa pAchaLathI te pariNAma te bhavamAM nivartana pAme ke anya bhavamAM nivartana pAme to anaMtasaMsArathI nyUna saMsAra paNa thAya che. Ama chatAM sUtrakRtAMgasUtranuM vacana grahaNa karIne yuktinA baLathI koIka pUrvapakSI kahe che ke jamAline niyamA anaMtasaMsAra che, tenI siddhi sUtrakRtAMgasUtranA vacanathI thAya che. temAM pUrvapakSI yukti batAve che ke sUtrakRtAMgasUtranI TIkAmAM usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra thAya che temAM jamAline daSTAMta tarIke batAvela che. dRSTAMta haMmezAM nizvitasAdhyadharmavALuM hoya. tethI sUtrakRtAMgasUtranA vacanathI jamAline anaMtasaMsAranI prApti che tema siddha thAya che. tene graMthakArazrI kahe che ke sUtrakRtAMgamAM ApeluM dRSTAMta paNa pUrvamAM jema graMthakArazrIe marIcinuM dRSTAMta upalakSaNapara grahaNa karIne ayuktataratvanI siddhi karI tema jamAlinA dRSTAMtamAM paNa araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI upalakSita saMsAracakravAlanA paribhramaNane sAdhya karIne jamAlinuM dRSTAMta saMgata karavuM, jethI jamAline anaMtasaMsAra na hoya topaNa dRSTAMtanI asaMgati thAya nahi. vaLI, jo pUrvapakSI upalakSaNapara sAdhya grahaNa na kare to prastuta sUtrakRtAMganA prakaraNanA mahimAthI araghaTTaghaTIyaMtranyAya cAragatinA bhramaNamAM ja paryavasAna pAme che. tethI sUtrakRtAMganA vacanathI pUrvapakSI jamAline anaMtasaMsAra svIkAre to sUtrakRtAMganA vacanathI jamAline mAtra tiryaMcAdi gatinA paribhramaNane svIkArIne anaMtasaMsAra svIkArI zakAya nahi, paraMtu cAragatinA paribhramaNane AzrayIne anaMtasaMsAra svIkAravo paDe. TIkA - yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAdena drAdhIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAyaM nyAyaH pravarttate, tayro -
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-40 eyaM puNa evaM khalu annANapamAyadosao NeyaM / jaM dIhA kAyaThiI bhaNiA egiMdiyAINaM / / 16 / / iti upadezapade, vyAkhyAyAM ca - "ekendriyAdijAtiSu dUraM manujatvavilakSaNAsvaraghaTTaghaTIyantranyAyakrameNa punaH punarAvarttate, etadapi kutaH siddhaM? ityAha yad yasmAtkAra-NAd dIrghA drAghIyasI kAyasthitiH punaH punarmRtvA tatraiva kAya utpAdalakSaNA bhaNitA pratipAditA, siddhAnte, eke-ndriyAdInAM jAtInAmiti ekendriyadvIndriyAdilakSaNAnAM jIvAnAmiti / " tata ekendriyAdijAtyAzritasyaivAraghaTTaghaTIyantranyAyasyAzrayaNAnna dRSTAntadAAntikayorveSamyamiti, tadasat, tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaTTaghaTIyantranyAyasAmAnyasyakendriyAdijAtimAtreNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazItilakSajIvayonisakulasaMsAraparibhramaNAdhikArAtpunaH punargaticatuSTayabhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / TIkArya : yA. vikSatatvad je vaLI, koIka kahe che, te asat che, tema avaya che. koIka zuM kahe che ? te batAve che - jene je jIvate, ekendriya AdimAM pharI pharI utpAta dvArA lAMbI saMsAranI sthiti che. tene uddezIne ja A vyAyaaraghaTTaghaTIyaMtratyAya pravarte che. temAM pUrvapakSI yukti Ape che - te kahevAyuM che - "A vaLI=manuSyapaNAnuM durlabhapaNuM vaLI, A pramANe ja=je pramANe pUrvamAM kahyuM e pramANe ja, ajJAna prasAda doSathI jANavuM. je kAraNathI ekendriya AdinI dIrghakAya sthiti kahevAI che. " (upadezapada gAthA-16) e prakAre upadezapadamAM ane vyAkhyAmAM TIkAmAM kahevAyuM che - "(AnAthI AviSTa jIva ajJAna-pramAdathI AviSTa jIva.) manuSyatvathI vilakSaNa evI dUra ekendriya Adi jAtiomAM araghaTTaghaTIyaMtratyAyanA kramathI pharI pharI Avartana pAme che. A paNa kevI rIte siddha che ? ekendriya AdimAM pharI pharI Avartana pAme che A paNa kevI rIte siddha che ? ethI kahe che - je kAraNathI dIrgha=drAghIyasI kAyasthiti pharI pharI marIne e ja kAyamAM upapAtarUpa kAyasthiti, siddhAMtamAM kahevAI che. konI kahevAI che ? te kahe che - ekendriya Adi jAtinI ekendriya, beIndriya Adi lakSaNarUpa jIvonI kAyasthiti kahevAI che. ema anvaya che." tethI ekendriya Adi jAtine AzrayIne ja araghaTTaghaTIyaMtratyAyanuM AzrayaNa hovAthI dAMtadAtikanuMsutsutrabhASaNa karanArane araghaTTATIyaMtratyAyathI anaMtasaMsAra prApta thAya che e rUpa dArzanika ane jamAlirUpa daSTAMtanuM vaiSamya nathI. ethI jamAli cAragatimAM bhramaNa karaze nahIM topaNa sUtrakRtAMgatA vacanathI araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI jamAline anaMtasaMsAraparibhramaNa svIkAravAmAM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -2 / gAthA- 40 88 doSa nathI. ema je pUrvapakSI kahe che te asat che; kema ke tyAM=upadezapadamAM, manuSyagatinA daurlabhyano adhikAra hovAthI araghaTTaghaTIyaMtranyAya sAmAnyanuM ekendriya Adi jAtimAtrathI vizeSa vivakSA hovA chatAM paNa ahIM=utsUtrabhASaNamAM, sarvajJamata vikopakanuM=sarvajJamatathI viruddha bolanAranuM, 84 lAkha jIvAyonithI saMkula evA saMsAraparibhramaNano adhikAra hovAthI pharI pharI gaticatuSTaya bhramaNanA Azrita ja araghaTTaghaTIyaMtranyAyanuM vivakSitapaNuM che. TIDA : ata eva 'zrutavirAdhanAtazcAturgatikasaMsAraparibhramaNaM bhavati' iti sphuTamevAnyatrAbhihitaM, jamAlidRSTAntazca tatropanyasta iti / tathAhi - "icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakaMtAraM aNupari aTTiMsu 1 / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAturaMtasaMsArakaMtAraM ati 2 / icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNu-pariaTTissaMti tti / / " nandisUtre / etadvRttirmalayagirikRtA, yathA - 'icceiyamityAdi, ityetad dvAdazAGgaM gaNipiTakamatItakAle'nantA jIvA AjJayA yathoktAjJAparipAlanA'bhAvato virAdhya caturantasaMsArakAntAraM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaviTapizatasahasradustaraM bhavagahanaM aNupari ahiMsutti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAGgameva cAjJA 'AjJApyate jantugaNo hitapravRttau yayA sA''jJe tivyutpatteH, tataH sA''jJA ca tridhA, tadyathA - sUtrAjJA, arthAjJA, tadubhayAjJA ca / saMpratyamUSAmAjJAnAM virAdhanAzcintyante / tatra yadA'bhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA, sA ca yathA jamAliprabhRtInAm / yadAtvabhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArthaM prarUpayati tadA'rthAjJAvirAdhanA, sA ca goSThAmAhilAdInAmivAvasAtavyA / yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramarthaM ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanA, sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyAnAM cAnekeSAM vijJeyeti / " tathA 66 ' AjJayA sUtrAjJayA'bhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAraM narakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH anuparAvRttavanta Asan jamAlivad / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSThAmAhilavat / (ubhayAjJayA punaH paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAdilakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavad 1 ) " iti tu hAribhadryAmetadvRttAvuktamiti / tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapattiriti smarttavyam / -
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArya : gata ... smartavyam AthI ja=sarvajJamata vikopakane caturgati saMsAranuM paribhramaNa prApta thAya che AthI ja, "zratanI virAdhanAthI cAturgatika saMsAranuM paribhramaNa thAya che" e pramANe spaSTa ja anyatra kahevAyuM che. ane tyAM-sthAnamAM, jamAlinuM daSTAMta upavyasta che. te A pramANe - A dvAdazAMgI gaNipiTaka atItakALamAM anaMtA jIvo AjJAthI virAdhIne cAra gatinA aMtavALA saMsArakAMtAramAM anupraveza pAmyA. A dvAdazAMgI gaNipiTaka vartamAnakALamAM parimita jIvo AjJAthI virAdhanA karIne cAragatinA aMtavALA saMsArakAMtAramAM anupraveza kare che. A dvAdazAMgI gaNipiTaka anAgatakALamAM anaMtA jIvo AjJAthI virAdhanA karIne cAragatinA aMtavALA saMsArakaMtAramAM anupraveza karaze." e pramANe naMdisUtramAM che. AnI vRtti malayagiri mahArAjA kRta A pramANe che - "A dvAdazAMga gaNipiTaka atItakALamAM anaMtA jIvo AjJAthI=je pramANe bhagavAne kahyuM che te pramANe AjJAnA paripAlananA abhAvathI, virAdhIne cAragatinA paribhramaNanA aMtavALA evA saMsArarUpI jaMgalamAM=vividha prakAranA zArIrika, mAnasa aneka lAkho duHkho rUpI vRkSothI dustAra evA bhavagahanamAM anupraveza karyo=anuparAvartanavALA thayA. ahIM=naMdIsUtramAM, dvAdazAMga sUtra, artha, ubhayanA bhedathI 3 prakAranuM che. ane dvAdazAMga ja AjJA che; kema ke "jenA vaDe jIvato samudAya hitapravRttimAM AjJApana karAya che te AjJA che e pramANe vyutpatti che. tethI te AjJA traNa prakAranI che, te A pramANe - sUtrajJA, arthaAjJA ane tadubhayaAjJA. have A AjJAnIetraNa prakAranI AjJAnI, virAdhanA vicArAya che. tyAM traNa prakAranI AjJAmAM, jyAre abhinivezathI anyathA sUtra bhaNe che tyAre sUtrAjJAnI virAdhanA thAya che. ane te sUtrAjJAnI virAdhanA, je pramANe jamAli vagerene che. jyAre vaLI, abhinivezathI dvAdazAMgArthane anyathA prarUpaNA kare che tyAre arthAjJAnI virAdhanA thAya che. ane te arthAjJAnI virAdhanA, goSThAmAhila AdinI jema jANavI. jyAre vaLI abhinivezathI athavA zraddhAvihInapaNAthI=A dvAdazAMga ja ekAMte sarvakalyANanuM kAraNa che tevI tIvra rucirU5 zraddhAnA vihIpaNAthI, athavA hAsyAdithI dvAdazAMganA sUtra-arthane vikudRna kare che tyAre ubhayAjJAnI virAdhanA thAya che ane te aneka dIrgha saMsArI jIvone ane abhavyone jANavI." 'tti' zabda traNa prakAranI AjJAvirAdhanAnI samAptimAM che. ane "AjJAthI=sUtrAjJAthI abhinivezane kAraNe anyathA pAThAdi lakSaNa virAdhanAthI virAdhanA karIne atItakAlIna anaMtA jIvo cAra aMtavALA saMsArakAMtArane=naraka, tiryaMca, nara, deva Atmaka vividha prakAranAM vRkSajAlothI dustara evI gahana bhavATavIne, anuparAvartavALA jamAlinI jema thayA. arthAjJAthI vaLI abhinivezane kAraNe anyathA prarUpaNArUpa virAdhanA vaDe goSThamAhilanI jema, ubhayAjJAthI pAMca prakAranA AcAranA parijJAnanA karaNamAM ughata evA guruAdezArirUpa ubhayAjJAthI gurupratyenIka dravyaliMgadhArI aneka zramaNanI jema saMsAramAM paribhramaNa pAmyA, ema anvaya che." e pramANe vaLI haribhadrasUri mahArAjAnI AvI=naMdIsUtranI, vRttimAM kahevAyuM che. te kAraNathI upalakSaNa vyAkhyAnamAM ja yathokta daSTAMtanI upapatti che=anaMtasaMsAranA paribhramaNamAM jamAlinA dagaMtanI upapati che, e pramANe jANavuM.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 dharmaparIkSA bhAga- 2 | gAthA-40 TIkA : yattu - AzAtanAbahulAnAM niyamenAnantasaMsAro bhavatIti jJApanArthamevedaM jamAlidRSTAntopadarzanaM, caturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAyako, na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuSTayAbhidhAyakaH, na hi gaticatuSTayagamanamevAnantasaMsAritvAbhivyaJjakaM, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt, tasmAd gatyAdInAM pratiprANinaM bhinnatvAnna taulyaM iti - pareNAtra sAmAdhAnaM kriyate tadasambaddhavAgvAdamAtraM, caturaMtazabdArthasya saMsAravizeSaNatve caturaMtasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturaMtAnvitasaMsArasya bhramaNe'nvayAt, tathA ca dRSTAnte jamAlau sAdhyavaikalyadoSAnuddhArAt, na hi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasadbhAvamAtreNa dRSTAnte sAdhyavaikalyadoSa uddhartuM zakyate / anabhijJasyArhaccaityAnagArazabdAbhyAmiva caturaMtasaMsArakAntArazabdAbhyAmekasyaivArthasya bodhanaM' ityabhyupagame ca prekSAvatAmupahAsapAtratvApattiH / TIkArtha:yag >> 3pahArapAtratvApattiH je vaLI, koIka kahe che, te asaMbaddha vAgmAtra che. ane te zuM kahe che? te batAve che - AzAtanAbahula jIvone niyamathI anaMtasaMsAra thAya che te jJApana mATe ja A jamAli daSTAMtanuM upadarzana che=naMdIsUtramAM batAvela jamAlitA dAMtanuM upadarzana che. vaLI, caturaMta zabda saMsAranA vizeSaNapaNAthI saMsAranA svarUpano abhidhAyaka che. vaLI, sarva paNa AzAtanAkArIne gaticatuSTayano abhidhAyaka nathI. (mATe jamAline cAragatinA paribhramaNa vagara paNa utsutrabhASaNathI anaMtasaMsAra che te siddha thAya che ema pUrvapakSIno Azaya che, ema avaya che.) potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che - gaticatuSTayanuM gamata ja anaMtasaMsArIpaNAnuM abhivyaMjaka nathI; kema ke anvaya-vyatireka dvArA vyabhicAra cheanaMtakALathI ekendriya AdijIvo ekendriyamAM ja anaMtakALa pasAra kare che. mATe je je anaMtasaMsArI hoya te gaticatuSTayamAM phare che, tevI vyApti nathI. tethI avaya-vyatireka vyabhicAra che. te kAraNathI gati AdinuM pratiprANIne AzrayIne bhinnapaNuM hovAthI=anaMtasaMsAra bhaTakanArA paNa jIvo gatine AzrayIne bhinna prakAranA hoya che tethI, tulyapaNuM nathI e pramANe para vaDe ahIM jamAline sUtrakRtAMganA vacanathI anaMtasaMsAranI siddhi che chatAM araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI cAra gatinuM bhramaNa nathI e kathanamAM, samAdhAna karAya che. te asaMbaddhavANI mAtra che, kema ke caturaMta zabdArthanuM naMdIsUtranA uddharaNamAM apAyela caturaMta zabdArthanuM, saMsAranuM vizeSaNapaNuM hote chate caturaMta saMsAraparibhramaNarUpa viziSTa sAdhyanuM paryavasAta che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 kema caturaMta zabdArthanuM saMsAranuM vizeSaNa karavAmAM Ave to caturaMtasaMsAraparibhramaNarUpa viziSTa sAdhyamAM paryavasAna che ? temAM heta kahe che - caturaMtathI avita saMsAranuM bhramaNamAM avaya che. ane te rIte usUtrabhASaNa karanArane caturaMtasaMsAraparibhramaNarUpa viziSTa bhramaNa prApta thAya che ema pUrvamAM sthApana karyuM te rIte, daSTAMtarUpa jamAlimAM sUtrakRtAMganI vRttimAM batAvela daSTAMtarUpa jamAlimAM, sAdhyavekalyarUpa doSano anuddhAra che=je rIte pUrvapakSI kahe che ke dAMta nizcita sAththavALuM hoya tema svIkArIe to sUtrakRtAMganA vacanamAM apAyela jamAlinA daSTAMtamAM anaMtasaMsAraparibhramaNarUpa sAdhya svIkAravAmAM Ave to cAra gatinA paribhramaNarUpa sAdhya aMza paNa temAM prApta thavo joIe. ane jamAlimAM cAragatinA paribhramaNanI prApti nathI. tethI cAragatinA paribhramaNarUpa sAdhyavaikalyadoSano uddhAra karavo zakya nathI. kema doSano uddhAra zakya nathI ? tenI puSTi kare che - viziSTa sAdhya hote chate vizeSya aMzanA sarbhAvamAtrathI=cAra gatinA bhramaNarUpa vizeSaNa rahita anaMtasaMsAranA bhramaNarUpa vizeSya aMzanA sabhAvamAtrathI, daSTAMtamAM=jamAlinA daSTAMtamAM, sAdhyavaikalyadoSano uddhAra karavo zakya nathI, ane anabhijJane aham caitya ane aNagAra zabdathI jema eka arthano bodha thAya che tema caturaMta ane saMsArakAMtAra be zabdo dvArA eka ja arthano bodha svIkAra karAya chad=eka ja arthano bodha svIkArIne jamAlinA daSTAMtamAM sAdhyavaikalyadoSano uddhAra karAye chate, vicArakonA hAsyapAtratvanI Apatti che. TIkA - gatyAdInAM ca yathA pratiprANinaM bhinnatvaM tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhinnatvaM kiM neSyate ? "ummaggamaggasaMpaTThiyANaM" (gacchA. pra. 31) ityAdinotsUtrabhASiNAM niyamAdanantasaMsArasiddhau ca "sIalavihArao khalu bhagavaMtAsAyaNANiogeNa / tatto bhavo aNaMto kilesabahulo jao bhaNiaM / / titthayarapavayaNasuaM" ityAdyupadezapadavacanAt (422-23) zItalavihAriNAM pArzvasthAdInAM niyamAdanantasaMsArApattiH, iSyate ca tatra pariNAmabhedAd bhedaH, ityatrApyadhyavasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA zraddheyaH / kiJca 'araghaTTaghaTIyantranyAyena yatra saMsAraparibhramaNapradarzanaM tatra niyamAdanantasaMsAraH' ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiva kAmAsaktAnAmapi niyamato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / taduktamAcArAGgazItoSNIyAdhyayanavRttI (u0 2 gA. 2) 'saMsiccamANA puNariMti gabbhaM' ityavayavavyAkhyAne 'tena kAmopAdAnajanitena karmaNA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 saMsicyamAnA ApUryamANAH garbhAd garbhAntaramupayAnti saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTanta Asate ityuktaM bhavatIti' / evamanekeSu pradezeSvitthamabhidhAnamastIti na kiJcidetat / TIkArtha: atyAvInAM ... azvita che ane gatyAdinuM je pramANe pratiprANI bhivapaNuM che cAragatimAM bhaTakanArA jIvo paNa darekanI gati sArI ke kharAba samAna rIte thatI nathI, paraMtu koIkanI ghaNI kharAba gati thAya che to koIkanI ochI kharAba thAya che. te pramANe adhyavasAyanA bhedathI-usUtrabhASaNajanya anaMtasaMsArane anukULa adhyavasAyanA bhedathI ane sAmAnyathI thatA anaMtasaMsArane anukULa adhyavasAyanA bhedathI, saMsAranuM paNa bhikapaNuM kema IcchAtuM nathI ? e prakArano bheda pUrvapakSIe svIkAravo joIe. adhyavasAyanA bhedathI usUtrabhASIne paNa adhika-alpa saMsAra svIkAravo joIe. te spaSTa kare che - ane "unmArga saMprasthitone" (gacchAcAraprakIrNaka gAthA-31) ItyAdi vaDe usUtrabhASIne niyamathI anaMtasaMsAranI siddhi thaye chate "zItalavihArathI bhagavAnanI AzAtanAnA viyogane kAraNe tyAra pachI kaleza bahula anaMta bhava che. je kAraNathI kahevAyuM che. tIrthaMkara, pravacana, zrata." (upadezapada gAthA-422/423). ItyAdi upadezapadanAM vacana hovAthI, zItalavihArI evA pArthastha Adine niyamathI anaMtasaMsAranI Apatti che. ane tyAM=zItalavihArI evA pArthastha AdimAM, pariNAmanA bhedathI bheda=saMsAranA paribhramaNano bheda, IcchAya che. jethI karIne ahIM paNasusUtrabhASaNAdimAM paNa, adhyavasAyapratyaya saMsArano bheda=adhika-alparUpa saMsArano bheda, mahAnizIthanI ukta rItithI zraddheya che. vaLI, araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI jyAM saMsAraparibhramaNanuM darzana che tyAM niyamathI anaMtasaMsAra che e pramANe svIkAra karAye chate usUtrabhASaNanI jema kAmAsaktane niyamathI anaMtasaMsAranA abhyapagamato prasaMga che; kema ke teonA paNa kAmAsakta jIvonA paNa, saMsAraparibhramaNanA tad tyAyanuM-araghaTTaghaTIyaMtratyAyanuM, pradarzana che. te AcArAMgasUtra zItoSNIya adhyayana uddezaka-2, gAthAranI vRttimAM kahevAyuM che - "saMsicyamAna evA pharI garbhamAM jAya che" e pramANenA avayavanA vyAkhyAnamAM - "tenA vaDe kAmanA upAdAnathI janita evAM karmo vaDe, saMsicyamAna ApUrvamAna jIvo, garbhathI garbhajAramAM jAya che saMsAracakravAlamAM araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI bhaTakatA rahe che." e pramANe kahevAyeluM thAya che. A rIte aneka sthAnomAM A pramANe araghaTTaghaTIyaMtratyAyathI saMsAraparibhramaNa che. e pramANe, abhidhAna che. ethI A artha vagaranuM che-pUrvapakSIe kahyuM ke jamAline niyamathI asaMtasaMsAra che e batAvavA mATe upacAsa che, e artha vagaranuM che. bhAvArtha - pUrvamAM pUrvapakSIe sUtrakRtAMganuM vacana batAvIne sthApana karyuM ke anaMtasaMsAranA paribhramaNamAM jamAlinuM
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 dRSTAMta batAvela che ane dRSTAMta, haMmezAM nizcita sAdhyavAna hoya; tethI sUtrakRtAMganA vacanathI jamAline anaMtasaMsAranI prApti che tema siddha thAya che. tene graMthakArazrIe kahyuM ke marIcinA dRSTAMtanI jema jamAlinuM dRSTAMta upalakSaNapara che, mATe sUtrakRtAMganA vacanathI jamAline anaMtasaMsAra siddha thaI zake nahi. jo pUrvapakSI evuM na mAne to sUtrakRtAMganI vRttimAM batAvela araghaTTaghaTIyaMtranyAyanA balathI jamAline cAragatinuM paribhramaNa paNa siddha thAya. jamAline cAra gatinuM paribhramaNa nathI tema anya vacanathI siddha che. jamAline araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI cAra gatinA paribhramaNanI ApattinA nivAraNa arthe pUrvapakSI kahe che ke ekendriya Adi bhavomAM paNa pharI pharI utpAta dvArA anaMtasaMsArane prApta karanArA jIvone AzrayIne paNa araghaTTaghaTIyaMtranyAyanuM vacana upalabdha che. tethI araghaTTaghaTIyaMtranyAyane AzrayIne cAra gatinuM paribhramaNa jamAline prApta thaze ema kahI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A prakAranuM samAdhAna asat che; kema ke upadezapadamAM manuSyagatinI durlabhatA batAvavA mATe ekendriya, beindriya AdimAM jIvo anaMtakALa araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI kADhe che te batAvavA mATe araghaTTATIyaMtranyAya sAmAnya batAvAyela che. jeo sarvajJanA matanuM vikopana kare che teone to 84 lAkhanA paribhramaNarUpa vizeSa prakArano araghaTTaghaTIyaMtranAya che. tethI bhagavAnanA vacanathI viparIta karanArAne to anaMtasaMsAranI prApti cAragatinA paribhramaNarUpa ja thaI zake. vaLI, graMthakArazrIe je kahyuM ke bhagavAnanA vacananI AzAtanA karanArA jIvone ekendriya beindriya AdirUpa araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI paribhramaNa saMbhave nahi, paraMtu cAragatinA paribhramaNathI ja saMbhave. te naMdIsUtranA vacanathI graMthakArazrI spaSTa kare che - naMdIsUtranA vacanAnusAra jeo zrutanI virAdhanA kare che teo cAre gatimAM paribhramaNa pAmIne anaMtakALa bhaTake che ane temAM jamAlinuM ja dRSTAMta Apela che. tethI jo dRSTAMta nizcita sAdhyavAna hoya to jamAline jema anaMtasaMsAranI prApti che tema araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI cAragatinA paribhramaNanI paNa prApti thAya. jema jamAline cAragatinuM paribhramaNa nathI tema sUtrakRtAMgasUtrathI jamAline anaMtasaMsAra paNa siddha thato nathI, paraMtu marIcinA dRSTAMtanI jema jamAlinuM dRSTAMta upalakSaNapara ja che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe, e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. naMdasUtranA vacanane sAme rAkhIne pUrvapakSI ahIM kahe che ke AzAtanAbahulane niyamathI anaMtasaMsAra che e batAvavA mATe ja jamAlinA dRSTAMtanuM upadarzana che. naMdIsUtramAM caturaMta zabda saMsAranuM vizeSaNa che. tenAthI saMsAranA svarUpano bodha thAya che, paraMtu AzAtanAkArI badhAMne anaMtasaMsAra hovA chatAM cAra gatinuM paribhramaNa thAya che, teno abhidhAyaka caturaMta zabda nathI. Ama kahI pUrvapakSI sUtrakRtAMganA vacanathI jamAline anaMtasaMsAranI prApti che tema sthApana kare che ane graMthakArazrI marIcinA dRSTAMtanI jema jamAlinA dRSTAMtane upalakSaNapara kahe che tema svIkArato nathI. jamAlinA cAra gatinA paribhramaNanI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 ApattinuM nivAraNa karavA mATe pUrvapakSI kahe che ke caturaMta zabda saMsAranuM svarUpa darzAve che, paraMtu cAragatinA paribhramaNane batAvato nathI. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSIno A sarva asaMbaddhapralApamAtra chekema ke naMdIsUtranA vacanamAM caturaMta zabdane saMsAranA vizeSaNa tarIke pUrvapakSI svIkAre to te pramANe caturaMtasaMsAraparibhramaNarUpa viziSTasAdhya mAnavuM paDe ane temAM jamAli dRSTAMta che, tema svIkAravuM paDe. te pramANe svIkArIne pUrvapakSI kahe ke nizcitasAdhyavALuM dRSTAMta hoya to te pramANe jamAline jema anaMtasaMsAranI prApti che tema cAragatinA paribhramaNanI paNa prApti thavI joIe. jamAline cAragatinA paribhramaNanI prApti thaI nathI, tethI jamAlinA dRSTAMtamAM sAdhyavaikalyadoSano anuddhAra che; kema ke je vacanamAM viziSTasAdhya hoya temAM vizeSya aMzanA sadbhAvamAtrathI dRSTAMtamAM sAdhyavaikalyadoSano uddhAra thato nathI. jema naMdIsUtranA vacanamAM cAragatinA paribhramaNarUpa anaMtasaMsAra sAdhya che ane temAM jamAlinuM dRSTAMta che. tethI jo dRSTAMta nizcitasAdhyavALuM joIe tema pUrvapakSI kahe to dRSTAMtamAM jema anaMtasaMsArarUpa vizeSya aMza Avazyaka che. tema cAragatinA bhramaNarUpa vizeSaNa aMza paNa Avazyaka che. jamAlinA dRSTAMtamAM cAragatinA paribhramaNarUpa vizeSaNa aMza nahIM hovAthI sAdhyanA vaikalyadoSanI prApti che. vaLI, AgamamAM camarendrano utpAta prasiddha che. te vakhate camarendrane Avelo joIne saudharmedra vicAre che ke "A camarendra ahIM kevI rIte Avyo?" tyAre ene jaNAya che ke, arihaMtanuM, arihaMtanA caityanuM ke aNagAranuM - A traNamAMthI koInuM AlaMbana laIne ahIM AvI zake. tethI koInuM AlaMbana laIne ja nakkI te Avelo che. tethI caityapratimA pUjya che tema siddha thAya che. ane caityapratimAne pUjya nahIM mAnanAra sthAnakavAsI jIvo zAstranA arthamAM anabhijJa che. teo acaitya ane aNagAra zabda dvArA eka sAdhune ja svIkAre che tema caturaMta ane saMsArakatAra e be zabda dvArA mAtra saMsArano ja bodha thAya che, cAragatinA paribhramaNano bodha thato nathI tema svIkArIne jamAline cAragatinA paribhramaNa vagarano anaMtasaMsAraparibhramaNa prApta thaze ema jo pUrvapakSI svIkAre to te vicArakone mATe upahAsapAtra che; kema ke jema anabhijJa sthAnakavAsI asaMbaddha artha kare che tema pUrvapakSI paNa caturaMtasaMsArano asaMbaddha artha kare che mATe upahAsapAtra che. vaLI, marIcinA dRSTAMtanI jema jamAlinuM dRSTAMta upalakSaNapara svIkAravuM ucita che. tema sthApana karavA arthe graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che ke jema adhyavasAyanA bhedathI cAragatinuM paribhramaNa paNa dareka jIvone samAna thatuM nathI, paraMtu judA-judA prakAranuM thAya che. tema usUtrabhASaNathI saMsAranI vRddhi paNa adhyavasAyanA bhedathI bhinna thAya che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. mATe jamAline usUtrabhASaNathI ayuktatara saMsAranI prApti hovA chatAM anaMtasaMsAra nathI tema svIkAravAmAM koI virodha nathI. vaLI, potAnA kathananI puSTi arthe graMthakArazrI kahe che - "unmArgasaMprasthita" ityAdi gacchAcAranA
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 N vacanathI utsutrabhASI jIvone niyamathI anaMtasaMsAra siddha thAya to zithilavihArI evA pArzvastha Adine paNa upadezapadanA vacanathI anaMtasaMsAranI prApti thAya. Ama chatAM utsutrabhASI ane zithilavihArI evA pArzvastha AdinA pariNAmanA bhedane kAraNe saMsArano bheda icchAya che. e rIte jamAlinA prasaMgamAM paNa adhyavasAyane kAraNe saMsArano bheda anaMta saMsArathI alpa saMsAra, mahAnizIthamAM kahelI rItithI zraddheya che. vaLI, graMthakArazrI potAnA kathananI puSTi arthe "zvithI kahe che ke araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI jyAM saMsAranuM paribhramaNa batAvAyeluM hoya tyAM niyamathI anaMtasaMsAra che tema pUrvapakSI svIkAre to kAmAsakta jIvone paNa niyamathI anaMtasaMsAranA svIkArano prasaMga Ave; kema ke AcArAMgamAM zItoSNIya adhyayananI vRttimAM kahyuM che ke kAmAsakta jIvo araghaTTATIyaMtranyAyathI saMsAracakravAlamAM bhame che. A rIte aneka sthAnomAM araghaTTATIyaMtranyAyanuM kathana che. mATe jamAline araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI saMsAranuM paribhramaNa che, tethI anaMtasaMsAra che, cAragatinuM paribhramaNa nathI, ityAdi pUrvapakSInuM kathana artha vagaranuM che. ahIM vizeSa e che ke kAmAsakta jIvone araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI saMsAranuM paribhramaNa kahyuM. tethI e prApta thAya ke sAmAnyathI saMganI pariNati jeTalI adhika teTaluM saMsAranuM paribhramaNa adhika. ane anya indriyo karatAM kAmanI Asakti jIvone saMganI pariNati atyaMta vadhAranAra che. tethI te saMganI pariNatine kAraNe saMsAracakramAM ghaNA janmonI prApti thaI zake che. Ama chatAM jeone ati viveka pragaTelo che evA kSAyika samyagdaSTi satyakI vidyAdhara Adi atyaMta kAmAsakta hovA chatAM bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA hovAthI ane tattvanuM yathArtha darzana hovAthI bAhyathI kAmAsakti ghaNI dekhAvA chatAM aMtaraMga vivekathI te Asakti haNAyelI hovAthI ghaNA paribhramaNanuM kAraNa banatI nathI. topaNa zAstramAM je je pAponA je je anartho thAya che te te batAvavA arthe jyAre upadeza apAya che tyAre sAmAnyathI kAmAsakta jIvone ghaNA janmonI prApti thAya che. te batAvIne yogya jIvone te te saMjJAnA uccheda mATe upadeza apAya che. TIkA : yacca-"jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihi? goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiya maNuadevabhavagahaNAiM saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti" ityatra "catvAro dvIndriyAdayaH paJca caikendriyAH pRthivyAdayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntvA" iti vyAkhyAnAd, atra ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNabahutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSayaiva jamAleranantabhavasiddhiH - iti parasya mataM tadapUrvabuddhipATavamUlaM, etAdRzasya gaMbhIrArthasya vRttikRtA'spaSTIkRtasya svayameva spaSTIkaraNAt, kathaM cAyaM tapasvI nAkalayatyetAvadapi yadamU catu. SpaJcazabdau bhavagrahaNasamAnAdhikaraNau bhinnavibhaktyantau vyastau samAsAntaHpAtinaH tiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti na cemau na vibhaktyantAviti vAcyaM, vibhaktyantamantareNa zasantacatuHzabdaniSpannasya 'cattAri' iti zabdasya sarvathA'siddheH, nApyatrAluksamAso'stIti / etena
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 "catasRSu paJcasu ca jAtiSu tiryagmanujadevabhavagrahaNAni" iti bhaNanAt "anantabhavasiddhiH" ityapAstaM, 'cattAri' ityatra dvitIyAbahuvacane saptamI bahuvacanArthatvasya 'paJca' ityanantarasaptamIbahuvacanalopasya samuccayArthakacakArAdhyAhArasya ca prasaGgAt / kiJca catuSpaJcazabdayoH saMkhyAvAcakayorvyaktivacanatvena kutastAbhyAM jAtyupasthitiriti vibhAvanIyam yadi ca jamAleranantaH saMsAraH sUtre vaktavyo'bhaviSyat tadA tiriyamaNussadevesu aNaMtAI bhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai' ityAdi, athavA 'jahA gosAle maMkhaliputte taheva NeraiavajjaM saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai' ityAdi bhaNanIyamabhaviSyad, anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AnantyalAbhaH ? navabhirapi vAraistatpUrtisaMbhavAta, prativyaktibhramaNaM ca nAkSarabalAllabhyate, bAdhitaM ca sarvatiryagdevamanujeSu tat, svecchAmAtreNa niyatAnantatiryagyonikabhavagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalaMbanavyapadezena ? svakalpanAyA mahatsvadhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / TIkArya :carca . madalAzAtanArUpattAt ane je parano mata che te apUrvabuddhipATavamUla che, ema avaya che. ane te parano mata batAve che - "he bhagavan ! jamAli deva te devalokathI AyuSya kSayathI yAvatuM kyAM utpanna thaze?=mokSe na jAya tyAM sudhI kyAM utpanna thaze ? teno uttara ApatAM bhagavAna kahe che - he gautama ! cAra-pAMca tiryaMcayoni, manuSya, devabhava grahaNavALA saMsArane anuparAvarta karIne tyAra pachI siddha thaze, yAvat saMsArano aMta karaze." e prakAranA bhagavatInA pAThamAM "cAra beIndriyAdi, pAMca ekendriya pRthvI Adi, te tiryaMcayoni vALA teomAM ane deva-manuSyomAM bhavagrahaNarUpa bhamIne." e pramANe vyAkhyAna hovAthI ane ahIM jamAlitA bhavamAM, tIrthaMkaranI AzAtanAkRtanuM adhikRtapaNuM hovAthI bhavAnajyalakSaNabahutvanuM spaSTapaNuM hovAthI bhagavatInA vacananI apekSAe ja jamAline anaMtabhavanI siddhi che, e pramANe parano mata che, te apUrva buddhipATavamUla che. ema kaTAkSamAM graMthakArazrI kahe che; kema ke AvA prakAranA gaMbhIra artha, vRttikAra vaDe aspaSTa karAyelAnuM svayaM ja pUrvapakSI spaSTIkaraNa kare che. A rIte kaTAkSamAM kahIne tenuM kathana ayukta che, te graMthakArazrI spaSTa kare che - ane A tapasvI=A pramANe artha karanAra pUrvapakSI, kema ATaluM paNa jANato nathI ? je A cAra-pAMca zabda=bhagavatImAM kahela "cAri-paMca' e be zabdo bhavagrahaNanA samAtAdhikaraNavALA, bhinna vibhakti aMtavALA ane vyasta=asamAsavALA, samAsa aMtaHpAtI evA tiryaMcayoti zabdanI vizeSaNatAne prApta kare, arthAt catvAri-paMca zabda tiryaMcayoti zabdanI vizeSaNatAne prApta karI zake nahi.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 97. ahIM pUrvapakSI kahe ke catvAri-paMca zabda vibhakti aMtavALA nathI. ene graMthakArazrI kahe che ke ema na kahevuM; kema ke zat aMtavALA catu zabda niSpanna "catvAri' e prakAranA zabdonI vibhakti aMta vagara sarvathA asiddhi che. vaLI ahIM='cavAri-paMca' e zabdomAM alupha samAsa nathI. ethI vibhakti aMtavALA che, ema avaya che. AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke cattAri-paMca zabdo vibhaktivALA che ane teno avaya bhavagrahaNa sAthe che enA dvArA, cAra-pAMca jAtimAM tiryaMca, manuSya, devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM anuparAvartana karIne pachI jamAli siddha thaze. e prakAranuM bhaNata hovAthI bhagavatInA vacanamAM kathana hovAthI, anaMta bhavanI siddhi che=jamAlinA anaMta bhavanI siddhi che e kathana apAsta che; kema ke (tema svIkAravAthI) cattAri e prakAranA kathanamAM dvitIyA bahuvacanamAM saptamI bahuvacanArthatvano prasaMga che ane paMcamI anAra saptamI bahuvacananA lopano prasaMga che. ane samuccArthaka=cAra ane pAMca e benA samuccaya mATe "gha'kAranA adhyAhArano prasaMga vaLI, saMkhyAvAcaka cAra-pAMca zabdanuM vyakti vacanapaNAthI kaI rIte tenA dvArA cAra-pAMca zabda dvArA, jAtinI upasthiti che ?=cAra-pAMca jAtiomAM ema je pUrvapakSIe kahyuM temAM jAtinI upasthiti kaI rIte che? e pramANe vibhAvana karavuM. vaLI, jamAline anaMtabhava che, tethI tene siddha karavA jAtinI upasthiti Avazyaka che ema pUrvapakSI kahe to te ucita nathI te batAvavA arthe graMthakArazrI tarka batAve che - ane jo jamAline anaMtasaMsAra sUtramAMebhagavatIsUtramAM, vaktavya hota to - "tiryaMca, manuSya ane devomAM anaMta bhava svarUpa parAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze." ItyAdi athavA je pramANe "gozALA maMkhalI putramAM che te pramANe tArakIthI rahita evA saMsArane anuparAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze." ItyAdi kahevuM joIe. anyathA tava jAtimAM pUrvapakSI vAvuM paDyugu 2 gati6 artha karIne nava jAtimAM bhavagrahaNa vaDe bhramaNathI paNa AtaMtyanI prApti zenAthI thAya ? arthAt bhagavatInA pAThamAM jamAline anaMtasaMsAranA lAbhanI prApti thaI zake nahi; kema ke nava paNa vakhatathI tenI pUrtino saMbhava che tava jAtimAM janmanI pUrtino saMbhava che. ane prativyaktinuM bhramaNa=ekeMdriyAdi pratyeka vyaktirUpa jAtimAM anaMtI vakhata jamAlinuM bhramaNa, akSaranA balathI=bhagavatIsUtranA pAThanA akSaranA balathI, prApta thatuM nathI. ane sarva tiryaMca, deva, manuSyamAM te=jamAlinuM anaMta bhavabhramaNa bAdhita che=pUrvapakSI bhagavatInA vacanamAM kahela tiryaMcayoni, manuSya, devabhava grahaNamAM anaMta saMkhyA svIkAre to te bAdhita che (kema ke manuSyabhava ane devabhava anaMta saMbhavI zake nahi.) ane svaIcchAmAtrathI niyata anaMta tiryaMcayoni bhavagrahaNanA AzrayaNamAM=pUrvapakSI dvArA potAnI IcchAmAtrathI niyata anaMta tiryaMcayotivALA jamAlitA bhavatA grahaNanA AzrayaNamAM, sUtranA AlaMbananA vyapadezathI zuM ? arthAt bhagavatIsUtranA AlaMbananA vyapadezathI jamAlinA anaMtasaMsAranI saMgatinA kathanathI zuM? arthAt te kathana nirarthaka che; kema ke mahAna evA bhagavatInA vacanamAM svakalpanAthI adhyAropanuM mahAna AzAtanArUpapaNuM che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkA - taina"cyutvaa tataH paJcakRtvo bhrAntvA tiryagnRnAkiSu / vAtavornirvANaM namanni: samavAsthati " iti haimavIracAritrIya (parva-10, sarga-8) zloke paJcakRtvaHzabdaH paJcavArAbhidhAyakaH, sa ca tiryakzabdena yojitaH san jamAlistiryagyonau paJcavArAt yAsyatItyarthAbhidhAyakaH saMpannaH, tathA ca tiryagyonau vArapUrtimanujAdigatyantarabhavAntaraprAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaiva syAd, evaM paJcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi saMbhavati, manujagativArapUrtistUtkarSato'pi saptASTabhavaireva syAd, "devanArakayostvanantaraM punarutpAdAbhAvenaikenaiva bhavena vArapUrtiH syAd" - ityAdikApi parasya kalpanA dUramapAstA veditavyA, paJcakRtvaH ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asaMbhavAt, dvandvasamAsamaryAdayA pratyekameva tadanvayAd, bhavagrahaNavyaktyapekSasya paJcavAratvasyAnantavArabhavagrahaNeSu jAtyapekSasaGkocena samarthayitumazakyatvAt tAdRzazAbdabodhasyAkAGkSAM vinA'nupapatteH / TIkArya : pana vinAnupapaH AnA dvArA paranI kalpanA dUra apAta jANavI ema avaya che. ane te paranI kalpanA batAve che - triSaSTizalAkApuraSacaritra parva-10 sarga-8mAM kaheluM che ke "tyAMthI= kilbiSikadevamAMthI, cyavIne pAMca vakhata tiryaMca, manuSya ane devamAM bhamIne, avAptabodhivALo jamAli nirvANane pAmaze." e pramANe hemavIracaritrIya zlokamAMahemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA viracita vIra bhagavAnanA caritrane kahenArA zlokamAM, paMcakRtvaH zabda pAMca vArano abhidhAyaka cheHpAMca vArane kahenAra che. ane te-pAMca vArane kahenAra paMcakRtvA zabda, tiryam zabdathI yojita karAyelo chato jamAli tiryaMcayonimAM pAMca vAra jaze e arthano abhidhAyaka prApta thayo. ane te rIte=jamAli tiryaMcayonimAM pAMca vAra jaze te rIte, tiryaMcayonimAM vAra pUrti pAMca vakhatanI pUrti, manuSyAdi gatyArarUpa bhavAMtaranI prApti vagara thatI nathI. ane te prApti=manuSyAdi gatinA aMtararUpa bhavAMtaranI prApti, AzAtanAbahula evA jamAline anaMtakAlathI aMtarita ja thAya. ane A rIte pUrvamAM kahyuM e rIte, paMcavAranA gamanamAM-tiryaMcayoninA AMtarAvALA pAMca vAra manuSyAdi gatinA gamanamAM, anaMta bhavanuM grahaNa anaMtaguNa paNa saMbhave anaMta bhavonuM grahaNa eka vakhata paNa saMbhave ane anaMtaguNa paNa saMbhave, ane manuSyagatinA vAranI pUti vaLI utkarSathI paNa sAta-ATha bhavathI thaI zake=tiryaMca bhavanI jema anaMtabhavagrahaNathI thaI zake nahi. vaLI deva-nArakanuM anaMtara pharI utpAdanA abhAvanA kAraNeapharI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 tarata deva ke nArakamAM utpAdanA abhAvanA kAraNe, eka ja bhavathI deva ane tArakanA eka ja bhavathI vAra pUrti thaI zake. ItyAdi paNa paranI kalpanA dUra apAta jANavI; kema ke paMcakRtva e prakAranA AvokatriSaSTimAM ApelA zabdano tiryapha zabdanI sAthe je yojanAno, asaMbhava che. kema tiryaku zabdanI sAthe yojanAno asaMbhava che ? temAM heta kahe che - zraddhasamAsanI maryAdAthI=triSaSTimAM tirthaka, tAki zabdamAM rahelA zraddhasamAsanI maryAdAthI, pratyekamAM ja=tiryaka, nR, tAki Adi traNe gatimAM ja, teno avaya che paMcakRtvaH zabdano avaya che, vaLI, pUrvapakSIe je paMcakRtvaH zabdanI jAtimAM saMkoca karyo te thaI zake nahi te batAvavA arthe hetu kahe che - bhavagrahaNa vyaktinA apekSAvALA evA paMcavAratvano asaMtavAra bhavagrahaNamAM jAti apekSAe saMkocathI samarthana karavA mATe azakyapaNuM che, kema jAti apekSAe saMkocanuM samarthana karavuM azakya che ? temAM hetu kahe che - tevA prakAranA zAbdabodhanI=anaMta bhavagrahaNavALI jAtine batAvavA mATe paMcakRtva zabda che tevA prakAranA zAbdabodhanI, AkAMkSA vagara anupapatti che. arthAt tevA prakAranA zAbdabodha mATe atyaMta saMkhyAnA vAcaka evA zabdanI AkAMkSA rahe che. tevo zabda triSaSTimAM nathI mATe pUrvapakSInuM vacana asaMgata che, ema avaya che. TIkA : na hyekatrAnantavArabhavagrahaNAbhyupagame'pyekavArabhramaNameva vaktuM yuktaM, sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhikRtakriyAjanyavyApAropahitakAlalakSaNavArabhedAd / vijAtIyasthAnagamanAnantaritatajjAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropahito yAvAn kAlastAvata ekavAratvAbhyupagame ca 'tiryazvanantavAraM bhrAntaH' iti vadata eva vyAghAtaH / kiJcaivaM 'bahavo jIvA nityanigodeSvanantavAraM janmamaraNAni kurvanti' ityAdyakhilapravacanavacanavilopaprasaGga iti na kiJcidetat / TIkArya : nahotra. vizvaletA pUrvapakSIe bhagavatIno pATha grahaNa karIne kahela ke cAra beIndriyAditA ane pAMca ekendriya AdinA je bhavo che. te eka-eka bhavamAM anaMtavAra jamAli jaze. tethI cArapAMca zabdothI jamAlitA anaMtabhava siddha thAya che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - ekatra=beIndriya Adi koIka jAtimAM, anaMtavAra bhavagrahaNa svIkArAye chate paNa eka vAra bhramaNa ja kahevuM yukta nathI arthAt te beIndriyAditA sarva bhavone grahaNa karIne eka bhava bhagavatIsUtramAM svIkArela che, tema kahevuM yukta nathI; kema ke sthAnanA bhedane kAraNe=beIjiyAdimAMthI cyavIne pharIne
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 gAthA-40 beIndriyAdimAM jAya che tyAre prApta thatA sthAnanA bhedane kAraNe, tasthAnaavacchinna adhikRta kriyAjanya vyApArathI upahita kAla lakSaNa vArano bheda che=prathama sthAnamAM rahela te sthAnathI yukta evI je adhikRta kriyA-te bhavanI kriyA, tenAthI janya evo je te bhavano gamanAgamanarUpa vyApAra, te vyApArathI upahita evo je te bhavano kAla, te rUpa vArano anya bhavamAM bheda che. 100 - pUrvamAM graMthakArazrIe eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya tyAre eka vAra bhramaNa svIkArI zakAya tema sthApana karyuM. tyAM pUrvapakSI kahe ke beindriyAdi koIka jAtimAMthI anya jAtimAM na jAya, paraMtu tenI te jAtimAM pharI pharI utpanna thAya te sarvane eka vAra bhramaNa svIkArIne cAra-pAMca tiryaMcayoninA bhavo bhagavatImAM kahyA che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - vijAtIya sthAnanA gamanathI anaMtarita te jAtIya sthAnathI avacchinna evI bhramaNanI kriyAjanya bhavagrahaNanA vyApArathI upahita jeTalo kALa che, teTalA kALane ekavAratva svIkAra karAye chate tiryaMcamAM anaMtavAra bhamyo te pramANe kahevuM te vadato vyAghAta che=triSaSTinA pAThano artha karatI vakhate jamAli tiryaMcayonimAM anaMtIvAra bhamyo ema je kahyuM te vacanano vyAghAta thAya. vaLI, A rIte=eka ja jAtimAM anaMta bhava grahaNa thAya te sarvane eka vAra grahaNa karavAmAM Ave e rIte, 'ghaNA jIvo nitya nigodamAM anaMtavAra janma-maraNa kare che.' ityAdi akhila pravacananA vacanano vilopano prasaMga che. tethI A=eka jAtinA sarva bhramaNone eka vAra svIkAravuM e, artha vagaranuM che. TIkA H kiJca 'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizlokaikavAkyatayA hi 'cattAri paMca' ityAdibhagavatIsUtraM tvayA vyAkhyAtumiSTaM, tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu paJcavAramevAnantabhavagrahaNasiddhiriti sarveSAmapi pratyanIkAnAmIdRzameva saMsAraparibhramaNaM sidhyet, na tvanantAnyAnyabhavAntaritabhavabahulaM, yato "devakibbisiyA NaM bhaMte! tAo devalogAo AukkhaeNaM ThiikkhaeNaM anaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchihiMti ? kahiM uvavajjihiMti ? goyamA ! jAva cattAri paMcaNerai atirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiMti, bujjhihiMti jAva aMtaM kAheMti" tti tvayA sAmAnyasUtramaGgIkriyate, tatazcoktasya "cattAri paMca" ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAtreNaiva vizeSo'bhyupagamyate na tvadhikaH kazcidapIti / TIkArtha - kiJca " zvinIti / vaLI, "tyAMthI cyavIne=kilbiSikamAMthI cyavIne, pAMca vakhata" ityAdi triSaSTizalAkApuruSacaritranA zlokanI sAthe ekavAkyapaNAthI "cAra-pAMca" ityAdi bhagavatIsUtra tArA vaDe vyAkhyAna karavuM iSTa che=pUrvapakSIne vyAkhyAna karavuM abhipreta che. ane te rIte=
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 triSaSTizalAkApuruSacaritrano ane bhagavatI-sUtrano pATha ekavAkyarUpe kare te rIte, tyAM= triSaSTizalAkApuruSacaritranA pAThamAM, vijAtIya bhavathI aMtaritapaNAthI tiryaMcayotimAM pAMca vAra ja anaMtabhavagrahaNanI siddhi che. tethI sarva paNa pratyanIkone=jamAlinI jema utsUtrabhASaNa karanArA sarva paNa pratyenIkone, AvA prakAranuM ja=jamAlinA jevA prakAranuM ja, saMsAraparibhramaNa siddha thAya. paraMtu anaMta anyaanya prakAranA bhavathI aMtarita bhavabahulapaNuM siddha thAya nahIM. je kAraNathI "he bhadaMta ! deva kilbiSiyA te devalokathI AyuSyakSayathI ane sthitikSayathI anaMtara cayane prApta karIne kyAM jaze ? kayAM utpanna thaze ? teno uttara ApatAM bhagavAn kahe che - he gautama ! cAra-pAMca nArakI, tiryaMcayoni, manuSya, devabhavagrahaNarUpa saMsAra anuparAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze, buddha thaze, yAvat aMta karaze." e pramANe tArA vaDe sAmAnya sUtra aMgIkAra karAya che. tethI ukta=jamAli saMbaMdhI kahevAyelA, cattAri paMca ityAdi vizeSa sUtranuM narakagati pratiSedha-mAtrathI vizeSa svIkArAya che, paraMtu adhika kAMI svIkArAtuM nathI. bhAvArtha: 101 bhagavatIsUtranA pAThane grahaNa karIne pUrvapakSI jamAline anaMtasaMsA2paribhramaNa che te sthApana ka2vA arthe kahe che - bhagavatIsUtramAM gautama svAmIe prazna karela che ke devalokathI cyavIne jamAli kyAM utpanna thaze ? tenA javAbarUpe bhagavAne kahyuM ke cAra-pAMca tiryaMcayoni, manuSyabhava, devabhavagrahaNarUpa saMsArane parAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze. te sUtrano artha karatAM pUrvapakSI kahe che ke cAra zabdathI beindriya, teindriya, caurindriya, paMcendriya e cAranuM grahaNa karavuM, ane pAMca zabdathI pRthvIkAya AdinuM pAMcanuM grahaNa karavuM. te cAra-pAMca zabdano tiryaMcayoni sAthe samAsa karavo. tyAra pachI te cAra-pAMca tiryaMcayoninA ane devamanuSyamAM bhavagrahaNo grahaNa karavAM. jamAlie tIrthaMkaranI AzAtanA karelI tethI anaMta bhava lakSaNa bahutva saMsA2paribhramaNa bhagavatIsUtranI apekSAe spaSTa che, mATe jamAline anaMta bhavanI siddhi che. Ama pUrvapakSI kahe che, tene graMthakArazrI kahe che - te pUrvapakSInuM te vacana yukta nathI; kema ke tevo artha vRttikAre karyo nathI. vaLI, pUrvapakSI jANato nathI ke cAra-pAMca zabda bhavagrahaNanA samAnAdhikaraNa che, paraMtu tiryaMcayoninA samAnAdhikaraNa nathI. cAra-pAMca zabda bhinna vibhaktivALA che ane samAsavALA nathI, tethI manuSya-deva bhavagrahaNa sAthe samAsavALA evA tiryaMcayoni zabda sAthe tenuM yojana thaI zake nahi. vaLI, pUrvapakSI kahe ke cattAri paMca zabda vibhakti aMtavALo nathI te paNa saMbhave nahi; kema ke catur zabda zarU antavALo che ane vibhakti vagara cattAri zabda banI zake nahi. vaLI, koIka kahe che ke cAra-pAMca jAtirUpa tiryaMca, manuSya ane deva bhavagrahaNanuM bhagavatImAM kathana hovAne kA2Ne anaMtabhavanI siddhi che. te vacana pramANe cattAri ane paMca zabdamAM cattAri zabda dvitIyA bahuvacana hovA chatAM saptamI bahuvacanamAM
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 levo paDe, paMca zabdamAM saptamI bahuvacanano lopa svIkAravo paDe ane 'ca' zabdane adhyAhAra svIkAravo paDe. AvuM svIkArIe to cAra-pAMca jAtiomAM tiryaMca, manuSya ane devabhava grahaNa karIne pachI jamAli mokSamAM jaze tevo artha thaI zake. paraMtu tema svIkAravA chatAM cAra ane pAMca zabdanuM saMkhyAvAcakapaNuM che, tene jAtivAcakapaNuM kaI rIte svIkAravuM te vicAraNIya che. vaLI, bhagavatIsUtramAM jamAlinA anaMta bhavane kahenAruM koI vacana che nahi. tethI jamAlino anaMtasaMsAra che tema kahevuM hoya to bhagavatIsUtramAM te pATha anya rIte ja kahevo joIe. paraMtu bhagavatImAM je prakAre pATha che te pATha anusAra cAra-pAMca jAtine svIkArIne jamAline anaMtasaMsAra che tema kahevuM ucita nathI. vaLI, pUrvapakSIe artha karyo te pramANe cAra-pAMca jAtimAM tiryaMca, manuSya ane devabhava grahaNa karIne jamAli saMsAramAM bhamaze te vacanathI cAra-pAMca jAtimAM eka-be vakhata ke parimita vakhata prAptino saMbhava thaI zake. paraMtu tenAthI anaMta bhava bhaTakaze tevo artha akSaranA baLathI prApta thaI zake nahi. bhagavatImAM kahelA akSaranA baLathI jAtine grahaNa karIne anaMta bhava svIkAravAmAM Ave to sarva tiryaMca, deva ane manuSyamAM paNa anaMta bhava bhamaze tema svIkAravuM paDe ane te bAdhita che; kema ke jamAli devamAM ke manuSyamAM paNa anaMta bhava jaze tevuM svIkArI zakAya nahi. pUrvapakSI potAnI icchAnusAra niyata anaMta tiryaMcayoninA bhavanA grahaNanuM AzrayaNa kare ane deva ane manuSyanA jamAlinA anaMta bhava thaze nahi tema kahe to sUtranuM AlaMbana levAnI jarUrata rahetI nathI; kema ke bhagavatInA vacanAnusAra tiryaMcayoni, manuSya ane devabhava grahaNano samAsa hovAthI te sarvamAM jAti grahaNa karIne anaMta bhava svIkArI zakAya. paraMtu mAtra tiryaMcayonimAM jamAli anaMta bhava jaze tema svIkAravuM hoya to bhagavatIsUtranA pAThanuM AlaMbana laI zakAya nahi. pUrvapakSI svakalpanA pramANe artha kare ane mahAna evA bhagavatIsUtramAM te kalpanAno adhyAropa kare ane kahe ke 'bhagavatIsUtranA pAThanA baLathI jamAli tiryaMcabhavamAM anaMtA bhava ka2ze', to te bhagavatInA vacananI AzAtanArUpa che. A kathanathI anya koI triSaSTinuM vacana grahaNa karIne artha kare che te paNa asaMgata che, tema graMthakArazrI batAve che . - triSaSTinA vacana pramANe devalokathI cyavIne jamAli pAMca vakhata tiryaMca, manuSya ane devagatimAM bhamIne prApta thayelA bodhivALo nirvANane pAmaze. A vacana anusAra jamAlino vartamAnano devabhava ane tiryaMca, manuSya ane devanA pAMca-pAMca bhavone AzrayIne 15 bhavo ane tyAra pachI nirvANaprAptino maLIne 17 bhava thAya te sUtrano artha pUrvapakSI e pramANe kare che ke paMcakRtvaH zabda tiryak zabda sAthe joDavo. pUrvapakSI kahe che ke jamAli AzAtanAbahula che, mATe anaMta kALa tiryaMcagatimAM bhamaze. tene graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSInA A sarva kathana apAsta che; kema ke paMcadhRtvaH zabdanuM yojana tiryaMca zabdanI sAthe thaI zake nahi. kema thaI zake nahi ? tenI graMthakArazrI spaSTatA karatAM kahe che paMcatRtvaH zabda dvandvasamAsanI maryAdAthI tiryaMcAdi traNe jAtiomAM anvaya thaI zake. --
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 vaLI, anya paNa doSa pUrvapakSIne prApta thAya che te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInA matAnusAra tiryaMcagatinA bhavanuM grahaNa anaMtIvAra che chatAM ekendriya Adi pAMca jAtinI apekSAe saMkoca karIne paMcakRtvanuM pAMca vAramAM yojana kare ane jamAlinA anaMta bhavone samarthana kare tevo bodha karAvavA arthe triSaSTimAM anaMta zabdanI AkAMkSA rahe che. te pada vagara pAMca jAtinA baLathI 5 bhavo, 5,000 bhavo ke anaMta bhavo thayA che tevo nirNaya thaI zake nahi. tethI pUrvapakSI kahe che tevo ja bodha karAvavo triSaSTikArane abhimata hota to triSaSTimAM "anaMtabhava' vAcaka zabda mUkavo Avazyaka bane, je teozrIe mUkyo nathI. mATe pUrvapakSInuM vacana saMgata nathI. vaLI, graMthakArazrI pUrvapakSIne anya doSa ApatAM kahe che ke koI eka jAtimAM anaMtavAra bhavagrahaNa svIkAra karAya chate te jAtinA sarvabhavone eka vAranuM bhramaNa che tema kahI zakAya nahi; kema ke eka bhavanA sthAnamAM rahela te bhavanI kriyAnA vyApArathI yukta je kALa che te kALane ja eka vAra kahI zakAya ane bIjA bhavamAM jAya tyAre te vArano bheda prApta thAya che. vaLI, paMcakRtvaH zabdanA baLathI tiryaMcamAM pAMca vAranA bhramaNane svIkAravA arthe pUrvapakSI kahe ke eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya tyAre bIjA bhavamAM te ne te jAtimAM jAya te anya vAra nathI, paraMtu vijAtIya bhavamAM jAya to te anya vAra che ema svIkArIne pAMca vAranI saMgati kare to tiryaMcagatimAM jamAli anaMtavAra bhamyo tema kahI zakAya nahi; kema ke tiryaMcagatimAM paNa sajAtIya hovAthI tiryaMcagatinA sarva bhavone eka vAra ja pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. mATe tiryaMcagatimAM anaMtavAra bhamyo tema kahevuM te potAnA vacana sAthe virodha che. vaLI, pUrvapakSI je rIte jAtine grahaNa karIne te AkhI jAtinA bhavane eka vAra svIkArIne paMcakRtvanI saMgati kare che tema svIkAravAmAM Ave to zAstramAM keTaleka ThekANe pATho che ke ghaNA jIvo nitya nigodamAM anaMtavAra janma-maraNa karaze. te sarva vacananA vilopano prasaMga Ave; kema ke eka jAtinI apekSAe teonuM eka vAra ja grahaNa thaI zake, anaMtavAra grahaNa thAya nahi. mATe paMcakRtvaH zabdane jAti apekSAe grahaNa karIne jamAlinA anaMtabhavanI saMgati je rIte pUrvapakSI kare che te rIte karI zakAya nahi. vaLI, triSaSTinuM vacana ane jamAlinA bhavabhramaNane kahenAruM bhagavatInuM vacana pUrvapakSI dvArA ekavAkyatAthI artha karavA mATe abhipreta che. Ama karavAthI vijAtIya bhavabhramaNanA aMtaritapaNAthI tiryaMcagatimAM pAMca vArathI anaMta bhavanI siddhi thaI zake. Ama svIkArIe to sarva pratyenIkone paNa jamAlinA jevuM ja saMsAranuM paribhramaNa siddha thAya, paraMtu anya prakAranA bhavothI aMtarita anaMtasaMsAra siddha thAya nahi. kema pUrvapakSInA mate anya prakAranA bhavothI aMtarita anaMtasaMsAra anya jIvone thaI zake nahi ? temAM sAkSIrUpe bhagavatIsUtranA sAmAnyasUtrane kahe che - jevuM jamAlinA bhavane kahenAruM bhagavatInuM sUtra che tevuM ja devakilbiSiyAnA bhavane kahenAruM bhagavatInuM sUtra che. phakta eka narakagatino pratiSedha jamAlinA sUtramAM che ane devakilbiSiyAnA sUtramAM narakagatinuM grahaNa che. te sivAya bAkIno saMsAra sarva kilbiSiyAone jamAli sadaza ja tiryaMcamAM pAMca vArathI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dharmaparIkSA mAga-2/gAthA-40 anaMtabhava grahaNa thAya che" tema svIkAravAnI pUrvapakSIne Apatti Ave. vastutaH anaMta bhavabhramaNa karanArA badhA utsutrabhASInA bhavo samAna ja thatA nathI. mATe triSaSTinA sUtrano je prakAre pUrvapakSI artha kare che te prakAre artha karavo ucita nathI, te prakArano graMthakArazrIno Azaya che. TIjana: atha astvanyatra yathA tathA, bhagavatyapekSayA tu (9-33) jamAleranantA eva bhavA labhyante, yato 'yAvat' zabdaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH kvacidvizeSyatvena kvacicca vizeSaNatvena syAt, tatra vizeSyatvena prayukto yAvat' zabda uktagaNasaMbandhibhyAmAdyantapadAbhyAM viziSTaH sanneva gaNamadhyavartinAM padArthAnAM saGgrAhako bhavati, yathA - 'jamAlI NaM bhaMte! aNagAre arasAhAre virasAhAre aMtAhAre lUhAhAre tucchAhAre arasajIvI virasajIvI jAva tucchajIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI ? haMtA goyamA / ' ityAdi sAmAnyasUtroktasya gaNasyAdyantazabdAbhyAM viziSTo 'goamA! jamAlI NaM aNagAre arasAhAre jAva vivittajIvI' iti sUtroktavAkyagato yAvacchabdaH tasya ca sarvAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavartinAmapi padArthAnAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM ca saGgrAhakatvaM, evamAdyantazabdayorapi gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM na punaryAvacchabdo'pi ghaTapadAdivanniyatapadArthavAcaka iti / vizeSaNabhUtastu yAvacchabda uktapadavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako bhavati, tatra dezaniyAmakatvaM yAvatpaJcaviMzatiyojanAni pattanaM tAvad gantavyaM' ityAdau, kAlaniyAmakatvaM ca 'jAva NaM se jIve sayA samiaM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jIve Arabhai sArabhai samArabhai' ityAdau prasiddham / vizeSaNatvavizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavitthAdivadarthazUnya eva syAt / tadiha yAvacchabdo nAnarthako na vA vizeSyabhUtaH, AdyantazabdAbhyAmaviziSTatvAt, vizeSyabhUtasya ca tasya tvAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt, kintu vizeSaNabhUtaH, 'prAkpatitaM vizeSaNaM' iti vacanAt, sa cAtrAdhikArAt kAlaniyAmaka iti / 'yAvatkAlaM catuSpaJcasu trasasthAvarajAtiSu nArakatiryagyonikamanujadevAnAM bhavagrahaNAni, yattadornityAbhisaMbandhAt tAvatkAlaM saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti' iti sAmAnyasUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnyasUtroktAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArthaM tAvacchabdavad yAvacchabdo'pyadhyAhAryaH, tAvantareNa vAkyadvayAnupapattyA kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiva vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti cet ? tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mahAtArkikatvamAyuSmataH, yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zasantacatuSpaJcapadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadottaradvitIyAvibhaktareva 'kAlAdhvanoAptau' (siddhahema0 2
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 2-42) ityanuzAsanAtkAlaniyamasiddhau na punastadabhidhAnAya yAvacchabdaprayogaH, arthapunaruktatAyAH prasaGgAt, tasmAttadanurodhena tAvacchabdasya vizeSasUtre yaavttaavcchbdyoshcaadhyaahaarklpnaatijghnyaivruti / TIkArya : 105 312 ..... atinayanyuveti / 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke anyatra=bhagavatIsUtra sivAyanA, jamAlinA saMsAraparibhramaNane kahenArA pAThomAM yathA-tathA ho=bhagavatIthI anya prakAre je prakAre kahyuM hoya te prakAre ho, paraMtu bhagavatInI apekSAe jamAlinA anaMta bhavo ja prApta thAya che. je kAraNathI 'yAvat' zabda sAmAnyasUtramAM che=pUrvamAM devakilbiSiyAnA saMsAraparibhramaNane kahenArA bhagavatInA sAmAnyasUtramAM yAvat zabda che. ane teno=yAvat zabdano, prayoga kyAreka vizeSyarUpe, kyAreka vizeSaNarUpe thAya che. temAM=thAvat zabdanA vizeSya ane vizeSaNarUpe karAtA zabdaprayogamAM, vizeSyapaNAthI prayoga karAyelo yAvat zabda pUrvamAM kahevAyelA gaNa saMbaMdhI Adyanta padothI viziSTa chato ja gaNamadhyavartI padArthono saMgrAhaka thAya che. arthAt koIka sthAnamAM koIka vaktavyanI ghaNI badhI vizeSatAne batAvanArA zabdo hoya te zabdonuM pharI bIjA vaktavyamAM kathana karavuM hoya tyAre prathamanA keTalAka zabdo ane uttaranA keTalAka zabdonuM kathana karavAmAM Ave che. ane vacalA sarva zabdonuM yAvat zabdathI saMgraha karavAmAM Ave che. tyAre yAvat zabda vizeSyarUpe prayukta thayo chato te gaNanA madhyavartI padArthono saMgrAhaka thAya che ane te dRSTAMtathI spaSTa kare che. je pramANe "he bhagavan ! jamAli aNagAra arasa AhAravALA, virasAhAravALA, aMtAhAravALA, rUkSAhAravALA, tucchAhAravALA, arasajIvI, virasAhArajIvI kahyA pachI 'jAva' zabdathI aMtajIvI, rUkSajIvIno saMgraha karyo. ane tyAra pachI tucchajIvI, upazAMtajIvI, prazAMtajIvI ema kahyuM, teno bhagavAna uttara ApatAM kahe che. he gautama ! hA, ema ja che." ityAdi sAmAnya sUtramAM kahela gaNanA Adya ane aMta zabdathI viziSTa, "he gautama ! jamAli aNagAra arasa AhAravALo jAva vivikta jIvI che." e prakAranA sUtramAM kahelA vAkyagata yAvat zabda che ane tenuM=yAvat zabdanuM, sarva AdipaNAthI buddhisthanuM vAcakapaNuM hovAne kAraNe madhyavartI paNa nAnA rUpa, nAnA saMkhyAvALA padArthonuM saMgrAhakapaNuM che. A rIte Adi-aMta zabdanuM paNa gaNanA anurodhathI bhinnatva ja jANavuM. vaLI, yAvat zabda paNa ghaTa, paTAdinI jema niyata padArthano vAcaka nathI arthAt je gaNamAM je madhyavartI padArtha hoya te te padArthano saMgrAhaka che, paraMtu jema ghaTa zabda ghaTano ja niyata vAcaka che tema yAvat zabda koI niyata padArthano vAcaka nathI. yAvat zabda je gaNamAM je padArthano saMgraha hoya teno vAcaka che. pUrvamAM kahela ke yAvat zabdano prayoga kyAreka vizeSya rUpe, kyAreka vizeSaNarUpe thAya che. temAMthI vizeSyarUpe kyAre thaI zake tenI spaSTatA karI. have vizeSaNarUpe 'yAvat' zabdano prayoga kyAre thAya che ? tenI spaSTatA karatAM kahe che --
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 vaLI, vizeSaNabhUta thAvat zabda ukta padathI vAcya evA athavA dezakALAdino niyAmaka thAya che. tyAM "yAvat paccIza yojana nagara che, tyAM sudhI javuM joIe." ItyAdimAM dezaniyAmakapaNuM che. ane "jyAM sudhI jIva sadA samita che ane te te bhAvane pariName che, tyAM sudhI te jIva AraMbha, saMraMbha ane samAraMbha kare che." ItyAdimAM kAlaniyAmakapaNuM prasiddha che. A rIte vizeSyabhUta "yAvatuM' zabda kyAre vaparAya che ane vizeSaNabhUta yAvatuM zabda kyAre vaparAya che, te batAvyuM. have te baMne rahita paNa yAvatuM zabda koIka sthAnamAM Ave che. te yAvatuM zabdano artha spaSTa kare che - vaLI, vizeSaNatva ke vizeSyatva svarUpathI vikala yAvat zabda Ditya, vityAdinI jema arthazUnya thAya arthAt tevo prayoga kvacit yAvat zabdano koIka sthAnamAM prApta thAya che. teno koI artha nathI, paraMtu kevala vAkyAlaMkArarUpe ja prApta thAya che. te kAraNathIebhagavatInA sAmAnya pAThamAM yAvat zabdano prayoga che je koIka vakhata vizeSarUpe koI vakhata vizeSaNarUpe ke koIka vakhata arthazUnya prApta thAya che te kAraNathI, ahIM=bhagavatInA kilbiSikone sAmAnyathI anaMtasaMsArane kahenArA sUtramAM, yAvat zabda anarthaka nathI Ditya, vityAdi zabda jevo nathI, athavA vizeSabhUta nathI; kema ke AdaMta zabda dvArA aviziSTapaNuM che. ane vizeSabhUta evA tenuM kAvat zabdanuM, te be dvArA AvaMta zabda dvArA, viziSTano je prayoga thAya che. paraMtu vizeSaNabhUta che - bhagavatInA pAThamAM yAvat zabda vizeSaNabhUta che; kema ke "je pUrvamAM raheluM hoya te vizeSaNa che." e prakAranuM vacana che. ane te=bhagavatInA pAThamAM rahela vizeSaNabhUta yAvat zabda, kAlaniyAmaka che; kema ke AmAM kAlamAM, adhikAra che. kaI rIte kAlamAM adhikAra che ? te pUrvapakSI spaSTa kare che - yAvatkAla cAra-pAMca trasa, sthAvara jAtimAM nAraka, tiryaMcayonika, manuSya ane devanA bhavonuM grahaNa che. 'yato nitya abhisaMbaMdha hovAne kAraNe teTalo kAla saMsAra anuparAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze, yAvat sarva du:khono aMta karaze." e prakArano sAmAnya sUtrano arthadeva kilbiliyAne kahenAra bhagavatInA sAmAnyasUtro artha paryavasAna pAme che. A rIte pUrvamAM pUrvapakSIe batAvyuM e rIte, sAmAnya sUtramAM kahelanA anusAra vizeSa sUtramAM paNa jamAlinA paribhramaNane kahenArA vizeSa sUtramAM paNa, kAlatA niyamana mATe tAvat zabdanI jema yAvat zabda paNa adhyAhAra che. kema jamAlinA sUtramAM yAvatu-tAvatuM zabda adhyAhAra che ? temAM yukti kahe che - te be vagara=jamAlinA paribhramaNane kahenAra bhagavatI sUtramAM adhyAhAra evA thAva-tAvat zabda vagara vAkyadvayanI anupapatti hovAne kAraNe kAlaniyamanI anupapatti che. ethI sAmAnya sUtranI jema=kilbiSikanA paribhramaNane kahenAra sAmAnya sUtranI jema, vizeSa sUtrathI paNa jamAlitA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 2 / gAthA -40 107 paribhramaNane kahenAra vizeSa sUtrathI paNa, anaMta bhavanI siddhi=jamAlinA anaMta bhavanI siddhi vyakta che. e pramANe pUrvapakSI kahe, to graMthakArazrI kahe che te khA='atha'thI bhAMDIne 'iti cet' sudhI ne pUrvapakSIye dhuM te khA, asiddhane asiddhathI sAdhana karatAM=jamAline anaMtasaMsAra bhagavatInA vacanathI je asiddha che, tene asiddha evA thAvat-tAvat adhyAhArapadarUpa asiddha padathI sAdhana karatAM evA pUrvapakSInuM mahAtArkikapaNuM che, e pramANe ITAkSamAM graMthaDArazrI uhe che ne aragathI 'jAva cattAri' tyAhimAM pA=bhagavatInA DispiSine henArA sAmAnya sUtramAM ne 'jAva cattAri' tyAhi sUtramAM pAga, zas aMtavAjA yAra jane pAMya pahanA samAnAdhi'zuga sevA lavagrahaega pahanA uttarapamAM dvitIyA vibhastithI 4 'kAlAdhvanorvyAptau' ityAdi anuzAsanathI kAlaniyama siddha thaye chate pharI tene kahevA mATe=kAlane kahevA mATe, yAvat zabdano prayoga nathI; kema ke arthanI punaruktino prasaMga che=thAvat zabdathI kAla svIkAravAmAM Ave to dvitIyA vibhaktithI pharI kAlarUpa arthane kahevAno prasaMga prApta thAya, te kAraNathI=sAmAnyasUtramAM 'jAva' zabda alaniyamanane bhATe nathI te aragathI, tenA anurodhathI = yAvat zabdanA anurodhathI, tAvat zabdanuM ane vizeSa sUtramAM=jamAlinA bhavabhramaNane kahenArA vizeSa sUtramAM, yAvat-tAvat zabdanI adhyAhAranI kalpanA ati jaghanya ja che arthAt artha vagaranI ja che. TIDA : nanvevaM 'sthitergatizcintanIyA' iti yAvacchabdasya sUtrasthasya ko'rthaH ? iti cet ? 'tato devalokAdAyuHkSayAdinA cyutvA' iti pUrvaprakrAntapadasamudAyArtha evetyavehi / athaivaM gaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet ? na, tAdRzaniyame pramANAbhAvAt, pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya svasaMbandhipadopasaMdAnamAtrasya tAtparyagrAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kvacidgaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTAdiva kvacidantyapadaviziSTAdapi yAvacchabdAttadupasthitiH / tathAhi - 'egaMtapaMDie NaM bhaMte maNusse kiM NeraiAuM pakarei 4 ? pucchA / goamA ! egaMtapaMDie NaM maNusse AuaM sia pakarei, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaM pakarei, No tiri0 No maNu0, devAuaM pakarei / No NeraiAuaM kiccA Neraiesa uvavajjai, No tiri0, No ma0, devAuaM kiccA devesu uvavajjai / se keNaTTeNaM jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjai ? goamA ! etapaMDiasaNaM maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, taM. aMtakiriyA ceva kappovavattiyA ceva, se teNaTTeNaM goamA ! jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjaitti / / ' atra hi yAvacchabdasya na gaNasambandhyAdyantyapadaviziSTatayaiva pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatvaM kintu svasaMbandhyantyapadopasandAnAdeva, tadvadihApi 'catvAri paJca' ityAdisvasaMbandhipadopasandAnAd yAvacchabdasya pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve na kiJcidbAdhakamiti yuktaM pazyAmaH /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArya : narcevaM pathaR: I 'nathI pUrvapakSI kahe che - A rIte pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke sAmAnya sUtramAM nAva zabda kAlavAcaka nathI tethI tenA baLathI tAvat zabda adhyAhAra svIkArIne jamAlitA bhavane kahenArA vizeSa sUtramAM paNa yAvattAvat zabda adhyAhAra svIkArI zakAya nahi e rIte, sthitinI='nA' zabdanI sthitinI gati vicAravI joIe=sAmAnya sUtramAM je yAvat zabda che tenI sthitinI kayA prakAranI gati che te vicAravI joIe. ethI sUtrastha yAvat zabdano kilbilikanA bhavane kahenArA bhagavatIsUtratA yAvat zabdano, zuM artha che? e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - "te devalokathI-kilbiSikAdi te devalokathI, AyuSya kSayAdithI AvIne e prakAre pUrvaprakrAntapadano samudAyArtha ja che=thAvat zabdanI pUrvamAM prakrAnta thayelA padono samudAyAthe ja, yAvat zabdano artha che. e pramANe tuM jANa. ga'thI pUrvapakSI kahe ke A rIte deva kilbiSikanA saMsAraparibhramaNane kahenArA bhagavatInA pAThamAM rahelA yAvat zabdano artha pUrvaprakrAntapadasamudAyArtha graMthakArazrIe karyo e rIte, gaNa saMbaMdhI AdaMta padathI viziSTa ja yAvat zabdanuM pUrvaprakrAtagaNavAWArthavAcakapaNuM che, e vyutpattino bhaMga che. tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke tevA prakAranA niyamamAM vizeSapaNAthI prayukta thAvat zabda AvaMta pada viziSTa ja hoya tevA prakAranA niyamamAM, pramANano abhAva che. kema tevA prakAranA niyamamAM pramANano abhAva che ? temAM hetu kahe che - pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakapaNAmAM thAvat zabdanuM svasaMbaMdhI pado pasaMdAvamAtranuM tAtparyagrAhakapaNAthI apekSitapaNuM che (jema sAmAnyasUtramAM gautama svAmIe prazna karela che te devakilbiliyAo AyuSya kSayathI, sthiti kSayathI anaMtara cayane prApta karIne kyAM jaze ? kyAM utpanna thaze ? tenA uttaramAM bhagavAne kahyuM ke jAva cAra-pAMca ItyAdi. tyAM jAva zabda pUrvamAM prakrAntavAkyarthanuM vAcaka che. tethI thAvata zabda sAthe saMbaMdhI je devalokathI AyuSyakSayathI, sthitikSayathI anaMtara cyavIne e pada upasaMdAnamAtranuM tAtparyagrAhakapaNuM che. tethI thAvat zabdathI teTalA pUrva zabdo ja parAmarza thAya che. je yAvat zabda vizeSya arthano vAcaka che.) AthI ja=vizeSa arthamAM vaparAyela yAvat zabda pUrvauttara pada sAthe niyamA saMbaMdhI hoya ane tenA madhya padano ja vAcaka hoya tevo ekAMta niyama nathI AthI ja, koIka ThekANe gaNa saMbaMdhI AvaMta pada viziSTathI jema pUrvaprakrAntapadasamudAyArthatI upasthiti thAya che. tema koIka sthAnamAM aMtyapadaviziSTa paNa yAvat zabdathI tenI upasthiti thAya che=pUrvaprakrAntavAkyarthanI upasthiti thAya che. aMtyapadaviziSTa vAvata zabdathI pUrvaprakrAntavAkyarthanI upasthiti kema thAya che? te tathAhithI spaSTa kare che -
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 109 "ekAMtapaMDita manuSya=vidhipUrvaka aNasaNa karIne janArA zrAvakanI jema bAlapaMDita maraNathI nahi paraMtu traNaguptithI gupta, sarvabhAva pratye nirapekSa, zrutavidhithI aNasaNa karIne janArA evA, ekAMtapaMDita manuSya, he bhagavaMta ! zuM narakAyuSyane kare che ? tiryaMcAyuSyane, manuSyAyuSyane, devAyuSyane kare che e pramANe pRcchA che. tyAM bhagavAna uttara ApatAM kahe che he gautama ! ekAMtapaMDita manuSya AyuSyane kathaMcit kare che, kathaMcit karato nathI. jo kare che to narakAyuSyane karato nathI, tiryaMca AyuSyane karato nathI, manuSyAyuSyane karato nathI. devAyuSyane kare che. nAraka AyuSyane karIne nArakamAM utpanna thato nathI, tiryaMca AyuSyane karIne tiryaMcamAM utpanna thato nathI. manuSyAyuSyane karIne manuSyamAM utpanna thato nathI. devAyuSya karIne devamAM utpanna thAya che. have kayA kAraNathI yAvat devAyuSya karIne devamAM utpanna thAya che ? he gautama ! ekAMtapaMDita manuSyane be gati ja prajJapta che. A pramANe-aMtakiriyA ja athavA kalpopapatti ja. te kAraNathI he gautama ! yAvad devAyuSya karIne devamAM utpanna thAya che." ahIM='tathAhi'thI kahelA pAThamAM, 'yAvat' zabdano gaNa saMbaMdhI AdyaMta pada viziSTapaNAthI ja pUrvaprakrAntavAkyArthanuM vAcakapaNuM nathI. paraMtu svasaMbaMdhI aMtya padanA upasaMdAnathI ja pUrvaprakrAntavAkyArthanuM vAcakapaNuM che=kayA arthathI jIva devAyuSya karIne devamAM utpanna thAya che te sthAnamAM yAvat pada sAthe saMbaMdhI je devAyuSya karIne devamAM utpanna thAya che te rUpa aMtyapadanA grahaNathI ja pUrvaprakrAntavAkyArthanuM vAcakapaNuM yAvat zabdanuM che. tenI jema ahIM paNa=bhagavatInA kilbiSikanA saMsAraparibhramaNane kahenArA vacanamAM paNa, cattAri paMca ityAdi svasaMbaMdhI padanA upasaMdAnathI= cAra-pAMca nArakI, tiryaMcayoni, manuSya, devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM anuparivartana karIne tyAra pachI siddha thaze. ItyAdirUpa je yAvat pada sAthe saMbaMdhI pado che te padonA grahaNathI, yAvat zabdano pUrvaprakrAntavAkyArthatA vAcakapaNAmAM="devakilbiSiyA devalokathI AyukSayathI ane sthitikSayathI anaMtara caya prApta karIne" e rUpa pUrvaprakrAntavAkyArthanA vAcakapaNAmAM, koI bAdhaka nathI, e pramANe ame yukta joIe chIe. bhAvArtha: bhagavatInA pAThanA baLathI pUrvapakSIe jamAline anaMtasaMsAra che tene sthApana ka2vA je yatna karyo ane triSaSTinA vacanathI paNa jamAline anaMtasaMsAra sthApana karavA je yatna karyo te saMgata nathI ema pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM. tyAM 'atha'thI pUrvapakSI kahe che - anya zAstromAM jamAline keTalo saMsAra che ? tenA viSayamAM je pramANe kahyuM hoya te pramANe ho, paraMtu bhagavatIsUtranI apekSAe jamAline anaMta bhavo prApta thAya che. kaI rIte bhagavatIsUtranA pAThathI jamAline anaMta bhavonI prApti thAya che ? te spaSTa karavA arthe yAvat zabdano traNa rIte artha prApta thaI zake ema pUrvapakSI batAvatAM kahe che = koIka sthAne yAvat zabdano prayoga vizeSyarUpe hoya che, koIka sthAne yAvat zabdano prayoga vizeSaNarUpe ane koI sthAne vizeSya ane vizeSaNa ubhaya svarUpathI vikala hoya che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 yAvat zabda vizeSarUpe kyAre hoya che ? te spaSTa karatAM pUrvapakSI kahe che - pUrvamAM je kathana karyuM hoya tenA gaNa saMbaMdhI prathama ane aMtima padothI viziSTa yAvatuM pada hoya tyAre te gaNanA madhyavartI padArthano saMgrAhaka yAvatuM pada thAya che. te vizeSarUpa yAvatuM pada che. jema bhagavatIsUtramAM kahyuM ke -jamAliaNagAra arasa AhAravALA, virasa AhAravALA, aMta AhAravALA, rUkSa AhAravALA, tuccha AhAravALA, arasajIvI, viramajIvI che. tyAra pachI yAvat zabda mUkyo te pUrvanA arasa AhAra, virasa AhAranA vAcaka arasajIvI, viramajIvI zabdothI ane tyAra pachI aMta AhAra ane rUkSa AhAra zabdane choDIne tuccha AhAra zabdanA vAcaka tucchajIvI zabda batAvyo. tethI virasa AhAra ane tuccha AhAranI vacamAM rahelA aMta AhAra ane rUkSa AhArano saMgraha jAva zabdathI thAya che. tethI jAva zabdathI aMtajIvI, rUkSajIvIrUpa gaNanA madhyavartI padono saMgrAhaka yAvatuM zabda bane che. vaLI, vizeSaNabhUta yAvatuM zabda deza-kAlano niyAmaka thAya che. jema koIne kahevAmAM Ave ke "jyAM sudhI 25 yojana pattana che. tyAM sudhI javuM joIe." tyAM yAvat zabda dezaniyAmaka pattananuM vizeSaNa che. vaLI, kAlaniyAmakanuM dRSTAMta batAve che - "jyAM sudhI te jIva sadA samita che, te te bhAvone pariNamana pAme che, tyAM sudhI te jIva AraMbha kare che, saMraMbha kare che, samAraMbha kare che." tyAM yAvat zabda jeTalA kALa sudhI jIva te te bhAvone pariNamana pAme che tema batAve che. mATe kAla niyAmaka che. vaLI, koIka ThekANe lAvatu zabda vizeSaNa ke vizeSyarUpa na hoya tyAM yAvat zabda Dittha-DavityAdi zabdanI jema arthazUnya che. A rIte yAvatuM zabda traNa rIte batAvIne pUrvapakSI bhagavatImAM te traNamAMthI kayo artha saMgata che? te batAvavA arthe kahe che - bhagavatInA devakilbiSiyAnA sAmAnya saMsAraparibhramaNane kahenArA vacanamAM je yAvatu zabda che te Dittha-DavityanI jema arthazUnya paNa nathI ane vizeSyabhUta paNa nathI. kema vizeSyabhUta nathI ? temAM yukti batAve che - AghaMta zabda dvArA aviziSTa che arthAt jema vizeSyabhUta yAvatuM zabda gaNanA AghaMta zabdathI viziSTa chato gaNa madhyavartI padArthano saMgraha kare che. tevo saMgrAhaka yAvat zabda nathI paraMtu vizeSaNabhUta che; kema ke vizeSaNa haMmezAM pUrvamAM hoya che. te pramANe bhagavatInA pAThamAM paNa cattAri-paMcanI pUrvamAM "jAva" zabda che. bhagavatImAM kAlano adhikAra cAlato hovAthI kAla niyAmaka che. tethI e prApta thAya ke kilbiSikadevo vIne yAvatuM kAla cAra-pAMca tra-sthAvara jAtimAM nAraka, tiryaMgu yoni, manuSya ane devabhavagrahaNa karaze. teTalo kALa saMsAramAM anuparAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze yAvatuM sarvaduHkhono aMta karaze. ane sUtramAM "jAva' che tethI tAva" adhyAhAra che, A pramANe kilbiSika sAmAnya sUtranA anusAra yAvatu zabdano artha karIne 'tAvat' zabda adhyAhAra che. tema pUrvapakSIe sthApana karyuM. te rIte jamAlinA bhavone kahenArA bhagavatInA vizeSa sUtromAM paNa kAlaniyama mATe tyAM yAvatuM zabda mUkela nathI. topaNa sAmAnya
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 sUtrAnusAra vizeSa sUtramAM paNa yAvatuM zabda adhyAhAra grahaNa karIne yAvat zabda dvArA jamAlinA anaMtabhavanI siddhi thAya che, kema ke yAvatuM kAla bhamIne cAra-pAMca tiryaMcayoni AdimAM bhaTakaze, te vacanathI anaMta bhavanI siddhi thAya che. pUrvapakSInA A kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - jamAlinA anaMta bhavo asiddha che. tene asiddha evA yAvatuM zabdathI siddha karatAM pUrvapakSInuM adbhuta tArkikapaNuM che. kema pUrvapakSInuM vacana anucita che ? te batAvavA arthe yukti Ape che - jAva cattAri ityAdi vacanamAM zasu attavALuM caturu pada ane paMca pada che tenA samAnAdhikaraNavALuM bhavagrahaNa pada che. te bhavagrahaNa padanI uttaramAM dvitIyA vibhakti che. te dvitIyA vibhakti vyAkaraNanA niyamAnusAra kAlanuM niyamana karanAra che. mATe kAlanA niyamana arthe dvitIyA vibhakti svIkAryA pachI kAlanA niyamana mATe yAvat zabdano prayoga thaI zake nahi; kema ke ekano eka artha pharI kahevAno prasaMga prApta thAya. mATe yAvatuM zabdane kAlano niyAmaka svIkArIne tenA anurodhathI tAvatu zabdane adhyAhAra pUrvapakSI svIkAre che te ucita nathI. jamAlinA bhavabhramaNane kahenArA vizeSa sUtramAM paNa sAmAnyasUtranA baLathI yAvatu-tAvat zabdane adhyAhAra pUrvapakSI kahe che te saMgata nathI. mATe jamAlinA bhavane kahenArA bhagavatInA pAThanA baLathI jamAlinA anaMtabhavanI siddhi thaI zake nahi. ahIM pUrvapakSI kahe ke kilbiSikanA bhavane kahenArA bhagavatInA pAThamAM yAvat zabda che, te kayA arthamAM che ? tenI vicAraNA karavI Avazyaka che. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvaprakrAntapadanA samudAyArtharUpa ja yAvat zabda che. te A pramANe - bhagavatInA pAThamAM kaheluM che ke he bhagavan! deva kilbiSiyA te devalokathI AyuSyakSayathI ane sthitikSayathI anaMtara cayane prApta karIne kyAM jaze ? ane kyAM utpanna thaze ?' teno uttara ApatAM bhagavAna kahe che - "yAvat cAra-pAMca nArakI, tiryaMcayoni, manuSya, devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM anuparAvartana karIne tyAra pachI siddha thaze. A kathanamAM cattAri zabdanI pUrve 'nAva' zabda che, te pUrvaprakrAnta samudAyArthane kahenAra che arthAt te deva kilbiSiyA te devalokathI AyuSyakSayathI ane sthitikSayathI anaMtara cayane prApta karIne yAvat cAra-pAMca bhava saMsAraanuparAvartana karaze, ema bhagavAne gautama svAmIne kahela che. tethI "gAva' zabda praznanA 'vattA sudhInA aMzano parAmarza kare che. je pUrvaprakrAntapadanA samudAyArtharUpa che. A prakArano artha karavAthI pUrvapakSIe je traNa artha karyA hatA ke yAvatu zabda vizeSaNa arthamAM, vizeSya arthamAM athavA arthazUnya arthamAM vaparAya che temAMthI vizeSa arthamAM prApta thAya che. vizeSya arthamAM yAvat zabda jayAre vaparAya che tyAre AghaMta padathI viziSTa hoya che, ema pUrvapakSIe sthApana kareluM. te pramANe prastutamAM AdaMta padathI viziSTa nathI tethI vizeSyapada Adya padathI viziSTa hoya te niyamano bhaMga thAya. tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - vizeSya arthavALo yAvatuM zabda niyamA gaNa saMbaMdhI AghaMta pada viziSTa ja hoya tevo niyama nathI, paraMtu vizeSya arthane kahenAra yAvat zabda koIka sthAnamAM gaNa saMbaMdhI AghaMta padathI viziSTa hoya che, koIka sthAnamAM aMtyapadathI paNa viziSTa hoya che, to vaLI koIka sthAnamAM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 Adi ane aMte baMne padathI vikala paNa hoya che. ane deva kilbiSiyAnA bhavabhramaNane kahenArA bhagavatInA pAThamAM cattAri zabdanI pUrve yAvat zabda che te Adi ane aMtathI vikala che, mATe koI doSa nathI. vaLI, vizeSyavAcaka yAvatu zabda mAtra aMtyapadathI viziSTa hoya tevuM sthAna batAvavA mATe "tathAtithI je Agamano pATha Apyo che te pAThano artha A pramANe che - jeo manuSyabhavane pAmIne ekAMtapaMDita=ekAMta buddhimAna che. teo manuSya bhavanI pratyeka kSaNo traNa guptinA baLathI satata saMsAranA uccheda mATe pravartAve che. tethI teono rAga mAtra jinavacananA paramArthane jANavAmAM ane jANIne sthira karavAmAM che. A rIte jinavacanano paramArtha sthira karIne te vacananA baLathI teo vItarAgabhAvanA saMskAranuM AdhAna thAya te rIte sarva ucita kriyAo kare che. tethI temano rAga vItarAganA vacanathI niyaMtrita che ane temano dveSa avItarAgabhAva pratye che tathA jagatanA sarva bhAvo pratye temanI upekSA che. AvA buddhimAna manuSya marIne te ja bhavamAM mokSamAM jAya che. jo kadAca te bhavamAM mokSamAM na jAya to janmAMtaramAM devabhavanuM AyuSya bAMdhIne kalpapapanna arthAt vaimAnikadeva thAya che. te sivAya anya koI gatimAM ekAMtapaMDita evA mahAtmA jatA nathI. A pAThamAM je yAvat zabda che te gaNa saMbaMdhI Adyata zabdathI viziSTa ja pUrvaprakrAntavAkyarthano vAcaka nathI paraMtu yAvatuM zabda sAthe saMbaMdhita aMtya padanA upasaMdAnathI ja pUrvaprakAntavAkyanA arthano vAcaka che. A pramANe cattAri paMca ityAdimAM rahelA yAvatuM zabda sAthe saMbaMdhita padanA upasaMdAnathI bhAvatuM zabdanuM pUrvaprakrAntavAkyarthanuM vAcakapaNuM bhagavatIsUtranA pAThamAM che ema svIkAravAmAM koI bAdha nathI. mATe bhagavatIsUtranA vacananA baLathI jamAline anaMtabhavanI siddhi che ema je pUrvapakSI kahe che, te saMgata nathI." TIkA :kiJca - sUtre dyotakaracanArUpamapi yAvatpadaM dRzyate / yathA skandakAdhikAre (za.2 u.1) "bhAvao NaM siddhe aNaMtA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajjavA jAva aNaMtA agurualahupajjavA" ityatra, na hyatra gaNamadhyasthasyAnyasyArthasya parAmarzo yAvacchabdena kartuM zakyate, yato'sau gaNastAvadItthamupadarzitaH "bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajjavA aNaMtA carittapajjavA aNaMtA gurualahuapajjavA aNaMtA agurualahuapajjavatti" / tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritraparyAyAzca tasya na saMbhavanti, "No pArabhavie caritte" ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAt, gurulaghuparyAyAzcaudArikAdizarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na saMbhavanti, agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvasvarUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na saMbhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAMzazuddhAste saMbhavanti, paraM te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchabdavAcyaM nAvaziSyate iti, tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekSAvadbhiH /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArya H hingyu .... * prekSAvRtmiH / vaLI, 'vingva'thI graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che - sUtramAM ghotaka racanArUpa paNa 'thAvat' pada dekhAya che. je pramANe skaMdakAdhikAramAM "bhAvathI siddhamAM anaMta jJAnaparyAya, anaMta darzanaparyAya yAvat anaMtA agurualaghu paryAyo che." e prakAranA kathanamAM, ahIM=skandaka-adhikAramAM, gaNa madhyastha anya arthano parAmarza yAvat zabdathI karavo zakya nathI. je kAraNathI A gaNa A prakAre batAvAyo che "jIvamAM bhAvathI anaMtA jJAnaparyAya, anaMtA darzanaparyAya, anaMtA cAritraparyAya, anaMtA gurulaghuparyAya, anaMta agurualaghu paryAyo" che. tyAM=skandakAdhikAramAM, batAvelA siddhamAM, jJAna-darzana paryAya siddhane sAkSAt kahevAyelA che. ane cAritranA paryAyo tene=siddhanA jIvane, saMbhavatA nathI; kema ke 'parabhavika cAritra nathI.' e prakAranA vacanamAM siddhanA jIvane vyakta ja cAritranuM niSiddhapaNuM che. ane gurulaghuparyAyo audArikazarIrane AzrayIne vyAkhyAna karAyA che. ethI te paNa=gurulaghuparyAyo paNa, siddhane saMbhavatA nathI. agurulaghuparyAyo kAryaNAdi dravyone ane jIva svarUpane AzrayIne vyAkhyAna karAyA che. tyAM=agurulaghuparyAyomAM kAryaNadravyane Azrita evA te=agurulaghuparyAyo, siddhane saMbhavatA nathI. jIvasvarUpane AzrayIne sarvAza zuddha evA te=agurulaghu-paryAya, saMbhave che. paraMtu te paNa=sarvAMza zuddha agurulaghuparyAyo paNa, sAkSAt zabdathI kahevAyA che=skandakaadhikAramAM siddhane kahevAyA che, ethI yAvat zabda vAcya kaMI bAkI rahetuM nathI=skandakaadhikAramAM siddhanAM svarUpane kahenArA vacanamAM je thAvat zabda che. tenuM vAcya koI avazeSa rahetuM nathI, ethI tenAthI=yAvat zabdathI, je pramANe tyAM=skandakaadhikAramAM, vAkyArtha dyotaka ja 'yAvat' zabda che. tenI jema ahIM paNa=kilbiSikanA bhavabhramaNane kahenArA bhagavatInA pAThamAM paNa, thAyathAvat zabda vAkyArtha ghotaka thAya, e pramANe kaMI anupapanna nathI=jamAline anaMtasaMsAra na svIkArIe topaNa yAvat zabdano zuM artha thaze ? e pramANe kaMI anupanna nathI, e rIte vicArakoe nipuNabuddhithI jovuM joIe. TIkAH kiJca "jAva cattAri paMca" ityAdi sUtramapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimitabhavajamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAdRzyapradarzanAyopanyastaM, na tu devakilbiSikasAmAnyaviSayamiti saMbhAvyate, anyathA "atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM aNupariaTTaMti" ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato " atyegaiA0" ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM "jAva catvAri" ityAdikaM ca parimitabhavAbhidhAyakamiti yuktaM, bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyApyekavizeSapradarzane taditaravizeSaparatvaM, yathA "brAhmaNA bhojayitavyAH kauNDinyo na bhojayitavyaH" ityatra "brAhmaNA bhojayitavyAH" iti vacanasya kauNDinyetarabrAhmaNabhojanavidhiparatvamiti / 113 -
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArca - vizva ... monanavidhiparatvamasi || vaLI, graMthakArazrI pUrvapakSIne " vizvathI kahe che - "nAva vAri paM ityAdi sUtra paNa naraka upapAtathI atirikta vizeSa bhAvane grahaNa karIne parimita bhavavALA jamAlijAtIya deva kilbiSika viSayane jamAli sAdagdha pradarzana mATe upavyasta che. paraMtu deva kilbiSika sAmAnya viSaya nathI e pramANe saMbhAvanA karAya che=jema pUrvapakSIe kahyuM ke bhagavatImAM batAvela kilbiSikanA bhavabhramaNanuM sUtra sAmAnya viSayavALuM che. tevuM sAmAnya viSayavALuM saMbhAvanA karAtuM nathI; kema ke anyathA=bhagavatInuM sUtra sAmAnya viSayavALuM che tema saMbhAvanA karavAmAM Ave to, "keTalAka kilbiSikadevo anAdi, aparimita, dIrghamArgarUpa cAra aMtavALA=cAra gatinA aMtavALA saMsAra kAMtAramAM parAvartana kare che." e prakAranA agrima sUtranA abhiyAnanI anupapatti che kilbiSikanA saMsAraparibhramaNane kahenArA sUtra pachI AgaLanA sUtratA kathananI saMgati nathI, tethI 'satyeADyAM' ItyAdi sUtra aparimita bhavanuM abhidhAyaka che=kilbiSikanA ghaNA bhavanA paribhramaNane kahenAruM che. ane vAva vattAri" ItyAdi bhagavatInuM sUtra parimita bhavanuM abhidhAyaka cheHkilbiSikanA parimita bhavaparibhramaNane kahevAyuM che. e pramANe yukta che. nAva vattAri" sUtra parimita bhavaparibhramaNane kahenAruM che. tenI yuktithI puSTi kare che - sAmAnya abhidhAnanuM paNa kilbiSikanA saMsAraparibhramaNane kahenArA 'nAva vAri ItyAdi sAmAnya abhidhAnavALA sUtranuM paNa eka vizeSa pradarzanamAM='mAphayA'ityAdi sUtra dvArA keTalAka kilbiSiyAnA aparimita bhavane kahevArUpa eka vizeSatA pradarzanamAM, tenAthI ItaranuM vizeSa parapaNuM thAya che tyArUyA sUtrathI Itara vAva vattAri ItyAdi sUtranuM vizeSaparapaNuM thAya che, je pramANe "brAhmaNone bhojana karAvavuM joIe. kauDinya nAmanA brAhmaNane bhojana karAvavuM joIe nahi." e prakAranA vacanamAM brAhANo bhojana karAvavA joIe. e vacananuM kauDinya Itara brAhmaNanA bhojananI vidhimAM parapaNuM che. TIkA - yattu - "atthegaiA" ityAdisUtramabhavyavizeSamadhikRtyAvasAtavyaM, tadvyaJjakaM tvante nirvANA'bhaNanameva - iti pareNocyate tadasat, ante nirvANA'bhaNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve "asaMvuDe NaM aNagAre AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hassakAlaThitiAo dIhakAlaThitiAo pakarei, maMdANubhAgAo tivvANubhAgAo pakarei, appapadesaggAo bahuppadesaggAo pakarei / AuyaM ca NaM kammaM sia baMdhai sia No baMdhai, asAyaveaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi, aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAramaNupariaTTai / " "kohavasaTTe NaM bhaMte jIve kiM baMdhai ? kiM pakarei ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? saMkhA! kohavasaTTe NaM jIve AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jaha paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupari aTTai / mANavasaTTe NaM bhaMte / jIve
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 115 evaM ceva, evaM mAyAvasaTTevi, evaM lobhavasaTTevi, jAva aNupari aTTai" (bhagavatI0 za0 12, u0 1) ityAdi - sUtrANAmapi tathAtvApatteriti / TIkArtha H yattu tathAtvApatteiita / je vaLI, atthA ityAdi sUtra abhavyavizeSane AzrayIne jANavuM. vaLI aMtamAM=atye sUtranA aMtamAM, nirvANanuM akathana tenuM vyaMjakapaNuM che=abhavyanuM vyaMjakapaNuM che, e pramANe para vaDe kahevAya che. te asat che; kema ke aMtamAM nirvANanA abhaNanAdi AvA prakAranA sUtronuM abhavya vizeSa viSayapaNAmAM 'asaMvuDe naM' ityAdi sUtronA paNa tathAtvanI Apatti che=abhavya vizeSa viSayaka svIkAravAnI Apatti che. e prakAre anvaya che. ..... ane asaMvuDe naM0' Adi sUtrano artha A pramANe che "asaMvRta sAdhu AyuSya karmane choDIne sAta karmanI prakRti zithila baMdhanathI baMdhAyelI dRDha baMdhanathI baMdhAyelI kare che. hrasvakAlasthitivALI sAta karmanI sthiti dIrghakAlasthitivALI kare che. maMda anubhAgavALAM karmone=maMda rasavALAM karmone, tIvra rasavALAM kare che, alpa pradezAgravALAM karmone bahu pradezAgravALAM kare che=udayane abhimukha je karmonA pradezo alpa hatA te ghaNA pradezo thAya tevA kare che. ane AyuSya karma kyAreka bAMdhe che ane kyAreka nathI bAMdhato. ane azAtA vedanIya karma, ghaNuM-ghaNuM bAMdhe che. ane anAdi, anavadagravALA=aparimita, dIrgha mArgarUpa cAraaMtavALA saMsArarUpa jaMgalane anuparAvartana kare che." "he bhagavaMta ! krodhavazArta jIva zuM bAMdhe che ? zuM kare che ? zuM ekaThuM kare che ? zuM upacaya kare che ? he zaMkha ! krodhavazArta jIva AyuSya varjI sAta karmaprakRti zithilabaMdhathI baddha e rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte prathama zatakamAM asaMvRta aNagAranuM je pramANe kahyuM te pramANe, yAvad anuparivartana kare che-cAra gatirUpa saMsAraaTavImAM bhame che. mAnavazArta bhadaMta ! jIva e rIte ja=krodhavazArta jIvanI jema ja, saMsAramAM bhaTake che. e rIte mAyAvazArta jIva paNa saMsAramAM bhaTake che. e rIte lobhavazArta paNa yAvat anuparivartana kare che=cAragatinA paribhramaNanuM anuparivartana kare che." TIkAH nanu yadyevaM " cattAri paMca..." ityAdisUtre jamAlernAnantabhavaviSayatA tadA nirviSayatA syAt, catuHpaJcazabdAbhyAmekArthA'nabhidhAnAditi cet na, "sia bhaMte! jIve jAva cattAri paMca puDhavIkAiA gatao sAhAraNasarIraM baMdhaMti, egatao pacchAhAreMti pariNArmeti vA sarIraM vA baMdhaMti ? go0 No iNaTThe samaTThe / sia bhaMte jAva cattAri paMca AukkAiA, evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca teukkAiA" ityAdiSu sUtreSu bhagavatyAM, "jayA NaM bhaMte tesiM devANaM iMde cayai se kahamiANi pakarei ? jAva cattAri paMca sAmANiA taM taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharaMti" ityAdi jIvAbhigamasUtre'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH "sattaTTha bhavaggahaNAhaM sattaTTha payAiM" ityatra saptASTapadayoriva saMketavizeSAdekasaMkhyAvAcakatvasiddheH / "paMca tirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI" ityAdikopyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva eva /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkArya - navuM.... vAnathI zaMkA kare che - jo A rIte pUrvamAM chelle "vizvathI graMthakArazrIe sthApana karyuM e rIte, "vAri-paMca0" ItyAdi sUtramAMebhagavatI sUtramAM, jamAline anaMtabhavatI viSayatA tathI, to nirviSayatA thAya-vaturgya ' zabdanI nirviSayatA thAya; kema ke cAra-pAMca zabda dvArA eka arthanuM abhidhAna nathI. tene graMthakArazrI kahe che. evuM na kahevuM; kema ke "siga bhaMte !" ItyAdi bhagavatInAM sUtromAM "navA ja aMte." ItyAdi jIvAbhigamanA sUtramAM ane anya bahusthAnomAM te betuM-catuSaMca zabdanuM sAta-ATha bhavagrahaNa, sAta-ATha pagalAM e prakAranA kathanamAM sAta-ATha pagalAMnI jema saMketavizeSathI eka saMkhyAnA vAcakatvanI siddhi che. ahIM bhagavatInA pAThano artha A pramANe che - "he bhagavan! jIva cAra-pAMca pRthvIkAyavALAM eka sAthe sAdhAraNa zarIra bAMdhe che, eka sAthe pAchaLathI AhAra kare che, athavA pariNamana pamADe che, athavA zarIra bAMdhe che? he gautama ! A artha samartha nathI. vaLI, gautamasvAmI prazna kare che - he bhagavan! cAra-pAMca akhAyika jIvo thAya?=pRthvIkAya AdinI jema cAra-pAMca akhAyika jIvo eka sAthe sAdhAraNa zarIravALA Adi thAya . ? e rIte he bhagavan! yAvad cAra-pAMca tejaskAyikA thAya ? pRthvIkAya AdinI jema cAra-pAMca tejaskAyika jIvo eka sAthe sAdhAraNa zarIravALA Adi thAya . ?" vaLI jIvAbhigama sUtrano artha A pramANe che - "he bhadaMta ! te devonA Indra jyAre cyave che. te-devo, kevI rIte hamaNAM kare? devalokanI vyavasthA kevI rIte kare?, yAvad cAra-pAMca sAmAnika devo te sthAnane svIkArIne= IndranA sthAnane svIkArIne vihare che." pAMca tiryaMcayoni-manuSya-devabhavagrahaNa karIne" ItyAdi AdarzAtaramAM=pratAAramAM, pATha che=jamAlinA bhavane kahenAra pATha che, ane tyAM=cAri-paMcane badale paMca' pATha che. tyAM zaMkAlezato paNa abhAva ja che. TIkA - nanvevamapi paJcazabdo gatitrayAnurodhena triguNitaH kiM paJcadazabhavAbhidhAyakaH ? uta tiryagyonikadevasaMbandhinau dvau dvau bhavau ekazca manujasaMbandhI, athavA trayo bhavAstiryaksaMbandhinaH, eko devasaMbandhI, ekazca manuSyasaMbaMdhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH ? ityevaM sandehAnivRttireveti cet ? na, zAstravyutpannasyaitAdRzasandehAnudayAd, dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva paJcasaGkhyAnvayAd, anenaivA'bhiprAyeNa "cyutvA tataH paJcakRtvaH" ityAdyabhidhAnAt / "jiNaNAheNa bhaNiyaM suratiriyanaresu paMcavelAo / bhamiUNa pattabohI lahihI nivvANasukkhAiM / / " iti zrIabhayadevasUrisantAnIyaguNacandragaNikRte prAkRtavIracaritre'pItthamevoktam /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 dharmaparIkSA nAga-2 | gAthA-40 "tiryagmanuSyadeveSu bhrAntvA sa katicid bhavAn / bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnirvRtimeSyati / / " ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate - 'katicid bhavAn' iti yad bhaNitaM, tatkilbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAn manuSyAdidurgatisaMbandhinaH katicid bhavAnavApya pazcAtsUkSmaikendriyAdiSu yAsyatIti jJApanArthameva tathA cAgamo'pi - "labhrUNa vi devattaM uvavanno devakibbise / tatyavi se na yANai kiM me kiccA imaM phalaM / / tatto vi se caittANaM labbhihI elamUagaM / NaragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullahA / / " (dazavai0 5/2/47-48) iti / tadatikadAgrahavijRmbhitaM, atra tiryagAdiSu pratyekaM parimitabhavabhramaNasya vyaktamevAbhidhAnAt, icchAmAtreNAvaziSTAnantabhavakalpanasyA'prAmANikatvAt, sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt na ca 'dUrAnivRtimeSyati' iti vacanAnupapattirevAtra pramANam, AsannatAdUratayorApekSikatvAt / kiJca dUrapadaM vinApyevaMvidho'rthonyatra dRzyate / taduktaM sarvAnandasUriviracitopadezamAlAvRttI "tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kAMzcideveSu copacitasaJcitakarmavazyaH / labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe janmAyameSyati sukhaikakhaniM vimuktim / / " iti / TImArtha : nanvevamapi ..... iti / 'nanu'thI pUrvapakSI cha - sA zata =pUrvamA graMthA2zrI dhuM hai bhagavatInI koIka pratamAM cattAripaMcane badale paMca zabda che, tethI tyAM cAra-pAMca konI sAthe joDavA ? e prakAranI zaMkAlezano paNa abhAva che e rIte paNa, paMca zabda=bhagavatImAM jamAlitA bhavane kahenArA pAThamAM rahela paMca zabda, gativrayatA anurodhathI triguNita zuM paMdara bhavane kahenAro che? athavA (zuM) tiryaMcayoti ane devabhava saMbaMdhI be-be bhava ane eka manuSya saMbaMdhI bhavane kahenAro che? athavA (zuM) traNa bhavo tiryaMca saMbaMdhI che, eka deva saMbaMdhI che ane eka manuSya saMbaMdhI che, e prakAre pAMca bhavano abhidhAyaka che? e prakAre traNa vikalpamAM kayo vikalpa grahaNa karavo ? e rIte saMdehanI anivRtti ja che=bhagavatIsUtranA vacanathI arthanirNaya karavAmAM zaMkAnI anivRtti ja che. e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke zAstravyutpanna AvI zaMkAno anudaya che=paMca zabdano traNa prakAre je pUrvapakSIe artha karyo evI zaMkAno anudaya che.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 ahIM prazna thAya ke zAstravyutpannane kema tevI zaMkAno udaya na thAya? temAM hetu kahe che - zraddhasamAsanuM=jamAlitA bhavane kahenAra bhagavatInA pAThamAM rahela DhabasamAsanuM, sarvapadapradhAnapaNuM hovAne kAraNe pratyekamAM ja=tiryaMcAdi traNe bhAvomAM ja paMca saMkhyAno avaya che. vaLI, potAnA kathananI puSTi arthe yukti Ape che - A ja abhiprAyathI=bhagavatInA vacanamAM rahela paMca zabdano traNe gati sAthe avaya che e ja abhiprAyathI, "tyAMthI avIne pAMca vakhata" ItyAdi abhidhAna che=ItyAdi triSaSTinuM abhidhAna che. vaLI, jamAlinA 15 bhavate kahenArA bhagavatInA pAThanI puSTi arthe anya sAkSI batAve che - "jitanAtha vaDe kahevAyuM che - sura, tiryaMca, naramAM pAMca vakhata bhamIne prApta bodhivALo evo jamAlino jIva nirvANa sukhane pAmaze." e prakAre abhayadevasUrinA saMtAtIya guNacandramaNikRta prAkRta vIracaritramAM paNa A rIte jagatriSaSTimAM kahyuM che te rIte ja, kahela che. "tiryaMca, manuSya ane devamAM te=jamAli, keTalAka bhavone bhamIne mahAvidehamAM thaIne dUrathI =keTalAka bhavonA aMtarathI nivRtine pAmaze." e pramANe upadezamAlAnI kaNikAmAM paNa A rIte ja=triSaSTimAM kahyuM e rIte ja, kahevAyuM che. ahIM upadezamAlAkaNikAnA kathanamAM, para vaDe je kahevAya che, te atikaThAgraha vijaismita che, ema avaya che. upadezamAlAkaNikAnA kathanamAM para vaDe zuM kahevAyuM ? te spaSTa kare che - "keTalAka bhavo' e pramANe je kahevAyuM upadezamAlAkaNikAmAM je kahevAyuM, te kilbiSikadevabhavathI auvelo jamAli anaMtara sarvaloka gahaNIya evA manuSyAdi durgati saMbaMdhI keTalAka bhavo pAmIne pAchaLathI sUkSma ekendriya Adi bhavomAM jaze, e jJApana mATe ja che. ane te pramANe=jamAli keTalAka kharAba bhavo karIne pachI ekendriyamAM jaze. te pramANe Agama paNa che - "devatvane pAmIne paNa kilbiSikamAM utpanna thayelo te=kilbiSika deva, tyAM paNa jANato nathI ke kayA mArA kRtyanuM A phaLa che ? tyAMthI paNa te eNvIne eDamUkapaNAne pAmaze athavA naraka-tiryaMcayonine pAmaze, jyAM bodhi sudurlabha che." (dazavaikAlikasUtra 5/2-47-48). rati' zabda uddharaNanI samApti arthe che. e pramANe je para vaDe kahevAyuM te atikadAgraha vijaismita che; kema ke AmAM upadezamAlAnI kaNikAnA uddharaNamAM, tiryaMcAdimAM pratyekane AzrayIne parimita bhavagrahaNanuM vyakta ja abhidhAna hovAthI IcchA mAtrathI avaziSTa anaMtabhava kalpanAnuM aprAmANikapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke A=upadezamAlAkaNikAnuM parimita bhavabhramaNane kahenAruM vacana sthUlabhava abhidhAnamAtra che. tene graMthakArazrI kahe che - e prakAranA pUrvapakSInA kathanamAM pramANano abhAva che. ane "dUrathI nivRttine pAmaze.' e prakAranA vacananI=e prakAranA upadezamAlAkaNikAnA vacananI,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lAga-2 / gAthA-40 anupapatti ja ahIM=jamAlinA anaMtabhava svIkAravAmAM, pramANa che, ema na kahevuM; kema ke AsannatAdUratAnuM ApekSikapaNuM che. vaLI, 'dUrAt' zabdathI jamAlinA anaMtabhavanI saMgati karavI yukta nathI. tenI puSTi karavA 'kiJca' thI he che. - 119 vaLI, 'dUra' pada vagara paNa AvA prakArano artha=upadezamAlAkaNikAmAM kahyuM evA prakArano artha anyatra=anya graMthomAM dekhAya che. te sarvAnaMdasUri viracita upadezamAlAnI vRttimAM kahevAyuM che "tiryaMcagatimAM keTalAka bhavo ativahana karIne ane devomAM keTalAka bhavo ativahana karIne upacita, saMcita karmane vaza evo jamAli tyAra pachI sukRta janmagRha jevA mahAvidehamAM janmane pAmIne sukhanI eka khANarUpa mokSane pAmaze." 'iti' zabda uddharAganI samApti arthe che. TIDA : yattu - jamAleH sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadaza bhavAH subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi SoDaza bhavAH iti jinAjJArAdhanApekSayA tadvirAdhanameva samyag - iti parasyAbhidhAnaM tadavivekamUlaM, evaM hi dRDhaprahAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvaM, AnandAdInAM ca devamanujabhavaprAptikrameNeti sukRtApekSayA duSkRtameva samyagiti vadato'pi mukhaM kaH pidadhyAditi / yadapi - sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marIce: kApilIyadarzanapravRttihetusandigdhotsUtrabhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSvasaMkhyeyabhavabhramaNaM, jamAlezca sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadazabhavA iti mahadasamaJjasaM - iti pareNoddhuSyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyogArhaM, anyathA sandigdhotsUtrabhASiNo'pi marIcernarakabhavaduHkhaprAptiH, nizcitotsUtrabhASiNazca jamAlerneyamityatra bhavato'pi kimuttaraM vAcyam ? iti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / - - doghaTTasaMjJakAyAM vRttau tu 'tatazcyutazcatvAri paMca tiryagmanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya mahAvidehe setsyati' iti zabdasaMdarbheNa bhagavatIsUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / siddharSIyopadezamAlATIkAyAstvAdarzabhedAt pAThabhedA dRzyate, tathAhi "" " AjIvanti dravyaliGgena lokamityAjIvakA nihnavAsteSAM gaNo gacchastasya netA nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya=parityajya pravrajyAM gRhItvA 'ca' zabdAdAgamaM cAdhItya jamAlirbhagavajjAmAtA hitamAtmano'kariSyad 'yadi' ityadhyAhArastato na naiva vacanIye nindyatve iha loke pravacane vA'patiSyat / tathAhi mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtaM' ityazraddadhAnaH 'kRtameva kRtaM' iti viparItaprarUpaNAlakSaNAdahitAcaraNAdeva lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / " ityayaM keSucidA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dharmaparIkSA lAga-2 | gAthA-40 darzeSu pATho dRzyate / "viparItaprarUpaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavo'yaM' iti lokmadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAn / " ityayamapi kvacidAdarza pATho dRzyate / kvacicca - "tathAmithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtaM' ityazraddadhAnaH 'kRtameva kRtaM' iti viparItaprarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavo'yaM' iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / uktaM ca prajJaptau 'jai NaM bhaMte! jamAlI aNagAre arasAhAre virasAhAre jAva vivittajIvI, kamhA NaM bhaMte! jamAlI aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA laMtae kappe terasasAgarovamaThiMiesu devakibbisiesu devesu devakibbisiyattAe uvavanne ? goyamA! jamAlI NaM aNagAre AyariyapaDiNIe ityAdi yAvat laMtae kappe jAva uvavanne / jamAlI NaM bhaMte! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihiti ? goyamA! cattAri paMca tirikkhajoNiya-maNussadevabhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / " ityevaMbhUtaH pATho'sti / ___ heyopAdeyavRttAvapi keSucidAdazeSvayameva pATho'sti / AdarzAntare ca - "atiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAniti, uktaM ca prajJaptau 'jai NaM bhaMte0 / " ityAdiracanayA pATho'sti / evaM sthite sati madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdayanti yaduta - bhagavatyAdibahugranthAnusAreNa parimitabhavatvaM jamAleJjayate, siddharSIyavRttipAThavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti tattvaM tu tattvavidvedyam iti / paraM bhagavatIsUtraM prakRtArthe na vivRtamasti, tatsAMmukhyaM ca vIracaritrAdigrantheteSu (theSu) dRzyate, saMmatipradarzanaM tvarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthApuraskAreNApi saMbhavati, yathA__ "nAnAkAraM kAyendriyaM, asaMkhyeyabhedatvAt, asya cAntarbahirbhedo nirvRterna kazcitprAyaH, pradIrghatryasrasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyaM, atimuktakapuSpadalacandrakAkAraM kiMcitsakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyaM, kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUravaccakSurindriyaM, pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyaM, tatrAdyaM svakAyaparimANaM dravyamanazca, zeSANyaGgulAsaMkhyeyabhAgapramANAni sarvajIvAnAm / tathA cAgamaH (prajJApanA) phAsiMdie NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ? goyamA! NANAsaMThANasaMThie / jijhidie NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! khurappasaMThie / ghANidie NaM bhaMte! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA! atimuttayacaMdagasaMThie paNNatte / cakkhuriMdie NaM bhaMte kiM saMThie paNNatte ? goyamA! masurayacaMdasaMThie / soiMdie NaM bhaMte! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA! kalaMbuApupphasaMThie paNNatte / " iti tattvArthavRttau (2-17) / atra hIndriyasaMsthAnaM tatparimANaM ceti dvayamupakrAntaM, saMmatipradarzanaM tu pUrvArtha eva, ityevaM, 'siddharSIyavRttyAdarzavizeSe'pi jamAleranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatvapradarzanasadRzaM, sUtrasaMmatistu devakilbiSikatvAMza eva' ityayamartho nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsundaro'bhiprAyaH iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA pramANIkarttavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA karttavyA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkAryaH yattu varttavyA / je vaLI, paratuM kathana che te avivekamUlaka che, ema anvaya che. te 52nuM kathana ja spaSTa kare che - ..... 121 sAkSAt tIrthaMkarane dUSaNa ApanAra evA paNa jamAlinA 15 bhavo ane jinAjJA ArAdhanA karanAra paNa subAhukumAranA 16 bhavo che, e pramANe svIkAra karavAmAM Ave to jinAjJAnI ArAdhanAnI apekSAe tenI virAdhanA ja ucita che, ema mAnavuM paDe. e pramANe paratuM kathana te avivekamUlavALuM che; kema ke e rIte svIkAravAmAM Ave to ghora pApakArI dRDhaprahArI vagerenuM tadbhavamuktigAmIpaNuM ane AnaMdAdinuM deva, manuSya bhavanI prAptinA kramathI muktigAmIpaNuM che. tethI sukRtanI apekSAe duSkRta ja samyag che, e pramANe bolanArAnuM mukha koNa baMdha karI zake? je vaLI, para vaDe kahevAya che, te paNa tathAbhavyatAnA vizeSane kAraNe prazna karavA yogya nathI, ema anvaya che. - para vaDe zuM kahevAya che ? te kahe che "sAdhu pratye bhaktivALA dravyathI tIrthaMkara paNa evA marIcine kApilIya darzananI pravRttinA hetu evA saMdigdha utsUtrabhASaNa nimitta durvacanamAtrathI paNa ekendriya AdimAM asaMkhya bhavanuM bhramaNa che ane sAkSAt tIrthaMkaranA dUSaka paNa jamAline 15 bhavo che e pramANe kahevuM atyaMta asamaMjasa che." ema para vaDe je kahevAya che te paNa tathAbhavyatAnA vizeSane kAraNe ja=jamAlinI 15 bhava pachI pharI yogamArga prApta kare tevA prakAranI yogyatA vizeSane kAraNe ja ane marIcinI ekendriya AdimAM bhavabhramaNa karIne tIrthaMkarapaNAne prApta kare tevA prakAranI yogyatA vizeSane kAraNe ja, prazna karavA yogya nathI. anyathA=marIci ane jamAlinI tevA prakAranI yogyatA vizeSa na svIkAravAmAM Ave to, saMdigdha utsUtrabhASI paNa marIcine narakabhavanA duHkhanI prApti ane nizcita utsUtrabhASI jamAline A nahIM=naraka bhavanA duHkhanI prApti nahIM, e prakAranA praznamAM tAro paNa zuM uttara vAcya che ? e prakAre rAga-dveSa rahita cittathI=madhyasthapaNAthI, ciMtana karavuM joIe. vaLI, doghaTTI nAmanI vRttimAM=upadezamAlAnI doghaTTIvRttimAM "tyAra pachI=kilbiSikanA bhava pachI, cyavelo jamAli cAra-pAMca tiryaMca, manuSya, devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM anuparivartana karIne mahAvidehamAM siddha thaze." e prakAranA zabdasaMdarbhathI bhagavatIsUtranA AlApakanA anuvAdI ja dekhAya che. vaLI, AdarzanA bhedathI=pratanA bhedathI siddharSi gaNinI upadezamAlAnI TIkAno pAThabheda dekhAya che. te A pramANe dravyaliMgathI lokane AjIvana kare che=AkarSaNa kare che, te AjIvaka nihnavo, teono gaNa=gaccha, tenA netA=nAyaka, guru e pramANe artha che. rAjalakSmIne choDIne ane pravrajyAne grahaNa karIne ane gAthAmAM rahelA 'va' zabdathI Agamane bhaNIne jamAlie=bhagavAnanA jamAIe, jo AtmAnuM hita karyuM hota to ahIM=lokamAM athavA pravacanamAM, vacanIyamAM=nighapaNAmAM paData nahIM. gAthAmAM 'vi' e pramANe adhyAhAra che.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 jamAli niMdyapaNAmAM kaI rIte paDyA ? te 'tathAhi'thI spaSTa kare che mithyAtvanA abhinivezathI=potAnI viparIta prarUpaNA pratyenA baddharAgarUpa mithyAtvanA abhinivezathI, ANe= jamAlie, bhagavAnanuM 'kriyamANaM kRtaM' e prakAranA vacananI azraddhA karatAM 'karAyeluM ja karAyuM che' - e pramANe viparIta prarUpaNArUpa ahitaAcaraNAthI loka madhyamAM vacanIyapaNAmAM=niMdanIyapaNAmAM, paDelA atiduSkara tapa karavA chatAM paNa kilbiSikadevapaNuM ane anaMta bhavanuM nirvartana karyuM. e pramANe keTalIka pratomAM A pATha dekhAya che. "viparIta prarUpaNArUpa ahita AcaraNAthI ja 'nihnava A che' e pramANe lokamadhyamAM niMdanIyapaNAmAM paDela jamAli atiduSkara tapa karavA chatAM paNa kilbiSikadevapaNAne nirvartita karyuM." e prakArano A paNa pATha koIka pratamAM dekhAya che. ane koI pratamAM te prakAranA mithyAtvanA abhinivezathI bhagavAnanAM vacanane 'karAtuM karAyuM' e prakAre zraddhA nahIM karato karAyeluM ja kRta che e pramANe viparIta prarUpaNA lakSaNa ahita AcaraNathI ja nihnava A jamAlI che e pramANe lokamAM niMdanIyapaNAne pAmyo. atiduSkara tapa karavA chatAM paNa kilbiSikadevapaNAne ane anaMtabhavane pAmyo. "ane prajJaptimAM kahevAyuM che "he bhagavaMta ! jo jamAli aNagAra arasAhAra virasAhAravALA yAvad viviktajIvI che. to he bhagavaMta ! jamAli aNagAra kAla mAse kAla karIne lAtaMka vimAnamAM 13 sAgaropamanI sthitivALA deva kilbiSikadevomAM devakilbiSikapaNAthI kema utpanna thayA ? teno bhagavAna uttara Ape che ke, "he gautama ! jamAli aNagAra AcAra pratyanIka ityAdi yAvat lAtaMka kalpamAM yAvad utpanna thayA. he bhagavaMta ! jamAli te devalokathI AyuSyakSayathI yAvad kayAM utpanna thaze ? he gautama ! cAra-pAMca tiryaMcayoni-manuSya-devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM anuparivartana karIne tyAra pachI siddha thaze. yAvat aMta karaze." A prakArano pATha che=A prakArano pATha siddhaeigaNi kRta upadezamAlAnI TIkAmAM che. - heyopAdeyA vRttimAM paNa keTalIka pratomAM paNa A ja pATha che. ane anya pratomAM "atiduSkara tapa karavA chatAM paNa kilbidhikadevapaNuM pAmyA, e pramANe pATha che. ane 'kartA haiM prApto napha aaN maMte !" ityAdi racanAthI pATha che. A pramANe sthita hote chate siddharSinI upadezamAlAmAM be prakAranA pATho prApta thAya che e pramANe sthita hote chate, madhyastha gItArtho A pramANe pratipAdana kare che. je 'vadyuta'thI batAve che bhagavatI Adi bahu graMthanA anusArathI jamAlinuM parimitabhavapaNuM jaNAya che ane siddhaSi vRttinA pATha vizeSAdinA anusArathI anaMta bhava jaNAya che. vaLI tattva=jamAlinA parimita bhavo che ke anaMta bhavo che e rUpa tattva, tattvanA jANanArAothI vedya che. paraMtu prakRta arthamAM=jamAlinA anaMta bhavane kahenArA arthamAM, bhagavatIsUtra vivRta nathI ane tenuM sanmukhapaNuM=bhagavatIsUtranuM sanmukhapaNuM, vIracaritrAdi graMthomAM dekhAya che.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 123 ahIM prazna thAya ke upadezamAlAnI TIkAmAM koIka pratamAM jamAlie kilbiSikadevapaNAne ane anaMtabhavane nivartita karyA tevo pATha che. temAM '3 thI prajJaptinI sAkSI ApI te sAkSImAM jamAlinA anaMtabhavane kahenAra koI vacana nathI, tethI te sAkSInI saMgati kaI rIte karI zakAya ? jethI siddharSi gaNino pATha svIkArIne paNa jamAlinA anaMta bhavanuM vidhAna che tema kahI zakAya. tenA samAdhAna mATe graMthakArazrI kahe che - vaLI, saMmatinuM pradarzana arthadvayatA abhiyAnanA prakramamAM eka arthatA puraskArathI paNa saMbhave che. arthAt siddhapi gaNitA pAThamAM kilbiSikadevatva ane anaMtabhavarUpa arthadvayanA abhidhAnanA prakramamAM paNa kilbiSikadevatvarUpa eka artha puraskArathI paNa prajJaptinI sAkSInuM pradarzana saMbhave che. je pramANe tatvArthasUtranI vRttimAM kahyuM che - "nAnA AkAravALI kAyendriya che; kema ke kAyAnuM asaMkhyAta bhedapaNuM che. ane AnuM kAryandriyanuM sparzanendriyanuM, aMtarbahirbheda che. ane prAyaH nivRti indriyano koI bheda nathI=aMtarbahirbheda nathI. pradIrgha vyasrasaMsthAnavALI karNATakAyudhavALI sura, AkAravALI rasaneMdriya che. atimuktaka puSpadalanA caMdra AkAravALI, kaMIka sakesaravRtta AkAravALI madhyamAM namelI ghrANedriya che. kaMIka samunnata dhAnyanA masuranI jema madhyamAM parimaMDala AkAravALI cakSuriMdriya che. pAtheyanA bhAMDaka yavanAlikAnA AkAravALI ane nAlika kusumanI AkRtivALI zrotraMdriya che. tyAM=pAMca indriyamAM, Agha=kAyendriya ane dravya mana svakAya parimANavALuM che. ane zeSa Indriya sarvajIvone aMgulanA asaMkhyabhAga pramANavALI che. ane te rIte Agama che - he bhagavan! sparzanendriya kayA saMsthAna vaDe saMsthita prajJapta che? he gautama ! nAnA saMsthAnathI saMsthita che. he bhagavan! jilvendriya kayA saMsthAnathI saMsthita kahevAya che ? he gautama ! surapra saMsthAnathI saMsthita kahevAya che. he bhadaMta ! dhrANendriya kayA saMsthAnathI saMsthita kahevAya che ? he gautama ! atimuktakacaMdraka saMsthAnathI saMsthita che. he bhagavan! cakSurindriya kayA saMsthAnathI saMsthita che ? he gautama ! masUrakacaMdranA saMsthAnathI saMsthita che. he bhagavan! zrotrendriya kayA saMsthAnathI saMsthita che ? he gautama ! kadaMbakapuSpanA saMsthAnathI saMsthita che." e prakAranI tatvArthanI vRttimAM arthayanA abhidhAnanA prakramamAM eka arthatA puraskArathI saMmatinuM pradarzana che. ahIM tatvArthanI vRttimAM, indriyanuM saMsthAna ane tatparimANa=IjiyanuM parimANa, be upakrAnta che. vaLI, saMmatinuM pradarzana='tathA 2 gAma ema kahIne saMmatinuM pradarzana pUrvArdhamAM ja che=IndriyanA saMsthAnamAM ja che. e rIte siddhaSi vRttinA AdarzavizeSamAM paNa jamAlinA kilbiSikapaNAne ane anaMta bhavane kahenAra pratavizeSamAM paNa, jamAlinA anaMtabhava svAmitvanuM pradarzana caturaMta saMsArakAMtAranA dAMtatvanA pradarzana sadaza che. vaLI, sUtra saMmati- 2 prajJato ItyAdi vacana dvArA sUtrasaMmati, devakilbiSikanA aMzamAM ja che ethI A artha vyApya che=jamAline anaMta bhavo na svIkAravA ane mAtra devakilbiSika aMzamAM svIkAra karavo e artha vyApya che, athavA tyAM=jamAlinA paribhramaNa viSayamAM, anya koI suMdara abhiprAya che, e pramANe je rIte bahuzruto pratipAdana kare te rIte pramANa karavuM joIe. paraMtu kuvikalpacakrathI=prastuta gAthAmAM je anya-anya abhiprAya batAvyA e prakAranA kuvikalpacakrathI, graMthanI kadarthanA karavI joIe nahi.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 TIkAH yattu - 'vastugatyA samayabhASayA tiryagyonikazabda evAnantabhavAbhidhAyako bhavati, yaduktaM - "tiryagyonInAM ca' iti tattvArthasUtrabhASyavRttau (3-18) 'tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyAsteSAmapi parApare sthitI ityAdi yAvatsAdhAraNavanaspateranantA avasarpiNyutsarpiNyaH / ' ityAdi, iti pareNoktaM tattvanAkalitagranthAnAM vibhramApAdakaM, prekSAvatAM tUpahAsapAtram, parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAdutkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantatvaparyavasAnAt, prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthitigrahaNaM kathamapi saMbhavati, iti kiM pallavagrAhiNA samamadhikavicAraNayeti kRtaM prasaktAnuprasaktyA / / 40 // TIkArca - yag ..prasAnukasavA je vaLI, para vaDe kahevAyuM, te anAkalita graMthavALA jIvone vibhramanuM ApAdaka che. vaLI, vicArakane upahAsane pAtra che, ema avaya che. para vaDe zuM kahevAyuM che ? te batAve che - vastagata evI samaya paribhASAthI tiryaMcayoti zabda =jamAlitA bhavabhramaNane kahenAra bhagavatInA pAThamAM rahela tiryaMcayoni zabda ja, anaMtabhavano abhidhAyaka che=jamAlitA anaMtabhavano abhidhAyaka che. je kAraNathI kahevAyuM che - "tirthonInAM gha' e prakAranA" tatvArthasUtra adhyAya-3, sUtra-18nI bhASyanI vRttimAM "tiryaMcayoni pRthvI, apa, teja, vAyu, vanaspati, beIndriya, teIndriya, caurindriya, paMcendriya che. teonI paNa para ane apara sthiti che." ItyAdi kahevAyuM che ane "yAvad sAdhAraNa vanaspatinI anaMtI utsarpiNI-avasarpiNI sthiti che." ItyAdi kahevAyuM che e pramANe para vaDe je kahevAyuM te vaLI anAkalita graMthavALA jIvoneegraMthamAM kahelAM vacano kayA saMdarbhathI yojana karavAM tenA paramArtha nahIM jANatArA jIvone, vibhrama ApAdaka che-te vacanathI bhagavatInA vacanamAM je tiryaMcayoti zabda vaparAyo che tenAthI jamAline anaMta bhavanI siddhi che e prakAranA vibhramano ApAdaka che. vaLI, vicArakone=je zAstromAM je saMdarbhathI kathana hoya te saMdarbhapUrvaka tenuM yojana kare tevA vicArakone, upahAsapAtra che paranuM kathana asaMbaddha jaNAvAthI upahAsapAtra che. kema upahAsapAtra che ? temAM hetu kahe che - temAMetatvArthasUtranI bhASyanI vRttimAM, para-apara bhavanI sthiti ane kAyanI sthitinA vivekanuM pratipAditapaNuM hovAthI tiryaMcayotivALA jIvonI utkRSTa kAyasthitinuM ja anaMtatvamAM paryavasAna che. ane prakRtamAM=jamAlinA paribhramaNane kahenArA bhagavatInA pAThamAM, bhavagrahaNano adhikAra
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 125 hovAthI=jamAli keTalA bhavo saMsAramAM paribhramaNa karaze? teno adhikAra hovAthI tenI kAyasthitinuM grahaNa=tiryaMcayoninI kAyasthitinuM grahaNa, koI paNa rIte saMbhavatuM nathI. ethI pallavagrAhI evA pUrvapakSI sAtheetatvArthasUtramAM rahelA tiryaMcayotirUpa alpa aMzanA grAhI evA pUrvapakSI sAthe, adhika vicAraNAthI zuM? ethI prasaktAnuprasaktithI saryuM atyAra sudhI jamAline kahenArAM vacanothI zuM zuM kahevAno prasaMga che ? te rUpa prasaktAnuprasaktithI saryuM. I40 bhAvArtha : bhagavatImAM jamAlinA bhavabhramaNane kahenArA pAThamAM yAvat zabdanA baLathI jamAlinA anaMta bhavabhramaNane karaze tema sthApana kare che, tenuM atyAra sudhI graMthakArazrIe nirAkaraNa karyuM. vaLI, yAvatu zabda vizeSya arthamAM, vizeSaNa arthamAM ane Ditya, vittha evA zUnya arthamAM vaparAya che tema batAvIne pUrvapakSI vizeSaNa arthamAM cAvatuM zabda batAvIne jamAlinA anaMta bhavone sthApana kare che; te ucita nathI, tema atyAra sudhI graMthakArazrIe sthApana karyuM. have "vizva'thI yAvatuM zabda ghotaka racanArUpa paNa vaparAya che tema batAvIne temAM sAkSI tarIke bhagavatIsUtrano skandakaadhikArano pATha batAve che. te pAThamAM kahyuM che ke bhAvathI siddhanA anaMta jJAnaparyAyo, anaMta darzanaparyAyo che yAvatu agurualaghuparyAyo anaMtA che. tethI e prApta thAya ke siddhamAM anaMta jJAna, anaMta darzana ane anaMta agurualaghu paryAyo che, anya kaMI nathI; kema ke tyAM yAvatuM zabda dyotaka racanArUpa che. tethI gaNamadhya koI arthono saMgraha karato nathI. kema saMgraha karato nathI ? te spaSTa karatAM kahe che - bhAvathI jIvamAM anaMta jJAnaparyAyo che, anaMta darzanaparyAyo che, anaMta cAritraparyAyo che, anaMta gurulaghuparyAyo che. anaMta agurulaghuparyAyo che. A je paryAyo jIvanA batAvyA te siddha ane saMsArI sarva jIvone grahaNa karIne batAvela che. jIvanA paryAyamAMthI jJAna-darzana paryAyo siddhamAM sAkSAt kahyA che. vaLI, cAritranA paryAyo siddhamAM saMbhavatA nathI; kema ke cAritra parabhavamAM jatuM nathI, ethI siddhanA jIvomAM vyakta cAritrano niSedha che. tethI e prApta thAya ke AtmabhAvomAM javAne anukULa yatnarUpa cAritra manuSya bhavamAM che, te cAritra laIne koI parabhavamAM jatuM nathI. tiryaMcamAM je dezaviratirU5 cAritra che, te paNa laIne koI parabhavamAM jatuM nathI. mATe siddhanA jIvomAM AtmabhAvomAM nivezanA vyApArarUpa cAritra nathI. AthI ja siddhAMtamAM siddhanA jIvone nocAritrInoacAritra kahyA che. vaLI, jIvanA je anaMta gurulaghuparyAyo che te dArikazarIrane AzrayIne grahaNa karAyA che. tethI te paryAyo paNa siddhamAM saMbhavatA nathI. jyAre agurulaghuparyAyo kArmaNadravya Adi dravyone AzrayIne ane jIvasvarUpane AzrayIne vyAkhyAna karAyA che. tethI e prApta thAya ke kArmaNadravya sUkSma pariNAmavALuM che, tethI indriyothI grAhya nathI. tevA sUkSma paryAyavALA kArmaNadravyane AzrayIne zAstromAM agurulaghuparyAyo svIkAryA che. vaLI, jIvadravya arUpI che, tethI te paNa atisUkSma che. mATe temAM paNa agurulaghuparyAyo
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 svIkAryA che. temAMthI kAzmaNadravyone AzrayIne je agurulaghuparyAyo jIvamAM kahyA che, te siddhamAM nathI ane jIvasvarUpane AzrayIne je agurulaghuparyAyo che, te sarvAzazuddha che. A agurulaghuparyAyo siddhamAM saMbhave che. siddhanA svarUpane kahenArA sUtramAM sAkSAt zabdathI grahaNa karAyA che. tethI siddhanA svarUpane kahenArA sUtramAM yAvatuM zabdathI vAcya koI vastu rahetI nathI. tethI je pramANe siddhanA svarUpane kahenArA sUtramAM vAkyarthano dyotaka ja yAvatuM zabda che tema jamAlinA saMsAraparibhramaNane kahenArA bhagavatIsUtranA pAThamAM paNa yAvat zabda vAkyartha dyotaka svIkArI zakAya che. mATe yAvatuM zabdathI jamAlinA anaMta bhava svIkAryA vagara paNa bhagavatIsUtranA kathanamAM koI anupapatti nathI. vaLI, pUrvapakSI bhagavatInA pAThanA baLathI jamAlinA saMsAraparibhramaNamAM anaMta bhavo svIkAre che, te ucita nathI. temAM " vizvathI anya yukti Ape che - pUrvapakSI bhagavatInuM jamAlinA paribhramaNane kahenAra sUtra ane devakilbiSikanA saMsAraparibhramaNane kahenAra sUtrane grahaNa karIne te baMne sUtro prAyaH zabdathI samAna che, tema ApAtanajare lAgavAthI kahe che - kilbiSikane kahenAruM sUtra sAmAnyathI utsutrabhASaNane AzrayIne che ane sAmAnyathI utsutrabhASaNa karanAra anaMtasaMsArI hoya che. tenA jevuM ja jamAlinA bhavane kahenAruM sUtra che. phakta jamAlinA paribhramaNamAM naraka upapAtanuM grahaNa nathI ane kilbiSikanA bhavabhramaNamAM naraka upapAtanuM grahaNa che. mATe jema sAmAnya usUtrabhASaNa karanArane anaMtasaMsAra che tema jamAline paNa anaMtasaMsAra che. jamAline narakano upapAta nathI te batAvavA mATe ja sAmAnyasUtra sadRza ja naraka upapAta vagaranuM jamAlinA bhavabhramaNa batAvavA mATe bhagavatImAM svataMtra sUtra batAvela che. tene graMthakArazrI kahe che - deva kilbiSikane kahenAruM sUtra sAmAnya viSayavALuM saMbhAvanA karI zakAya nahi; kema ke tyAra pachI AgaLanA je "pratye rUA' sUtra che te sUtranA kathananI anupatti che. te sUtramAM kahyuM che ke keTalAka kilbiSikadevo anAdi evo saMsAra aparimita, dIrgha mArgavALo, cAragatinA paribhramaNavALo prApta karaze. tethI e phalita thAya ke A pAchaLanA sUtranI apekSAe keTalAka kilbiSikadevo aparimita saMsAraparibhramaNa karaze. ane jamAlinA paribhramaNane kahenArA sUtra sadaza narakagatinA paribhramaNathI yukta kilbiSikanA paribhramaNane kahenArA bhagavatInuM sUtra anaMtasaMsAranA paribhramaNane kahenAruM nathI, ane tenA jevuM ja jamAlinA paribhramaNane kahenAruM sUtra hovAthI jamAlinuM paNa saMsAraparibhramaNa anaMta nathI. AnAthI zuM phalita thayuM? te graMthakArazrI spaSTa kare che - "atyAphiyA' ityAdi bhagavatInuM vacana aparimita bhavane kahenAruM che. jAva cattAri ityAdi bhagavatInuM vacana parimita bhavane kahenAruM che. te rIte jamAlinA paribhramaNane kahenAruM sUtra paNa jAva cattAri tulya che. phakta narakagatinA paribhramaNa vagaranuM che. tethI jamAlinA paNa parimita bhava che. tema svIkArI zakAya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke pratye pharyA sUtra abhavya vizeSane AzrayIne jANavuM; kema ke te sUtranA aMtamAM aMte
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 nirvANa jaze tema kahela nathI, A pramANe kahevAthI pUrvapakSInA matAnusAra e prApta thAya ke atyArU sUtranA aMte te nirvANa pAmaze tema kahela nathI. tethI keTalAka abhavya vizeSo utsutrabhASaNa karIne kilbiSikadevamAM jaze ane teo aparimita kALa saMsAramAM pharyA karaze. kilbiSikadevanA paribhramaNane kahenArA bhagavatIsUtramAM yAvatuM saMsArano aMta karaze tema kahela che. tethI e prApta thAya ke usUtrabhASaNa karanArA bhavyajIvo kilbiSikamAM jaze, cAragatimAM anaMtakALa bhaTakaze ane aMte mokSe jaze. tethI kilbiSikane kahenAruM sUtra usUtrabhASaNa karanArAne AzrayIne sAmAnyasUtra che ane jamAline kahenAruM sUtra te sAmAnyasUtra sadaza ja che, phakta narakabhava vagaranuM anaMta bhavanA paribhramaNane kahenAruM sUtra che. jamAline narakabhava nathI te batAvavA arthe ja sAmAnya sUtrathI jamAlinA paribhramaNane kahenAruM sUtra pRthapha kahela che. A pramANe je pUrvapakSI kahe che ane atyagaiyA sUtrane abhavyavizeSa viSayaka grahaNa kare che, te ucita nathI, tema graMthakArazrI kahe che; kema ke sUtranA aMtamAM nirvANa viSayaka kathana na hoya eTalAmAtrathI abhavyavizeSa viSayaka te sUtra svIkAravAmAM Ave to "asaMvuDe aNagAre' ityAdi bhagavatIsUtranAM anya sUtrone paNa abhavyavizeSa viSayaka svIkAravAM paDe; kema ke tyAM paNa saMsArano aMta kare che e pramANe aMte kahela nathI. mATe pUrvapakSInuM kathana yukta nathI, ema graMthakArazrIno Azaya che. "asaMvuDe aNagAre' ityAdi sAkSIpAThano artha A pramANe che - koI sAdhu mana-vacana-kAyAnI guptipUrvaka jinavacananuM dRDha avalaMbana laIne svAdhyAyAdi ucita kriyAmAM te rIte yatna kare che. jethI teno saMvarabhAva atizaya-atizaya thAya che, te saMvRtta aNagAra che. tevA saMvRtta sAdhu pUrvanAM baMdhAyelAM karmone kSaNa-kSINatara kare che. je sAdhu saMyamanI sarva ucita kriyAomAM jinavacananuM daDha avalaMbana laIne yatna karatA nathI te asaMvRtta aNagAra che. tevA sAdhuoe pUrvamAM je zithila baMdhavALAM karmo bAMdhelAM te vartamAnamAM asaMvarane kAraNe AyuSyane choDIne sarva karmo daDha baMdhanavALA kare che. vaLI, prakRti, sthiti, rasa, pradeza sarvanI vRddhi kare che. vaLI, asaMvRtta hovAne kAraNe pakAyanA pAlanano pariNAma nahIM hovAthI atyaMta azAtAvedanIyakarma bAMdhe che. vaLI, koI mahAtmA asaMvRtta na hoya ane saMvRtta thaIne sarva kriyA karatA hovA chatAM kyAreka koIka kriyA krodhavaza, mAnavaza, mAyAvaza, lobhavaza thAya che. tyAre paNa pUrvanAM zithila baMdhavALAM karmo daDha baMdhavALAM kare che.' ahIM pUrvapakSI kahe ke A rIte jamAline anaMta bhava nathI tema sthApana karavAmAM Ave to bhagavatInA sUtramAM cAra-pAMca zabdano prayoga che te cAra-pAMca zabdathI eka arthanuM kathana nathI. tethI te cAra-pAMcano artha zuM karI zakAya ? tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che ke bhagavatIsUtramAM, jIvAbhigamasUtramAM cArapAMca zabda eka arthamAM paNa kahela che, tethI koI virodha nathI. te bhagavatI sUtrano artha A pramANe che - cAra-pAMca pRthvIkAya jIvo ekapaNAthI sAdhAraNa zarIra bAMdhe che, ekapaNAthI AhAragrahaNa kare che, AhArane pariNamana pamADI zarIrane kare che. A prakAranA praznathI e prApta thAya ke jema sAdhAraNa
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-40 zarIravALA jIvo anaMtA bhegA thaIne eka sAdhAraNa zarIra kare che, tyAra pachI te sarvano sAdhAraNa eka ja AhAra che. te eka ja AhArano pariNAma paNa eka ja che. tenAthI zarIra paNa eka ja bane che, tevuM pRthvIkAya jIvomAM nathI. joke pRthvIkAyanI eka nAnI rajakaNamAM paNa asaMkhyAta jIvonAM zarIra che, topaNa te dareka jIvonuM zarIra pRthagu pRthagu che. phakta bahiraMga kaMIka saMzleSathI eka rajakaNarUpe dekhAya che. paraMtu cAra-pAMca pRthvIkAya jIvonuM eka sAdhAraNa zarIra nathI. tethI darekano AhAra judo che, AhAranuM pariNamana paNa juduM che ane darekanAM zarIra paNa judAM che." A bhagavatInA pAThamAM jema cAra-pAMca jIvonuM sAdhAraNa zarIra che e prakAranI pRcchAmAM cAra athavA pAMca koI pRthvIkAya jIvonuM sAdhAraNa zarIra che, e prakAranI pRcchA che. paraMtu pUrvapakSI jamAlinA pAThamAM jema cAra zabdathI beiMdriya indriya, caurindriya, paMcendriya tathA pAMca zabdathI pRthvIkAya Adi pAMcane grahaNa kare che, tema ahIM cAra-pAMca pRthvIkAya zabdathI be judA judA jIvonuM grahaNa nathI. tema jamAlinA pAThamAM paNa grahaNa thaI zake. vaLI, bhagavatImAM ja koI anya pratamAM cAra-pAMcane badale paMca tiryaMcayoni ityAdi pATha che te pramANe vicAravAmAM Ave to cAra-pAMcathI zuM artha grahaNa karavo ? evI zaMkA ja thatI nathI; kema ke pAMca tiryaMcabhavanA, pAMca manuSyanA ane pAMca devanA grahaNa karIne jamAli siddha thaze tevo artha thaI zake che. ahIM nathI pUrvapakSI zaMkA kare che ke A rIte svIkAravA chatAM paNa pAMca zabda traNa gatinA samAsa sAthe joDAyelo hovAthI traNa vikalpo thaI zake che. (1) pAMca tiryaMcanA, pAMca manuSyanA ane pAMca devanA ema 15 svIkAravA, ke (2) tiryaMcayoni ane deva saMbaMdhI be-be bhava ane manuSya saMbaMdhI 1 ema pAMca bhavo svIkAravA athavA (3) traNa bhavo tiryaMca saMbaMdhI, 1 bhava manuSya saMbaMdhI ane 1 bhava deva saMbaMdhI ema pAMca bhava svIkAravA. tene graMthakArazrI kahe che - dvandrasamAsa hovAthI pAMca saMkhyAno pratyekanI sAthe anvaya thaI zake. A ja abhiprAyathI triSaSTimAM paNa 15 bhava svIkArelA che. vaLI, abhayadevasUrinA saMtAnIya guNacaMdragaNita prAkRta vIracaritramAM paNa 15 ja bhava kahyA che. mATe bhagavatInA pAThAnusAra jamAlinA devakilbiSikanA bhava pachI 15 bhavonuM bhramaNa svIkAravuM ucita che. vaLI, upadezamAlAnI karNikAmAM kahyuM che ke tiryaMca, manuSya, devabhavamAM keTalAka bhavo bhamIne jamAli mahAvidehamAM dUrathI nivRttine pAmaze. te kathanamAM pUrvapakSI kahe che ke keTalAka bhavo e pramANe je kahyuM che te kilbiSika bhava pachI sarvalokamAM gahaNIya evA manuSyAdi durgati saMbaMdhI keTalAka bhava pAmIne pachI sUkSma ekendriyamAM jaze, tema jJApana thAya che. temAM dazavaikAlikanI sAkSI Ape che - dazavaikAlikamAM kahyuM che ke devakilbiSikamAM devatvane pAmelo paNa usUtrabhASaNa karanAra jIva jANato
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 nathI ke mArA kayA kRtyanuM A phaLa che ? tyAra pachI te evIne eDamUkapaNAne pAmaze athavA nArakatiryacapaNAne pAmaze jayAM bodhi durlabha che. A prakAranA usUtrabhASaNanA saMsAraparibhramaNanA vacananA baLathI jamAline sUkSma ekendriya bhavAnI prApti thaze tema pUrvapakSI kahe che, te atikadAgraha bhareluM che; kema ke upadezamAlAnA kathanamAM tiryaMca, manuSya, devabhavamAM keTalAka bhava bhamaze tema kahevAthI vyakta ja parimita bhavabhramaNa jaNAya che. Ama chatAM te vacananuM svaicchAnusAra avaziSTa anaMta bhavanI kalpanA karavI e aprAmANika che. vaLI, upadezamAlAkarNikAmAM keTalAka bhavo' ema je kahyuM te sthUla abhidhAna che, sUkSmathI jamAline anaMta bhavo che, ema je pUrvapakSI kahe che tema svIkAravAmAM koI pramANa nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke upadezamAlAkarNikAmAM "kUtrivRtti' pAmaze, e vacanathI ja jamAlinA anaMta bhavo che, tema siddha thAya che. tene graMthakArazrI kahe che - te pramANe svIkAravAmAM amane koI doSa nathI; kema ke dUratA-AsannatA ApekSika che. tethI keTalAka bhavo bhamaze tene paNa dUrAt zabdathI grahaNa thaI zake che. vaLI, dUra pada vagara paNa anyatra jamAlinA keTalAka bhavonuM abhidhAna prApta thAya che. mATe jamAline anaMta bhavo che tevo artha upadezamAlAkarNikAnA vacanathI thaI zake nahi. vaLI, koIka pUrvapakSI kahe che ke tIrthaMkaranI AzAtanA karanAra jamAlinA 15 bhava ane subAhukumAranA 16 bhava svIkArIe to jinAjJA karatAM virAdhanA ja sArI che, mATe jamAline anaMta bhava ja svIkAravA ucita che. tene graMthakArazrI kahe che - dRDhaprahArIne te ja bhavamAM mokSa thayo che ane AnaMdAdi zrAvakone devamanuSyabhavanI prAptinA kramathI mokSa thaze. temAM kAraNa teonI te prakAranI ArAdhanAno bheda che arthAt daDhaprahArI Adie pApa karIne utkaTa ArAdhanA karI to te ja bhavamAM mokSa prApta thayo ane AnaMda zrAvaka Adi tathAvidha pApa na karavA chatAM tevI utkaTa ArAdhanA te bhavamAM na karI zakyA tethI mokSa na thayo. te rIte subAhukumAra paNa tevI utkaTa ArAdhanA na karI zakyA tethI 19 bhave mokSanI prApti thaze. jamAlie tIrthaMkaranI AzAtanA karI ane te bhavamAM te pApanI zuddhi na karI tethI bhavabhramaNa prApta thayuM. kilbiSikanA bhavathI cyavane 15 bhava karyA pachI pravajyAno pariNAma thaze tyAre sarva pApanI nivRtti kare tevA utkaTa pravrajyAnA pariNAmathI sarva pApanI nivRtti thaze, tyArabAda mokSanI prApti thaze. te pramANe jamAlinA 15 bhava svIkAravAmAM koI virodha nathI. vaLI, koIka kahe che ke sAdhunI bhaktivALA marIcie utsutrabhASaNa karyuM. tethI temane asaMkhya bhavabhramaNanI prApti thaI ane jamAlie sAkSAt tIrthakarane dUSaNa ApyuM, chatAM 15 bhava che tema kahevuM ati asamaMjasa che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - dareka jIvonA tathAbhavyatvano bheda che, tethI koIka jIva ghaNuM pApa karyA pachI paNa te ja bhavamAM nivartana pAmI jAya ane te pApanI zuddhi karI le to te pApanA anarthanI prApti karato nathI. jema vaMkacUle jIvananA pUrvArdhamAM ghaNAM pApo karyA, chatAM pazcAImAM zrAvakadharmanI ArAdhanA karI ane karelAM pAponI zuddhi prApta karI, pariNAme tene bAramA devalokanI prApti thaI. te ja
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40 130 rIte jamAline paNa tevA prakAranI bhavyatAne kAraNe te ja bhavamAM pApanivRtti nahIM thavA chatAM 15 bhava pachI bhadrakaprakRtivALA thavAne kAraNe sarva pAponI vizuddhi karIne mokSane prApta ka2ze. jyAre marIcinA jIvamAM tIrthaMkara thavAnI yogyatA hovA chatAM utsUtrabhASaNathI thayela azuddhi ghaNA saMsA2paribhramaNa pachI ja zuddhine prApta karI zakyA, temAM te jIvanuM tathAbhavyatva ja kAraNa che. AthI ja jIvanuM bhavyatva tattvane sanmukha na thAya tyAM sudhI tenA saMsAranA paribhramaNanuM koI nivAraNa karI zakatA nathI. yogya jIvonA bhavyatvane tattva sanmukha karavA arthe upadezAdi sarva ucita pravRttio mahAtmAo kare che. vaLI upadezamAlAnI doTTI vRttimAM kahyuM che ke "kilbiSikadevathI cyavIne cAra-pAMca tiryaMca-manuSya-devabhavagrahaNarUpa saMsAranuM parAvartana karIne mahAvidehamAM siddha thaze. e vacana paNa bhagavatIsUtranA AlApakane ja kahenAruM dekhAya che. mATe bhagavatI sUtranA anusAra jamAlinA 15 bhava svIkAravA ucita che. vaLI, upadezamAlAnI siddharSi TIkAno pratabhedathI pAThabheda dekhAya che. eka pratAnusAra jamAli kilbiSikadeva ane anaMta bhava pAmaze evo pATha che ane bIjI pratamAM jamAli kilbiSikadevane pAmaze evo pATha che, paraMtu anaMta bhavano pATha nathI. tethI siddharSi gaNinI be prakAranI pratanA pAThAnusAra vicAra karavo hoya to madhyastha gItArtho A pramANe kahe che - - "bhagavatIsUtra Adi bahu graMthanA anusArathI jamAlinA parimita bhavo ja nakkI thAya che ane siddharSi TIkAno je pAThavizeSa prApta thAya che. tene anusAre jamAlinA anaMta bhavo che, tattva bahuzruto nakkI kare;" e pramANe vartamAnanA gItArtho kahe che. tethI vivekI puruSoe paNa tema ja svIkAravuM joIe. paraMtu atIndriya padArthamAM svaruci anusAra zAstrIya padArthano artha karIne matibheda karavo joIe nahi. vaLI, bhagavatIsUtramAM jamAlinA anaMta bhava che e arthane kahevAmAM koIe vivaraNa karyuM nathI ane bhagavatInA arthane kahenAro sanmukha bhAva vIracaritra Adi graMthomAM dekhAya che. mATe bhagavatI vacanAnusAra jamAlinA parimita bhava svIkAravA ja ucita che. vaLI, siddharSi gaNinI TIkAnA be pAThomAM prajJaptinI sAkSI ApI. tyAM prazna thAya ke prajJaptimAM to jamAlinA anaMta bhava kahenAra koI vacana nathI, chatAM siddharSi gaNie lakhela pAThAnusAra baMne pAThomAM prajJaptino pATha sAkSIrUpe kema Apyo ? tenI spaSTatA karatAM graMthakArazrI kahe che vaLI saMmatinuM pradarzana be arthanA abhidhAnanA prakaraNamAM paNa eka arthanA puraskArathI paNa saMbhave che. temAM tattvArthavRttinI sAkSI batAve che jema tattvArthavRttimAM indriyonuM saMsthAna ane indriyonuM parimANa be upakrAnta che tema lakhyuM ane temAM prajJApanAsUtranI sAkSI ApI. ahIM tattvArthavRttimAM saMmatinuM pradarzana indriyanA saMsthAnarUpa pUrvanA arthamAM ja che. siddharSinI vRttivALI pratavizeSamAM jamAlinA anaMta bhavanA svAmitvanuM pradarzana che. je caturaMta saMsArarUpI -
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-40, 41 131 aTavImAM dRSTAMtanA pradarzana sadaza che ane devakilbiSikonuM paNa pradarzana che. prajJaptisUtranI saMmati vaLI deva kilbiSikonA aMzamAM ja che. tethI siddharSinI TIkAnA eka pAThane AzrayIne jamAlinA anaMta bhavo che tema svIkAravuM paDe ane bhagavatI Adi anya pAThone AzrayIne to jamAlinA parimita bhavo ja siddha thAya che. tethI A viSayamAM bahuzruto je kahe te svIkAravuM joIe. paraMtu prastuta gAthAmAM je anya anya mato batAvyA. teo bhagavatInA pAThane laIne ke anya pAThane laIne tenAthI jamAlinA anaMta bhavo siddha na thatA hovA chatAM svamati anusAra koIe kalpanAcakrathI graMthanI kadarthanA karI che te rIte graMthanI kadarthanA karavI joIe nahi. vaLI, anya koI tattvArthasUtranA bhASyanI vRttine grahaNa karIne kahe che ke tattvArthasUtra adhyAya-3, sUtra18 "tiryavayonInAM ra' e pramANe che. tenA bhASyanI vRttimAM tiryaMcayoninI para ane apara sthiti batAvI ane pachI sAdhAraNavanaspatinI anaMta utsarpiNI-avasarpiNI sthiti batAvI. tethI tyAM jema tiryaMcayoni zabda che tema bhagavatImAM jamAlinA paribhramaNane kahenArA pAThamAM cAra-pAMca tiryaMcayoni-manuSya-devabhavagrahaNarUpa saMsAraparibhramaNa karIne tyAra pachI siddha thaze, tema kahela che. tethI tiryaMcayoni zabdathI tiryaMcanA anaMta bhavo thaI zake che. A pramANe je koI kahe che te zAstranA paramArthane nahIM jANanArA jIvone vibhrama kare tevuM che ane vivekIne mATe upahAsapAtra che, kema ke tattvArthasUtranI vRttimAM parApara bhavanI sthiti ane kAyanI sthitino viveka batAvela che. tethI utkRSTa kAyasthiti tiryaMcayoninI anaMta bhavanI che tema kahela che. jamAlinA bhavane kahenArA bhagavatInA pAThamAM bhava grahaNano adhikAra che. tethI tiryaMcayoni zabdathI anaMtakAya sthitinuM grahaNa koI rIte thaI zake nahi. phakta ardhavicAraka evA pUrvapakSIe tiryaMcayoni zabdanI sadazatA joIne tattvArthasUtranI vRttinA avalaMbanathI bhagavatIsUtrano te prakAre artha karavA mATe yatna karela che, je atyaMta anucita che. Ivol avataraNikA - tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyitvAt 'anyeSAM guNAnumodanaM na karttavyam' ityutsUtraM tyAjyaM, karttavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam / atha sUtrabhASakANAM guNamAha - avataraNikArya - gAthA-40nuM niyamana karatAM kahe che - A rIte marIcinI jema thoDA paNa usUtranuM duHkhadAyipaNuM hovAthI anyonA atyadarzanavALA jIvonA, guNonuM anumodana na karavuM joIe, e prakAranuM usUtrae prakAranuM usUtra keTalAka kahe che ema pUrvamAM kahyuM che, tyAjya che. ane sarva paNa jIvonA guNonI anumodanA=mokSamArgane anukULa guNonI anumodanA, kartavya che. e pramANe vyavasthApita che=atyAra sudhI graMthakArazrIe sthApana karela che. have sUtrabhASakanA=jitavacanAnusAra sUtrano yathArtha upadeza ApanArAonA, guNane kahe che -
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-41 gAthA : suttaM bhAsaMtANaM NiccaM hiyayaTThio havai bhayavaM / hiyayaTThiaMmi taMmi ya NiyamA kallANasaMpattI / / 4 / / chAyA : sUtraM bhASamANAnAM nityaM hRdayasthito bhavati bhagavAn / hRdayasthite tasmiMzca niyamAtkalyANasaMpattiH / / 41 / / anvayArtha: mutta=sUtra, basaMtA bolanArAone, bavaM=bhagavAna, ciMnitya, diyaTiMgohadayamAM sthita, vapha thAya che. ca=ane, tama divasiMmite hadayamAM hote chate=bhagavAna hRdayamAM hote chate, vimA niyamathI, nALAsaMpattI kalyANanI prApti che. li415 gAthArtha - sUtra bolanArAone bhagavAna nitya hRdayamAM sthita thAya che. ane te hRdayamAM hote chate bhagavAna hRdayamAM hote chate, niyamathI kalyANanI prApti che. II41II TIkA - suttaM bhAsaMtANaM ti / sUtraM bhASamANAnAM nityaM nirantaraM, bhagavAMstIrthaGkaro hRdayasthito bhavati, bhagavadAjJApraNidhAne bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt, AjJAyAH sasambandhikatvAt hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati niyamAnizcayAt kalyANasaMpattiH, samApattyAdibhedena tIrthakRddarzanasya mahAkalyANAvahatAyAH pUrvAcAryaH pradarzitatvAditi / / 41 / / TIkArya - sUtra .... prazAtvAti sutta mAtaMtA ti' pratIka che. sUtra bolanArAone nitya niraMtara, bhagavAna=tIrthakara, hadayamAM sthita thAya che. kema sUtra bolanArane bhagavAna hRdayastha thAya che ? temAM hetu kahe che - bhagavad AjJAnA praNidhAnamAM=sUtra bolatI vakhate bhagavAne zuM kahyuM che ? tenA smaraNapUrvaka bhagavAnanI AjJAnusAra bolavAnA saMkalparUpa praNidhAnamAM, bhagavAnanA praNidhAnanuM AvazyakapaNuM che; kema ke AjJAnuM sasaMbaMdhikapaNuM che=bhagavAnanI AjJA bhagavAnanI sAthe saMbaMdhI che. ane hadayamAM te hote chate=bhagavAna hote chate, niyamathI-nizcayathI kalyANanI prApti che; kema ke samA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-41, 42 pati AdinA bhedathI tIrthaMkaranA darzananuM mahAkalyANane lAvanArApaNAnuM pUrvAcAryo vaDe pradarzitapaNuM che. II41II bhAvArtha : je mahAtmAo sUtronA artho zAstravidhi anusAra yogya jIvone kahe che teo sUtranA bhASaka che. teo bhagavAne kahelAM sUtro upadezarUpe yogya jIvone kahe che. vaLI, potAnA upakArArthe sUtranuM manana karavAnA prayojanathI ane yogya jIvone sUtrano yathArtha artha prApta thAya te prayojanathI sUtro upara TIkAdi lakhIne sUtranuM kathana kare che te sarva mahAtmAo paNa sUtranA bhASaka che. AvA mahAtmAo sUtranuM bhASaNa karatA hovAthI teonA haiyAmAM niyamathI tIrthaMkara sthita che; kema ke sUtranA arthane kahetI vakhate ke lakhatI vakhate bhagavAnanI AjJAnI upasthiti karIne te AjJAnusAra jyAre sUtranuM kathana kare che tyAre te AjJAnI sAthe saMbaMdhita bhagavAnanuM smaraNa thAya che. tethI hRdayamAM te AjJA sAthe saMbaMdhita evA bhagavAnanuM sadA smaraNa rahe che. jeonA haiyAmAM sadA bhagavAna che emane niyamathI kalyANanI prApti che; kema ke sUtranA bolavAnA kALamAM bhagavAna smRti hovAne kAraNe bhagavAnanI sAthe upayoganI tanmayatA thAya to samApattithI bhagavAnanuM darzana thAya che arthAt vItarAganA vitarAgatAguNa sAthe tanmayatA thavArUpa samApattithI aMtaraMga cakSuthI paramAtmAnuM darzana thAya che. paramAtmAnuM samApatti AdithI darzana e mahAkalyANanuM kAraNa che tema pUrvAcArya evA haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe kahela che. samApatti AdimAM Adi padathI Apatti ane prAptinuM grahaNa che. tethI e prApta thAya ke bhagavAnanA guNonI sAthe tanmayatA thAya eTale samApatti thAya. samApattinA prakarSane kAraNe tIrthaMkara nAmakarmano baMdha thAya tyAre Apatti thAya ane tIrthakaranA bhavanI prApti thAya tyAre prApti thAya. A svarUpe tIrthakaranuM darzana AjJAnA smaraNathI thAya che. je kalyANanuM eka kAraNa che. II41II avataraNikA : kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA syAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNamabhiSTuvannAha - avataraNikArya - ane hadayamAM rahelA bhagavAnanuM atartha nirAkaraNa dvArA kalyANaprApakapaNuM thAya, e pramANe avaya-vyatireka dvArA temanA=hadayamAM rahelA bhagavAnanA, anarthanirAkaraNanA hetutvarUpa guNanI stuti karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : hiyayaTTio a bhayavaM chiMdai kuvigappamattabhattassa / tayabhattassa u taMmi vi bhattimisA hoi kuvigappo // 42 / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 chAyA : dharmaparIkSA lAga-2 / gAthA-42 hRdayasthitazca bhagavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuvikalpaH / / 42 / / anvayArtha : a hiyayaTThio bhayavaM=khane hRdhyamAM rahela lagavAna, attabhattassa AtmalanA=potAnA latanA kuvigappam = viseuo, chiMdai che che. u=vajI, tayabhattassa = tebhanA khalautane = bhagavAnanA jalautane ufafam=elsaal (4qdl=mladi muaual, aft fa=dui ugi=muqani uyi, gfanut= Duvistha, hoi=thAya che. // 42 // gAthArtha : ane hRdayamAM rahela bhagavAna AtmabhaktanA=potAnA bhaktanA, kuvikalpo chede che. vaLI, tenA abhaktane=bhagavAnanA abhaktane, bhaktinA miSathI=bhaktinA AzayathI, temAM pA=bhagavAnamAM parA, DuviDaya thAya che. // 42 // TIDA : hiyayaTThio ati / hRdayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya svasevakasya kuvikalpaM kutarkAbhinivezarUpaM chinatti, durnivAro hi prANinAmanAdibhavaparaMparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAdaM nirudhya vA tatkRtAzubhavipAkAnnistArayatIti / taduktamanyairapi - " puNye manaH kasya munerapi syAt pramANamenasyapi dRzyavRtti / taccinticittaM paramezvarastu bhaktasya hRSyatkaruNo ruNaddhi / / " ( ) iti / anvayapradarzanametad, vyatirekamAha tadabhaktasya tu kutarkAdhmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu, tasminnapi sakaladoSarahite jagajjIvahite bhagavatyapi, bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhaktivyapadezAt kuvikalpo'saddoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti, bhagavato hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH / / 42 / / - TIDArtha : hRdayasthitazca ..... 2ta: 11 'feaufgant ar fa' uals d. vd eeuui zea anala VALHESAAL= svasevanA, hutaI abhiniveza3pa suvi'lpane chehe che. 'hi'= e AraegathI, chavone avAhi lvparaMparAnA paricayane kAraNe mohanA mAhAtmyathI janita kuvikalpa durnivAra che. phakta bhagavAnanI bhakti ja-vItarAga pratyenI bhaktino pariNAma ja, teno uccheda karIne=mohanA mAhAtmyathI janita kuvikalpano uccheda karIne, athavA tenA utpAdano nirodha karIne=kuvikalpanA utpAdano virodha karIne,
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-42 tatkRta azubha vipAkathI kuvikalpathI karAyelA evA azubha karmanA vipAkathI, vistAra kare che=jIvato vistAra kare che, teahadayamAM rahelA bhagavAna kuvikalpano cheda kare che te, anya vaDe paNa kahevAyuM che - koIka muninuM paNa mana puNyamAM pramANa thAya saMgata thAya, pApamAM paNa dazyavRttivALuM thAya kyAreka pApamAM paNa dekhAya. vaLI haSatkarUNAvALA evA paramezvara bhakta pratye atizaya thatI karuNAvALA paramezvara, taaiiticittano-pApanA ciMtavana karanArA cittano, rodha kare che." ). tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. AgAthAnA pUrvArdhano atyAra sudhI artha karyo e, avaya pradarzana che=bhagavAna bhaktanA anarthanA nirAkaraNanA hetutvanA guNavALA che, teno avaya pradarzana che. vyatirekane kahe che=bhagavAna hadayamAM na hoya to hadayamAM kuvikalpa thAya che e rUpa vyatirekane gAthAnA uttarArdhathI kahe che, tadabhaktane vaLI kutarkathI AbAtapaNuM hovAne kAraNe bhagavAnanI bhaktithI rahita jIvane vaLI, temAM paNa=sakala doSa rahita jagatanA jIvanA hitarUpa bhagavAnamAM paNa, bhaktinA miSathI=lokasAkSika kRtrima bhaktinA vyapadezathI, asad adhyAropalakSaNa kuvikalpa= bhagavAnanuM jevuM svarUpa na hoya tevA svarUpanuM bhagavAnamAM adhyAropa karIne bhagavAnanA svarUpane kahevAtA pariNAmarUpa kuvikalpa, thAya che; kema ke hadayamAM bhagavAnanA avasthAnano abhAva che=hadayamAM bhagavAnanA vacanane jANIne bhagavAnanA vacanAnusAra ja mAre tatvanuM sthApana karavuM che tevA prakAranA pariNAmarUpa bhagavAnanA avasthAnano abhAva che. jarA bhAvArtha : sAmAnya rIte bhaktivALA pratye bhagavAna prasanna thAya che ane tenuM hita kare che tevI lokavyavahAra che. tene ja ucita naya dRSTithI svIkArIne graMthakArazrI kahe che - je mahAtmA je kAMI upadeza Ape che ke je kAMI sUtranuM vyAkhyAna kare che te mahAtmA bhagavAnane hRdayamAM rAkhIne prayatna karatA hoya to teonI sUtranI prarUpaNA bhagavAna pratye bahumAnabhAvathI yukta hovAne kAraNe jinavacanAnusAra ja thAya che. tevA mahAtmAnA hRdayamAM rahelA bhagavAna potAnA bhaktanA hRdayamAM kutarkanA abhinivezarUpa kuvikalpano cheda kare che. kaI rIte kutarkanA abhinivezarUpa kuvikalpano cheda kare che? te spaSTa kare che - saMsArI jIvoe anAdi bhavanI paraMparAthI mahAmohano paricaya karyo che. tethI saMsArI jIvono upayoga krodha, mAna, mAyA, lobhAdi bhAvone AzrayIne sadA pravartato hoya che ane tenAthI janita teone svamati anusAra kuvikalpo pravarte che. tethI saMsArI jIvo bAhya padArthane AzrayIne jema kuvikalpo kare che tema saMyama laIne sAdhu thayelA paNa mahAtmAo jo sadA bhagavAnanA guNonuM smaraNa karIne bhagavAnanA vacanathI niyaMtrita mativALA na thAya to svamati anusAra kaSAyane paravaza sUtronA artha karavAnI matirUpa kuvikalpo kare che. jenA haiyAmAM vItarAga pratyeno rAga che tevA mahAtmAne koIka nimittathI eka paNa vikalpa UThyo
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-42, 43 hoya topaNa te mahAtmAnA haiyAmAM rahelI bhagavAnanI bhakti ja te kuvikalpano uccheda kare che athavA to haiyAmAM vartatI bhagavAnanI bhakti te prakAranA kuvikalpane utthita thavAmAM nirodha kare che. tethI bhagavAna pratyenI bhaktivALA te mahAtmAne kuvikalpakRta azubha vipAkanuM nivAraNa thAya che. tethI e phalita thAya ke je mahAtmAnA haiyAmAM sadA bhagavAna varte te mahAtmAne koI vikalpane pAmIne kuvikalpa thAya nahi, paraMtu bhagavAnanA vacanAnusAra ucita yatna karIne mohanA saMskArathI viruddha evA vItarAgatA tulya thavAnA saMskAranuM AdhAna thAya che. kyAreka anAbhogathI ke kyAreka sahasAtkArathI mohane vaza koIka kuvikalpa thaI jAya topaNa te mahAtmA bhagavAna pratyenI bhaktine kAraNe zIghra teno uccheda kare che. tethI haiyAmAM rahelA bhagavAna tenA anarthonuM nivAraNa kare che tema prApta thAya. vaLI, gAthAnA uttarArdhathI vyatirekane batAve che - je jIvonA haiyAmAM bhagavAnanI bhakti nathI teo svamati anusAra sUtronA artho karavA mATe prayatnavALA che. tethI teonuM citta kutarkothI AdhyAta che. tenA kAraNe lokasAkSika kRtrima bhakti batAvavAnA prayatnothI bhagavAnamAM ja asad doSanA AropaNarUpa kuvikalpa kare che arthAt bhagavAne sUtrano artha je pramANe karyo che tenAthI svamati-anusAra artha karIne 'bhagavAne Ama kahyuM che.' ema loka AgaLa pratipAdana karIne bhagavAna pratye potAnI abhaktine ja atizayita kare che ane te kuvikalpa dvArA kliSTa karmo bAMdhIne potAno ja vinAza kare che. mATe jenA haiyAmAM bhagavAna nathI teno vinAza thAya che, tema vyatirekathI batAvIne hRdayamAM rahelA bhagavAna ja sarva kalyANanA prApaka che, tema graMthakArazrI sthApana kare che. I // 42 // avataraNikA : kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAha avataraNikArya : kevI rIte bhagavAnamAM paNa bhaktinA bahAnAthI kuvikalpa thAya che ? tene kahe che gAthA: chAyA jeNaM bhAMti kei jogAu kayAvi jassa jIvavaho / so kevalI Na amhaM so khalu sakkhaM musAvAI / / 43 / / yena bhaNanti kecidyogAtkadApi yasya jIvavadhaH / sa kevalI nAsmAkaM sa khalu sAkSAnmRSAvAdI || 43 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-43 anvayArtha : neLa maLati pha=je kAraNathI keTalAka kahe che te kAraNathI bhaktinA miSathI bhagavAna viSayaka teono kuvikalpa che, ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. teo zuM kahe che ? te spaSTa kare che khassuM no'=jemanA yogathI, vAvi=kyAreya paNa, nIvavo=jIvavadha thAya che, so=te, a=amArA, valI =kevalI nathI. hatu=kharekhara, so=te=jemanA yogathI jIvavadha thAya che tevA tamane abhimata kevalI, savamAM muttAvA=sAkSAt mRSAvAdI che. 43mA - 137 gAthArthaH- je kAraNathI keTalAka kahe te kAraNathI bhaktinA miSathI bhagavAna viSayaka teono kuvikalpa che, ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. teo zuM kahe che ? te spaSTa kare che - jemanA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thAya che, te amArA kevalI nathI. kharekhara te=jemanA yogathI jIvavadha thAya che tevA tamane abhimata kevalI, sAkSAt mRSAvAdI che. / / 43|| TIkA H jeNaM ti / yena kAraNena bhAMti kecid, yaduta 'yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati so'smAkaM kevalI na bhavati, sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt,' idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjJAyate, paramArthatastu bhagavatyasaddoSAdhyAropAtkuvikalpa eveti bhAvaH / / 43 / / TIkArya H yena kAraNena Oti bhAvaH / / 'neLa ti' pratIka che. je kAraNathI keTalAka kahe che, te kAraNathI teone bhagavAnanI bhaktinA miSathI bhagavAnamAM paNa kuvikalpa thAya che, tema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. ane te kuvikalpa 'yadbhuta'thI batAve che jenA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thAya che, te amArA kevalI nathI te kharekhara=tamane abhimata kevalI, sAkSAt mRSAvAdI che; kema ke jIvavadhavuM pratyAkhyAna karIne paNa tene kare che=jIvavadhane kare che. A=pUrvapakSIe kahyuM ke kevalInA yogathI jIvavadha thato nathI e, mugdho vaDe bhaktivacana jaNAya che. vaLI paramArthathI bhagavAnamAM asaddoSano adhyAropa hovAthI=jemanA yogathI jIvavadha thAya che, te kevalI sAkSAt mRSAvAdI che e prakArano bhagavAnamAM asaddoSano adhyAropa hovAthI, kuvikalpa ja che, e prakArano bhAva che. / / 43 / / bhAvArtha: AgamamAM teramA sayogikevaliguNasthAnake rahelA kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa jIvahiMsA thAya -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-43, 44 che, e prakAranA pAThanI upalabdhi che. jeo te pAThane svIkArIne kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa jIvavadha thAya che tema svIkAre che te vacanane pramANabhUta nahIM svIkAranArA keTalAka sAdhuo kahe che ke jemanA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thato hoya te amArA kevalI nathI. vaLI potAnA kathananI puSTi karavA arthe teo kahe che ke jeo kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa kAyavadha thAya che tema svIkAre che, temane abhimata evA kevalI sAkSAt mRSAvAdI che; kema ke jIvavadhanuM paccakhANa karIne paNa kevalajJAnathI jIvane jANavA chatAM potAnA yogathI kAyavadha kare che. mATe tevA mRSAvAdI kevalI hoI zake nahi. A prakAranuM pUrvapakSInuM vacana mugdha jIvone bhagavAna pratyenI bhaktinuM vacana jaNAya che; kema ke bhagavAna pratyenI bhaktithI ja bhagavAnanA yogathI hiMsA thatI nathI tema teo kahe che, ema jaNAya che. paraMtu paramArthathI to A prakAre kahenAra pUrvapakSI bhagavAnamAM asaduddoSanA adhyAropathI kuvikalpa ja kare che. arthAt kevalI bhagavAna mRSAvAdI nathI paraMtu gamanAdi yogane kAraNe jIvahiMsAno parihAra kevalIthI paNa azakya che, tethI kevalInA yogathI hiMsA thAya che. A prakAranuM zAstravacana upalabdha hovA chatAM ane yuktithI te saMgata thAya tema hovA chatAM mUDhatAthI kevalI bhagavAnamAM mRSAvAdIrUpa asad doSano adhyAropa pUrvapakSI kare che, te kuvikalpa ja che. I4 avataraNikA - etanirAkaraNArthamupakramate - avataraNikArya :AnA=gAthA-43mAM batAvelA pUrvapakSInA kathananA nirAkaraNa mATe upakrama kare che-prAraMbha kare gAthA : te iya pajjaNujujjA kaha siddho haMdi esa Niyamo bhe / jogavao duvvArA hiMsA jamasakkaparihArA / / 44 / / chAyA : te iti paryanuyojyAH kathaM siddho hanyeSa niyamo bhavatAm / yogavato durvArA hiMsA yadazakyaparihArA / / 44 / / anvayArtha: te te pUrvapakSI evA vAdI, A rIte=AgamamAM kahe che e rIte, pawgujjA=prazna karavA yogya che. kevI rIte, e=tamAro, niyamo siddho=A niyama siddha che? arthAt A niyama
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-2 | gAthA-44 139 si yato thI. jaMThe thI, jogavao=yogavANAne, asakkaparihArA-sazasyaparivAravANI, hiMsA-haMsA, duvvArA duvA chepAravI zabhya nathI. // 44 // gAthArtha : te=pUrvapakSI evA vAdI, A rIte AgamamAM kahe che e rIte, prazna karavA yogya che. kevI rIte tamAro A niyama siddha che ? arthAt A niyama siddha thato nathI. je kAraNathI yogavALAne maza'yaparihAravAjI hiMsA huAra cha=vAravI za'ya nathI. ||4|| * 'haMdi' pUrvapakSInA thnn| asahanamA cha. TI : te iya tti / te evaM vAdinaH paryanuyojyAH pratipraSTavyAH ityamunAprakAreNa yaduta eSa niyamo 'yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati sa na kevalI' ityevaMlakSaNaH kathaM bhe=bhavatAM, siddhaH ? yada-yasmAt kAraNAd yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAnaM azakyaparihArA hiMsA durvArA, yoganirodhaM vinA tasyAH parihartumazakyatvAt, tadIyayoganimittakahiMsAnukUlahiMsyakarmavipAkaprayuktA hi hiMsA tadIyayogAd bhavantI kena vAryatAmiti / athaivaM sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi cet ? na, anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAraNavighaTanena zakyaparihAratvAd, yogamAtrajanyAyAstvaniruddhayogasyAzakyaparihAratvAditi vibhAvanIyam / nanvIdRzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSAprayatnaH kriyate na vA ? Adye na kriyate cet ? tadA'saMyatatvApattiH, kriyate cet, tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtprayatnavaiphalyApattiH, sA ca kevalino na saMbhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd, ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kevalitvaM na saMbhavatIti pareSAM samyaktvAdyalAbhe dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniyuktau - "savvaM ca desaviraI sammaM ghecchati ya hoi kahaNAu / iharA amUDhalakkho Na kahei bhavissai Na taM ca / / 564 / / " tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArApi jIvavirAdhanA kevalino na saMbhavatIti cet ? na, yathA hi bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitoddezaviSayo'pi vAkprayatnaH svalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta teSu karNazUlAyate / yata uktaM siddhasenadivAkaraiH - "saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH / / " (dvA. 2-13) iti /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato bIjAdhAnAdisaMvibhaktabhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm 'anIdRzi nAthatvAnupapatteriti' na caitAvatA bhagavato vAkprayatnasya viphalatvaM, zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA tatpravRttestatphalavattvavyavasthiteH, tathA sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / 140 TIkArya : - evaM kRti / 'te Dva tti' pratIka che. te vAdI A rIte=A prakAre, pUchavA yogya che. te 'thavruta'thI batAve che A niyama=jetA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thAya che te kevalI nathI evA lakSaNavALo A niyama, kevI rIte tamAro siddha thayo ? arthAt siddha thAya nahIM. je kAraNathI yogavALA prANIne 13mA guNasthAnaka sudhI azakyaparihAra hiMsA durvAra che=tivArI na zakAya tevI che; kema ke yogatirodha vagara tenuM=hiMsAnuM, parihAra karavuM azakyapaNuM che. temanA yoga nimittaka hiMsAnukUla hiMsya jIvanA karmanA vipAkathI prayukta evI hiMsA temanA yogathI thatI konA dvArA vAraNa thaI zake ? arthAt koInA dvArA vAraNa thaI zake nahIM. A rIte sarvajIvonI paNa hiMsA azakyaparihAra thaze, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che tema na kahevuM; kema ke anAbhoga, pramAda Adi kAraNathI ghaTita sAmagrIjanya evI tenuM=hiMsAnuM, Abhoga, apramattatA Adi dvArA kAraNanA vighaTanathI zakyaparihArapaNuM che. vaLI aniruddha yogavALA evA kevalIne yogamAtrajanya hiMsAnuM azakyaparihArapaNuM che e pramANe vibhAvana karavuM. ***** - 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che - AvA prakAranI thatI jIvavirAdhanAmAM kevalI dvArA jIvarakSAno prayatna nathI karAto ? athavA karAya che ? (1) prathama vikalpamAM nathI karAto ema jo graMthakArazrI kahe to pUrvapakSI kahe che - asaMyatapaNAnI prApti che=kevalIne asaMyata svIkAravAnI Apatti che. (2) jo karAya che (ema graMthakArazrI kahe) to icchA karAyelI jIvarakSAno abhAva hovAthI prayatnanA vaikalyanI prApti che. ane te kevalIne saMbhavatI nathI; kema ke tenA kAraNa evA vIryaMtarAyanuM kSINapaNuM che=karAyelA prayatnanA phLane niSphaLa kare tevA vIryaMtarAya karmanuM kSINapaNuM che. AthI ja=vIryaMtarAyano kSaya thayelo hovAnA kAraNe kevalI niSphaLa pravRtti karatA nathI AthI ja, dezanA viSayaka prayatnanI viphalatAmAM kevalInuM kevalIpaNuM saMbhavatuM nathI. ethI paranA samyaktvAdinA alAbhamAM dharmadezanAne paNa A=kevalI, karatA nathI e pramANe svIkArAya che. te AvazyakaniryuktimAM kahevAyuM che. "sarvavirati, dezavirati ane samyaktva koIka grahaNa karaze to kathanA hoya che=kevalIno upadeza hoya che. itarathA amUDhalakSyavALA kevalI upadeza Ape nahIM. kema upadeza Ape nahIM ? ethI kahe che
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 ane te thaze nahIM te traNa kALamAM thaze nahIM=je bhagavAna upadeza Ape tenAthI koIne lAbha thAya nahIM te traNakALamAM thaze nahIM." (Avazyakaniyukti gAthA 564) tethI phINavIyatarAyapaNuM hovAthI azakya parihAravALI paNa jIvavirAdhanA kevalIne saMbhavatI nathI e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che - ema na kahevuM. (tha' zabdano avaya "tathA' sAthe AgaLamAM che.) je pramANe bhagavAnano sAmAnyathI sarva jIvanA hitanA uddezanA viSayavALo paNa vAprayatna svalpa saMsArImAM ja saphaLa thAya che, paraMtu bahulasaMsArI jIvomAM saLa thato nathI. UlaTuM teomAM aprItikara thAya che, je kAraNathI siddhasena divAkarasUri vaDe kahevAyuM che - he lokabAMdhava ! sadharmanA bIjanA vapanamAM, nirdoSa kauzalyavALAM evAM tamArAM paNa vacano je niSphaLa thayAM, te adbhuta nathI. ahIM=lokamAM, tAmasa evA khagakulomAM ghUvaDomAM, madhukarInA caraNa jevAM suMdara sUryanAM kiraNo niSphaLa jAya che te adbhuta nathIAzcarya nathI. III" (dvAdvizad dvArkiMzikA 2/13) tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane AthI ja bahulasaMsArI jIvomAM bhagavAnanuM vacana pariNamana pAmatuM nathI AthI ja, lalitavistarAmAM bhagavAnanuM lokanAthapaNuM paNa bIjAdhAnAdithI samya vibhakta evA bhavyalokanI apekSAe vyAkhyAna karAyuM che; kema ke anIdaza evA jIvomAM=bIjAdhAna vagaranA jIvomAM, nAthapaNAnI anupapatti che. ane eTalAthI=ayogya jIvomAM bhagavAnanI dezanAnuM phaLa nathI eTalAthI, bhagavAnanA vAphaprayatnanuM viphalapaNuM nathI; kema ke zakyaviSayamAM jasupadezathI mArganI prApti karI zake tevA zakyaviSayavALA jIvomAM ja, vizeSathI sAdhyatvaAkhyaviSayapaNuM hovAne kAraNe bhagavAnanI pravRttinA tatkalavatvanI vyavasthiti che=zrotAne sanmArganI prApti rUpa phaLavatvanI vyavasthiti che. te rIte=je rIte bhagavAnano upadeza yogya jIvomAM saphaLa che, sarva jIvomAM saphaLa nathI; chatAM bhagavAnano upadeza niSphaLa che tema pratikSepa karAto nathI te rIte, sAmAnyathI sarva jIvarakSAnA viSayavALo paNa bhagavAnano kAyaprayatna vizeSathI zakya jIvarakSAnA viSayapaNA vaDe saphala chato azakyaviSayamAM vaiphalyamAtrathI pratikSepa karavA mATe zakya nathI. bhAvArtha - gAthA-43mAM kahela ke koIka pUrvapakSI kahe che ke "jemanA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thAya che te amArA kevalI nathI" A prakAranuM tenuM vacana bhagavAnamAM asatudoSa adhyAropane kAraNe kuvikalpa ja che. kaI rIte te kuvikalpa che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - graMthakArazrI pUrvapakSIne prazna kare che ke jemanA yogathI kyAreya paNa jIvavadha thAya che te kevalI nathI tevo niyama kevI rIte tArA mate siddha thayo ? arthAt te niyama siddha thaI zake nahIM, kema ke yogavALA jIvone 13mAM guNasthAnaka sudhI azakyaparihArarUpa bAhya hiMsA durvAra che arthAt vAraNa thaI zake tema nathI; kema ke yoganirodha vagara hiMsAnA parivAranuM azakyapaNuM che.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 kema kevalInA yogathI hiMsA thAya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - je jIvonI hiMsA thAya che te jIvo kevalInA yoganA nimittaka hiMsAne anukULa karmavipAkavALA che. te jIvonA tevA prakAranA karmavipAkanA kAraNe ja kevalInA yogathI teonI hiMsA thAya che. te hiMsAne koNa vArI zake ? arthAt koI vArI zake nahIM. ahIM pUrvapakSI kahe ke jema kevalInA yogathI te jIvonA karmane kAraNe hiMsA thAya che te rIte hiMsA karanArA sarva jIvonI hiMsAmAM paNa kahI zakAya ke hiMsya jIvonA karmathI ja te jIvonI hiMsA thAya che, mATe te hiMsAno parihAra azakyaparihArarUpa che. tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke anAbhoga, pramAda Adi kAraNathI ghaTita evI sAmagrIjanya hiMsAnuM Abhoga ane apramAda Adi kAraNanA vighaTanathI zakyaparihArapaNuM che ane yogamAtrajanya evI hiMsAnuM aniruddhayogavALAthI azakya parihArapaNuM che. Azaya e che ke sarva hiMsA azakyaparihArarUpa nathI, paraMtu je hiMsA anAbhoga ane pramAda AdinA kAraNe thAya che te hiMsAno Abhoga ane apramAda AdithI parihAra thaI zake che. jema apramattamuni atyaMta upayogapUrvaka apramAda AdithI gamana ceSTA karatA hoya tyAre ghaNA jIvonI hiMsAno parihAra thaI zake che. ane te ja sAdhu anAbhogathI ane pramAdathI gamanAdi pravRtti karatA hoya tyAre je hiMsAno parihAra zakya hoya tevI paNa hiMsA temanA yogathI thAya che. te hiMsA azakyaparihArarUpa nathI. jyAre jeoe yoganirodha karyo nathI. evA kevalI jIvarakSA mATe sarva ucita yatanA kare chatAM yogamAtrajanya evI hiMsA azakyaparihArarUpa che mATe badhI ja hiMsA azakyaparihAra rUpa che tema kahI zakAya nahIM. ahIM 'nanu' pUrvapakSI kahe che - AvA prakAranI jIvavirAdhanA je kevalIthI thAya che te virAdhanAmAM kevalIthI jIvarakSAno prayatna karato nathI ke karAya che ema be vikalpa saMbhave. ane jo potAnA prayatnathI jIva hiMsA thaze tevuM jANavA chatAM te virAdhanAnA parivAra mATe kevalI koI yatna karatA nathI tema kahevAmAM Ave to kevalIne asaMtapaNAnI prApti thAya che; kema ke jIvarakSAne anukULa yatna nahIM hovAthI prathama mahAvratano abhAva che. A doSane TALavA mATe graMthakArazrI kahe ke potAnA yogathI je virAdhanA thAya che te jIvonI rakSA mATe kevalI yatna kare che to pUrvapakSI kahe che ke svaprayatnathI icchAyela jIvarakSAno abhAva hovAne kAraNe kevalIne jIvarakSAnA prayatnanA vaiphalyanI prApti thAya che ane te prayatnanA vaiphalyanI prApti kevalIne saMbhavatI nathI; kema ke vIryaMtarAyano kSaya thayela hovAthI kevalIno prayatna kyAreya niSphaLa thAya nahIM. potAnA A kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI yukti Ape che - dezanA viSayaka prayatnanI viphalatAmAM kevalInuM kevalIpaNuM saMbhavatuM nathI ethI bIjA jIvone samyaktAdino lAbha thAya tema na hoya to kevalI dharmadezanA paNa karatA nathI. e pramANe AvazyakaniyuktimAM svIkArAyuM che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 pUrvapakSIe Apela AvazyakaniryuktinA sAkSIpAThano artha A pramANe che potAnA upadezathI koIka jIva sarvavirati, dezavirati ke samyaktva Adi guNo pAmavAno che evuM kevalIne jaNAya tyAre ja kevalInA upadezanI pravRtti hoya che. AvuM na jaNAya to amUDhalakSyavALA evA kevalI upadeza ApatA nathI. kema ApatA nathI ? tethI kahe che te traNakALamAM kyAreya thayuM nathI, thatuM nathI ane thaze nahIM e prakArano artha 'vismi'thI grahaNa karavAno che. tethI traNe kALamAM jyAre bhagavAna dezanA Ape tyAre avazya tenAthI koIkane lAbha thAya che tema nakkI thAya che. mATe kevalIno upadezano prayatna kyAreya viphaLa bane nahIM te rIte kevalIno jIvarakSAno prayatna paNa kyAreya viphaLa bane nahIM, mATe kevalInA yogathI hiMsA thaI zake nahIM. e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. Ane ja dRDha karavA arthe pUrvapakSI kahe che - 143 'kSINavIrmAMtarAyavALA evA kevalIne mATe azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanA saMbhavatI nathI.' pUrvapakSInA A kathananuM nirAkaraNa karavA arthe graMthakArazrI kahe che = je pramANe bhagavAnano upadezano prayatna sAmAnyathI sarvajIvanA hitanA uddezanA viSayavALo hovA chatAM laghukarmI saMsArI jIvomAM ja saphaLa thAya che, bhArekarmI jIvomAM saphaLa thato nathI; paraMtu teone viparIta pariNamana pAme che, te pramANe kevalIno sAmAnyathI sarva jIvonI rakSAnA viSayavALo prayatna paNa vizeSathI zakya evA jIvonI 2kSAnA viSayamAM saphaLa bane che, paraMtu je jIvonI rakSA kevalInA prayatnathI zakya nathI temAM temano prayatna viphala thavAmAtrathI teone vIryaMtarAyano kSaya nathI tema kahI zakAya nahIM. jo AvuM svIkAravAmAM na Ave to bhArekarmI jIvomAM bhagavAnano upadeza saphaLa thato nathI tene AzrayIne ema kahevuM paDe ke bhagavAnamAM vIryaMtarAyano kSaya nathI, jethI bhArekarmI jIvomAM bhagavAnano upadeza viphaLa thAya che. vaLI, ayogya jIvomAM bhagavAnano upadeza viphaLa thAya che, temAM sAkSIrUpe pa. pU. A. bha. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnuM dvAtriMzad dvAtriMzikAnuM vacana graMthakArazrI batAve che jema madhukarInAM caraNa jevA spaSTa dekhAtA sUryanA aMzo=sUryanAM kiraNo, ghuvaDone dekhAtA nathI te adbhuta nathI, tema saddharmanA bIjanA vapanamAM atikuzaLa evA bhagavAnanAM vacano ayogya jIvamAM niSphaLa thAya che, temAM Azcarya nathI. vaLI, graMthakArazrI potAnA kathananI puSTi arthe lalitavistarAnA pAThane batAve che. jemAM bhagavAna 'loganAhANuM' vizeSaNano artha karatI vakhate sUripuraMdara pU. A. bha. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe lakhyuM ke bhagavAna lokanAtha hovA chatAM sarva lokonA nAtha nathI, paraMtu bIjAdhAnathI saMvibhakta evA bhavyalokonA nAtha che, tema kahevAyuM che. arthAt bhagavAnanuM nAthapaNuM paNa ayogya jIvomAM niSphaLa che. jema ayogya jIvomAM bhagavAnano upadeza niSphaLa che tema azakyaparihAra hoya tevI hiMsAmAM bhagavAnano prayatna niSphaLa jAya teTalAmAtrathI bhagavAnamAM kSAyikavIrya nathI, ema sthApana karI zakAya nahIM.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 TI : na ca - adhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd, itarApekSayA vaiphalyasya tatrA'vAstavatvAdH azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayavaiphalyApattiH, iti tatsAphalyArthaM bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpAyogyatvamevAbhyupeyam - iti zaGkanIyaM, evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahavijayaprayatnaH kSutpipAsAnirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAyakSayavaiphalyApattinirAsArthaM bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayoniroddhamazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalavAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAttatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathAsvarUpeNaiva phalavattvamiti kiM vaiSamyam ? itthaM ca - "tassa asaMceyayao saMceyayao a jAiM sattAI / jogaM pappa viNassaMti Natthi hiMsAphalaM tassa / / 751 / / tasyaivaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasyAsaJcayato'jAnAnasya kaM ? sattvAni kathaM ? prayatnaM kurvatA'pi kathamapi na dRSTaH prANI, vyApAditazca tathA saJceyato jAnAnasya kathaM ? astyatra prANI jJAto dRSTazca, na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAraM, prApya vinazyanti / tatra nAsti tasya sAdhoH hiMsAphalaM sAMparAyikaM saMsArajananaM duHkhajananamityarthaH, yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, taccaikasmin samaye baddhamanyasmin samaye kSipa(kSapaya)ti" iti oghaniyuktisUtravRttivacane "na ca prayatna kurvatApi rakSituM pAritaH" iti pratIkasya darzanAjjIvarakSopAyAnAbhogAdeva tadarthopapatteH kevalibhinnasyaiva jJAnino yogAnAmIryApathapratyayakarmabandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhyati, na tu kevalinaH - iti nirastam / na ca prayatnaM kurvatApItyanena prayatnavaiphalyasiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd, anyathA tena kevalino vIryA'vizuddhimApAdayato nirgranthasya cAritrAvizuddhyApatteH tasyApyAcArarUpaprayatnaghaTitatvAd, yatanAtvena cobhayatra zuddhyavizeSAd / ToDArtha : na ca ..... zuddhyavizeSAd / bhane adhikRta viSayamAMDezanA35 adhikRta viSayamAM, vaaiiprayatna=bhagavAnanI dezanAno prayatna, viphala nathI; kema ke svalpa saMsArI apekSAe saphalapaNuM che,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-44 itaranI apekSAthI bhArekarmI jIvonI apekSAe, vaiphalyanuM upadezanA vaiphalyanuM, tyAM=zanAmAM, avAstavapaNuM che. vaLI azakyaparihAravALI jIvavirAdhanAmAM temanI rakSAno prayatna=kevalIno jIvarakSAno prayatna, sarvathA viphaLa che, e prakAre vaiSamya che=dezanAnA ane jIvarakSAnA prayatnamAM vaiSamya che. ethI tyAM kevalIthI jIvarakSA na thAya te sthAnamAM, viyatarAyanA kSayanA vaiphalyanI Apatti che. ethI tenA sAphalya mATe kevalInA kSAyika bhAvanA vIryanA sAphalya mATe bhagavAnanA yogonuM hiMsAmAM svarUpa ayogyapaNuM ja svIkAravuM joIe. te pramANe zaMkA karavI nahi; kema ke Ama hote chate kevalInA yogothI hiMsA thAya che tema svIkAravAmAM vIAMtarAyanA kSayanA viphalapaNAnI Apatti che ema hote chate, bhagavAnanA sudhA-pipAsA pariSahalA vijayano prayatna sudhA-pipAsAnA virodha vagara viphaLa ja che. ethI vItarAyanA kSayanA vaiphalyanI ApattinA nirAsa mATe bhagavAnanuM sudhA-pipAsAmAM paNa svarUpaayogyapaNuM kalpanIya che e pramANe kahetA evA digaMbarane dUSaNa ApavuM yogya na thAya. ane jo sudhA-pipAsAno virodha karavA mATe azakyapaNuM hovAthI temAM pariSadanA vijayano prayatna mArganA acyavanAdi svarUpathI ja bhagavAnano phaLavAna che e pramANe pUrvapakSI dvArA vibhAvana karAya to azakyaparihAravALI jIvavirAdhanAno paNa tyAga karavA mATe azakyapaNuM hovAthI tyAM jIvarakSAnA viSayamAM, bhagavAnanA jIvarakSAnA prayatnanuM paNa te prakAranA svarUpathI ja mArga acyavana Adi svarUpathI ja, phaLavAnapaNuM che. ethI zuM vaiSamya che ? arthAt koI vaiSamya nathI. A rIte, pUrvapakSInuM kathana nirAsa thAya che ema AgaLa sAthe saMbaMdha che. ane te pUrvapakSInuM kathana batAve che - "jANatAM-ajANatAM evA tenA jJAnInA yogane AzrayIne je jIvo vinAza pAme che tene te jJAnIne hiMsAnuM phaLa nathI." li75nA "tenA karmakSaya mATe abhyaghata AvA prakAranA jJAnInA, ajANatAM; kone ajANatAM ? jIvone ajANatAM, kevI rIte ? prayatna karatAM paNa, koIka rIte prANI jovAyo nahi ane vyApAdita karAyo. tathA saMcetana karatA evA jJAnInA kevI rIte ? ahIM prANI che e pramANe jJAta ane daSTa che, ane prayatna karavA chatAM paNa rakSaNa karavA mATe samartha na thayA evA jJAnInA yogane pAmIne hiMsA thAya che, ema avaya che. ane tethI evA prakAranA jANatA jJAnInA athavA nahIM jANatA evA jJAnanA yogane=kAyAdivyApArane, prApta karIne je jIvo nAza pAme che tyAM te sAdhune hiMsAnuM phaLa nathI=saMsAranuM janana evo sAMparAyika karmabaMdha nathI=du:khanuM kAraNa evo kaSAyaviSayaka karmabaMdha nathI. ane jo karmabaMdha thAya che to IryApratyayika karmabaMdha thAya che. je eka samayamAM baMdhAyuM ane anya samayamAM kSaya thAya che." A prakAranA oghaniryukti sUtravRttinAM vacanamAM prayatna karavA chatAM paNa rakSaNa karI zakAyuM nahi e pratIkanuM darzana hovAthI jIvarakSAnA upAyamAM anAbhogathI ja te arthanI utpatti hovAthI kevalI bhinna ja evA jJAtInA yogone hetupaNuM siddha thAya che, paraMtu kevalInuM nahi A prakAranuM pUrvapakSInuM kathana nirasa thAya che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 ane 'prayatna karavA chatAM paNa' e kathana dvArA prayatnanA vaiphalyanI siddhi nathI=kevalInA jIvarakSA mATenA prayatnanA vaiphalyanI siddhi nathI; kema ke potAnA kAyavyApArathI sAghya yatanAnA viSayapaNAthI tenuM saphalapaNuM che=jIvarakSA mATenA prayatnanuM saphLapaNuM che. anyathA=jIvarakSA mATe yatanA hovAne kAraNe jIvahiMsA thavA chatAM kevalInA prayatnane saphaLa svIkAravAmAM na Ave to, tenA vaDeyatanA rAkhavA chatAM kevalInA prayatnathI hiMsA thAya che tenA vaDe, kevalInA vIryanI azuddhi ApAdAna karatA evA pUrvapakSIne jIvarakSA mATe yatna karanArA nigraMtha sAdhune paNa cAritranI avizuddhatAnI Apatti che. kema jIvarakSA mATe yatna karanArA paNa nigraMtha sAdhune cAritranI avizuddhatAnI prApti thAya che ? temAM hetu kahe che temanI hiMsAnuM paNa=apramatta evA nigraMthanI hiMsAnuM paNa, AcArarUpa prayatnathI ghaTitapaNuM che. mATe cAritranI avizuddhinI Apatti che. ahIM pUrvapakSI kahe ke nigraMtha sAdhu jIvarakSA mATe yatanAvALA che mATe cAritranI avizuddhinI prApti thaze nahi. tene graMthakArazrI kahe che ane yatanApaNAthI ubhayatra=tigraMtha sAdhumAM ane kevalImAM zuddhino avizeSa che. -- bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe bhagavAnanA upadezanA dRSTAMtathI sthApana karyuM ke kevalI sarva jIvonI rakSA mATe yatna karanArA hovA chatAM azakyaparihAravALI hiMsA thavAmAtrathI temanA vIryaMtarAyano kSaya viphaLa nathI tyAM pUrvapakSI kahe che ke bhagavAnanI dezanAmAM ayogya jIvone AzrayIne upadezanuM viphalapaNuM nathI; kema ke alpasaMsArI jIvonI apekSAe bhagavAnano upadeza saphaLa che ane ayogya jIvonI apekSAe upadezanA vaiphalyanuM avAstavikapaNuM che; kema ke temane AzrayIne bhagavAnanA upadezanI pravRtti nathI jyAre jIvarakSA viSayaka bhagavAnano yatna to sarva jIvone AzrayIne jIvarakSA mATe samAna che chatAM azakyaparihAravALI jIvavirAdhanA kevalIthI thAya che ema svIkAravAmAM temanA vIryaMtarAyanA kSayane viphaLa svIkAravAnI Apatti Avaze; kema ke te jIvonI rakSA mATe kevalIe yatna karyo hovA chatAM kevalInA prayatnathI te jIvonuM rakSaNa thayuM nahIM mATe temanuM kSAyikavIrya niSphaLa che tema mAnavuM paDe. kevalInA kSAyikavIryane saphaLa svIkAravA mATe bhagavAnanA yogomAM hiMsAne anukULa svarUpa nathI tema svIkAravuM joIe. arthAt anya chadmastha jIvonA yogothI hiMsA thaI zake evuM teonA yogonuM svarUpa che paraMtu bhagavAnanA yogonuM svarUpa ja evuM che ke temanA yogothI hiMsA thAya nahIM. tene graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke e pramANe svIkAravAthI bhagavAnano kSudhA-pipAsAnA pariSahanA jayano prayatna,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 sudhA-pipAsAnA nirodha vagara viphala che kevalI AhArano ane pANIno upayoga kare che tethI teono sudhA-pipAsA pariSadanA jayano prayatna niSphaLa che, ema mAnavuM paDe. A ApattinA nivAraNa mATe jema kevalInA yogo hiMsA mATe svarUpathI ayogya che tema kevalIno deha kSudhA-pipAsA mATe ayogya che tema kalpanA karavI paDe. jo AvuM svIkArIe to digaMbarane abhimata matanA svIkAranI Apatti Ave. A ApattinA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke sudhA-pipAsAno nirodha karavo azakya hovAthI bhagavAnane kSudhA-pipAsAnA pariSadanA jayano prayatna vItarAgabhAvarUpa mArganA acyavanAdi svarUpathI ja che, paraMtu AhArapANInA tyAgathI nathI arthAt kevalI AhAra Adi vApare che chatAM kSudhA-pipAsAnA pariSahano jaya teomAM varte che; kema ke kSudhA-pipAsAnA pariSadanA jayanuM prayojana samabhAvanA kaMDakonI vRddhi che ane kevalI samabhAvanI pUrNatAvALA che tethI AhAra-pANI dvArA paNa teonA samabhAvamAM koI nyUnatA nathI mATe kevalI AhAra-pANI vApare che to paNa sudhA-pipAsA jayano prayatna teono niSphaLa nathI. tene graMthakArazrI kahe che - kevalIno azakyaparihAravALI jIvavirAdhanA viSayaka je jIvarakSAno prayatna che te paNa mArgaacyavanAdi svarUpathI ja phaLavALo che; kema ke kevalI jIvarakSA mATe zakya prayatna kare che chatAM temanA yogathI je azakyaparihAravALI jIvavirAdhanA thAya che tenA kAraNe kevalInA vitarAgabhAvamAM kAMI nyUnatAnI prApti nathI. tethI samabhAvanA prakarSanA pariNAmasvarUpa vitarAgatAthI teo nyUnatAne pAmatA nathI. tethI jema AhAra Adi vAparavA chatAM kevalIno sudhApariSahajayano prayatna niSphaLa nathI tema kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA thavA chatAM kevalInA vItarAgabhAvamAM koI nyUnatAnI prApti nahIM hovAthI temanA viyaMtarAyanA kSayamAM koI hAni nathI. vaLI graMthakArazrIe pariSahajayanA dRSTAMtathI kevalInuM kSAyikavIrya azakyaparihAravALI jIvahiMsA thavA chatAM niSphaLa nathI tema sthApana karyuM enA dvArA oghaniryuktinA vacanane avalaMbIne pUrvapakSI je kahe che tenuM nirAkaraNa thAya che. oghaniryuktine avalaMbIne pUrvapakSInuM kathana A pramANe che - oghaniryuktimAM kahyuM che ke AvA prakAranA jJAnavALA mahAtmA karmakSaya mATe abhyadyata hoya tethI ajANatAM koI jIvanI virAdhanA thAya, prayatna karavA chatAM paNa koI prANI jovAyo nahIM ane temanA yogathI mRtyu pAme, athavA jANatAM hovA chatAM ahIM prANI che e pramANe jovAyo che, jaNAyo che ane prayatna karyo hovA chatAM, rakSaNa na karI zakAyuM tenA kAraNe temanA yogathI je jIvo mare che te sAdhune hiMsAnuM phaLa prApta thatuM nathI. paraMtu IryApratyayika karma baMdhAya che arthAt eka samaye baMdha thAya ane bIjA samaye nAza pAme tevA prakAranuM karma baMdhAya che. A prakAranA oghaniryuktinA vacana pramANe prayatna karavA chatAM te mahAtmA rakSaNa karI zakatA nathI e kathananuM darzana hovAthI jIvarakSAnA upAyamAM anAbhogathI ja te arthanI=jIvahiMsAnI, upapatti che.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 tethI kevalIthI bhinna ja jJAnInA yogathI IryApathapratyayika karmabaMdhane anukULa jIvahiMsAnuM hatupaNuM siddha thAya che, paraMtu kevalInA yogane AzrayIne jIvahiMsAnuM hetupaNuM nathI e pramANe je pUrvapakSI kahe che te nirasta thAya che; kema ke jema mArganA acyavanathI upasarga-pariSahajayano prayatna phaLavAna che tema azakyaparihAravALI jIvavirAdhanAsthAnamAM paNa mArganA acyavanathI ja kevalInA jIvarakSAnA prayatnanuM saphaLapaNuM che, mATe kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa jIvahiMsA svIkAravAmAM koI doSa nathI. oghaniryuktinI vRttimAM kahyuM che ke prayatna karavA chatAM paNa=jIvarakSA mATe prayatna karavA chatAM paNa, jIvarakSA thaI zakI nahIM. AvI jIvahiMsA kevalIthI thAya che tema svIkArIe to kevalI jIvarakSA mATe prayatna kare che paNa jIvarakSA karI zakatA nathI tethI temanA prayatnanA vaiphalyanI siddhi thAya. kevalInA prayatnanA vaiphalyane svIkArIe to kevalImAM vayatarAyano kSaya niSphaLa che tema mAnavAnI Apatti Ave, ema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke kevalInA kAyavyApArathI sAdhya yatanAnA viSayapaNAthI tenuM sAphalya che=kevalI potAnA kAyavyApAra dvArA sAdhya evI hiMsA viSayaka yatanA kare che tenAthI ja temanA vIryAntarAyanA kSayanuM saphalapaNuM che. AvuM na mAnavAmAM Ave ane kahevAmAM Ave ke azakyaparihArarUpa hiMsAnA parihArasthAnamAM paNa kevalI jIvarakSA mATe yatna karI zakatA nathI tethI kevalInA vIryamAM avizuddhi che, to nigraMtha evA apramattamunine paNa cAritranI avizuddhinI prApti thAya; kema ke nigraMtha apramattamuni jIvarakSA mATe zakya prayatna kare che, chatAM koIka sthAnamAM jIvarakSA karI zakatA nathI tethI teonuM paNa vIrya jIvahiMsAne kAraNe avizuddha bane che tethI cAritranI azuddhinI prApti thAya. ahIM jo ema kahevAmAM Ave ke apramattamuni jIvarakSA mATe ucita yatanAvALA che mATe teonA cAritranI azuddhi nathI, to te rIte kevalI paNa jIvarakSAmAM ucita yatanAvALA che, tethI apramattamuninI jema teomAM paNa zuddhi avizeSa che. Azaya e che ke apramattamuni jinavacanAnusAra apramAdathI jIvarakSA mATe ucita yatna karatA hoya tyAre rAgAdithI anAkuLa vItarAgagAmI upayogapUrvakanI teonI saMyamanI pravRtti che. jema temanA yogathI thatI azakyaparihArarUpa hiMsAthI teonA saMyamamAM azuddhi prApta thatI nathI te rIte kevalI paNa jIvarakSA mATe ucita yatanAparAyaNa hovA chatAM temanA yogane AzrayIne azakyaparihAraviSayavALI jIvahiMsAno parihAra thato nathI, topaNa kevalI vItarAgabhAvamAM sthira che tethI teone acAritranI prApti nathI. mATe cAritramAM sthira rIte pravartatuM temanuM vIrya avizuddhine pAmatuM nathI. jema apramattasAdhu cAritranI vizuddhivALA hoya che tyAre temanuM vIrya azuddhine prApta karatuM nathI tema kevalInuM paNa sadvarya vItarAgabhAvamAM sthira hovAthI azuddhine prApta karatuM nathI mATe kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA svIkAravAmAM koI doSa nathI.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 TIkAH na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo, na tu nirgranthasya cAritradoSaH, snAtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH saMbhavatIti tadyogA rakSopahitA eva svIkarttavyA iti vAcyaM, tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt, kevalinApi tadarthamullaGghanapralaGghanAdikaraNAt / taduktaM prajJApanAyAM samudghAtAnnivRttasya kevalinA kAyayogavyApArAdhikAre " kAyajogaM juMjamANe Agacchejja vA gacchejja vA ciTTejja vA NisIejja vA, tuaTTejja vA, ullaMghejja vA, palaMghejja vA, pADihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paccappiNejjatti / / " ( pada - 36) atra " ullaMghejja vA palaMghejjavA" ityetatpadavyAkhyAnaM ' athavA vivakSite sthAne tathAvidhasaMpAtimasattvAkUlAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ullaGghanaM, sa evAtivikaTaH pralaGghanamiti / " sa ca jIvarakSopAyaprayatno nirgranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nA'nAbhogaH kintvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nirgranthasnAtakayoH sthAnaucityenAviruddheti pratipattavyam / 44 yathA DhIkArtha H na cAzakya pratipattavyam / ahIM pUrvapakSI kahe che ke azakyajIvarakSAsthalIya yatAmAM rakSAnA upAyano anAbhoganuM ja tadrukSAupahitatvano abhAva doSa che, paraMtu nigraMthasAdhunA cAritramAM doSa nathI. vaLI, snAtakanuM kevalIpaNuM hovAthI teno=jIvarakSAnA upAyano, anAbhoga saMbhavato nathI ethI temanA yogo=kevalInA yogo, rakSAupahita ja=jIvonI rakSAthI yukta ja, svIkAravA joIe. tene graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke tevA prakAranA prayatnanuM ja=jIvarakSAne anukULa prayatnanuM ja, jIvarakSAnuM upAyapaNuM hovAthI kevalI vaDe paNa tenA mATe=jIvarakSAnA upAya mATe, ullaMghana-pralaMghana AdinuM karaNa che. te=kevalI jIvarakSA mATe ullaMghana pralaMghana kare che te, prajJApanAmAM samudghAtathI nivRtta evA kevalInA kAyayogavyApAranA adhikAramAM kahevAyuM che - ...... - 149 "kAyayogano vyApAra karatAM Ave athavA jAya athavA UbhA rahe athavA bese athavA tvacanuM vartana kare=deha upara koI jIva hoya to tenA rakSaNa arthe tvacAnuM vartana kare, ullaMghana kare, pralaMghana kare, prAtihArika pITha, phaLaka, zaiyA, saMthAraka pratyarpaNa kare." (prajJApanAsUtra pada-36) ahIM=prajJApanAnA pAThamAM, "ullaMghana kare athavA pralaMghana kare" e padanuM vyAkhyAna 'yathA'thI batAve che - "athavA vivakSita sthAnamAM tevA prakAranA saMpAtima jIvothI AkuLa bhUmine joIne tenA parihAra mATe jantunI rakSA nimitte ullaMghana athavA pralaMghana kare arthAt kevalI ullaMghana athavA pralaMghana kare tyAM ullaMghana-pralaMghanamAM sahaja pAdanikSepathI thoDAka adhikatara pAdanikSepathI ullaMghana che te ja ativikaTa=atizayavALo pralaMghana che" ane te jIvarakSAnA upAyano prayatna nigraMthathI jJAta ja che. ethI tenI=tigraMthanI, azakyaparihAravALI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 jIvahiMsAmAM tenA rakSAno vighaTaka anAbhoga nathI. paraMtu azakti che ane te=jIvarakSAnI azakti, yogaapakarSarUpa nigraMthamAM ane snAtakamAM sthAnaaucityathI aviruddha ja che e pramANe svIkAravuM ne . TI : yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, tadanAbhogazca nirgranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA''yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti vaktavyaM syAt, na tUpAyAnAbhogAditi, kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM, na tu kAraNajJAnavaikalyamapi na ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvamityapi yuktimad, ullaGghanapralaGghanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / yadi ca sAdhvAcAravizeSaparipAlanArtha eva kevalino'sau vyApAro na tu janturakSAnimittaH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanodezavaiyarthyAt, janturakSAnimittatvaM tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezca na tadvaiphalyamiti vakrakalpanA tvayA''zrIyate tadA 'svazastraM svopaghAtAya' iti nyAyaprasaGgaH, evaM hyazakyaparihArajIvahiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAiM sattAi jogaM pappa viNassaMti' ityatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt, tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAtapratyayakarmabandhajanakayogazaktivighaTanaM yatanApariNAmena kriyate ityetadarthapratipAdanArthaM na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktam / ata eva sUtre'pItthameva vyavasthitaM, tathAhi - "vajjemitti pariNao saMpattIe vimuccaI verA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa / / " (o.ni. 61) iti / etad vRttiryathA- "varjayAmyahaM prANAtipAtAdItyevaM pariNataH san saMprAptAvapi kasya ? atipAtasya prANiprANavinAzasyetyupariSTAtsaMbaMdhaH, tathA'pi vimucyate vairAt karmabandhAd / yastu punaH kliSTapariNAmaH so'vyApAdayannapi na mucyate vairAd / " - iti jJAtvA jIvaghAtasyeryApathapratyayakarmabandhajanane yatanApariNAmasya sahakAritvapratipAdanArthaM na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH' - ityuktamityapare / TImArtha : yadi ..... ityuktamityapare / ta rA rakSA 6144 lInA yoga 04 cha bhane dal anAbhoga jIvarakSAno anAbhoga, nirgathato tadvighaTaka che=jIvarakSAno vighaTaka che, e prakArano
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 vakramArga AzrayaNa karAya che to vicArakone tamArI upahAsapAtratA che je kAraNathI A rIte=pUrvapakSI vakramArga svIkAre che e rIte, anupAyathI ja temanI rakSAno abhAva che e pramANe vaktavya thAya; paraMtu upAyanA anAbhogathI nahIM ethI kAraNanuM vaikalya ja kArya vighaTanamAM taMtra che, vaLI kAraNanA jJAnanuM vaikalya paNa nahIM. ane kevalInA yogonuM svarUpathI ja jIvarakSAnuM hetupaNuM che e paNa yuktivALuM nathI; kema ke ullaMghana-pralaMghana AdinA vaiphalyanI Apatti che. 151 ahIM prazna thAya ke kevalInA yogone svarUpathI ja jIvarakSAnA hetu svIkArIe to ullaMghana-pralaMghanAdinA vaiphalyanI Apatti kema che ? temAM hetu kahe che - - kevalInA yogothI svataH ja jIvarakSAnI siddhi thaye chate tyAM=jIvarakSAnA viSayamAM, tenI anyathAsiddhi che=ullaMghana-pralaMghanAdinI nirarthakatAnI siddhi che. ahIM pUrvapakSI kahe ke kevalI jIvarakSArthe ullaMghana-pralaMghana karatA nathI, paraMtu ucita vyavahAra arthe ullaMghana-pralaMghana kare che; vastutaH temanA yogathI jIvahiMsA thatI nathI. tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI anya tarka Ape che - - ane anupAyanA viSayamAM paNa=jIvarakSAnA anupAyabhUta evA ullaMghana-pralaMghanAdinA viSayamAM, paNa kriyAnA vyApArano svIkAra karAye chate=kevalInI kriyAnA vyApArano svIkAra karAye chate, kozAdinI sthitinA sAdhana mATe paNa tenA abhyupagamano prasaMga che. ane jo sAdhvAcAravizeSanA paripAlana mATe ja kevalIno A vyApAra che=ullaMghana-pralaMghanAdino vyApAra che, paraMtu jaMturakSA nimitte nathI; kema ke tenuM jIvarakSAnuM svataH siddhapaNuM hovAne kAraNe tenA sAdhananA uddezanuM vaiyarthapaNuM che. vaLI jaMturakSA nimittapaNuM upacArathI ja kahevAya che ane mukhya prayojananI siddhinuM takalya nathI e pramANe vakrakalpanA tArA vaDe Azraya karAya che=pUrvapakSI vaDe Azraya karAya che, to svazastra svaupaghAta mATe che e prakAranA nyAyano prasaMga che; kema ke A rIte=pUrvapakSIe vakrakalpanA karI e rIte, azakyaparihAravALI jIvahiMsAnA sthaLamAM paNa sAdhvAcAravizeSanA paripAlananA arthavALA bhagavAnanA prayatnanA sArthakyanI siddhi hote chate "jANavA chatAM je jIvo yogane pAmIne vinAza pAme che" te sthAnamAM chadmastha ja adhikRta che e prakAranI svaprakiyAnA bhaMgano prasaMga che=pUrvapakSInI svamAnyatAnA bhaMgano prasaMga che, te kAraNathI AbhogathI athavA anAbhogathI thanArI hiMsAmAM prANAtipAta pratyaya karmabaMdhajanaka yogazaktinuM vighaTana yatanApariNAmathI karAya che e arthanA pratipAdana mATe "ane prayatna karatAM paNa rakSaNa karI zakAyuM nahIM" e pramANe kahevAyuM che, AthI ja sUtramAM paNa A rIte ja vyavasthita che. te A pramANe - "huM varjhana karuM chuM e prakAre pariNata evA=sAdhu prApti hovA chatAM=jIvahiMsAnI prApti hovA chatAM, vairathI mukAya che. nahIM vyApAdana karato paNa=jIvahiMsA nahIM karato paNa, atipAtanA kliSTabhAvavALo mukAto nathI=vairathI mukAto nathI." (oghaniryukti gAthA-61)
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-44 AnI vRttioghaniryuktinI vRtti, yathAthI batAve che - huM prANAtipAtAdinuM varjana karuM chuM e prakAre pariNata chato sAdhu saMprAptimAM paNa; konI saMprAptimAM? ethI kahe che - atipAtanI=prANInA prANanA vinAzanI, saMprAptimAM paNa ema upariSTasaMbaMdha che=uparanA kathana sAthe saMbaMdha che. topaNa=prANInI hiMsAnI prApti thAya che topaNa, vairathI karmabaMdhathI, mukAya che. je vaLI kliSTa pariNAmavALA che=jIvarakSAnA ayatanAnA pariNAmavALA che, te avyApAdanamAM paNa=jIvahiMsA nahIM thavA chatAM paNa, vairathI mukAtA nathI." ethI jANIne jIvaghAtanuM Ithapathapratyayika karmabaMdhajanAmAM yatanA pariNAmanA sahakArItvanA pratipAdanArtha mATe "prayatna karavA chatAM paNa rakSaNa karAyuM nahIM" e pramANe kahevAyuM che ema bIjA kahe che. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke chabastha evA apramattamuni ane kevalI baMne jIvarakSA mATe samAna yatna karatA hoya che tethI baMnemAM samAna zuddhi che mATe azakyaparihAravALI jIvahiMsAmAM kevalIne doSa nathI tyAM pUrvapakSI kahe che - azakyajIvarakSAsthalIyayatanAmAM tenA rakSAnA abhAva pratye rakSAnA upAyanuM ajJAna ja hoya che tethI chabI evA nigraMthane temanA yogane AzrayIne hiMsA thavA chatAM cAritrano doSa nathI. kevalIne azakyajIvarakSAsthalIyayatanAmAM ajJAna saMbhave nahIM=jIvarakSAnA upAyanuM ajJAna saMbhave nahIM ethI kevalInA yogothI avazya jIvarakSA thAya che tema ja svIkAravuM joIe. A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - kevalIno tevA prakArano prayatna ja jIvarakSAnuM upAyapaNuM che AthI ja kevalI paNa jIvarakSA mATe ullaMghana-pralaMghana kare che. tethI nakkI thAya che ke kevalInA yogothI ja jIvarakSA thatI nathI. paraMtu kevalInA tevA prakAranA prayatnathI ja jIvarakSA thAya che mATe azakya parihAravALI jIvahiMsAmAM kevalIne doSanI prApti nathI. A kathanamAM graMthakAra prajJApanAnI sAkSI Ape che - koI kevalI samudyAtathI nivRtta thayelA hoya, tyArapachI yoganirodha pUrva teo kevA prakAranA kAyayogono vyApAra kare che ? te prajJApanA sUtramAM batAve che - kAyayogano vyApAra karatAM kevalI koIka sthAnathI Ave, koIka sthAne jAya, athavA koIka sthAne UbhA rahe athavA koIka sthAne bese athavA tvaca vartana kare athavA ullaMghana-pralaMghana kare ane samudyAta karatAM pUrve koIkanA pIThaphalakAdi lAvelA hoya to pAchA Ape A sarva kRtyo karyA pachI kevalI yoganirodha mATe yatna kare che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 kevalInA samuddaghAta pachI yoganirodha vaccenA vyApArane batAvanAra vacanonA arthane spaSTa karatAM TIkAkArazrI ullaMghana-pralaMghana zabdano artha kare che - kevalI koIka sthAne jatA hoya ke AvatA hoya tyAre vivakSita sthAnamAM tevA prakAranA jIvothI yukta bhUmine joIne kevalI paNa jIvahiMsAnA parihAra mATe ullaMghana-pralaMghana paNa kare che. tethI nakkI thAya che ke kevalI jIvarakSAnA upAyarUpe ullaMghana-pralaMghana kare che mATe pUrvapakSI kahe che te rIte kevalInA yogo jIvarakSAthI yukta ja hoya che jethI kevalInA yogothI hiMsA thaI zake nahIM e vacana ucita nathI. vaLI te jIvarakSAno prayatna nigraMthathI jJAta ja hoya che. ethI nigraMthanI azakyaparihAravALI jIvahiMsAmAM tenI rakSAno vighaTaka anAbhoga nathI=ajJAna nathI, paraMtu azakti ja che arthAt je sthAnamAM nigraMthane jIvo dekhAya che ane tenA rakSaNa mATe ullaMghana-pralaMghana kare che tyAre jIvarakSAno upAya te mahAtmA jANe ja che ethI ja jIvarakSA mATe ucita yatna kare che; chatAM azakyaparihAravALI jIvahiMsA te nigraMthathI thAya che tyAM nigraMthano anAbhoga nathI paraMtu jIvarakSA mATenI zakti nathI. AvI zaktino abhAva nigraMthane ane kevalIne potAnA sthAnaaucityathI aviruddha ja che arthAtu chadmasthane potAnI bhUmikAnusAra jIvarakSAnI zaktino abhAva hoya che tethI jIvarakSAnA upAyane jANavA chatAM potAnA yogathI jIvonuM rakSaNa karI zakatA nathI tema kevalI paNa potAnA zarIrAdinI zakti anusAra jIvarakSA mATe ucita yatna kare che chatAM je sthAnamAM temanI te prakAranI jIvarakSAnI zakti nathI tenA kAraNe ja azakyaparihArarUpa jIvahiMsA temanA yogothI thAya che tema mAnavuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke kevalInA yogo tevA prakAranI rakSAnA upAyavALA ja che ane nigraMthano jIvarakSAnA viSayamAM anAbhoga ja jIvarakSAnA prayatnano vighaTaka che; A pramANe vakramArga pUrvapakSI svIkAre to graMthakArazrI kahe che - vivekI jIvo mATe pUrvapakSI upahAsane pAtra bane che. kema upahAsanuM pAtra bane che ? te spaSTa karatAM kahe che - chadmastha apramattasAdhu paNa azakyaparihAravALI jIvahiMsAnthalamAM tenI rakSAnA anupAyane kAraNe ja rakSA karI zakatA nathI tema svIkAravuM joIe, paraMtu upAyonA ajJAnanA kAraNe rakSA karI zakatA nathI tema kahI zakAya nahIM; kema ke kAraNanA vaikalyathI ja kAryanuM vighaTana thAya che, paraMtu kAraNanA jJAnanuM vaikalya paNa kAryanuM vighaTaka nathI. Azaya e che ke chabastha apramattasAdhu gamanAdi karatA hoya tyAre jIvo che tevuM jANavA chatAM paNa jIvarakSA karI zakatA nathI te sthalamAM jIvarakSAnA upAyano abhAva ja azakyaparihAravALI hiMsA pratye kAraNa che, paraMtu jIvarakSAnA upAyanA jJAnano abhAva kAraNa nathI; kema ke apramattamuni jIvarakSAnA upAyarUpe ja ullaMghana-pralaMghanAdine jANe che ane te upAyanA bodha anusAra ja jIvarakSA mATe yatna kare che paraMtu potAnI te prakAranI zakti nathI tethI saMpAtima jIvonuM ullaMghana-pralaMghana dvArA paNa
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 rakSaNa karI zakatA nathI. mATe pUrvapakSI kahe che ke nigraMthane upAyanA anAbhogane kA2Ne ja jIvarakSAnuM vighaTana thAya che te prakAranuM tenuM vacana yukti rahita che. vaLI, graMthakArazrI kahe che ke kevalInA yogo svarUpathI ja jIvarakSAno hetu che tethI kevalInA yogothI jIvahiMsA thAya nahIM e prakAranuM pUrvapakSInuM vacana yuktivALuM nathI; kema ke jo kevalInA yogothI ja jIvarakSA thatI hoya to kevalI jIvarakSArthe ullaMghana-pralaMghanAdi kare che te pravRttine viphaLa mAnavI paDe; kema ke temanA yogothI svataH ja jIvarakSA thatI hoya to ullaMghana-pralaMghanAdinI pravRtti jIvarakSAno hetu nahIM hovAthI nirarthaka ceSTArUpa siddha thAya. jIvarakSAno hetu na hoya tevA ullaMghana-pralaMghanAdi viSayamAM kevalIno vyApAra svIkAravAmAM Ave to dhananA bhaMDAronuM rakSaNa karavA mATe paNa kevalIno vyApAra che tema svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke jene koI prayojana nathI tevI ullaMghana-pralaMghananI kriyA kevalI kare che tema jenuM koI prayojana nathI tevI dhanarakSaNAdinI pravRtti paNa kevalI kare che tema svIkAravuM paDe. ahIM pUrvapakSI kahe che sAdhvAcAravizeSanA paripAlana mATe ja kevalI ullaMghana-pralaMghanano vyApAra kare che paraMtu jIvarakSA nimitte karatA nathI; kema ke kevalInA yogothI ja jIvarakSAnuM siddhapaNuM hovAne kAraNe tene sAdhavA mATeno yatna vyartha siddha thAya che. vaLI kevalI jIvarakSA mATe ullaMghana-pralaMghana kare che te upacArathI ja kahevAya che ane ullaMghana-pralaMghananI kriyAnuM mukhya prayojana sAdhvAcAravizeSanuM paripAlana siddha thavAthI temanI ullaMghana-pralaMghananI pravRtti viphala siddha thaze nahIM. A prakAre pUrvapakSI dvArA vakrakalpanA karAya to svazastra ja svanA upaghAta mATe che te prakAranA nyAyanI pUrvapakSIne Apatti che kema pUrvapakSInAM vacanothI potAnA ja pakSano upaghAta thAya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - je rIte pUrvapakSI kahe che ke sAdhvAcAravizeSanA paripAlana mATe ja ullaMghana-pralaMghanano kevalIno vyApAra che e rIte ja azakyaparihAravALI jIvahiMsAsthaLamAM paNa kevalI jANe che ke potAnA prayatnathI jIvarakSA thAya tema nathI; chatAM paNa sAdhvAcAravizeSanA paripAlana mATe ja kevalIno prayatna sArthaka ja siddha thAya che. tethI oniryuktimAM je "jANavA chatAM paNa yogane AzrayIne je jIvo mare che" kathana chadmasthane AzrayIne karAyuM che. ema pUrvapakSI je kahe che te kathana svaprakriyAnA bhaMganuM ja kAraNa che; kema ke pUrvapakSI oniryuktinA vacanane chadmasthano ja viSaya svIkAre che ane kevalIne AzrayIne te vacano nathI tema svIkAre che te sthAnamAM paNa, ema kahI zakAya ke kevalI jIvarakSA mATe prayatna karatA nathI; kema ke kevaLajJAnathI teo jANe ja che ke mArA ja yogane AzrayIne avazya A jIvo maraze topaNa sAdhvAcAravizeSanA paripAlana mATe kevalI ullaMghana-pralaMghana kare che tema svIkArIne oniryuktinuM vacana apramattamuni ane kevalI baMnene AzrayIne che ema svIkArI zakAya che; kema ke AbhogathI ke anAbhogathI thatI hiMsAmAM prANAtipAta pratye karmabaMdhanA janaka evI yogazaktinuM vighaTana yatanAnA pariNAmathI karAya che e arthane batAvavA mATe ja oghaniryuktimAM kahela che ke "prayatna karavA chatAM jIvarakSA karI zakyA nahIM".
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA mAga-2| gAthA-44 1papa AthI ja sUtramAM paNa A pramANe vyavasthita che - huM hiMsAnuM varjana karuM e prakAranA pariNAmavALA muni hiMsAnI prApti thavA chatAM karmabaMdhathI mukAya che ane je sAdhu "huM jIvahiMsAnuM varjana karuM' e prakAre atyaMta upayogapUrvaka pravRtti karatA nathI teone bIjA jIvonI hiMsAne anukULa kliSTabhAva varte che tethI hiMsA nahIM thavA chatAM paNa karmabaMdhathI mukAtA nathI. AnAthI e prApta thAya ke yatnApUrvaka je sAdhu gamanAdi pravRtti kare che te sAdhune sarva jIvo pratye Atmatulya buddhi varte che tethI temanA yogone AzrayIne jIvaghAta thavA chatAM paNa teono IryApathapratyaya karmabaMdha thAya che temAM yatanA pariNAmanuM sahakArIpaNuM che. jemAM te prakArano yatanAno pariNAma nathI teone hiMsAta karmabaMdha avazya thAya che. TIs: yattu-"varjanAbhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvaghAto dravyahiMsAtmako na karmabandhahetuH, varjanAbhiprAyasya kAraNaM tu 'jIvaghAte niyamena durgatihetukarmabandho bhavatItyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi varjanAbhiprAyaH prasajyeta kevalinastu varjanAbhiprAyo na bhavatyeva, sarvakAlaM sAmAyikasAtavedanIyakarmabandhakatvena durgatikarmabandhAbhAvasya nirNItatvAt / tasmAjjIvaghAtastajjanitakarmabandhAbhAvazcetyubhayamapyanAbhogavantaM saMyatalokamAsAdyaiva siddhyati" - iti parasya mataM tadasad, varjanAbhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevoktatvAt, svakIyadurgatihetukarmabandhahetutvA(bhAva)jJAne'pi svarUpeNa varjanIye varjanAbhiprAyasya bhagavata ucitapravRttipradhAnasAmayikaphalamahimnaiva saMbhavAd, anyathA'neSaNIyaparihArAbhiprAyo'pi bhagavato na syAd, aneSaNIyasyApi svApekSayA kliSTakarmabandha(?dhA)hetutvanizcayAt, tathA ca "tattha NaM revatIe gAhAvaiNIe mama aTThAe duve kavoasarIrA uvakkhaDiyA tehiM No aTTho tti" aneSaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prajJaptisUtraM (za. 15) vyAhanyeta, tasmAdyathocitakevalivyavahArAnusAreNa varjanAdyabhiprAyastasya saMbhavatyeva, prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA na tvitarApekSayeti mantavyam / etena-"kevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlInaM sarvamapi kArya niyatakAraNasAmagrIsahitameva dRSTaM, tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmagryAmantabhUto dRSTo'nantarbhUto vA ? Adye kevaliprayatnasya vaiphalyaM na syAt, tasya tasyA niyatakAraNasAmagryantarbhUtatvena dRSTatvAd, dvitIye vivakSitajIvarakSArthaM kevalinaH prayatna eva na bhavet, kevalinA tatsAmagryanantarbhUtatvena dRSTatvAditi - 'na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM na pAritaH' iti vacanaM chadmasthasaMyatamadhikRtyaiva" - iti kalpanApyapAstA, svavyavahAraviSayaniyatatvenaiva kevalinA svaprayatnasya dRSTatvAditi dig / / 44 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 TIkArya : yattu vim / / je vaLI parano mata che te asat che ema anvaya che. ane te parano mata ja graMthakArazrI batAve che ...... dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 = varjanAbhiprAya hote chate anAbhoganA vazathI thanAro jIvaghAta dravyahiMsAtmaka karmabaMdhano hetu nathI varjanAbhiprAyanuM kAraNa vaLI "jIvaghAtamAM niyamathI durgatino hetu karmabaMdha thAya che" e abhiprAya ja che. anyathA sugationA hetu evA jJAnAdimAM paNa varjanAbhiprAya prApta thAya. vaLI kevalIne varjanano abhiprAya nathI ja; kema ke sarvakAla sAmAyikakRta zAtAvedanIya karmabaMdhakapaNuM hovAne kAraNe durgatinA karmabaMdhanA abhAvanuM nirNItapaNuM che=kevalIne nirNaya che, te kAraNathI jIvaghAta ane tadbhanita karmabaMdhano abhAva e ubhaya paNa anAbhogavALA saMyata lokane prApta karIne ja siddha thAya che e prakArano je parano mata che te asat che; kema ke bhagavAnanA varjanAbhiprAyanuM prajJApanAvRttimAM ja uktipaNuM che. ahIM prazna thAya ke kevalIne jIvahiMsAmRta karmabaMdhano abhAva hovA chatAM jIvahiMsAnA varjanAno abhiprAya kema che ? tethI bIjo hetu kahe che svakIya durgatinA hetu evA karmabaMdhanA hetutva abhAvanuM jJAna hovA chatAM paNa svarUpathI varjanIya evI hiMsAmAM varjanAnA abhiprAyanuM kevalI bhagavaMtane ucita pravRtti pradhAna sAmAyikanA phaLanA mahimAthI ja saMbhava che. anyathA bhagavAnane aneSaNIyanA parihArano abhiprAya paNa na thAya; kema aneSaNIyanuM svaapekSAthI kliSTakarmabaMdhanA ahetutvano nizcaya che. ane te rIte=aneSaNIya AhAra grahaNa karavA chatAM kevalIne kliSTa karmabaMdha thato nahIM hovAne kAraNe varjanAbhiprAya kevalIne nathI tema svIkAravAmAM Ave te rIte, "tyAM gAthApati evI revatI vaDe mArA mATe be kUSmAMDaphaLa upaskRta karAyAM che tenAthI mane prayojana nathI." (prajJaptisUtra zataka-15) e pramANe aneSaNIyanA parihAranA abhiprAyanuM abhivyaMjaka prajJaptisUtranuM hanana thAya che. te kAraNathI yathocita kevalInA vyavahAra anusAranI varjanAdino abhiprAya kevalIne saMbhave ja che. vaLI, prayatnanuM sAphalya zakyaviSayanI apekSAe che, paraMtu itara apekSAe nathI=azakyaviSayanI apekSAe nathI, e pramANe mAnavuM joIe. AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke kevalIne varjanano abhiprAya hoya che ane teono varjanano prayatna zakyaviSayanI apekSAe saphLa che azakya jIvahiMsAnA parihAra sthAnamAM teono varjanano prayatna saphaLa nathI enA dvArA, AgaLamAM kahevAya che e pUrvapakSInI kalpanA paNa apAsta che, ema anvaya che. pUrvapakSInI kalpanA A pramANe che
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-4 157 kevalajJAnanA utpatti samayamAM ja kevalI vaDe sarvakAlIna sarva paNa kArya niyata kAraNasAmagrI sahita ja jovAyuM che. tyAM kevalI vaDe potAno prayatna paNa vivakSita jIvarakSAnI niyata kAraNasAmagrImAM aMtabhUta jovAyo che ? ke anaMtabhUta jovAyo che ? te prakAre be vikalpo saMbhave che. Adya vikalpamAM vivakSita jIvarakSAnA niyata kAraNasAmagrInA aMtabhUta vija prayatna paNa jovAyo che e prakAranA Adya vikalpamAM, kevalInA prayatnanuM vaiphalya na thAya; kema ke kevalIne vivakSita jIvarakSAnA niyatakAraNasAmagrI aMtabhUtapaNAvaDe tija prayatnanuM daSTapaNuM che. bIjA vikalpamAM= vivakSita jIvarakSAnA niyatakAraNasAmagrInA anaMtabhUta tija prayatna jovAyo che e prakAranA bIjA vikalpamAM, vivalita jIvarakSA mATe kevalIno prayatna ja saMbhave nahIM; kema ke kevalI vaDe jIvarakSAnI sAmagrImAM anaMtabhUtapaNA vaDe potAno prayatna jovAyo che. ethI "prayatna karavA chatAM paNa rakSaNa karI zakAyuM nahIM" e prakAranuM oghaniryuktinuM vacana chadmastha saMyatane AzrayIne ja che, e prakAranI pUrvapakSInI kalpanA paNa apAsta che; kema ke svavyavahAranA viSayanI sAthe niyatapaNA vaDe ja kevalI dvArA svaprayatnanuM daSTapaNuM che e pramANe dizA che. II44nA bhAvArtha - kevalInA yogothI hiMsA thatI nathI e prakAre sthApana karavA mATe pUrvapakSI kahe che ke koI mahAtmA jIvahiMsAnA varjananA abhiprAyavALA hoya ane anAbhoganA vazathI temanA yogane AzrayIne jIvaghAta thAya che te dravyahiMsAtmaka hoya che mATe te dravyahiMsA karmabaMdhano hetu thatI nathI; kema ke koI jIva na mare tevA ucita jayaNAnA pariNAmavALA te mahAtmA che. A sthAnamAM te mahAtmAno varjanAno abhiprAya kevA prakArano che ? tene spaSTa karatAM pUrvapakSI kahe che - jIvaghAtamAM niyamathI durgatino hetu evo karmabaMdha thAya che, e prakArano mahAtmAno abhiprAya che. A abhiprAyane kAraNe ja gamanAdikALamAM jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya teone varte che. AvuM na mAno to sugatinA hetu evA jJAnAdinI ArAdhanAmAM paNa te mahAtmAone varjana abhiprAya prApta thavAno prasaMga Ave. vastutaH durgationA anarthanA rakSaNArthe ja mahAtmAone jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya utpanna thAya che, paraMtu sadgationA kAraNabhUta jJAnAdimAM yatnanA varjanano abhiprAya thato nathI. vaLI kevalIne jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya saMbhavato nathI; kema ke kevalIne kevalajJAnathI nirNata che ke jyAM sudhI pote yogavALA che tyAM sudhI pote sAmAyikanA pariNAmane kAraNe zAtAvedanIyakarma bAMdhaze, paraMtu durgatinA kAraNabhUta karmabaMdha potAne thaze nahIM. tethI kevalIne durgatinuM kAraNa evA karmabaMdhanA varjanArthe jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya paNa saMbhavato nathI. jIvaghAta ane tarjanita karmabaMdhano abhAva e baMne vastu anAbhogavALA sAdhuone AzrayIne ja siddha thAya che, kevalIne AzrayIne nahIM, e prakArano
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44 parano mata che, je asat che; kema ke prajJApanA sUtranI TIkAmAM kevalIne varjanAno abhiprAya hoya che tema kaheluM che. ahIM prazna thAya ke kevalIne potAnA yogathI durgatinA kAraNabhUta karmabaMdhana saMbhava nathI tevuM spaSTa jJAna che, Ama chatAM jIvahiMsAnA varjanAno abhiprAya kayA prayojanathI che ? tethI graMthakArazrI kahe che - kevalIne potAne durgatinA hetubhUta karmabaMdhano abhAva che tevo nirNaya hovA chatAM paNa svarUpathI varjanIya evI hiMsA AdimAM varjanano abhiprAya sAmAyikanA pariNAmathI ja varte che; kema ke sAmAyikano pariNAma ucita pravRtti pradhAna hoya che ethI potAnA yogane AzrayIne koI jIvonI hiMsA na thAya evI ucita pravRttirUpa hiMsAnA varjanano abhiprAya kevalIne saMbhave che. jo AvuM mAnavAmAM na Ave to kevalIne aneSaNIya evA AhAranA parivArano pariNAma paNa thavo joIe nahIM; kema ke kevalIne nirNaya che ke aneSaNIya AhArathI paNa temane kliSTa karmabaMdha thavAno nathI. jo AvuM svIkAravAmAM Ave to=kevalIne aneSaNIya AhAranA grahaNathI paNa kliSTa karmabaMdha nathI mATe temane aneSaNIya AhAranA varjanano abhiprAya nathI evuM svIkAravAmAM Ave to, prajJaptisUtranA pAThano virodha Ave; kema ke prajJaptisUtramAM kevalajJAna thayA pachI virabhagavAne ziSyane kaheluM ke revatI gAthApati nAmanI zrAvikAe mArA mATe be kuSmAMDaphala karyA che, te mArA mATe aneSaNIya hovAthI iSTa nathI, tethI vIrabhagavAnano aneSaNIya AhAranA parivArano abhiprAya prajJaptisUtrathI abhivyakta thAya che te rIte yogane AzrayIne jIvanI hiMsAnA viSayamAM paNa kevalIno varjanano abhiprAya svIkAravo joIe. AnAthI zuM phalita thAya ? te graMthakArazrI kahe che - potAnI bhUmikAne ucita evA vyavahArane anusAra kevalIne varjana Adi abhiprAya saMbhave che arthAt gamanAdikALamAM jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya saMbhave che, AhAra Adi grahaNanA kALamAM aneSaNIyanA varjanano abhiprAya saMbhave che. upadeza AdinI pravRttimAM ayogya jIvonuM ahita na thAya tadartha teone upadezanA parivArano yatna saMbhave che. vaLI, kevalInA yatnane saphalapaNuM zakyaviSayanI apekSAe ja che arthAt jIvarakSA mATe yatna kare chatAM je sthAnamAM jIvarakSA temanA prayatnathI zakya hoya te sthAnamAM ja temanA prayatnanuM saphalapaNuM che, je sthAnamAM jIvahiMsAno parihAra azakya che te sthAnamAM kevalI dvArA karAyelA yatnathI paNa jIvarakSA thatI nathI, te apekSAe temanA prayatnanuM saphalapaNuM nathI topaNa potAnA sAmAyikapariNAmanA mahimAthI kevalI jIvarakSAne anukULa ucita pravRtti kare che. A prakAre graMthakArazrIe samAdhAna karyuM enA dvArA pUrvapakSInI anya kalpanA paNa nirasta thAya che. kayA prakAranA pUrvapakSInI anya kalpanA che ? te graMthakArazrI batAve che - kevalIne kevalajJAnanA utpatti samayamAM ja potAnuM sarvakAlIna sarva paNa kArya niyata kAraNasAmagrI sahita ja jovAyuM che, tethI teone kevaLajJAnamAM spaSTa jaNAya che ke A A kSaNamAM A A prakArano
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-44, 45 159 huM prayatna karIza ane te prayatnathI A A prakAranuM kArya thaze; kema ke kevalIne sarva kRtyonuM paripUrNa jJAna che. A prakAre kevalInA jJAnanuM svarUpa batAvyA pachI pUrvapakSI prazna kare che ke vivakSita jIvarakSA mATe je niyata kAraNasAmagrI che temAM aMtabhUta kevalIe potAno prayatna (1) joyo che ? ke (2) nathI joyo ? e prakAranA be vikalpo saMbhavI zake che. (1) jo ema kahevAmAM Ave ke kevalIe vivakSita gamanakALamAM jIvarakSAnA viSayamAM je niyata kAraNasAmagrI che temAM potAno prayatna paNa joyo che to te jIvarakSAnI sAmagrI aMtargata evo potAno prayatna kevalI kare to avazya tenAthI jIvarakSA thavI joIe; kema ke kevalIe kevalajJAnamAM joyeluM ke A jIvonI rakSA mATe A A sAmagrI Avazyaka che ane te sAmagrI aMtargata potAno prayatna Avazyaka che tethI kevalInA prayatnathI avazya jIvarakSA thavI joIe. (2) jo ema kahevAmAM Ave ke je sthaLamAM jIvarakSA mATe je niyata sAmagrI che te sAmagrI aMtargata potAno prayatna nathI e pramANe kevalIe kevaLajJAnamAM joyuM che to kevalI vivakSita jIvarakSA mATe prayatna kare nahIM, kema ke kevalIe joyuM che ke A jIvonI rakSA mATenI je niyata kAraNasAmagrI che temAM mAro prayatna aMtarbhata nathI tethI kevalIne kevaLajJAnamAM potAno prayatna jIvarakSAne anukULa nathI tevuM jJAna hoya to jIvarakSAne anukULa yatna kare nahIM. mATe prayatna karavA chatAM paNa jIvarakSA thaI zakI nahIM e prakAranuM oghaniryuktinuM vacana chabastha sAdhune AzrayIne ja che, kevalIne AzrayIne nathI, e prakAre pUrvapakSI kalpanA karIne kevalInA yogothI hiMsA thatI nathI ema sthApana kare che te kalpanA apAta che; kema ke kevalIne kevalajJAnamAM jaNAya che ke A jIvonI huM rakSA karI zakIza nahIM, chatAM te jIvonI rakSAne anukULa ucita vyavahArano viSaya ullaMghana-pralaMghanAdi che tenA niyatapaNAthI ja kevalIe kevalajJAnamAM potAnA prayatnane joyo che tethI je sthAnamAM kevalI potAnA yogathI thatI hiMsAno parihAra karI zakatA nathI te sthAnamAM paNa ucita vyavahArasvarUpe kevalI ullaMghana-pralaMghanAdi avazya kare che. AjanA avataraNikA - nanu jIvahiMsA garhaNIyA'garhaNIyA vA ? antye lokalokottaravyavahArabAdhaH Aye ca garhaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavatIti bhagavatastadabhAvasiddhiH - ityAzaGkAyAmAha - avataraNikArya : jIvahiMsA gahaNIya che ke agahaNIya che ? anya vikalpamAM=jIvahiMsA agahaNIya che e prakAranA vikalpamAM, lokalokotaravyavahArano=lokavyavahAra ane lokotaravyavahArano, bAdha che ane Adya vikalpamAM jIvahiMsA gahaNIya che e vikalpamAM, gahaNIya kRtya bhagavAnane hoya nahIM-kevalIne hoya nahIM, ethI kevalIne tenA abhAvanI siddhi che hiMsAnA abhAvanI siddhi che, e prakAranI AzaMkAmAM kahe che -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 gAthA: khINe mohe NiyamA garahAvisao Na hoi kiccaMti / sA Na jiNANaMti maI davyavahe hoi NivvisayA // 45 / / chAyA: kSINe mohe niyamAd gardAviSayo na bhavati kRtyamiti / sA na jinAnAmiti matirdravyavadhe bhavati nirviSayA / / 45 / / manvayArtha : mohe khINe mokssii| thathe chate, NiyamA niyamathI, garahAvisao=viSayavANu, kiccaM-kRtya, Na hoi=thatuM thI, itithI , sA=d=&HI, jiNANaM [none, NanathI, ti= prArI, davvavahe= dravyavadhanA viSayamAM, maI-mati pUrvapakSInI mati, NivisayA niviSayavANI che-sAmA . // 45 // gAthArtha : moha kSINa thaye chate niyamathI gahaviSayavALuM kRtya thatuM nathI ethI te=hiMsA, jinone nathI e prakAranI dravyavadhanA viSayamAM matipUrvapakSInI mati, nirviSayavALI cheHaprAmANika che. I45II TI : khINe mohetti / kSINe mohe nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi, niyamAnizcayena gardAviSayaH kRtyaM garhaNIyaM prANAtipAtAdikarma na bhavati kasyApi prANinaH, taduktamupadezapade (731) "itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu" tti / etavRttyekadezo yathA "itastvita evAkaraNaniyamAtprakRtarUpAd, vItarAga:-kSINamohAdiguNasthAnavartI muniH, na naiva, kiJcidapi karoti jIvaghAtAdikaM sarvaM garhaNIyaM tvavadyaM dezonapUrvakoTIkAlaM jIvannapIti / " iti hetoH sA hiMsA jinAnAM vigalitasakalagarhaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH, kevalaM bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd, dravyavadhe tu nirviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgarhaNIyatvAt, dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevratabhaGgarUpatvena ziSTalokagarhaNIyatvAda, aziSTagAyAzcA'prayojakatvAt / krUrakarmANo hi 'na svayaMbhUrayaM kintu manuSya iti kathamasya devatvam ? kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam ?' ityAdikAM bhagavato'pi gauM kurvantyeveti / na cedevaM tadopazAntamohaguNasthAnavartino garhaNIyaprANAtipAtAdyabhyupagame yathAkhyAtacAritravilopaprasaGgaH /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 161 TIkArca - kSIne . prasAda . 'jIje notti' pratIka che. moha kSINa thaye chate mohanIyakarma satA vagaranuM thaye chate, niyamathI-nizcayathI, gahanA viSayavALuM gahaNIya kRtya prANAtipAtAdi kriyA, koIpaNa jIvane thatI nathI. te upadezapadamAM kahevAyuM che - vaLI AthI vItarAga kAMIpaNa gaNIya kRtya karatA nathI." (upadezapada gAthA-731) AnI vRttino eka deza=upadezapadanI TIkAno eka deza "yathA'thI batAve che - "AnAthI ja=prakRtarUpa evA akaraNaniyamathI ja, vItarAga=kSINamohAdi guNasthAnakavartI muni, kAMIpaNa jIvaghAtAdika sarva gahaNIya avadya, dezonapUrvakoTI kALa jIvavA chatAM paNa karatA nathI ja." e hetuthI-kevalI gahaNIya evA jIvaghAtAdi karatA nathI e hetuthI, te=hiMsA, jinone gaLI gayelAM che sakala gaNIya karmo jemane evA kSINamohavItarAgane, thatI nathI e prakAranI tArI mati=avataraNikAmAM zaMkA karanAra pUrvapakSInI mati, kevala bhAvaprANanA atipAtanA niSedhanI apekSAe saviSayavALI thAya. vaLI dravyavadhamAM nirviSayavALI che; kema ke tenuM dravyavadhanuM, azakyaparihArapaNAthI agahaNIyapaNuM che. kema azakyaparihAravALI dravyahiMsAnuM agahaNIyapaNuM che ? temAM hetu kahe che - dravya-bhAva ubhayarUpanuM ke kevala bhAvarUpa evA prANAtipAta AdinuM vratabhaMgarUpapaNuM hovAne kAraNe ziSTa lokamAM gahaNIyapaNuM che ane aziSTa lokanA gahanuM aprayojakapaNuM che. kema aziSTalokonuM goMnuM aAyojakapaNuM che ? te batAvavA arthe kahe che - dUrakarmavALA jIvo A=bhagavAna, svayaMbhU nathI paraMtu manuSya ja che ethI kevI rIte AmanuM devapaNuM hoya ? athavA kavalAhAravALA jIvonuM kevalIpaNuM kevI rIte hoya ? ItyAdika bhagavAnanI paNa gahana kare che. A pramANe-kevalI gahaNIya evI bhAvahiMsA ja nathI e pramANe, na mAnavAmAM Ave to upazAMtamoguNasthAnakavata jIvone gaNIya prANAtipAta Adino svIkAra karAya chate pUrvapakSI dvArA mohanIyanI sattA dvArA gahaNIya prANAtipAtano svIkAra karAye chate, yathAkhyAtacAritranA vilopano prasaMga Ave=pUrvapakSIne agiyAramA guNasthAnakamAM mohanIyanI sattAnA baLathI gaNIya evI dravyahiMsA svIkAra karAye chate upazAMta vItarAgamAM zAstrasaMmata evuM yathAkhyAtacAritra che enA vilopano prasaMga Ave. bhAvArtha : avataraNikAmAM pUrvapakSIe kahyuM e pramANe kevalIne gahaNIya kRtyarUpa jIvahiMsA saMbhave nahIM teno uttara ApatAM graMthakArazrI mohanIyakarma kSINa thaye chate kevalIne niyamathI gartAnA viSayavALuM kRtya thatuM nathI, ethI kevalIne dravyahiMsA nathI e prakAranI pUrvapakSInI mati che; je dravyahiMsAnA viSayamAM aprAmANika che; kema ke
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 vitarAgane gahaNIya kRtya kAMI hotuM nathI e batAvavA mATe pUrvapakSIe je upadezapadanI sAkSI ApI te sAkSInuM vacana dravyavadhane AzrayIne nathI, paraMtu bhAvaprANAtipAtaniSedhanI apekSAe che. dravyavadhanA viSayamAM je azakyaparihArarUpa hiMsA che te agahaNIya che; kema ke dravya ane bhAva ubhayarUpa prANAtipAtAdi vratabhaMga svarUpa che athavA kevala bhAvaprANAtipAtAdi vratabhaMga svarUpa che. mATe ziSTalokone dravya ane bhAva ubhayarUpa hiMsA gahaNIya che athavA bhAvahiMsA gaNIya che, paraMtu yatanAparAyaNa munithI azakyaparihArane kAraNe je hiMsA thAya che te gahaNIya nathI ema kevalInA yogane prApta karIne azakyaparihArarUpa hiMsA gahaNIya nathI. vaLI, aziSTalIka vastunA vAstavika svarUpane jANyA vagara je gaha kare che te aprayojaka che. jema kUrakarmavALA jIvo bhagavAnanI gaha kare che ke bhagavAna svayaMbhU nathI, paraMtu manuSya che mATe temane deva kahI zakAya nahIM arthAt upAsya evA deva kahI zakAya nahIM. vaLI, digaMbaro kahe che ke kavalAhAra karanArA kevalI hoI zake nahIM. A rIte aziSTaloko bhagavAnanI gaha kare eTalAmAtrathI bhagavAnanI azakyaparihArarUpa hiMsAne kAraNe bhagavAnanI pravRtti gaNIya siddha thatI nathI. A kathanathI e phalita thAya ke kaSAyanI pariNati ja jIvane mATe gahaNIya che ane kaSAyanI pariNatinA uccheda arthe ja sarva jIvo pratye Atmatulya buddhi dhAraNa karanArA munio svazaktianusAra yatanAparAyaNa. thaIne sarva pravRttio kare che tyAre temanA yogane AzrayIne thatI hiMsA gahaNIya nathI, paraMtu teomAM vartato pramAda ja gahaNIya che. AthI koI mahAtmAnA yogathI bAhya hiMsA na thAya to paNa teomAM vartato pramAdano yoga gahaNIya che; kema ke te pramAdane kAraNe ja hiMsA nahIM thavA chatAM hiMsAne anukULa pramAdarUpa pariNati hovAne kAraNe karmabaMdhanI prApti thAya che. kSINamohavALA kevalI sarvathA kaSAya vagaranA hovAthI teonA pariNAmamAM kyAreya karmabaMdhane anukULa kaSAyanI pariNati thatI nathI, tethI ja zaktianusAra jIvarakSA mATe kevalI yatna paNa kare che, Ama chatAM azakyaparihArarUpa hiMsA thAya eTalAmAtrathI teonI pravRtti gahaNIya che ema kahI zakAya nahIM. AnI ja puSTi karavA arthe graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSI mohanI sattAthI dravyahiMsA svIkAre che ane mohanA udayathI bhAvahiMsA svIkAre che. A pramANe tenA matAnusAra upazAMtamoharUpa agiyAramA guNasthAnakamAM mohanI sattAnA kAraNe gahaNIya evuM dravyaprANAtipAta thAya che tema te svIkAre che. jo Ama svIkAravAmAM Ave to agiyAramA guNasthAnakamAM yathAkhyAtacAritranA vilopano prasaMga prApta thAya; kema ke mohanI sattAnA kAraNe gahaNIya evuM prANAtipAta teonA yogathI thAya che mATe paripUrNa zuddhacAritra teomAM nathI tema mAnavuM paDe. vastutaH zAstrakAroe agiyAramA guNasthAnake yathAkhyAtacAritra mAnyuM che. upazAMtamohamAM thatI dravyahiMsA gahaNIya nathI mATe jema agiyAramAM guNasthAnakamAM azakyaparihArarUpa hiMsA gahaNIya nathI tema kevalInI paNa azakyaparihArarUpa hiMsA gaNIya nathI ema mAnavuM joIe.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA mAga-2| gAthA-45 163 TI : atha-"upazAntamohavItarAgasya mohanIyasattAhetukaH kadAcidanAbhogasahakArikAraNavazena garhAparAyaNajanasya pratyakSatvAd garhaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, na tu yathAkhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapravRttereva tallopahetutvAt na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAMparAyikakriyAhetumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanIyAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt, utsUtrapravRttIryApathikIkriyayoH sahAnavasthAnAd, yadAgamaH- "jassa NaM kohamANamAyAlobhA vucchiNNA bhavanti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjati / taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiA kiriyA kajjati, se NaM ussuttameva rIyai / / " tti / (bhaga. za. 7 u. 1) tathA'smAd 'utsUtrapravRttipratibandhikA bhAvata IryApathikIkriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohanIyodayajanyA sAMparAyikI kriyA bhavati' iti samyakpalocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtrapravRttirna vA yathAkhyAtacAritrahAniH" iti cet ? / na, dravyavadhasya garhaNIyatve pratiSiddhapratiSevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAtacAritrasya nirgranthatvasya ca vilopaprasaGgasya vajralepatvAt, "parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, go0 ! No paDisevae hojjA apaDisevae hojjA / evaM jAva ahakkhAyasaMjae" (u. 6) "kasAyakusIle NaM pucchA, go. No paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA, evaM NiggaMthe vi, evaM siNAe vi / / " (bha. za. 25 u. 7) ityAdyAgamenapratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritranirgranthatrayavirodhitApratipAdanAt / "prati-saMyamapratikUlArthasya saMjvalanakaSAyodayAt sevakaH pratiSevakaH" iti pratiSevaNAdvAre vyAkhyAnAt pratiSevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH anAbhogajadravyahiMsAyAH pratiSiddhapratiSevaNarUpatve upazAntamohavRttitve ca na bAdhakamiti cet ? na, pratiSevApadaviSayavibhAge'nAbhogajapratiSevAyA api parigaNanAd / yadAgamaH (ThA. 733) "dasavihA paDisevaNA paNNattA, taMjahA - dappa 1 ppamAya 2 'NAbhoge 3 Aure 4 AvaIi(su) 5 ya / saMkie 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 ppadosA 9 ya vImaMsa 10 tti / / " tasmAd dravyahiMsAyAH pratiSevaNArUpatvAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syAd, ityapratiSevitvavyApyayathAkhyAtacAritranirgranthatvayostatra kA pratyAzA ? mohodayaviziSTapratiSevaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya vItarAge mohasattAjanyapratiSevaNAzrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran, mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupratiSevaNAbhedasya kvApi pravacane'zrutatvAt, pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAdyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSevitvAbhidhAnAd mohodayamAtramapi na pratiSevaNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSevaNavArtApi dUrotsAritaiveti tasyA utsUtrapravRttihetutve mohodayaviziSTatvaM tantramityatra
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-4pa sUtrasaMmatipradarzanamatyasamaJjasaM, tataH pulAkabakuzapratisevAkuzIlatrayavRttyapakRSTasaMyamasthAnaniyatasajvalanodayavyApya eva vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkarttavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya iti / "itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / / " ityanena tadatyaMtAbhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahiMsA'bhAvo'pIti pratipattavyam / / 45 / / TIkArya : atha ... pittavyam II athathI pUrvapakSI kahe che - upazAMtamahavItarAgane mohanIyanI satAhetuka kyAreka anAbhoga sahakArikaraNanA vazathI gartAparAyaNa jananuM pratyakSapaNuM hovAthI gahaNIya evo jIvaghAta thAya ja che, paraMtu tenA vaDekagaNIya evA jIvaghAta vaDe, yathAkhyAtacAritrano lopa thato nathI; kema ke usUtrapravRttinuM ja tenA lopanuM hetupaNuM che= thAkhyAtacAritranA lopanuM hetupaNuM che. ahIM prazna thAya ke gahaNIya jIvaghAta usUtrapravRttirUpa kema nathI ? tethI pUrvapakSI kahe che - pratiSiddhanA pratisevanamAtrathI usUtrapravRtti nathI, paraMtu sAMparAyikIkriyAnA hetu evA mohanIyatA udayathI sahakRta pratiSiddhanA sevanathI usUtrapravRti che, ane te sAMparAyikIkriyAnA hetu evA mohanIyatA udayathI sahakRta pratisevanavALI kriyA upazAMtamohavItarAgane thatI nathI; kema ke tenuM mohanIyatA anudayajanya IryApathikIkriyAthI bAdhitapaNuM che. kema upazAMtamohavItarAgane usUtrapravRtti bAdhita che ? temAM hetu kahe che - usUtrapravRtti ane IryApathikIkriyAnuM sahAnavasthAna che. je kAraNathI Agama che - jenA krodha-mAna-mAyA-lobha vicchinna che tenA vaDe IryApathikIkriyA karAya che te pramANe ja yAvat usUtrakaranAranI sAMparAyikIkriyA karAya che. te sAMparAyikIkriyA, kharekhara usUtra ja karAya che. (bhagavatIsUtra zataka7, uddezo-1) "tti' zabda bhagavatIsUtranA uddharaNanI samApti arthe che. te rIte=usUtrapravRttinuM ane IryApathikIkriyAnuM sahAnavasthAna che te rIte, AnAthI=upazAMtavItarAgathI, usUtrapravRttinI pratibaMdhaka evI bhAvathI IryApathikIkriyA ja che. ane yathAkhyAtacAritranI pratibaMdhaka evI mohanIyatA udayajanya sAMparAyikIkriyA che e pramANe samyagu paryAlocanamAM upazAMta vItarAgane usUtrapravRtti nathI athavA yathAkhyAtacAritranI hAni nathI. A pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke dravyavadhatuM gaNIyapaNuM hote chate ane pratiSiddhanA pratisevanarUpapaNuM hote chate tenAthI dravyavadhathI, upazAMtamohavALAne paNa yathAkhyAtacAstrinA ane tigraMthapaNAnA vilopanA prasaMganuM vajalepapaNuM che.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 165 kema dravyavadhamAM upazAMtamohavALAne yathAkhyAtacAritranA vilopanuM vajralepapaNuM che ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che = "parihAravizuddhisaMyamanA viSayamAM gautamasvAmI pRcchA kare che. bhagavAna uttara Ape che he gautama ! pratisevanA hoya nahIM=parihAravizuddhisaMyamamAM zAstraniSiddha evI pratisevanA hoya nahIM, apratisevanA hoya; e rIte yAvat yathAkhyAtasaMyamamAM jANavuM." (bhagavatIsUtra zataka-25, uddezo-6) "kaSAyakuzIlamAM gautamasvAmI pRcchA kare che, bhagavAna kahe che - 'he gautama ! pratisevanA hoya nahIM=kaSAya kuzIlasAdhune pratisevanA hoya nahIM apratisevanA hoya; e rIte nigraMthamAM paNa, e rIte snAtakamAM paNa jANavuM." (bhagavatIsUtra zataka-25, uddezo-7) ityAdi Agama vaDe pratiSiddhanA pratisevana karanArane uparitana cAritra ane nigraMthatrayanI virodhitAnuM pratipAdana che. ahIM pUrvapakSI kahe che prati=saMyama pratikUla arthano saMjvalanakaSAyanA udayathI sevaka te pratisevaka che, e prakAre pratisevanAdvAramAM vyAkhyAna hovAthI pratisevanAvizeSathI ja=saMjvalanakaSAyanI sattAthI thatI pratisevanA karatAM saMjvalanakaSAyanA udayajanya pratisevanArUpa pratisevanAvizeSathI ja, yathAkhyAtacAritranA virodhanI vyavasthiti hovAne kAraNe anAbhogathI thanArI dravyahiMsAnuM pratisevanArUpapaNuM hovA chatAM ane upazAMtamohavRttipaNuM hovA chatAM bAdhaka nathI=yathAkhyAtacAritranuM bAdhaka nathI, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke pratisevApadanA viSayanA vibhAgamAM anAbhogathI thanArI pratisevAnuM paNa parigaNana che. je kAraNathI Agama che - - - "daza prakAranI pratisevanA kahevAya che. te A pramANe - darpa, pramAda ane anAbhogamAM, AturamAM, ApattimAM, zaMkitamAM, sahasAtkAramAM, bhayathI, pradveSathI ane vimarzathI." (ThANAMgasUtra sUtra-733) te kAraNathI=pratisevApadanA vibhAgamAM anAbhogathI thanArI pratisevanAnI gaNanA che te kAraNathI, dravyahiMsAnuM pratisevanArUpapaNuM svIkAra karAye chate tene paNa=upazAMtamohavALA mahAtmAne paNa, pratisevIpaNuM thAya. ethI apratisevitvavyApya yathAkhyAtacAritra ane nigraMthapaNAnI tyAM=upazAMtamohamAM, pratyAzA kyAMthI hoya ? arthAt yathAkhyAtacAritra saMbhave nahIM. vaLI, upazAMtamohavALAne dravyavadharUpa pratiSiddhanuM pratisevana che, ema pUrvapakSI kahe che te ucita nathI te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - mohodayaviziSTa pratisevanapaNAthI utsUtrapravRttinuM hetupaNuM svIkArIne vItarAgamAM mohasattAjanma pratisevanAnuM AzrayaNa karAye chate durdhara ja=uddhAra na thaI zake tevA ja, apasiddhAMtAdi doSo prApta thAya; kema ke mohodayanI sattAjanya utsUtrapravRttinA hetu evI pratisevanAnA bhedanuM pravacanamAM kyAMya zravaNa nathI. UlaTuM kaSAyakuzIla Adi ane parihAravizuddhika Adi uparitana nigraMtha saMyamantrayanI apratisevitAnuM abhidhAna che=kathana che. mohodaya mAtra paNa pratisevanAno janaka nathI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-4pa ethI tenI sattAja =mohanI satAjanya, pratisevAnI vAta paNa durotsAhita ja che. ethI tenI usUtra-pravRttinA hetupaNAmAM mohodayaviziSTapaNuM taMtra che. e prakAre ahIM sUtranI saMmatinuM pradarzana ati asamaMjasa che. tethI pulAka-bakuza-pratisevanAkuzIlatrayavRtti apakRSTasaMgamasthAnaniyata saMjavalanakaSAyanA udayathI vyApya ja vyApAravizeSa pratisevanA rUpa svIkAravo joIe ane sAdhuono te ja=saMjavalana kaSAyanA udayathI javya vyApAravizeSa ja, gahaNIya che. "AthI ja vItarAga kAMIpaNa gahaNIya karatA nathI" ) enA dvArA teno atyaMta abhAva ja gahaNIya kRtyano atyaMta abhAva ja, vItarAgane pratipAdana karAya che, paraMtu dravyahiMsAno abhAva paNa pratipAdana karAto nathI e pramANe svIkAravuM joIe. In4pA bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe pUrvapakSIne kahyuM ke azakyaparihAravALI hiMsAne pUrvapakSI gaNIya svIkAre to upazAMtamohaguNasthAnakamAM yathAkhyAtacAritranA vilopanI prApti thAya. tyAM pUrvapakSI kahe che ke upazAMtamohavItarAgaguNasthAnakavALAne mohanI sattAnA hetubhUta kyAreka anAbhoganA sahakAranA vazathI gahaNIya evo jIvavadha thAya che. kema te jIvavadha gaNAya che ? tethI pUrvapakSI kahe che - hiMsAnI gartAnA parAyaNa lokane hiMsAmAM gahaNIyapaNuM pratyakSathI dekhAya che. Ama chatAM upazAMtavItarAgane gahaNIya evA jIvaghAtathI yathAkhyAtacAritrano lopa nathI; kema ke zAstraviruddha pravRttithI ja yathAkhyAtacAritrano lopa thAya che. ahIM prazna thAya ke gahaNIya evo jIvaghAta upazAMtavItarAgathI thato hoya to te usUtrapravRtti rUpa kema nathI ? tethI pUrvapakSI kahe che - pratiSiddhanA pratisevanamAtrathI usUtrapravRtti nathI arthAt gahaNIya evI je hiMsA zAstramAM pratiSiddha che, tenA sevanamAtrathI usUtrapravRtti nathI; paraMtu karmabaMdhanA kAraNabhUta evI kriyAnA hetu evA mohanIyakarmanA udayanA sahakArathI karAyelA pratiSiddhanA pratisevana vaDe usUtrapravRtti che. upazAMtamohaguNasthAnakavALAne mohanIyanA udaya sahakRta pratiSiddhanuM pratisevana nathI, tethI teonA yogathI thatI gaINIya evI paNa hiMsA usUtrapravRttirUpa nathI, mATe temane yathAkhyAtacAritrano bAdha nathI. kema upazAMtamohaguNasthAnakavALA jIvonI gahaNIya evI hiMsA AdinI pravRtti usUtrarUpa nathI ? tene sthApana karavA arthe pUrvapakSI yukti batAve che - upazAMtamohaguNasthAnakavALA munine mohanIyanA anudayathI janya evI IryApathikIkriyA hovAnA kAraNe gaNIya paNa hiMsA utsutrarUpa banatI nathI, tenuM kAraNa temanI IryApathikIkriyA te usUtrapravRttino bAdha kare che; kema ke usUtrapravRtti ane IryApathikIkriyA beyanuM sahaavasthAna nathI.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45 kema usUtrapravRttinI sAthe IryApathikIkriyA satAvasthAna nathI ? temAM pUrvapakSI Agamano pATha batAve che - bhagavatIsUtranA pAThamAM kahyuM che ke je mahAtmAnA krodha-mAna-mAyA-lobha viccheda pAmyA che teone IryApathikIkriyA hoya che, jeo utsutrane karatA hoya che teone sAMparAyikakriyA hoya che ane sAMparAyikakriyA utsutrarUpa ja che. AnAthI e prApta thAya ke kaSAyanA udayapUrvakanI kriyA karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI utsutrarUpa che ane kaSAyanA abhAvakAlIna je kriyA karAya che te kriyA IryApathikIkriyA che. ane tenAthI karmabaMdha thato nathI. mATe usUtrapravRtti nathI. A rIte Agamano pATha ApI pUrvapakSI potAnA kathanane spaSTa karatAM kahe che - kyAreka anAbhogathI gahaNIya evA jIvaghAtAdi thatA hoya to te jIvaghAtAdi zAstrasaMmata nahIM hovAthI usUtrapravRttirUpa hovA chatAM jeone bhAvathI IryApathikIkriyA che, tenAthI usUtrapravRtti pratibaMdhita thAya che ane yathAkhyAtacAritranI pratibaMdhaka mohanIyanA udayajanya sAMparAyikakriyA che. ethI e pramANe samyapha paryAlocana karAya chate upazAMtavItarAgane usUtrapravRtti nathI ane yathAkhyAtacAritranI hAni paNa nathI; kema ke kaSAyo upazAMta che. tethI teonA yogathI thatI jIvaghAtanI pravRtti usUtrarUpa banatI nathI ane cittamAM kaSAyono saMsarga nathI mATe yathAkhyAtacAritranI hAni nathI. A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karavA graMthakArazrI kahe che - jo dravyavadha gahaNIya hoya ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa hoya to upazAMtamohavALAne paNa yathAkhyAtacAritrano ane nigraMthapaNAnA vilopano prasaMga vArI zakAya tema nathI; kema ke bhagavatImAM kahevuM che ke parihAravizuddhacAritravALA, yathAkhyAtacAritravALA, kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtaka A pAMcane pratisevanA nathI, paraMtu apratisevanA che. mATe pUrvapakSI kahe che tema dravyathI jIvono vadha gahaNIya hoya ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa hoya to upazAMtamohavALA jIvone yathAkhyAtacAritrano paNa saMbhava nathI ane uparanA nigraMthacAritrano paNa saMbhava nathI; kema ke uparanA traNa cAritravALA nigraMthane kyAreya pratiSiddhanA pratisevananI pravRtti nathI. mATe upazAMtakaSAyavALAthI thatI azakyaparihArarUpa hiMsA gahaNIya nathI ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa nathI tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. vaLI, jema upazAMtamohavALA mahAtmAnA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che tema kevalInA yogathI paNa azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che tema svIkAravuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe che pratisevaka zabdano artha e che ke prati eTale saMyamane pratikULa evA saMjavalanakaSAyano udaya, ane sevaka eTale tenAthI je AcaraNa thAya tenuM sevana karanAra; Avo sAdhu pratisevaka kahevAya, e prakAre pratisevanAdvAramAM vyAkhyAna karAyuM che. tethI avizeSathI pratisevanA yathAkhyAtacAritranI virodhI che
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa ane anAbhogathI thanAra dravyahiMsArUpa pratiSiddhanuM pratisevana tevuM nathI, paraMtu vizeSa che; kema ke saMjvalanakaSAyanA udaya vagaranuM che. tethI upazAMtamohavALA mahAtmAonA yathAkhyAtacAritranuM bAdhaka nathI, ema pUrvapakSI kahe che, tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A kathana ucita nathI; kema ke pratisevA padathI anAbhogathI thanArI pratisevAnuM paNa grahaNa karAyela che tenI anAbhogathI paNa pratisevA karavAmAM Ave to yathAkhyAtacAritrano bAdha thAya. pratisevA padathI anAbhoganuM paNa grahaNa che te batAvavA mATe graMthakArazrI ThANAMgasUtrano pATha Ape daza prakAranI pratisevanA kahevAI che - darpathIkarAgAdinI AkuLatAthI, pramAdathI, anAbhogathI, AturathI=rogane kAraNe, Apattine kAraNe, zaMkitane kAraNe, sahasAtkArane kAraNe, bhayane kAraNe, dveSane kAraNe ke vimarzane kAraNe pratisevanA thAya che. mATe dravyahiMsAne pUrvapakSI pratisevanArUpa svIkAre to upazAMtamohavALAne paNa pratisavIpaNuM prApta thAya ane apratisevitvanI sAthe vyAptivALuM yathAkhyAtacAritra ane nigraMthapaNuM baMne upazAMtamohamAM saMbhave nahIM. tethI pUrvapakSIe svIkAravuM joIe ke bAhyathI thatI dravyahiMsAthI alpa paNa karmabaMdha thato nathI, paraMtu pramAdane vaza ayatanAnA pariNAmathI je hiMsA thAya che tenAthI ja karmabaMdha thAya che. karmabaMdhane anukULa evI je AcaraNA che te pratisevanA che jene upazAMtamohavALA, kSINamohavALA ke uparanA nigraMthabhAvamAM vartatA munio kyAreya karatA nathI. yogya nirIkSaNa karyA pachI paNa je hiMsAno parihAra zakya nathI tevI hiMsA ja apramatta evA paNa nigraMthothI, upazAMtamohavALAthI, kSaNamohavALAthI ane kevalIthI paNa thAya che. AvI hiMsA kyAreya gahaNIya nathI; paraMtu potAnI zakti hovA chatAM jIvarakSA mATe jeo yatna karatA nathI teonA yogathI thatI hiMsA ja gahaNIya che. AthI ja chaThThA guNasthAnakamAM rahelA muni paNa paDilehaNAdi kriyA pramAdavALI karatA hoya te kALe koI jIvanI hiMsA na thAya topaNa teonA pramAdarUpa bhAvane AzrayIne te paDilehaNanI kriyA gahaNIya che. vaLI pUrvapakSI mohanA udayathI viziSTa pratisevanAne usUtrapravRttino hetu svIkAre che ane upazAMtamohavItarAgamAM mohanI sattAjanya pratisevanA svIkAre che tema svIkAravAmAM apasiddhAMta Adi doSo prApta thAya che ema graMthakArazrI batAve che. graMthakArazrI kahe che ke mohanA udayajanya ane mohanI sattAjanya usUtrapravRttinA bhedo zAstramAM kyAMya saMbhaLAtA nathI, paraMtu kaSAyakuzIla Adi, parihAravizuddhi Adi ane uparitana nigraMtha saMyamatrayavALAne apratisevitvanuM kathana che. tethI mohanA udayathI ja pratisevanA thAya che, paraMtu mohanI sattAthI pratisevanA thAya che evuM kathana kyAMya zAstramAM upalabdha nathI. mATe pUrvapakSI mohasattAjanya ane mohanA udayajanya ema usUtrapravRttinA be vibhAga kare che te atyaMta asamaMjasa che.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-45, 46 pulAka, bakuza, ane pratisevanAkuzIla traNamAM vartatA apakRSTa saMyamasthAnanI sAthe niyata saMjavalanakaSAyano udaya vartato hovAthI teono vyApAravizeSa pratisevanArUpa svIkAravo joIe, sAdhuno Avo ja vyApAra gahaNIya che. tethI e prApta thAya ke jeo bhAvathI sAdhu hovA chatAM pulAka, bakuza ke pratisevanAkuzIla hovAne kAraNe jyAre pramAdane vaza nIcalA saMyamasthAnamAM varte che tyAre saMvalanakaSAyano udaya teone pramAda karAve che tethI pramAdayukta evI teonI pravRtti gaNAya che. vItarAgane pratiSiddhanuM pratisevana nathI, mATe teonA yogathI koI hiMsA thAya to paNa te gahaNIya nathI. vaLI, A kathananI puSTi mATe graMthakArazrI kahe che ke vItarAga koI gahaNIya pravRtti karatA nathI. A vacana dvArA vitarAgane gahaNIya pravRttino atyaMta abhAva batAvAyo che, paraMtu dravyahiMsAno paNa abhAva batAvAyo nathI. mATe vItarAganA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa koI hiMsA thAya to te gahaNIya nathI; kema ke temanA prayatnathI te jIvonA rakSaNano saMbhava nathI tethI ja te hiMsA thaI che. mATe teonI te pravRtti gahaNIya kahI zakAya nahIM. I4pA avataraNikA - etadeva sphuTIkurvanAha - avataraNikArya - Ane jakavItarAgane koI gahaNIya pravRtti nathI ane dravyahiMsAno abhAva paNa nathI ene ja. spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : akaraNaNiyamAvekkhaM eyaM bhaNiti apaDisevAe / itto jiNANa siddhI Na u davvavahassa paDiseho / / 46 / / chAyA - akaraNaNiyamApekSametadbhaNitamityapratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirna tu dravyavadhasya pratiSedhaH / / 46 / / anvayArtha: araLiyAvaraNaM akaraNaniyamanI apekSAvALuM pApanA nahIM karavAnA pariNAmanI apekSAvALuM, prayaMkaA, margaM=kahevAyuM che=upadezapadamAM kahevAyuM che, phlo=AnAthI, nir=jinone, apasevA siddhI=apratisevAnI siddhi che. 3=paraMtu, vyadaksa dravyavadhano, paDado pratiSedha =nathI. II46 'ti' zabda pAdapUrti arthe che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dharmaparIkSA nAga-2/gAthA-45 gAthArtha: akaraNaniyamanI apekSAvALuM-pApanA nahIM karavAnA pariNAmanI apekSAvALuM, A kahevAyuM che upadezapadamAM kahevAyuM che, AnAthI jinone pratisevAnI siddhi che paraMtu dravyavadhano pratiSedha nathI. ||4|| TIs: akaraNaNiyamAvekkhaM ti / etad 'vItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti' ityakaraNaniyamApekSaM bhaNitamupadezapade, tatra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamazca pApazarIrakAryaheturAjayakSmarogasthAnIyaH kSayopazamavizeSaH, sa ca granthibhedAdArabhyA''kSINamohaM pravarddhate, yathA yathA ca tatpravRddhistathA tathA pApapravRttyapakarSa iti kSINamohe mohakSayarUpasyAkaraNaniyamasyAtyantotkarSasya siddhau pApapravRtteratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhyatIti sUtrasandarbheNaiva tatra (upadezapade) sphuTaM pratIyate / tathAhi - "pAve akaraNaNiyamo pAyaM paratannivittikaraNAo / Neo ya gaMThibhee bhujjo tayakaraNarUvo u / / 695 / / " kiyadantare ca - "desaviraiguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sabbhAvo / savvaviraiguNaThANe visiTThatarao imo hoi / / 729 / / jaM so pahANatarao Asayabheo ao ya eso tti / ettocciya seDhIe Neo savvattha vI eso / / 730 / / etto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / tA tattaggaikhavaNAikappamo esa viNNeo / / 731 / / " tti / tathA ceto vacanAdapratisevAyA jinAnAM siddhiH, pratiSevArUpapApasyaiva pravRtteH pUrvaguNasthAneSvapakarSatAratamyAjjinAnAM tadatyantApakarSasaMbhavAd, na tu dravyavadhasya pratiSedhaH, tasyApakarSatAratamyA'darzanAd, na hi samyagdRSTidezaviratyAdiyogAjjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarSabhedo dRzyate yena jineSu tadatyantAbhAvaH siddhyed, abhyaMtarapApapratiSevaNe tu pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzyata iti kevalini tadatyaMtAbhAvasiddhiranAbAdhaiveti // 46 // TImArtha :___etad ..... veti / 'akaraNaNiyamAvekkhaM' pratI cha. sI pIta|Ets ya 42tA nathI' me,
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46 171 akaraNaniyamanI apekSAvALuM vItarAga koI pApa karatA nathI e prakAranA pApanA akaraNaniyamanI apekSAvALuM, upadezapadamAM kahevAyuM che; kema ke tyAM upadezapadamAM teno ja=pApanA akaraNaniyamano ja, adhikAra che. akaraNaniyama zuM che ? te spaSTa kare che - ane akaraNaniyama pApazarIranI kRzatAno hetu evA kSayarogasthAnIya kSayopazamavizeSa che. ane te pApaakaraNaniyama, graMthibhedathI mAMDIne kSINamoha sudhI pravardhamAna pAme che. ane jema jema tenI pravRddhi thAya che-pApaakaraNaniyamanI pravRddhi thAya che, tema tema pApapravRttino apakarSa thAya che ane kSINamohamAM mokSayarUpa akaraNaniyamanA atyaMta utkarSanI siddhi hote chate pApapravRttino atyaMta apakarSa che. ethI tyAM-kSINamohaguNasthAnakamAM, pApapravRttino atyaMta abhAva siddha thAya che, e prakAre sUtra saMdarbhathI ja tyAMsupadezapadamAM, spaSTa prApti thAya che. te A pramANe "pApanA viSayamAM akaraNaniyama prAyaH paraHbIjA yogya jIvone, tenA nivRttikaraNathI pApanI nivRttinA karaNathI, jANavuM. ane graMthibheda thaye chate pharI tenA akaraNarUpa jANavo." (upadezapada gAthA-695) ane keTalAka aMtaramAMaupadezapadanI pUrvanI gAthAnI sAthe keTalAka aMtaramAM, kahyuM che te batAve che - dezavirati guNasthAnakamAM akaraNaniyamano ja sadbhAva che ane sarvaviratiguNasthAnakamAM A=pApanA akaraNano niyama, viziSTatara thAya che. je kAraNathI te=sarvavirati, lakSaNa pradhAnatara Azaya bheda che. AnAthI ja=pariNAma vizeSathI ja, A che akaraNaniyama pradhAnatara che. AthI ja zreNImAM=kSapakazreNImAM, sarvatra paNa A pApamukaraNaniyama, jANavo. vaLI AthI ja vItarAga kAMIpaNa gahaNIya karatA nathI tethI tad tad gatinA kSapaNAdinA vikalpavALo A=pApAkaraNaniyama, jANavo. (upadezapada gAthA-729-30-31) tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane te rIte=upadezapadanA vacanathI kahyuM te rIte, A vacanathI upadezapadanA vacanathI, jinone apratisevAnI siddhi che; kema ke pUrva guNasthAnakomAM pratisevArUpa pApanI pravRttinA apakarSanuM tAratamya hovAthI jinone tenA atyaMta apakarSano saMbhava che. paraMtu dravyavadhano pratiSedha nathI=jinone dravyavadha na hoya evo niyama nathI; kema ke tenA apakarSanA tAratamyanuM adarzana che. kema dravyavadhanA apakarSanA tAratamyanuM adarzana che ? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - samyagdaSTi, dezavirati AdinA yogothI thanArI dravyahiMsAmAM apakarSano bheda dekhAto nathI ja jenAthI jinomAM teno atyaMta abhAva siddha thAya. vaLI, atyaMtara pApanA pratisevanamAM pratiguNasthAnaka mahAna ja bheda dekhAya che tethI kevalImAM tenA atyaMta abhAvanI siddhi avAbAdhavALI tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II46
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46 bhAvArtha - upadezapadamAM kahyuM che ke "vItarAga koI gaNIya pravRtti karatA nathI." A prakAranuM upadezapadanuM vacana pApanA akaraNaniyamanI apekSAe che; kema ke upadezapadamAM te sthAnamAM pApaakaraNaniyamano ja adhikAra cAle che. tethI e phalita thAya ke vItarAga gahaNIya evuM koI pApa karatA nathI. mATe pUrvapakSI kahe che ke upazAMtamohavALA vitarAgane mohanIyanI sattAnA kAraNe gahaNIya evo jIvavadha hoya che te vacana yukta nathI. ahI prazna thAya ke pApaakaraNaniyama zuM che? tethI graMthakArazrI pApaakaraNaniyamanuM svarUpa spaSTa kare "AtmAmAM vartatA pAparUpa zarIrane kRza karavAnuM kAraNa evA kSayaroga jevo kSayopazamavizeSa, te pApanA akaraNano niyama che." tethI e prApta thAya ke je jIvomAM evo kSayopazamabhAva pragaTelo che ke je kSayopazamabhAvanA kAraNe pApane karAvanAra kaSAyonI pariNati satata kSINa thaI rahI che tethI teonA AtmAmAM je pUrvanAM baMdhAyelAM pApo che te pAparUpe zarIra satata kSaNa-kSINatara thaI rahyuM che. jema kSayarogamAM saMsArI jIvonuM zarIra satata kSINa thAya che tema jeomAM viveka pragaTelo che tevA vivekavALA jIvono kSayopazamavizeSa satata pApano nAza kare che. ahIM kSayopazamavizeSa kahevAthI jeo mAtra bAhyakriyAo kare che ane bAhya AraMbha-samAraMbhano tyAga kare che temAM paNa pApanI nivRttino pariNAma che topaNa te kSayopazamavizeSajanya nathI. ethI mAtra bAhya pApanI nivRtti karIne teo saMtoSa pAme che, paraMtu pApanA mULano nAza kare te prakArano kSayopazamavizeSa nathI. jeomAM vivekadRSTi pragaTelI che temAM te prakArano kSayopazamavizeSa che jethI teo mAtra pApanI viratinI bAhyakriyA karIne saMtoSa mAnanArA nathI. paraMtu AtmAmAM vartatA pAparUpa zarIrano sarvathA nAza thAya tevA vivekapUrvakanA ucita anuSThAna karavAnA pariNAmavALA che. teono tevo vivekavALA anuSThAna karavAno je pariNAma che te kSayopazamavizeSa che. AvA kSayopazamavizeSarU5 pApanA akaraNano niyama graMthibhedathI mAMDIne kSINamohaguNasthAnaka sudhI satata pravardhamAna thAya che; kema ke graMthibheda pragaTyA pachI je viveka prApta thayo che te satata bhagavAnanA vacananA rahasyane jANavA mATe yatna karAvIne adhika-adhika vivekanuM kAraNa bane che ane kSaNamohaguNasthAnakamAM pApanA akaraNano niyama kSAyikabhAvarUpe pragaTa thAya che. tethI e prApta thAya ke je je prakAre pApanA akaraNaniyamanI pravRddhi thAya che te te prakAre pApanI pravRttino apakarSa thAya che AthI ja samyagdaSTi jIva anaMtAnubaMdhI kaSAyonA vigamana pachI jema jema vizeSa-vizeSa prakAranA kaSAyonA vigamana dvArA pApaakaraNaniyamanA prakarSavALA bane che tema tema tenAmAM
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46 173 pApa pravRttino apakarSa thato jAya che=kaSAyanI pariNatirUpa pApapravRttino apakarSa thato jAya che. kSaNamohaguNasthAnakamAM mohano saMpUrNa kSaya thayelo hovAthI pApAkaraNaniyamano atyaMta utkarSa siddha thAya che. tethI e phalita thAya ke cittamAM vartatI kaSAyanI pariNati ja pApanA karaNarUpa che. samyagdaSTi jIva satata zAstravacanathI bhAvita thaIne kaSAyanI pariNatine kSINa-kSINatara kare che ane kSINamohaguNasthAnakamAM saMpUrNa kaSAyano abhAva che tethI kaSAyanA abhAvarUpa pApapravRttino atyaMta abhAva kSINamohaguNasthAnakamAM siddha thAya che. A kathanane ja graMthakArazrI upadezapadanA vacanathI spaSTa kare che. tenAthI e prApta thAya ke jinone apratisevanAnI siddhi che; kema ke kaSAyanA pariNAma svarUpa ja pApanI pratisevanA che ane jinone kaSAyanI pariNati nahIM hovAthI pAparUpa pratisevanA nathI. paraMtu upadezapadanA vacanamAM jinone dravyavadhano pratiSedha karAyo nathI teonA yogathI dravyahiMsA na thAya te pramANe kahevAyuM nathI. kema dravyavadhano pratiSedha karAyo nathI ? tethI kahe che - dravyavadhamAM apakarSarUpa tAratamya nathI. Azaya e che ke samyagdaSTi Adi jIvomAM viveka pragaTe che tenA kAraNe kaSAyono apakarSa thAya che tethI teonA kaSAyomAM apakarSanI parAkASThA dvArA sarvathA kaSAyonA abhAvanI prApti thAya che te rIte samyagdaSTi Adi jIvonA vivekathI dravyavadhamAM apakarSanuM darzana thatuM nathI, paraMtu kaSAyonA ja apakarSanuM darzana thAya che. mATe vivekanA prakarSathI kaSAyono atyaMta abhAva prApta thAya che, paraMtu dravyahiMsAno atyaMta abhAva prApta thato nathI. vaLI, atyaMtara pApanA pratisevananA viSayamAM dareka guNasthAnakamAM mahAna bheda dekhAya che tethI kevalIne tenA atyaMta abhAvanI siddhi saMgata thAya che. Azaya e che ke kaSAyanI vRddhithI ja atyaMtara pApanuM pratisevana thAya che ane kaSAyonA tirodhAnathI ja atyaMtara pApanuM pratisevana alpa-alpatara thAya che. cothA guNasthAnakamAM atyaMtara pAparUpa anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM vigamana thAya che tethI teTalA aMzamAM pApanA akaraNaniyamanI prApti thAya che. vaLI, pAMcamA guNasthAnakamAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM ane apratyAkhyAnIyakaSAyanuM vigamana thAya che tethI teTalA aMzamAM atyaMtara pApanI pratisevanA adhika nivartana pAme che. vaLI sarvavirati guNasthAnakamAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM, apratyAkhyAnIyakaSAyanuM ane pratyAkhyAnIyakaSAyanuM vigamana thAya che, tethI teTalA aMzamAM adhika atyaMtara pApanA pratisevananI nivRtti thAya che. upara-uparanA guNasthAnakamAM saMjvalanakaSAya paNa kSaNa-kSINatara thatA jAya che. tethI jeTalA jeTalA aMzamAM saMjvalanakaSAya kSaNa-kSINatara thAya che teTalA teTalA aMzamAM atyaMtara pApanI pratisevanA adhika-adhika nivartana pAme che. kevalIne saMjvalanakaSAyano paNa sarvathA abhAva hovAthI atyaMtara pApanA pratisevanano atyaMta abhAva siddha thAya che. vivekadRSTinI taratamatAne lIdhe bhAvahiMsAmAM taratamatA prApta thatI hovA chatAM dravyahiMsAmAM kyAMya
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46 taratamatA prApta thatI nathI. AthI ja gADha mithyAtvanA udayavALA sUkSma ekendriyathI koI paNa jIvanI dravyahiMsA thatI nathI ane atyaMta saMveganA pariNAmavALA susAdhu, yatanApUrvaka nadI UtaratA hoya tyAre paNa pANInA jIvonI dravyahiMsA prApta thAya che. mATe guNasthAnakanI vRddhimAM karAyelA yatnathI bhAvahiMsArUpa kaSAyonI ja adhika-adhika hAni thAya che, dravyahiMsAnI adhika-adhika hAni thatI nathI. AthI ja kevalInA yogathI hiMsAno saMbhava che, paraMtu kevalIne kyAreya atyaMtara pApanA pratisevanarUpa kaSAyano udaya saMbhavato nathI. upadezapadanI gAthA-995mAM kahyuM che ke pApano akaraNaniyama prAyaH anyanA pApanI nivRttinA karaNathI jANavo ane graMthibheda thaye chate pharI te pApanA akaraNarUpa jANavo. AnAthI e prApta thAya ke je jIvo vivekapUrvakanI jeTalI ucita pravRtti kare che temAM teTalA aMzamAM kaSAyonI alpatA hovAne kAraNe teomAM teTalA aMzamAM pApanA akaraNano niyama che. AvA jIvo potAnI uttama prakRtine kAraNe parane paNa tenI nivRtti karavAmAM nimittakAraNa bane che. kvacit upadeza dvArA nimittakAraNa bane che to kvacit upadeza vagara paNa teonI te prakAranA kaSAyanI alpatA sahacarita ucita pravRtti dvArA anya jIvone paNa tevI pravRtti pratye pakSapAta karAvavA dvArA paranA pApanA karaNanI nivRttinuM kAraNa bane che. tenAthI pApamukaraNaniyama te jIvamAM pragaTa thayo che tema nirNaya thAya che. graMthibheda karyA pachI te jIva pharI tevuM utkRSTa pApa karato nathI AthI ja graMthibheda pUrve jevA utkRSTa pApa karavAnI pariNati hatI tevI graMthibheda karyA pachI te jIva mithyAtva pAme topaNa pUrva jevo utkRSTa saMkleza karato nathI. mATe graMthibheda pachI jIvane te prakAranA pApanA akaraNaniyamanI prApti thAya che. vaLI, upadezapadanI gAthA-729mAM kahyuM che ke dezavirati guNasthAnakamAM A akaraNaniyamano sadbhAva thAya che ane sarvavirati guNasthAnakamAM te viziSTatara thAya che. tethI e prApta thAya ke viratinA pariNAmane AzrayIne apratyAkhyAnIyakaSAyanA kSayopazamajanya pApanA akaraNano niyama dezavirati guNasthAnakamAM zarU thAya che ane sarvavirati guNasthAnakamAM pratyAkhyAnIyakaSAyano kSayopazama thavAthI viziSTatara pApano akaraNaniyama thAya che. tethI e phalita thAya che ke aMtaraMga kaSAyanI alpatAkRta je pApano akaraNaniyama pAMcamA guNasthAnakano che tenA karatAM chaThThA guNasthAnakamAM kaSAyanI adhika alpatAta pApano akaraNaniyama che, paraMtu bAhyahiMsAnA bhedane AzrayIne nathI; kema ke dezaviratidhara zrAvaka kyAreka koI prakAranI bAhya pravRtti na kare tyAre tenI pravRttithI bAhya koI hiMsAnI prApti thatI nathI, jyAre zrAvaka karatAM adhika pApaakaraNaniyamavALA muni yatanApUrvaka nadI UtaratA hoya tyAre teonA prayatnathI spaSTa jalAdinA jIvonI virAdhanA thAya che; chatAM dezavirativALA zrAvaka karatAM pApa akaraNano viziSTatara niyama sarvavirativALA munine che, je bAhyahiMsAne AzrayIne nathI. jo bAhyahiMsAne AzrayIne pApamukaraNaniyamane svIkAravAmAM Ave to sAdhunA yogathI hiMsA thatI hoya ane zrAvakanA yogathI hiMsA thatI na hoya te sthAnamAM sAdhu karatAM zrAvakamAM adhikatara pApAkaraNaniyama che, tema mAnavAno prasaMga Ave.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-46, 47 175 vaLI, upadezapadanI gAthA-730mAM kahyuM ke "je kAraNathI sarvavirati lakSaNarUpa pApAkaraNaniyama pradhAnatara Azayabheda che'. tethI e prApta thAya ke zrAvakanA pApaakaraNaniyama karatAM sAdhunA pApaakaraNaniyamano pariNAma ati prazasta evo AzayavizeSa che. A pariNAmavizeSa ja pApano akaraNaniyama che. AthI ja kSapakazreNImAM A pApano akaraNaniyama sarvathA jANavo arthAt kSapakazreNImAM caDelA mahAtmA pApanA pariNAmarUpa kaSAyono atyaMta uccheda karavA prayatna kare che. tethI je je kaSAyonA je je aMzathI ucchedo thAya che te te aMzathI te te ucchedo kAyama mATe te kaSAyanI aprAptinuM kAraNa bane che. mATe kSapakazreNImAM pApano akaraNaniyama sarva aMzathI che. vaLI upadezapadanI gAthA-731mAM kahyuM ke AthI ja vItarAga koI gahaNIya pravRtti karatA nathI. ethI temane tad tad gatinA kSapaNAdi vikalpavALo A akaraNaniyama che. tethI e prApta thAya ke gahaNIya evA kaSAyanA udayathI ja te te gatinI prApti thAya che ane vItarAga gahaNIya evA kaSAyone sarvathA karatA nathI, tethI navA janmanI prApti rUpa gationA vicchedana karanAro temano akaraNaniyama che. IkA avataraNikA - nanvevaM vItarAgapadenopazAntamoho'pi (upadezapada)vRttikRtA kathaM na gRhItaH ? tasyApyapratiSevitvAd ityAzaGkAyAmAha - avataraNikArya : A rIte-gAthA-46mAM sthApana karyuM ke vItarAgane pApano akaraNaniyama pUrNa svarUpe hoya che e rIte, vItarAgaparathI upazAMtamohavALA paNa upadezapadanA vRttikAra vaDe kema grahaNa karAyA nathI ? upadezapadanI gAthA-731mAM vItarAgaparathI kSINamodAdi guNasthAnakavALA vItarAgane grahaNa karela che paraMtu uparAMta mohavALA paNa vItarAgane upadezapadanA vRttikAra vaDe kema grahaNa karAyA nathI ? temanuM paNa apratisevIpaNuM cheaupazAMtavItarAganuM paNa pApanuM apratisavIpaNuM che, e prakAranI AzaMkAmAM kahe che - gAthA : pariNiTThiyavayaNamiNaM jaM eso hoi khINamohaMmi / uvasamaseDhIe puNa eso pariNiDhio Na have / / 47 / / chAyA : pariniSThitavacanamidaM yadeSo bhavati kSINamohe / upazamazreNyAM punareSa pariniSThito na bhavet / / 47 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-47 anvayArtha : =AaupadezapadanuM vacana, pariphiyavathai=paritiSThita vacana che. paMkaje kAraNathI, A= akaraNaniyama, vImo kSINamohamAM, do thAya che paritiSThita evo akaraNaliyama kSINamohamAM thAya che. puv=vaLI, vasamaDhI upazamazreNImAM, so=AakaraNaniyama, parimo paritiSThita, - have thato nathI. II47thA gAthArtha - AaupadezapadanuM vacana pariniSThita vacana che. je kAraNathI A=akaraNaniyama, kSINamohamAM thAya che pariniSThita evo akaraNaniyama kSINamohamAM thAya che. vaLI upazamazreNImAM A=akaraNaniyama, pariniSThita thato nathI. ll47nA. TIkA - pariNiTThiyavayaNamiNaM ti / pariniSThitavacanaM saMpUrNaphalavacanametad yadeSo'karaNaniyamaH kSINamohe bhavatIti, upazamazreNyAM tvayamakaraNaniyamaH pariniSThito na bhavet, tasyAH pratipAtasya niyamAt tatrAkaraNaniyamavaiziSTyAsiddheH, pariniSThitaviziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdivItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhAvaH pariniSThitA'pratiSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAyakuzIlAdevizeSo'pratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIyamAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvopalakSaNamiti smarttavyam / / 47 / / TIkArya : piiSThitavayanaM ... mam | 'rijidiyavALamAM ti' pratIka che. paritiSThita vacana=saMpUrNa phaLane batAvanAruM vacana, A cheaupadezapadanI vRttikAranuM che. je kAraNathI kSINamohamAM A akaraNaniyama, thAya che=paritiSThita thAya che. vaLI upazamazreNImAM akaraNaniyama paritiSThita thato nathI; kema ke tenA=upazamazreNInA, pratipAtano niyama hovAthI tyAMaupazamazreNImAM, akaraNaniyamanA vaiziyanI asiddhi che. paritiSThita viziSTa akaraNaniyamanA adhikArathI ja kSINamohadi vItarAga vRttikAra vaDe=upadezapadanA vRttikAra vaDe, vivakSA karAyela che, ethI koIpaNa doSa nathI arthAt vItarAga koI gahaNIya pravRtti karatA nathI e kathanamAM vItarAga zabdathI upazAMta vItarAgatuM vatikAre grahaNa na karyuM tenAthI koI doSanI prApti nathI. ane paritiSThita apratisevitvanuM phaLabhAgipaNuM hovAthI ja kSINamohavItarAgano kaSAyakuzIla Adi sAdhuothI vizeSa che athavA bhagavAnanuM kahevAtuM apratisevIpaNuM kSINamohavALA vItarAga bhagavAnanuM kahevAtuM apratisevIpaNuM, apakRSNamANa sakala pApanA abhAvatuM upalakSaNa che e pramANe jANavuM. In47nA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-47, 48 177 bhAvArtha : pUrvapakSI upazAMtamohaguNasthAnakamAM mohanI sattA hovAne kAraNe dravyavadha svIkAre che ane bAramA Adi guNasthAnakamAM mohanI sattAno abhAva hovAthI dravyahiMsAno sarvathA abhAva svIkAre che. tethI kevalInA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa hiMsA saMbhave nahIM tema sthApana kare che. tenI puSTi karavA arthe te kahe che ke upadezapada gAthA-731nI TIkAmAM upadezapadanA TIkAkArazrI vaDe vItarAga zabdathI kSaNamohAdivALAne ja grahaNa karela che, upazAMtamohavALAne grahaNa karela nathI. tethI nakkI thAya che ke kSINamohavALAne ja dravyahiMsA ane bhAvahiMsA je grahaNIya che teno sarvathA abhAva che. upazAMtamohavALAne kaSAyonA udayano abhAva hovAthI bhAvahiMsAno abhAva hovA chatAM mohanIyanI sattAne kAraNe gahaNIya evI dravyahiMsA che. AthI ja upadezapadanA vRttikAre vItarAga zabdathI kSINamodAdi ja grahaNa karela che. upadezapadanA TIkAkArazrIe gAthA-731mAM upazAMtamohavItarAgane kema grahaNa karela nathI ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - upadezapadanA vRttikAranuM vacana pariniSThita vacana che. kSINamohavALA vItarAga pApa akaraNaniyamanI pariniSThAne pAmelA che, tethI teone have pachI kyAreya paNa kaSAyanA udayakRta pApakaraNanI prApti thaze nahIM. jyAre upazamazreNImAM rahelA mahAtmAne kaSAyanA udayano sarvathA abhAva hovA chatAM kaSAyanA kAluSyane nahIM karavArUpa pApaakaraNanI pariniSThA nathI. tethI ja upazamazreNIthI pAta pAmyA pachI teone avazya kaSAyano udaya thAya che ane kaSAyanA udayane kAraNe ja teo nIcenA guNasthAnakamAM apakarSane pAme che. mATe upadezapadanI gAthA-731mAM vItarAgapadathI upazAMtamohavItarAgane grahaNa karela nathI emAM koI doSa nathI. TIkAkArazrIe vItarAga zabdathI upazAMtamohavALAne grahaNa karyA nathI tenA baLathI e siddha thatuM nathI ke mohanI sattAne kAraNe teone dravyahiMsA che ane vItarAga zabdathI kSINamohavALAne grahaNa karyA che mATe teone dravyahiMsA nathI tema paNa siddha thatuM nathI, paraMtu kSINamolavALA pApane karavAno tyAga karyA pachI pharI kyAreya pApa karavAnA nathI ane upazAMtamohavALAne upazamazreNIkAle sarvathA pApathI virAma thavA chatAM je je aMzathI jeTalo kaSAyano udaya thaze teTalA pApanA karaNanI prApti thaze. AthI ja upazAMtamohavALA zreNIthI pAta pAmIne nigodamAM jAya to sarva prakAranAM pAponA karaNanI prApti thAya che, anuttaravimAnamAM jAya to anaMtAnubaMdhI kaSAyane choDIne anya kaSAyanA udayarUpa pApakaraNanI prApti thAya che ane cAritranA guNasthAnakamAM avasthita rahe to saMjvalananA udayakRta pApakaraNanI prApti thAya che. I4LI. avataraNikA : nanu vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karoti' iti vacanAd garhaNIyapApAbhAvaH kSINamohasya siddhyati, garhaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva, tasya gardAparAyaNajanasya pratyakSatvAd iti dravyAzravAbhAvastatra siddha
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-48 178 eva, ata eva kSINamohasya kadAcidanAbhogamAtrajanyasaMbhAvanArUDhAzravacchAyArUpadoSasaMbhave'pi na kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chadyasthajJAnAgocaratvenA'garhaNIyatvAd, garhaNIyadravyAzravA'bhAvAdeva tatra vItarAgatvAhAne : - ityAzaGkAyAmAha avataraNikArya : 'nanu'thI zaMkA kare che 'vItarAga garhaNIya pApa karatA nathI' e vacanathI garhaNIya pApano abhAva kSINamohane siddha thAya che. ane garhaNIya pApa dravyAzrava ja che; kema ke tenuM=dravyahiMsAnuM, garbhAparAyaNa lokane pratyakSapaNuM che=A dravyahiMsA garhaNIya che e pramANe pratyakSathI dekhAya che, ethI dravyAzravano abhAva tyAM=vItarAgamAM, siddha ja che. AthI ja kSINamohavALAne kyAreka anAbhogamAtrajanya saMbhAvanAArUDhaAzravanI chAyArUpa doSano saMbhava hovA chatAM paNa kSati nathI; kema ke adhyavasAyarUpa evA tenuM=anAbhoganuM, chadmasthanA jJAnanA agocarapaNAne kAraNe agarhaNIyapaNuM che. kema kSINamohavALAne kyAreka anAbhogamAtrajanya saMbhAvanAArUDhaAzravanI chAyArUpa doSa hoya che, paraMtu dravyAzravarUpa hiMsA hotI nathI ? temAM pUrvapakSI hetu kahe che - garhaNIya evA dravyAzravanA abhAvathI ja tyAM=kSINamohamAM, vItarAgatvanI ahAni che, e prakAranI pUrvapakSInI AzaMkAmAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha: 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che ke 'vItarAga garhaNIya pApa karatA nathI' e vacanathI kSINamohavALA mahAtmAne garhaNIya pApano abhAva siddha thAya che. anya jIvonI hiMsArUpa dravyAzrava garhaNIya pApa ja che; kema ke pApanI garha karavAmAM parAyaNa lokone bAhya jIvonI thatI hiMsA garha karavA yogya svarUpe pratyakSathI dekhAya che. ethI kSINamoha nAmanA bAramA guNasthAnakavALA mahAtmAne dravyAzravano abhAva ja siddha thAya che arthAt temanA yogone AzrayIne koI jIvonI hiMsA thatI ja nathI, tema mAnavuM joIe. vaLI potAnA kathananI puSTi arthe pUrvapakSI kahe che bAramA kSINamohaguNasthAnakavALA mahAtmAne kevalajJAna thayuM nathI tyAM sudhI anAbhogamAtrajanya saMbhAvanAsvarUpa dravyahiMsAnI chAyArUpa doSa saMbhave, paraMtu temanA yogane AzrayIne koI jIvanI hiMsA saMbhave nahIM tema svIkAravAmAM koI kSati nathI; kema ke bAhyahiMsA teonA yogathI na thatI hoya ane anAbhogarUpa kAMIka ajJAnano adhyavasAya bAramA guNasthAnake vidyamAna hoya te chadmasthanA jJAnano viSaya nahIM thato hovAthI garhaNIya banato nathI. paraMtu temanA yogathI bAhyahiMsA thAya te ja garhaNIya bane che. vaLI potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 dharmaparIkSA lAga-2 | gAthA-48 gahaNIya evI dravyahiMsArUpa dravyAzravanA abhAvane kAraNe ja kSINamohavALA mahAtmAmAM vItarAgatvanI ahAni che. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAmAM graMthakArazrI uttara Ape che - gAthA : davvAsavassa vigamo garahAvisayassa jai tahiM iTTho / tA bhAvagayaM pAvaM paDivannaM atthao hoi / / 48 / / chAyA: dravyAzravasya vigamo gardAviSayasya yadi tatreSTaH / tato bhAvagataM pApaM pratipannamarthato bhavati / / 48 / / manvayArtha : jai=o, tahi-tyAM=pAramA gurAsthAnamai, garahAvisayassa davvAsavassa Lal viSayabhUta dravyAzraya, vigamo vigamana, iTThoTa cha, tAto, bhAvagayaM pAvabhAvAta pA5sayatamai s$ se pramANe sanAmogamAtraya saMbhAvanA35 sAzravanI chAyA35oSasva35 lAvagata pApa, atthao arthathI, paDivanaM svIyej, hoi=thAya cha=pUrvapakSI dvArA svIyej thAya che. // 48 // gAthArtha: jo tyAM bAramA guNasthAnakamAM, gahanA viSayabhUta dravyAzravanuM vigamana ISTa che to bhAvagata pApa avataraNikAmAM kahyuM e pramANe anAbhogamAtrajanya saMbhAvanArUpa AzravanI chAyArUpa doSasvarUpa bhAvagata pApa, arthathI svIkArAyeluM thAya che=pUrvapakSI dvArA svIkArAyeluM thAya cha. ||4|| TIs: davvAsavassatti / garhAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi, tahIti tatra kSINamohe iSTo'bhimato bhavatastarhi arthato'rthApattyA bhAvagataM pApaM tatra pratipannaM bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinnaM prati tvanmate mohanIyakarmaNo hetutvAttanivRttau garhaNIyapApanivRttAvapyagarhaNIyabhAvarUpapApAnivRtteH, agarhaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAttanivRttau kevalinastanivRttiH, kSINamohasya tvAzravacchAyArUpamagarhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSaH iti cet ? na, abhyantarapApamAtrasya garhAparAyaNajanA'pratyakSatvena tvanmate'garhaNIyatvAt tatsAmAnye'nAbhogasya hetutvAbhAvAt / mohA'janyA'garhaNIyapApe'nAbhogasyAnyatra ca tatra mohasya hetutvAnna doSaH iti cet ? na, garhaNIyapApahetormohasyAgarhaNIyapApahetutvAbhAvAd, anyathA tajjanyagarhaNIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na kiJcidetat / / 48 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-48 TIkArya : gviSayasya ..viSyivetan'trAsavatti' pratIka che. gahanA viSayarUpa dravyAzravanuM vigamana jo tyAM=kSINamohaguNasthAnakamAM, tane pUrvapakSIne, ISTa hoyaabhimata hoya, to arthathI arthApatithI, bhAvagata pApa tyAM=kSINamohaguNasthAnakamAM, svIkArAyeluM thAya che, kema ke gahaNIya 'pApatrIvajIitra' pratye tArA mate mohanIya karmanuM hetupaNuM hovAthI tenI nivRttimAM mohanIyakarmanI nivRttimAM, gahaNIya pApanI nivRtti hovA chatAM paNa agahaNIya bhAvarUpa pApanI anivRtti che=anAbhogatA adhyavasAyarUpa agahaNIya evA bhAvapApanI anivRtti che. agahaNIya pApamAM paNa anAbhoganuM hetupaNuM hovAthI tenI nivRttimAM=anAbhoganI nivRttimAM, kevalIne tenI=anAbhogathI thatA agaINIya pApanI, nivRtti che. vaLI kSINamohane AzravanI chAyArUpa agahaNIya pApa svIkArAya ja che ethI doSa nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe, to graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A kathana barobara nathI; kema ke atyaMtara pApamAtranuM gahaparAyaNa janane apratyakSapaNuM hovAthI tArA matamAM agahaNIyapaNuM hovAthI tenA sAmAnyamAM agahaNIya evA atyaMtara pApasAmAnyamAM, anAbhoganA hetutvano abhAva che. ahIM pUrvapakSI kahe ke mohaajanya agahaNIya pApamAM anAbhoganuM hetupaNuM hovAthI ane anyatra temAM=agahaNIyapApamAM, moha, hetupaNuM hovAthI doSa nathI=atyaMtara pApa sAmAnyamAM anAbhoganuM ahetutva che ema je graMthakArazrIe kahyuM te rUpa doSa nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke gahaNIyapApanA hetu evA mohano agahaNIya pApanA hetutvano abhAva che. atyathA tarjanca gahaNIya-agahaNIya ubhaya svabhAva eka pApano prasaMga che ethI A=kevalIne azakyaparihArarUpa hiMsA nathI e, artha vagaranuM che. 48. bhAvArtha - pUrvapakSI agiyAramA guNasthAnakamAM mohanIyakarmanI sattAjanya dravyAzrava svIkAre che ane tenA pUrve mohanA udayajanya bhAvAzrava svIkAre che. tethI tenA mate bAramA guNasthAnake mohanI sattA nahIM hovAthI dravyAzrava paNa nathI ane bhAvAzrava paNa nathI, chatAM tyAM kevalajJAna nahIM hovAthI kyAreka anAbhogamAtrajanya saMbhAvanAArUDhaAzravanI chAyArUpa doSano saMbhava pUrvapakSI svIkAre che. kevalImAM ajJAna nahIM hovAthI temane te doSano paNa abhAva che, tema pUrvapakSI svIkAre che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - avataraNikAmAM kahyuM e rIte pUrvapakSI bAramA guNasthAnakamAM gahanA viSayarUpa dravyAzravano abhAva svIkAre ane kevalajJAna nahIM hovAnA kAraNe anAbhogamAtrajanya saMbhAvanArUDha AzravanI chAyArUpa doSa
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-48 181 svIkAre to kSINamohaguNasthAnakamAM arthathI bhAvagata pApa svIkArAyeluM thAya che. arthAt lokone gahano viSaya bane tevI bAhyahiMsAno abhAva bAramA guNasthAnakamAM hovA chatAM ajJAnane kAraNe anAbhogajanya bhAvagata pApa bAramA guNasthAnakamAM che. te prakAre pUrvapakSI dvArA svIkArAyeluM thAya che; kema ke lokamAM garhaNIya evI bAhyahiMsArUpa pApa pratye pUrvapakSInA mate mohanIyakarma hetu che ane bAramA guNasthAnakamAM mohanIyano abhAva hovAthI lokamAM garhAno viSaya thAya tevA bAhya pApanI nivRtti mohanA abhAvanA kA2Ne bAramA guNasthAnakamAM che topaNa anAbhogarUpa jIvanA malina adhyavasAya svarUpa agarhaNIya bhAvarUpa pApa bAramA guNasthAnakamAM che. tethI ja anAbhogamAtrajanya saMbhAvanArUDhaAzravanI chAyArUpa doSa bAramA guNasthAnakamAM pUrvapakSI svIkAre che. vaLI, pUrvapakSI kahe che ke agaeNIya pApamAM bAramA guNasthAnake anAbhoganuM hetupaNuM che ane kevalImAM anAbhoganI nivRtti thayelI hovAthI kevalImAM agarhaNIya pApa paNa nathI. kSINamohaguNasthAnakamAM ajJAna hovAne kAraNe agarhaNIya evuM AzravanI chAyArUpa pApa che. "te ucita nathI" ema graMthakArazrI kahe che; kema ke jIvamAM adhyavasAyarUpa atyaMtara pApa mAtra gahaparAyaNa lokane apratyakSa che tethI pUrvapakSInA mate tene agaANIya svIkAravuM paDe arthAt dravyahiMsA garhaNIya che ane jIvanA adhyavasAyarUpa malina bhAvo agarhaNIya che, ema pUrvapakSIe svIkAravuM paDe. vaLI, adhyavasAyanI malinatArUpa agarhaNIya pApasAmAnyamAM anAbhoga haeNtu nathI arthAt pUrvapakSanA mata pramANe bA2mA guNasthAnake rahela agarhaNIyapApamAM anAbhoga hetu hovA chatAM tenI pUrve bAhyahiMsA nahIM karanArA je jIvo kaSAyanA pariNAmavALA che teonA adhyavasAyanI malinatArUpa agarhaNIya pApamAM anAbhoga hetu nathI, paraMtu mohano udaya hetu che. tethI atyaMtara pApa lokane apratyakSa hoya mATe agarhaNIya che, tema kahevuM ucita nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke mohathI ajanya evA agarhaNIya pApamAM anAbhoganuM hetupaNuM che ane anya agarhaNIya pApamAM mohanuM hetupaNuM che tethI e prApta thAya ke bAramA guNasthAnakamAM mohajanya aMtaraMga malinatArUpa agarhaNIya pApa nathI topaNa mohaajanya ane ajJAnajanya agarhaNIya pApa bAramA guNasthAnakamAM che. kevalIne anAbhoga nahIM hovAthI sarvathA agarhaNIya pApa paNa nathI ane mohanI sattA nahIM hovAthI dravyahiMsArUpa garhaNIya pApa paNa nathI. A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - garhaNIya hiMsAdi pApano hetu mohano udaya che, AthI ja mohanA udayathI ja jIvo hiMsAdimAM pravarte che; chatAM te moha agarhaNIya pApano hetu thaI zake nahIM. tethI bAramA guNasthAnaka pUrve agarhaNIya pApa jIvanA malina adhyavasAyarUpa che te mohajanya che tema pUrvapakSI kahI zake nahIM. jo AvuM svIkAravAmAM na Ave to ema mAnavuM paDe ke mohathI janya garhaNIya-agarhaNIyaubhaya svabhAvavALuM eka pApa che arthAt bAramA guNasthAnaka pUrve mohathI garhaNIya pApa thAya che arthAt bAhyahiMsArUpa garhaNIya pApa thAya che. bAramA guNasthAnakamAM agarhaNIya evuM bhAvapApa thAya che tevuM ubhaya svabhAvavALuM pApa che; kema ke jeone
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-48, 49 aMtaraMga mohajanya malina bhAva che teo jyAre bAhyahiMsA kare che tyAre teomAM mohajanya ubhaya svabhAvavALuM pApa pUrvapakSInA mate prApta thAya. A prakAre svIkAravAno prasaMga prApta thAya, je atyaMta anucita che. mATe pUrvapakSI kahe che ke kevalIne moha nathI mATe gahaNIya pApa nathI ane ajJAna nathI mATe agahaNIya pApa nathI. tathA bAramA guNasthAnakamAM ajJAnane kAraNe agahaNIya pApa che ane moha nahIM hovAne kAraNe dravyahiMsArUpa gahaNIya pApa nathI te kathana artha vagaranuM che. I48aaaa avataraNikA - dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvanAha - avataraNikArya - dravyAzravanA mohajanyatvane ja vyaktithI=pragaTa rIte, nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha - dravyAzrava mohajanya ja che e prakAre pUrvapakSI mAne che, tene vyakta rIte nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : NiyaNiyakAraNapabhavA davvAsavapariNaI Na mohAo / iharA davvapariggahajuo jiNo mohavaM hujjA / / 49 / / chAyA : nijanijakAraNaprabhavA dravyAsravapariNatirna mohAt / itarathA dravyaparigrahayuto jino mohavAn bhavet / / 49 / / anvayArthaH vizaRMmavA=tija nija kAraNa prabhava, trAsavarjikadravyAzravanI pariNati che, godAgamohathI, =nathI. dara =ItarathAvyAzravanI pariNati potapotAnA kAraNe prabhava na svIkAravAmAM Ave ane mohathI svIkAravAmAM Ave to, risAdanugodravyaparigrahayukta, nit=jita, modavaMga mohavALA, hunnA=thAya. In49 gAthArtha : nija nija kAraNa prabhAva dravyAzravanI pariNati che, mohathI nathI. ItarathA dravyAzravanI pariNati potApotanA kAraNe prabhava na svIkAravAmAM Ave ane mohathI svIkAravAmAM Ave to, dravyaparigrahayukta jina mohavALA thAya. II49ll
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 TIkA : dravyAzravANAM prANAtipAtamRSAvAdAdInAM pariNatiH nijanijAni kAraNAni yAni nodanAbhighAtAdiyogavyApAramRSAbhASAvargaNAprayogAdIni, tatprabhavA satI na mohAnmohanIyakarmaNo bhavati mohajanyA netyarthaH, kvacitpravRttyarthaM mohodayApekSAyAmapi dravyAzravatvAvacchinne mohanIyasyA'hetutvAd, anyathA''hArasaMjJAvatAM kavalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkavalAhAratvAvacchinne'pi mohasya hetutvAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digNbrsgotrtvaapttiraayussmtH| TIkArtha: lAvA IT .... gAyuSyataH A prANAtipAta, mRSAvAda Adi dravyADhavonI pariNati, potapotAnAM kAraNo=je todanA-abhivAtAdi yoga vyApAra mRSAbhASAvargaNAnA prayogAdi kAraNo, che taprabhava chatI=mRSAbhASAvargaNAnA prayoga prabhava chatI, mohathI nathI=mohanIyakarmathI nathI=mohajanya nathI; kema ke koIka vakhate pravRtti mATe dravyAzravanI pravRtti mATe, mohodayanI apekSA hovA chatAM paNa dravyAzravatnAvacchinnamAM=sarva dravyAzravamAM, mohanIyanuM ahetupaNuM che. anyathA AvuM na mAnavAmAM Ave arthAt dravyAzravasAmAnya pratye mohano udaya kAraNa nathI ema na mAnavAmAM Ave paraMtu dravyAvasAmAnya pratye mohano udaya kAraNa che ema mAnavAmAM Ave to, AhArasaMjJAvALA jIvone kavalAhAranI pravRttimAM bumukSArUpa mohanA udayanI apekSA hovAthI kavalAhAratnAvacchinnamAM paNa= kavalAhArasAmAnyamAM paNa mohanuM hetupaNuM hovAthI kevalI kavalabhojI paNa na thAya e pramANe digaMbaranI sAthe sagotratvanI Apatti AyuSyamAna che=pUrvapakSI che. bhAvArtha : pUrvapakSI mAne che ke prANAtipAta, mRSAvAdAdi dravyAzravanI pariNatimAtra mohajanya che tethI moharahita mahAtmAne dravyAzravanI pariNati saMbhave nahIM. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - prANAtipAta, mRSAvAdarUpa dravyAzravanI pariNati potapotAnAM kAraNothI thayela che arthAtuM nodanA, abhivAtAdi yogavyApArathI prANAtipAta thAya che ane te prakAranA bolavAne anukULa vyApArathI mRSAvAda Adi thAya che. tethI dravyAzravanI pariNati te te dravyAzravane anukULa evA kAyayoga ke vacanayogathI thAya che, paraMtu mohanIyakarmanA udayathI thatI nathI; chatAM jeonA cittamAM mohano pariNAma varte che teo mohanA udayathI prerAIne prANAtipAta mRSAvAdAdi pravRttio kare che, jenAthI teone vizeSa prakAranI mohanI pariNatio thAya che. jeone mohano udaya nathI teonA te prakAranA kAyavyApArathI dravyAzravanI pariNati thAya che, tethI koIka sthAnamAM dravyAzravanI pravRtti mATe mohanA udayanI apekSA hovA chatAM paNa sarva dravyAzrava pratye mohanIyano udaya hetu nathI.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 jema saMsArI jIvo AhArasaMjJAne vaza thaIne kavalAhAramAM pravRtti kare che topaNa sarva jIvonA kavalAhAra pratye AhArasaMjJA hetu nathI AthI ja AhArasaMjJA jeoe tirodhAna karI che evA apramattasAdhu AhArasaMnnArUpa mohanA pariNAmathI kavalAhAra karatA nathI, paraMtu saMyamanI vRddhinA upAyarUpe ja kavalAhAramAM pravRtti kare che, eTaluM ja nahIM, paNa atyaMta upayogapUrvaka AhAra vAparatI vakhate paNa saMyamanA kaMDakonI ja vRddhi kare che, paraMtu mohadhArAnI vRddhi karatA nathI. jema kevalI moharahita hovAthI AhArasaMjJA rahitapaNe AhAra vApare che te rIte mohanA pariNAma vagara kevalInA yogathI prANAtipAta thavAno paNa saMbhava rahe che. vaLI, apramatta munithI mohanA pariNAmarahita anAbhogane kAraNe mRSAvAda thavAno saMbhava rahe che, AthI ja gautamasvAmIe AnaMda zrAvakane kahela gRhasthane ATalA pramANavALuM avadhijJAna thAya nahIM te mRSAbhASaNa mohanA pariNAmajanya nahIM hovA chatAM dravyAzravarUpa hatuM. tethI jo pUrvapakSI ema kahe ke moha vagara dravyAzrava saMbhave nahIM, to AhAra saMjJA vagara AhAranI pravRtti paNa kevalIne saMbhave nahIM. pUrvapakSI jo AvuM svIkAre to jema digaMbaro kevalIne kavalabhojI svIkAratA nathI tema pUrvapakSIne paNa kevalIne kavalabhojInA asvIkAra Atmaka digaMbaramata svIkAravAnI Apatti Ave. tethI jema AhArasaMjJA vagara kevalI kavalabhojana kare che tema pUrvapakSI svIkAre che te rIte mohanA pariNAma vagara kevalInA yogathI dravyAzravanI prApti thaI zake che, e pramANe pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. TIkA : atha kavalAhArasya vedanIyakarmaprabhavatvAnna tatra mohanIyasya hetutvaM, Azravasya tu mohaprabhavatvaprasiddherdravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIyaM bhAvAzravaheturasaMyatAnAM saMpadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanIyaM dravyAzravameva saMpAdayati, sumaGgalasAdhorivA''bhogenApi jAyamAnasya tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tajjanyakarmabandhAbhAvAtsaMyamapariNAmasyAnapAyenAviratipariNAmasyAbhAvAttadupapatteH / / yA tu teSAmAraMbhikI kriyA sA na jIvaghAtajanyA, kintu pramattayogajanyA 'savvo pamattajogo AraMbho'tti vacanAt, anyathA''raMbhikI kriyA kasyacitpramattasya kAdAcitkyeva syAt, tatkAraNasya jIvaghAtasya kasyacitkAdAcitkatvAt, asti cA''raMbhikI kriyA pramattaguNasthAnaM yAvadanavaratameva, kiJca yadi jIvaghAtenA''raMbhikI kriyA bhavettadA'paro'pramatto dUre, upazAntavItarAgasyApyAraMbhikI kriyA vaktavyA syAda, asti ca tasya satyapi jIvaghAte IryApathikyeva kriyA, iti na jIvaghAtAtsaMyatasyAraMbhikI kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / TIkArca - gai sthita 'athathI pUrvapakSI kahe ke kavalAhAranuM vedanIyakarma prabhavapaNuM hovAthI tyAM kevalInA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-49 kavalAhAramAM, mohanIya hetupaNuM nathI. vaLI, Azrava mohaprabhAvapaNuM prasiddha hovAne kAraNe dravyAzravanI pariNati paNa mohanavya ja che. tyAM=AzravatI pariNatimAM, udita cAritramohanIya asaMyata jIvone bhAvAzravano hetu prApta thAya che. vaLI pramatta paNa saMyatonuM sattAvartI cAritramohanIya dravyAzrava ja saMpAdana kare che, kema ke sumaMgalasAdhunI jema AbhogathI paNa thatA evA tenuM= dravyAzravanuM, jJAnAdi mATe atiapavAdikapaNuM hovAne kAraNe tajanya dravyAzravajanya, karmabaMdhano abhAva hovAthI saMyama pariNAmo apAya hovAne kAraNe=sumaMgala sAdhunI dravyahiMsAthI saMyamanA pariNAmano anAza hovAne kAraNe, avirati pariNAmano abhAva hovAthI tenI upapatti che dravyAzravanI upapati che. vaLI, teonI je AraMbhikIkriyA=pramatta paNa saMyatonI je AraMbhikIkriyA, te jIvaghAtajanya nathI, paraMtu pramata yogajavya che; kema ke 'sarva pramattayoga AraMbha che e prakAranuM vacana che. anyathA tevuM na mAnavAmAM Ave to=pramattayogavALA jIvanI AraMbhikIkriyA jIvaghAtajanya che tema mAnavAmAM Ave to, AraMbhika kriyA koIka pramatane kyAreka ja thAya; kema ke tenA kAraNa evA jIvaghAtanuM koIkanuM kadAcitkapaNuM che ane pramata guNasthAnaka sudhI anavarata ja AraMbhikIkriyA che. vaLI jo jIvaghAtathI AraMbhika kriyA thAya to apara evA apramattasAdhu to dUra raho, upazAMta vItarAgane paNa AraMbhikIkriyA vaktavya thAya. ane teneaupazAMtavItarAgane, jIvaghAta hovA chatAM paNa IryApathikI ja kriyA che ethI jIvaghAtathI saMyatane AraMbhikIkriyA nathI. paraMtu pramattayogathI ja che e pramANe sthita che. TIkA : sa ca pramatto yogaH pramAdairbhavati te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH ajJAnasaMzayaviparyayarAgadveSamatibhraMzayogaduSpraNidhAnadharmAnAdarabhedAt te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTerapi saMbhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punarapramattAnAmapi, pramAdApramAdayoH sahAnavasthAnAt / tenehASTAsu pramAdeSu yau rAgadveSau pramAdatvenopAttau tau yogAnAM duSpraNidhAnajananadvArA''raMbhikIkriyAhetU grAhyo, tayozca tathAbhUtayoH phalopahitayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNatvasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasaMyatAnAmapi kadAcitphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM tau na pramAdau, yatanAviziSTayA pravRttyA sahakRtayostayorAraMbhikIkriyAyA ahetutvAt, tadapyanAbhogasahakRtayatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpraNidhAnajanane sAmarthyAbhAvAt, samyagIryayA pravRttyA tayostathAbhUtasAmarthyasyApaharaNAt na caivaM pramattAnAM saMbhavati, teSAmayatanayA viziSTayostayoryogAnAmazubhatAjanakatvenArambhikIkriyAhetutvAd / ata eva
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dharmaparIkSA bhAga-2 gAthA-47 pramattAnAM vinApavAdaM jIvaghAtAdikaM pramAdasahakRtAnAbhogajanyam, taduktaM dazavaikAlikavRttau ( a. 4) "ayatanayA caran pramAdAnAbhogAbhyAM prANi (Na) bhUtAni hinastIti / " tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva bhavati, tatra pramattasaMyatAnAmapavAdapadapratiSevaNAvasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSAbhiprAyeNa saMyamapariNAmAnapAyAd dravyatvam, anyAvasthAyAM tvanAbhogAd, apramattasaMyatAnAM tvapavAdAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyarthAdanAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIyaM karmaiva jIvaghAtAdikAraNaM saMpannam, (iti) tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti / tataH pramattAntAnAM pramAdAd apramattAnAM tu mohanIyAnAbhogAbhyAM dravyAzravapariNatiriti siddhaM, iti mohaM vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH saMbhavatIti cet ? tatrAha - itarathA dravyAzravapariNatermohajanyatvaniyame dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNAdilakSaNena yuto jino mohavAn bhavet, dravyahiMsAyA iva dravyaparigrahapariNaterapi tvanmate mohajanyatvAd na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahatvamazAstrIyamiti zaMkanIyam, "davvao NAma ege pariggahe No bhAvao, bhAvao NAmege No vvao, ege davvao vibhAvao vi, ege No davvaovi No bhAvaovi / tattha arattaduTThassa dhammovagaraNaM davvao pariggaho No bhAvao 1 / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAvao No davvao 2, evaM ceva saMpattIe davvao vi bhAvaovi 3 carimabhaMgo puNa sunnotti 4 / / " iti caturbhaGgyA dazavaikAlikapAkSikasUtravRtticUrNyAdI suprasiddhatvAt na ca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavattvamiSyate, ato na dravyAzravapariNati - mohajanyeti bhAvaH / / 49 / / TIDArtha : sa ca ..... bhAvaH / ane te prabhattayoga prabhAhothI thAya che| ane te prabhAho ajJAna, saMzaya, viparyaya, rAga, dveSa, matibhraMza, yogadupraNidhAna ane dharmamAM anAdaranA bhedathI zAstramAM ATha prakAranA kahevAyA che. ane te ajJAnavarjita=ajJAta sivAyanA pramAdo, samyagdaSTine paNa saMbhave che. AthI pramattasaMyata paryaMta ja jIvone thAya che=pramAdo thAya che, paraMtu apramatta sAdhuone paNa ATha prakAranA pramAdo thatA nathI; kema ke pramAda, apramAdanuM sahaanavasthAna che. tethI ahIM ATha pramAdomAM je rAgadveSa pramAdapaNAthI grahaNa karAyA che te yoganA duSpraNidhAnanA janana dvArA AraMbhikI-kriyAnA hetu grahaNa karavA ane tathAbhUta evA teonuM duSpraNidhAnanA janaka evA rAga-dveSanuM, lopahitayogyatAthI jIvaghAta pratye kAraNatvanuM kAdAcitkapaNuM hovA chatAM paNa svarUpayogyatAthI tathApaNuM=jIvaghAta pratye kAraNapaNuM, sArvadika ja che. yadyapi sAmAnyathI rAga-dveSa apramattasaMyatone paNa kyAreka phlopahitayogyatAthI paNa jIvaghAta hetu thAya che topaNa teonAM te=rAga-dveSa, pramAda-rUpa nathI; kema ke yatanAviziSTa evI pravRttithI sahaSkRta evA rAga-dveSanuM AraMbhikIkriyAnuM ahetupaNuM che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 187 kema yatanAviziSTa pravRttithI yukta rAga-dveSa AraMbhikIkriyAnA hetu nathI ? te batAvavA arthe kahe che - te paNa anAbhogasahakRta yatanAviziSTa evA rAga-dveSamAM yogonA duSpaNidhAnanA jatanamAM sAmarthano abhAva che. kema yAtanA sahakRta rAga-dveSa yoganA duSpaNidhAnanA ajanaka che ? temAM hetu kahe che - samyam IryApUrvakanI pravRttithI rAga-dveSatA tevA prakAranA sAmarthyano apahAra che=yoga duSmaNidhAna janaka evA sAmarthyano apahAra che. ane A rIte yogaduSmaNidhAna na kare evA rAga-dveSo apramatamunine thAya che e rIte, pramatone saMbhava nathI; kema ke teonA=pramattasAdhuonA, ayatanAthI viziSTa evA rAga-dveSanuM yogonI azubhatAnA janakapaNAthI AraMbhikIkriyAnuM hetupaNuM che. AthI ja pramattasAdhuone apavAda vagara pramAdasahakRta anAbhogajanya jIvaghAta Adi che. te dazavaikAlikavRttimAM kahevAyuM che=pramattasAdhuone pramAdasahakRta anAbhogajanya jIvaghAta Adi che te dazavaikAlikavRttinA cothA adhyAyamAM kahevAyuM che - ayatanAthI carato pramAdathI ane anAbhogathI prANIonI hiMsA kare che." tethI saMyata evA sarva jIvone dravyAzrava ja che. tyAM pramattasaMyatone apavAdapada pratisevavAvALI avasthAmAM AvyogamAM paNa jJAnAdirazAnA abhiprAyathI saMyamanA pariNAmo apAya hovAthI dravyatva cheeteothI thatI hiMsAmAM dravyatva che. vaLI anya avasthAmAM=apavAdathI pratisevatAnA sevanathI anya avasthAmAM, anAbhogathI dravyAzrava che. vaLI apavAdanA adhikArI evA apramattasaMyatone ghAtyajIva viSayaka Abhoga ane pramAdano abhAva ja che, ethI arthathI anAbhogasahakRta avizeSita evuM mohakIyakarma ja jIvaghAtAdinuM kAraNa prApta thayuM. ethI te benA ekataranA abhAvamAM paNa=anAbhoga ane mohanIyakarma te bemAMthI ekataranA abhAvamAM paNa, apramattasaMyatone dravyAzrava thato nathI ja. tethI pramatta aMta sudhInA=pramatasaMyata sudhInA, jIvone pramAdathI dravyAzravatI pariNati che. vaLI apramatta jIvone mohanIyakarmathI ane anAbhogathI dravyAzravanI pariNati che e pramANe siddha thayuM. ethI moha vagara svakAraNaprabhava dravyAzravanI pariNati kevalIne saMbhaLAtI nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe= athathI atyAra sudhI kahyuM e pramANe kahe, tyAM pUrvapakSInA kathanamAM, kahe che=graMthakArazrI gAthAnA uttarArdhathI kahe che - ItarathA dravyAzravatI pariNatinA mohajanyatvanA niyamamAM, dravyaparigrahathI=vastra, pAtra, rajoharaNAdi lakSaNa dravyaparigrahathI, yukta jina mohavALA thAya; kema ke dravyahiMsAnI jema dravyaparigrahanI parigatinuM paNa tArA matamAM mohajanyapaNuM che. dharma upakaraNanuM dravyaparigrahapaNuM azAstrIya che e pramANe zaMkA na karavI; kema ke "dravyathI eka parigraha che, bhAvathI nathI. bhAvathI eka parigraha che. dravyathI nathI. dravyathI ane bhAvathI paNa che. eka dravyathI paNa nathI ane bhAvathI paNa nathI. tyAM arAga-advaiSavALA sAdhunuM
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 dharmopakaraNa dravyathI parigraha che, bhAvathI nathI. mUcchita-=mUcchita sAdhune, tenI aprAptimAM dharmopakaraNanI aprAptimAM, bhAvathI che, dravyathI nathI. e rIte ja saMprAptimAM=dharmopakaraNanI prAptimAM, dravyathI paNa che. bhAvathI paNa che=mUcchita sAdhune dravyathI paNa parigraha che ane bhAvathI paNa parigraha che. caramabhaMga vaLI zUnya che." e prakAranI caturbhagIthI dazavaikAlikasUtra, pAkSikasUtranI vRtti, cUNi AdimAM suprasiddhapaNuM che=dharmaupakaraNanA dravyaparigrahapaNAnuM suprasiddhapaNuM che. ane dravyaparigrahayukta paNa bhagavAnane mohavApaNuM IcchAtuM tathI ethI dravyAzravanI pariNati mohanavya nathI, e prakArano bhAva che. 49 bhAvArtha : gAthAnA pUrvArdhathI graMthakArazrIe kahyuM ke dravyAzrava mohajanya nathI. jo dravyAzravane mohajanya svIkAravAmAM Ave to kavalabhojanane paNa mohajanya svIkAravAnI Apatti Avaze. tyAM "ga'thI pUrvapakSI kahe che - kavalAhAranuM vedanIyakarmathI janyapaNuM che, ethI kevalI kavalAhAra kare che temAM mohanuM hetupaNuM nathI. vaLI, Azrava mohaprabhava che e prakAranI prasiddhi hovAthI dravyAzravanI pariNati paNa mohajanya ja che, tethI dravyathI thatI hiMsA paNa mohajanya svIkAravI paDe ane moharahita evA kevalIne dravyahiMsA saMbhave nahIM e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che - asaMyata jIvomAM udaya avasthAmAM AveluM cAritramohanIyakarma bhAvAzravano hetu bane che. AthI ja saMsArI jIvo cAritramohanIyanA udayathI AraMbha-samAraMbharU5 bhAvAzrava kare che. vaLI, pramatta paNa saMyatonuM sattAvartI cAritramohanIya dravyAzravanuM saMpAdana kare che, paraMtu bhAvAzravanuM saMpAdana karatuM nathI arthAt kAyAthI hiMsA AdirUpa dravyAzrava saMpAdana kare che, paMratu cAritramohanIya udayamAM nahIM hovAthI sattAvArtA cAritramohanIya pariNAmanI malinatArUpa bhAvAzrava karatuM nathI. AthI ja sumaMgala sAdhunI jema AbhogathI paNa karAtI hiMsA jJAnAdi mATe ati apavAdika hovAne kAraNe te hiMsAjanya karmabaMdhano abhAva che tethI saMyama pariNAmano nAza nahIM thavAthI aviratinA pariNAmano tyAM abhAva prApta thAya che. sumaMgala sAdhue jaMgalamAM sAdhuonA rakSaNa arthe hiMsA mATe AvatA siMhane kaMIka dayALu cittapUrvaka thappaDa mArI, jenAthI te siMha bhayabhIta thaIne dUra gayo ane AgaLa jaIne marI gayo. A rIte eka rAtrimAM cAra siMho sAdhunA bhakSaNa mATe AvelA, sAdhunA rakSaNa mATe sumaMgalasAdhue apavAdathI te badhA siMhane thappaDa mArI, je sAdhuonA jJAnAdinA rakSaNArthe hovAthI te sumaMgala sAdhune siMhanI hiMsAthI karmabaMdha prApta thato nathI; kema ke siMhanI hiMsA thavA chatAM sumaMgala sAdhumAM saMyamano pariNAma vidyamAna hato, tethI e prApta thAya ke pramatta evA paNa saMyatonuM sattAvArtA cAritramohanIyakarma sumaMgala sAdhunI jema dravyahiMsAnuM saMpAdana kare che, bhAvahiMsA saMpAdana karatuM nathI. ahIM prazna thAya ke pramattasAdhuone zAstramAM AraMbhika kriyA kahI che tethI je pramattasAdhu hiMsA kare
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 189 che te AraMbhikIkriyArUpa hovAthI bhAvAzravarUpa ja che. A prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe che - pramattasAdhuone je AraMbhika kriyA zAstramAM kahI che te jIvaghAtajanya nathI. paraMtu pramattayogajanya che; kema ke "sarva pramattayoga AraMbha che e pramANenuM zAstravacana che. jo jIvaghAtane kAraNe temanI AraMbhika kriyA mAnavAmAM Ave to koIka pramattasAdhu paNa kyAreka hiMsA kare che, sadA karatA nathI. tethI teone hiMsAkALamAM ja AraMbhika kriyA mAnavI paDe, zeSakALamAM AraMbhikIkriyA nathI tema mAnavuM paDe. vastutaH pramatta guNasthAnaka sudhI satata AraMbhikIkriyA che je jIvaghAtajanya nathI, paraMtu pramAdanA pariNAmasvarUpa che arthAt nirvikalpaupayogamAM udyama karavAmAM ayatna svarUpa che. vaLI, pramattasAdhune jIvaghAtathI AraMbhikakriyA nathI, tene dRDha karavA arthe pUrvapakSI kahe che - jo jIvaghAtathI AraMbhika kriyA hoya to apramattasAdhuthI paNa anAbhogathI hiMsA thAya che tethI teone paNa AraMbhika kriyA mAnavAno prasaMga Ave; eTaluM ja nahIM paNa upazAMtavItarAgane paNa anAbhogajanya hiMsA thavAno saMbhava hovAne kAraNe jyAre teonA yogathI hiMsA thAya che tyAre teone paNa AraMbhikIkriyA mAnavAno prasaMga Ave. vAstavamAM apramattamuninA yogathI ke upazAMtavItarAganA yogathI jIvaghAta thAya topaNa teone IryApathikI kriyA ja che, paraMtu AraMbhikIkriyA nathI. mATe pramattasaMyatane jIvaghAtathI AraMbhika kriyA nathI, paraMtu pramAdayoganA kAraNe ja AraMbhikIkriyA che, ema pUrvapakSI kahe che. A pramAdavALo yoga ATha prakAranA pramAdathI saMbhave che. jema - koIkane AtmAnA pitAnukUla prayatnanA viSayamAM sUkSma bodha na hoya tethI ajJAna nAmano pramAda thAya che. jema saMsArI jIvone kaSAyanI AkuLatA pIDArUpa che tevuM jJAna nahIM hovAnA kAraNe potAnA hitamAM ja pramAdavALA hoya che. vaLI, keTalAka jIvo dharma kare che; chatAM kaI rIte ucita kRtya karIne kaSAyanA tApanuM zamana thAya ? teno mArgAnusArI bodha nahIM hovAthI bAhyathI dharmaanuSThAna kare che; chatAM aMtaraMga dharma pragaTa karavAmAM pramAda ja kare che. vaLI, samyagdaSTine ajJAna nahIM hovAthI potAnA bodha anusAra je koI dharmaanuSThAna kare che temAMthI avazya kaSAyanA bhAvane te te aMzathI kSINa kare che. anya pramAdane vaza kyAreka AraMbha Adi paNa kare che. koIka sAdhune ke aviratasamyagdaSTine AtmAnA hitanA prayatna saMbaMdhI sUkSmabodha viSayaka spaSTa nirNaya na hoya to saMzaya nAmano pramAda thAya che; chatAM kalyANanA arthI teo ucita sthAnethI tenuM nivartana karavA yatna kare che. vaLI, koIka sAdhune ke samyagdaSTine koIka sthAnamAM sthUla matine kAraNe AtmAnA pitAnukUla sUkSmabodhamAM viparyaya thavAthI pote viparIta pravRtti karatA hoya te vakhate pote yathArtha kare che tevA viparyaya bodha nAmanA pramAdanI prApti thAya che; chatAM yogya upadezane pAmIne teo nivartana pAme che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 vaLI koI mahAtmAne aMtaraMga hitAnukUla ucita yatna viSayaka sUkSmabodha hovAne kAraNe ajJAnaprasAda paNa nathI, saMzayapramAda paNa nathI ane viparyayapramAda paNa nathI; Ama chatAM koIka nimittathI rAga ke dveSa iSad ullasita thAya che tethI AtmAnA apramAdabhAvamAM te mahAtmA yatna karI zakatA nathI tethI rAga nAmanA ke dveSa nAmanA pramAdanI prApti thAya che. vaLI, koIka mahAtmA sUkSmabodhavALA hovA chatAM ane bAhyapadArthone AzrayIne rAga-dveSanA abhAvavALA hovA chatAM matino bhraMza thavAne kAraNe pramAda varte che arthAt je sUkSmabodha che tene anurUpa aMtaraMga udyama thAya te rIte saMyamanA kriyAkALamAM ucita matino upayoga bhraMza pAme arthAt alanA pAme tyAre matibhraMza pramAdanI prApti thAya che. vaLI, koI mahAtmA sUkSmabodhavALA hovA chatAM mana-vacana-kAyAnA yogomAMthI koIka yoga aMtaraMga dizA tarapha yatna karavAmAM bAdhaka banato hoya tyAre yogaduSmaNidhAna nAmanA pramAdanI prApti thAya che. vaLI, koI mahAtmAne aMtaraMga yatna viSayaka sUkSmabodha hovA chatAM tene anurUpa yatna karIne guNasthAnakanI vRddhi dvArA dharmaniSpanna karavA pratye te prakArano utsAha na thAya tyAre dharmaanAdara nAmanA pramAdanI prApti thAya che. A ATha prakAranA pramAdamAMthI ajJAna sivAyanA anya pramAdo samyagdaSTine paNa saMbhave che; kema ke samyagdaSTine aMtaraMga rIte traNa guptimAM javA mATeno ucita yatna zuM che ? teno sUkSmabodha che topaNa kyAreka saMzayAdi anya pramAdo thavAnI saMbhAvanA rahe che. pramattasaMyata sudhInA mahAtmAone A ATha pramAdamAMthI koIka pramAda thAya che, paraMtu apramattamunione kyAreya ATha pramAdamAMthI eka paNa prakArano pramAda vartato nathI; kema ke pramAda ane apramAda sAthe rahI zake nahIM ahIM ATha pramAdo je kahyA che temAM rAga-dveSa rUpa je be pramAdo che te yoganA duSpaNidhAna dvArA AraMbhikIkriyAnA hetu jANavA, yoganuM duSmaNidhAnanuM kAraNa bane evA rAga-dveSa jIvaghAta pratye kyAreka kAraNa bane che topaNa jeonA rAga-dveSa yoganA duSpaNidhAnanA janaka che te sarvakALa jIvaghAtane anurUpa svarUpayogyatAvALA che, tethI teonA yogane AzrayIne jIvaghAta na thato hoya topaNa teone AraMbhikIkriyA che. vaLI, apramattasAdhuomAM paNa rAga-dveSa vidyamAna che chatAM teonA rAga-dveSa yoganA duSpaNidhAnanuM kAraNa nathI, paraMtu yatanApUrvakanI sarva pravRtti karAve tevA che, tethI teonA rAga-dveSa AraMbhika kriyAnA hetu thatA nathI. tethI anAbhogathI kyAreka apramattasAdhuthI hiMsA thAya topaNa teomAM yoganuM duSpaNidhAna nahIM hovAne kAraNe ane ucita yatanAyukta saMyamapravRtti hovAne kAraNe teonI kriyA AraMbhikI banatI nathI; jyAre pramattasAdhuonA rAga-dveSa ayatanAthI viziSTa hovAne kAraNe yoganA azubhabhAvonA janaka hovAne kAraNe AraMbhikIkriyAnA hetu bane che. dazavaikAlikasUtramAM kahyuM che ke ayatanAthI pravRtti karatA pramattasAdhu pramAdathI ke anAbhogathI jIvonI hiMsA kare che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-49 A sarva kathanathI zuM phalita thAya ? te pUrvapakSI kahe che - sarva saMyata sAdhuone dravyAzrava ja thAya che, bhAvAzrava thato nathI. pramattasaMyatane apavAdathI pratisevanAkALamAM Abhoga hovA chatAM arthAtu potAnI pravRttithI hiMsA thAya che tevuM jJAna hovA chatAM paNa jJAnAdi rakSAnA abhiprAyathI pratisevA thavAne kAraNe teono saMyamano pariNAma nAza pAmato nathI. mATe teonA yogathI thatI hiMsAmAM dravyAzrayapaNuM che, bhAvAzravapaNuM nathI. je vakhate pramattasaMyata apavAdathI pratisevanA nathI karatA tyAre anAbhogathI ja dravyahiMsA che mATe teone dravyAzrava che bhAvAzrava nathI. vaLI apramattasAdhuone to apavAdano adhikAra nathI tethI AbhogathI paNa temane hiMsA nathI ane apramAda hovAne kAraNe paNa teone hiMsA nathI, tethI anAbhogathI sahakRta evuM avaziSTa mohanIyakarma ja teonA yogathI jIvavAtAdinuM kAraNa bane che. jyAre teone pramAda paNa nathI ane anAbhoga paNa nathI evA kevalIone dravyAzrava nathI ja thato ane kSINamohavALA jIvone mohanIyanI sattA nahIM hovAne kAraNe dravyAzrava thato nathI, phakta anAbhogane kAraNe saMbhAvanArUDha AzravachAyArUpa doSa saMbhave che, te prakArano pUrvapakSIno Azaya che. A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI gAthAnA uttarArdhathI kahe che - itarathA=mohajanya pariNatirUpa dravyAzrava che ema svIkAra karAya chad, dravyaparigrahayukta evA jina mohavALA thavA joIe; kema ke pUrvapakSInA matAnusAra dravyahiMsA jema mohanI sattAjanya che ke mohanA udayajanya che, tema dravyaparigrahanI pariNati paNa mohanI sattA ke mohanA udayajanya mAnavI paDe arthAt jeone vastrAdimAM mUccha che teonuM dravyaparigraha mohanA udayajanya che ane jeone kyAMya mUrchA nathI tevA apramattasAdhu, vItarAga ke kevalIne motanI sattAjanya vastrAdi dhAraNa che tema mAnavAno prasaMga Ave; kema ke kevalI paNa vastra dhAraNa kare che te zAstrasiddha che ane kevalI moha vagaranA che te paNa zAstrasaMmata che. tethI jema dravyaparigraha moha vagara saMbhavI zake tema dravyahiMsA paNa moha vagara thaI zake ema mAnavuM joIe. mATe kevalI moha vagaranA hovA chatAM kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA thaI zake che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe; kema ke yatanAparAyaNa evA kevalIne paNa azakyaparihArarUpa hiMsA zAstra svIkAre che e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke dharma upakaraNa e dravyaparigraharUpa zAstrasaMmata nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - dazavaikAlikasUtra ane pAkSika sUtranI vRtti ane cUrNi AdimAM dharmaupakaraNa dravyaparigraharUpe suprasiddha che. vaLI, dravyaparigrahavALA bhagavAnane moha icchato nathI AthI dravyAzravanI pariNati mohajanya nathI. tethI kevalInA yogathI koI jIvonI hiMsA azakyaparihArarUpe thAya te rUpa dravyAzravanI pariNati mohajanya nathI, paraMtu yogajanya che, tema svIkAravuM joIe. AjanA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 avataraziDA : anayaiva pratibandhyA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGgaM parApAditaM pariharannAha dharmaparIkSA bhAga - 2 / gAthA - 50 chAyA : avataraziddhArtha : A ja pratibaMdhIthI=jo dravyAzravane mohajanya svIkAravAmAM Ave to dravyaparigraha paNa mohajanya mAnavuM paDe e prakAranA pUrvagAthAmAM ApelA pratibaMdhI uttarathI ja, kevalIne dravyahiMsA hote chate para vaDe ApAdana karAyelA raudradhyAnanA prasaMgano parihAra karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : eeNaM davvavahe jiNassa hiMsANubaMdha saMpattI / iya vayaNaM pakkhittaM sArakkhaNabhAvasAricchA ||50 / / etena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdha saMprAptiH / iti vacanaM prakSiptaM saMrakSaNabhAvasAdRzyAt / / 50 / / - anvayArtha : eeNaM=AnA dvArA=pUrvagAthAnA uttarArdhamAM khAyelA pratibaMdhI uttara dvArA, davvavahe dravyavadhamAM, jiNassa = 4nane, hiMsANubaMdhasaMpattI-hiMsAnA anubaMdhanI saMprApti che, iya= se, vayaNaM vayana, pakkhittaM = prakSipta che=nirArdhRta che; prema e sArakkhaNabhAvasAricchA = saMrakSAgalAvanuM sAdRzya che. // 50 // gAthArtha : AnA dvArA=pUrvagAthAnA uttarArdhamAM ApelA pratibaMdhI uttara dvArA, dravyavadhamAM jinane hiMsAnA anubaMdhanI saMprApti che e vacana prakSipta che=nirAkRta che; kema ke saMrakSaNabhAvanuM sAdRzya che. // 50 // TIDA : eeNaM ti / etena=dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena, dravyavadhe'bhyupagamyamAne jinasya hiMsAnubandhasamprAptiH-hiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH, chadmasthasaMyatAnAM hi ghAtyajIvaviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArA jIvaghAtahetavo bhavanti, ta eva ca yogA ghAtyajIvaviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTA jIvarakSAhetava ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAnAbhogamohanIyAdyabhAvena parizeSAt kevalajJAna
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA nAga-2/gAthA-40 193 sahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena etAvanto jIvA amukakSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH' iti jJAtvaiva kevalinA tadghAtAt, tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet, kevalajJAnasahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt, jIvaghAtasyeva jIvarakSAyA apyavazyabhAvitvena parijJAnAdubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAtajIvarakSAhetU zubhAzubhatve sarvakAlaM yugapad bhavataH etaccAnupapannaM, parasparaM pratibandhakatvAd, ityekatarasyAbhyupagame parAbhiprAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddhyati, iti hantavyacaramajIvahananaM yAvaddhiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH-ityetadvacanaM parasya prakSiptaM, saMrakSaNabhAvasya saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktuM chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavaH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakA''bhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetava ityanAbhogamohanIyAbhAve kevaliyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNamiti yAvatkevalino dharmopakaraNadharaNaM tAvatsaMrakSaNAnubandhiraudradhyAnamakSatameveti dravyaparigrahe'bhilASamUlasaMrakSaNIyatvajJAnAbhAvAnna raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate tadA dravyahiMsAyAmapi svayoganimittakahiMsApratiyogini jIve sveSTahiMsApratiyogitvarUpaghAtyatvajJAnAbhAvAdeva na taditi praguNameva panthAnaM kimiti na vIkSase? / / 50 / / zArtha : etena ..... vIkSase ? / / 'eeNaM ti' pratI che. mAnAthI dravyaparayuta pa savAnane moDato abhAva hovAthI, pUrvapakSInuM A vacana prakSipta che, ema AgaLa avaya che. pUrvapakSInuM zuM vacana che ? te spaSTa kare che - dravyavadha svIkAra karAye chate bhagavAnane paNa hiMsAnubaMdhInI saMprApti che hiMsAnubaMdhIrodradhyAnano prasaMga che. hiM=je kAraNathI, chadmastha saMyatone ghAtyajIva viSayaka anAbhoga sahakRta mohanIya lakSaNa sahakArIkAraNatA hazathI kAyAdi vyApAro jIvaghAtanA hetuo thAya che ane te ja yogo ghAtyajIva viSayaka Abhoga sahakRta tevA prakAranA mohanIyatA kSayopazamAdi sahakArIkAraNathI viziSTa jIvarakSAnA hetu thAya che e pramANe anubhavasiddha che. vaLI kevalInA yogo parabhiprAyathIkevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA svIkAranAranA abhiprAyathI, anAbhoganA abhAvane kAraNe ane mohanIyAdinA abhAvane kAraNe parizeSathI kevalajJAnasahakRta ja jIvaghAtanA hetu thAya che; kema ke "kevalajJAnathI ATalA jIvo amuka kSetrAdimAM mAre avazya haNAvA joIe" e pramANe jANIne ja kevalI dvArA teono ghAta thAya che. ane te rIte kevalajJAna sahakRta ja kevalInA yogo jIvaghAta hetu
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-50 che te rIte, teone kevalIne, jIvarakSAdi kyAreya paNa thaze nahIM, kema ke kevalajJAna sahakRta teonA yogonuM sadA ghAtakapaNuM che. jIvaghAtanI jema jIvarakSAnuM paNa avazyabhAvipaNAthI parijJAna hovAne kAraNe baMne ThekANe paNa=jIvaghAtamAM ane jIvarakSAmAM baMne ThekANe paNa, kevalajJAnanuM sahakArI kAraNatva kalpanAmAM kevalInA yogonuM jIvaghAtanA ane jIvarakSAnA hetu evuM zubhAzubhapaNuM hote chate sarvakAla yugapata thAya ane A anupapanna che=zubhAzubha yoga eka kAlamAM anupapanna che; kema ke paraspara pratibaMdhakapaNuM che. ethI ekataranA svIkAramAM kevalInA yogo jIvaghAtanA hetu che athavA jIvarakSAnA hetu che e rUpa ekataranA svIkAramAM, parAbhiprAyathI kevalInA yogathI azakya parihArarUpa hiMsA svIkAranAranA abhiprAyathI, sarvakAlathI azubha ja yoga siddha thAya che. ethI hattavya evA carama jIvanA hanana sudhI kevalI dvArA haNavA yogya carama jIvatA hatA sudhI, hiMsAnubaMdhIraudradhyAnano prasaMga che kevalI hiMsAnubaMdhIraudradhyAnano prasaMga che. A prakAranuM paranuM vacana pUrvanA kathana dvArA prakSipta cheHnirAkRta che; kema ke saMrakSaNanA bhAvarUpa saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAnanuM sadazapaNuM hovAthI dravya parigrahanA svIkAramAM bhagavAnane tulya yogakSemapaNuM che=bhagavAnane saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna svIkAravAnI pUrvapakSIne Apatti che. ahIM paNa dravyaparigrahanA viSayamAM paNa, tamArA jevA vaDe kahevuM zakya che. parigrahaNa karavA yogya vastu viSayaka anAbhoga sahakRta mohanIya lakSaNa sahakArIkaraNanA vazathI chaghasthasaMyatonA kAyAdi vyApAro parigrahanA grahaNanA hetu che dravyaparigraharUpa saMyamanI upadhivA grahaNanA hetu che. ane AthI ja parigrAhya vastu viSayaka=grahaNa karavA yogya vastu viSayaka, Abhoga sahakRta tevA prakAranA mohanIya kSayopazamAdi sahakArIkAraNathI viziSTa evA yogo parigrahatA tyAganA hetu che. ethI anAbhoganA abhAvamAM ane mohanIyatA abhAvamAM kevalInA yoganuM parigrahagrahaNamAM kevalajJAna ja sahakArI kAraNa che. ethI kevalIo jayAM sudhI dhamapakaraNa dhAraNa kare che tyAM sudhI saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna akSata ja che=kevalI avazya prApta ja che, ethI dravyaparigrahamAM abhilASamUlasaMrakSaNIyatvajJAnano abhAva hovAthI raudradhyAna nathI e pramANe jo pUrvapakSI dvArA vibhAvana karAya to dravyahiMsAmAM paNa potAnA yoga nimittaka hiMsAnA pratiyogI evA jIvamAM ane svane ISTa evo hiMsAnA pratiyogItvarUpaghAtyatvajJAnano abhAva hovAthI ja te nathI=hiMsAnubaMdhIrodradhyAna nathI, e pramANe praguNa ja paMthane yathArtha ja paMthane, kema joto nathI? i50nA bhAvArtha pUrvapakSI kevalInA yogathI dravyahiMsAno saMbhava nathI ema mAne che ane kahe che ke kevalIne kevalajJAna hovAthI ajJAna nathI ane kSAyikabhAvanuM vIrya hovAthI kevalI mATe azakyaparihAra kAMI nathI, tethI kevalI avazya potAnA yogothI hiMsAno parihAra karI zake che mATe jeo evuM svIkAre che ke kevalInA yogathI dravyavadha thAya che teonA mate kevalIne hiMsAnubaMdhIraudradhyAna che tema mAnavAno prasaMga Avaze.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-50 15 kaI rIte kevalIne hiMsAnubaMdhIraudradhyAnano prasaMga che ? te spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che - chaprastha saMyata jIvo jIvaghAta na thAya tevI yatanAvALA che chatAM teonA kAyAdinA vyApArathI jyAre jIvaghAta thAya che tyAre ghAtya evA jIvaviSayaka teone anAbhoga varte che arthAt teonA yogathI je jIvono ghAta thAya che te jIvo mArA yogathI maraze tevuM ajJAna varte che. A prakAranA ajJAnarUpa anAbhogathI sahakRta mohanIyakarmanA sahakArIkAraNanA vazathI teonA kAyAdi vyApAro jIvaghAtanA hetu bane che; kema ke chabastha saMyata hovAthI anAbhogane kAraNe ja temanAthI hiMsA thAya che ane mohanIyakarmanI sattA vidyamAna che tethI dravyAzravarUpa jIvaghAta thAya che. vaLI, jyAre chadmastha saMyatanA yogo ja ghAtyajIva viSayaka Abhoga sahakRta tevA prakAranA mohanIyanA sahakArIkAraNathI viziSTa bane che tyAre jIvarakSAnA hetu bane che. AthI ja dayALu svabhAvavALA sAdhu nadI Adi UtaratA hoya tyAre potAnA yatnathI jIvo maraze tevo Abhoga varte che chatAM te prakAranA bodhathI yukta tevA prakArano mohanIyano kSayopazamabhAva varte che arthAt A sarva jIvo mArA tulya che tethI saMyamavRddhinA prayojanArthe huM nadI UtaruM tyAre paNa zakya eTalI jIvarakSA mATe mAre udyama karavo joIe, evA prakAranA mohanIyanA kSayopazamAdi sahakArIkAraNathI viziSTa chabasthanA yogo nadI UtaravAnA kALamAM jIvarakSAnA hetu bane che arthAt svaprayatnathI sAdhya evI yatanA dvArA jIvarakSA mATe yatna kare che A prakAre anubhavathI siddha che. vaLI, kevalInA yogathI jeo hiMsA thAya che tema mAne che teonA abhiprAya anusAra kevalIne kevalajJAna hovAthI chadmastha saMyata jevo anAbhogano pariNAma nathI arthAtu potAnA yogathI jIvonI hiMsA thaze tenA viSayamAM bodhano abhAva nathI. vaLI, kevalI vItarAga hovAthI mohanIyAdino abhAva che tethI parizeSathI kevalajJAna sahakRta evA kevalInA yogo ja jIvaghAtanA hetu bane che; kema ke kevalajJAnathI ATalA jIvo amuka kSetrAdimAM mAre avazya haNAvA joIe evuM jANIne ja kevalInA yogathI temano ghAta thAya che ane te rIte jema chabastha saMyata jIvarakSA mATe yatna kare che tema kevalIne jIvarakSAdi kyAreya thAya nahIM; kema ke kevalajJAna sahakRta temanA yogonuM sadA ghAtakapaNuM che arthAt kevalIne kevalajJAnathI jaNAya che ke mAre te te kSetramAM ATalA jIvo haNavAnA che tethI te prakArano vyApAra karIne kevalI jIvahiMsA mATe yatna kare che tema mAnavuM paDe. vaLI, jema chadmastha sAdhunA yogathI hiMsA thavA chatAM teo jIvarakSA mATe yatna kare che tema kevalI mATe saMbhava nathI; kema ke jIvaghAtanI jema jIvarakSAnuM paNa avazyabhAvipaNA vaDe karIne kevalIne jJAna che. tethI jIvaghAtamAM ane jIvarakSAmAM kevalajJAnanuM sahakArI kAraNa kalpavAmAM Ave to kevalInA yogo jIvaghAtano paNa hetu che ane jIvarakSAno paNa hetu che tema mAnavuM paDe. jo Ama mAnIe to kevalInA yogo eka sAthe zubhAzubharUpa sadA bane; kema ke kevalajJAnamAM temane ghAtyajIvonuM paNa jJAna che ane potAnA yogathI rakSaNa thaze tenuM paNa jJAna che, tethI kevalI ghAyajIva viSayaka ghAtano yatna kare che ane rakSaNIya jIva viSayaka
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19G. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-50 rakSAno yatna kare che. jo Ama svIkAravAmAM Ave to kevalInA yogo sadA zubhAzubharUpa prApta thAya. vaLI, je kAlamAM zubhayoga hoya te kAlamAM azubhayoga saMbhave nahIM ane je kAlamAM azubhayoga hoya te kAlamAM zubhayoga saMbhave nahIM. mATe jeo kevalInA yogathI hiMsA thAya che tema mAne che teoe kevalIno yoga zubha-azubha bemAMthI eka mAnavo paDe ane kevalInA yogathI hiMsA thAya che tema svIkAravuM hoya to kevalajJAnathI mAre ATalA jIvo haNavAnA che tema jANIne kevalI sarvakAle te prakArano ja vyApAra kare che tema mAnavuM paDe tethI kevalIno yoga satata azubha varte che tema siddha thAya. tethI kevalInA yogathI jeTalA jIvo temane haNavAnA hoya tenA carama jIvanA hanana sudhI kevalIne hiMsAnubaMdhIraudradhyAna mAnavAno prasaMga thAya. e prakAre pUrvapakSI Apatti Ape che tene graMthakArazrI kahe che - pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke jema moha vagaranA kevalIne dravyaparigraha hoI zake che tema moha vagaranA kevalIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsA svarUpa dravyAzravanI pariNati thaI zake che tenAthI pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa thAya che; kema ke kevalInA yogathI thatI dravyahiMsAmAM hiMsAnubaMdhIraudradhyAna mAnavAmAM Ave to dravyaparigrahamAM paNa kevalIne saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna mAnavAno prasaMga Ave. tethI jema kevalI nirmama bhAvavALA hovA chatAM saMyamane anukULa vastra dhAraNa kare che chatAM saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna nathI tema kevalI yogya jIvonA upakArArthe kSetrAntaramAM gamana karatA hoya tyAre teonA yogane pAmIne jeonI hiMsAno parihAra azakya hoya tevI dravyahiMsAthI moharahita evA kevalIne hiMsAnubaMdhIraudradhyAnanI prApti nathI. vaLI pUrvapakSIe pUrvamAM kahela ke chabastha saMyatanA kAyAdi vyApArathI jIvaghAta thAya che tyAre je jIvono ghAta thAya che tenA viSayamAM temane anAbhoga varte che ane anAbhoga sahakRta mohanIya karmanA sahakArIkaraNanA vazathI chabastha saMyata dvArA jIvaghAta thAya che. pUrvapakSInA te kathanane sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che - parigrahaNa karavA yogya vastu viSayaka anAbhogathI sahakRta mohanIya lakSaNa sahakArIkaraNanA vazathI chabI saMyatonA kAyAdi vyApAro parigraha grahaNanA hetu bane che. AthI ja grahaNa karavA yogya vastu viSayaka Abhoga sahakRta mohanIyanA kSayopazamAdi sahakArI kAraNathI viziSTa chabasthasaMyatanA yogo parigraha tyAganA hetu thAya che. tethI anAbhoga ane mohanIyano abhAva kevalIne hovAthI kevalInA yogothI je parigrahanuM grahaNa thAya che temAM kevalajJAna ja sahakArI kAraNa che, ethI jyAM sudhI kevalI dharmopakaraNane dhAraNa karaze tyAM sudhI saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna kevalIne che tema pUrvapakSIne mAnavuM paDe. jo pUrvapakSI ema kahe ke kevalIne dravyaparigrahamAM abhilASamUlaka saMrakSaNIyatvanA jJAnano abhAva che mATe raudradhyAna nathI, to te rIte dravyahiMsAmAM paNa=kevalInA yogathI thatI azakyaparihArarUpa dravyahiMsAmAM paNa, A jIvo mArA yogathI haNavA yogya che tevuM jJAna nathI tethI "jIvahiMsAnA abhilASamUlaka hiMsAnubaMdhIradradhyAna nathI A prakAre spaSTa mArga vidyamAna hovA chatAM pUrvapakSI kema joto nathI ? arthAt jema kevalI dharmanA upakaraNarUpe vastrAdi grahaNa kare che tyAre vastramAM mamatva nahIM hovAthI saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna kevalIne nathI tema yogya jIvonA upakAra arthe kevalI vihArAdi kare che tyAre kevalInA yogane pAmIne
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-50, 51 azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che tyAM A jIvone mAre ghAta karavo joIe evuM hiMsAnubaMdhIraudradhyAna nathI e prakArano spaSTamArga pUrvapakSI vaDe kema jovAto nathI ? arthAt pUrvapakSIe mArgAnusArI buddhithI mArgane jovo joIe. ApaNA avataraji : atha vastrAdidharaNaM sAdhorutsargato nAstyeva, kAraNikatvAt, 'tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA hirivattiyaM, parIsahavattiyaM dugaMchAvattiyaM' ityAgame (sthAnAGge) abhidhAnAt, kintvApavAdikam taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sArvadikameva, niratizayatvAd, iti taddharaNamapi sArvadikaM prAptam, taduktaM vizeSAvazyake - vihiyaM sue cciya jao dharejja tihi kAraNehiM vatthaM ti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaeNaM dhareyavvaM / / 2602 / / jiNakappAjoggANaM hIkucchaparisahA jao vassaM / / hI lajjatti va so saMjamo tayatthaM viseseNaM / / 2603 / / ti / bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hIkutsApariSahapratyayaM na saMbhavati, tasya tadabhAvAt, tathApi zItoSNAdiparISahapratyayaM tat, AhAranimittakSutpipAsAparISahavadvastradharaNanimittazItoSNAdipariSahasattAyA api bhagavatyavirodhAt, 'tathA prakAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIyaM' ityabhiprAyAcca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanAbhiprAyeNaiva vA tad, iti dharmArthamatyupagRhItatvAd dravyaparigrahe bhagavato na doSaH, yajjAtIyadravyAzrave saMyatAnAmanAbhogenaiva pravRttistajjAtIyadravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravyahiMsAdereva tathAtvAd, dharmopakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmArthamatyA'parigrahatvAbhogenaiva, iti svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodhaH ityAzaGkAyAmAha - savatarazikSArtha :_ 'atha'thI pUrvapakSI cha - Raule sAdhune GrealthI nayI 04; Plusgj. ma kAraNikapaNuM che temAM hetu kahe che. traNa sthAnothI vastra dhAraNa karavAM joIe. lajjAne kAraNe, pariSahathI rakSaNa karavA mATe ane durgachA mATe e prakAre AgamamAM abhidhAna che, paraMtu apavAdika che. ane tenA dharaNanuM kAraNa jitakalpa ayogyo ane sthavira kalpione sArvadika ja che; kema ke viratizayapaNuM che ethI tevuM varaNa paNa=vastranuM dharaNa paNa sArvadika ja prApta che. te vizeSa AvazyakamAM kahevAyuM che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 "zrutamAM ja vihita che, je kAraNathI traNa kAraNo vaDe vastra dhAraNa karavAM joIe te kAraNathI ja tenevastrane niratizayavALA evA sAdhue avazya dhAraNa karavAM joIe. je kAraNathI jinakalpane ayogya evA sAdhuone ThThI, kucchA ane pariSaho avazya che. hrI=lajjA, athavA te saMyama cheThThI saMyama che, tenA mATe vizeSathI vastradhAraNa karavuM joIe." (vizeSAvazyakabhASya gAthA-2602-2603) 198 ane bhagavAnane joke vastrAdinuM dharaNa hrI-kutsApariSaha pratyaya saMbhavatuM nathI; kema ke temane teno abhAva che=TTI-kutsAdino abhAva che, topaNa zItoSNAdi pariSaha pratye te che=vastranuM dhAraNa che; kema ke AhAra nimitta kSudhA-pipAsApariSahatI jema vastradharaNa nimitta zItoSNAdi pariSahanI sattAno paNa bhagavAnamAM avirodha che. ane te prakAre tevA prakAranuM karma kSapaNIya che e abhiprAyathI vastranuM dhAraNa che, rAgAdi vikalpa nathI athavA tevA prakAranA sAdhvAcAranI sthitinA paripAlananA abhiprAyathI ja te che=vastradhAraNa che, ethI dharmArthatithI upagRhItapaNuM hovAne kAraNe dravyaparigrahamAM bhagavAnane doSa nathI; kema ke je jAtIya dravyAzravamAM saMyatone anAbhogathI ja pravRtti che taddAtIya dravyAzravano ja mohajanyatvano abhyupagama che. kema je dravyAzravamAM saMyatone anAbhogathI pravRtti che, tAtIya dravyAzravano ja mohajanyatvano abhyapagama che anyamAM nahIM ? temAM hetu kahe che anarthadaMDabhUta dravyahiMsAnuM ja tathApaNuM che=mohajanyapaNuM che. vaLI dharmopakaraNarUpa dravyAzravamAM saMyatone anAbhogathI ja pravRtti nathI. paraMtu dharmArtha matithI aparigrahatvanA upayogane kAraNe ja vastrAdimAM susaMyatanI pravRtti che ethI svakAraNa labdhajanmavALA evA tenuM=vastragrahaNanA kAraNathI labdhajanmavALA vastranA grahaNatuM, bhagavAnamAM avirodha che e prakAranI AzaMkAmAM kahe che - bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke kevalIne jema vastragrahaNamAM saMrakSaNAnubaMdhIaudradhyAna nathI tema kevalInA yoga vaDe thatI azakyaparihArarUpa dravyahiMsAmAM hiMsAnubaMdhIraudradhyAna nathI. mATe jema kevalI dravyaparigraharUpa vastra dhAraNa kare che tema kevalInA yogane avalaMbIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsA saMbhave che. tyAM 'atha'thI pUrvapakSI kahe che - -- sAdhune vastranuM dhA2Na utsargathI nathI, paraMtu apavAdathI che; kema ke AgamamAM kahyuM che ke traNa sthAnothI sAdhue vastrone dhAraNa karavAM joIe. (1) lajjAne kAraNe : nagna pharavAmAM ziSTa puruSane lajjA Ave tethI lajjAnA nivAraNa mATe sAdhu nagnatAno parihAra thAya te prakA2nAM vastrone dhAraNa kare. (2) zItAdi pariSahane kAraNe : vaLI atizItAdi pariSaha hoya jethI dharmadhyAna skhalanA pAmatuM hoya tyAre zItAdi pariSaha saMyamanI mlAni kare che tenA 2kSaNa mATe jeTalAM vastro Avazyaka jaNAya teTalAM vastro sAdhu dhAraNa kare, jethI svAdhyAyAdi ucita kRtyo karavA mATe samartha bane. (3) durgaMchAne kAraNe : vaLI sAdhu nagna hoya to potAnI nagnatA pratye durgaMchA thAya ethI tenA nivAraNa arthe sAdhu vastra dhAraNa kare.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 199 A prakAranA zAstravacanathI vastra dhAraNa apavAdika che. vastranuM dhAraNa jinakalpa ayogya evA sthavirakalpI sAdhuone sArvadika ja che; kema ke niratizayapaNuM che. sthavirakalpI sAdhuomAM nagnatA na dekhAya tevo atizaya nathI, mATe apavAdathI paNa dhAraNa karavAnuM vastra sAdhune sArvatrika prApta thayuM. kevalI bhagavAnane lajjA, kutsA ane pariSaha pratyayika vastra dhAraNa saMbhavatuM nathI; kema ke teone lajjA, jugupsA ke pariSadamAM saMyamanI plAni nathI topaNa zItoSNAdi pariSaha pratye tenA nivAraNa mATe kevalI vastra dhAraNa kare che; kema ke kevalImAM AhAranimitta, kSudhA-pipAsA pariSadanI sattAno saMbhava che ane vastradhAraNanA nimittabhUta zIta-uSNAdi pariSadanI sattAno paNa saMbhava che. tethI potAnuM AhAra AdinuM je karma che ke zItAdithI zarIranA rakSaNanuM je karma che tene kSaya karavAnA abhiprAyathI kevalI vastra dhAraNa kare che, rAgAdi vikalpathI vastra dhAraNa karatA nathI, athavA tevA prakAranA sAdhvAcAranI maryAda abhiprAyathI ja kevalI vastra dhAraNa kare che, mATe kevalInA dravyaparigrahamAM doSa nathI. jyAre dravyahiMsAmAM kevalIne doSanI prApti che; kema ke je jAtIya dravyAzravamAM saMyatone anAbhogathI ja pravRtti che, tarjAtIya dravyAzravanuM ja mohajanyapaNuM che. jema dravyahiMsAmAM saMyatonI anAbhogathI ja pravRtti che tethI dravyahiMsA mohajanya ja che ema svIkArAya che jyAre dharmopakaraNarUpa dravyAzravamAM saMyatone anAbhogathI pravRtti nathI, paraMtu dharmanI matithI ja AbhogapUrvakanI pravRtti che. mATe dharmopakaraNa dhAraNa karavAmAM kevalIne doSa nathI, paraMtu bIjA jIvonI hiMsA thAya tevI dravyahiMsA kevalIne svIkAravAmAM kevalIne doSanI prApti thAya. mATe kevalInA yogathI hiMsA thAya che ema svIkAravuM ucita nathI. e prakAranI pUrvapakSInI zaMkAmAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : avavAovagame puNa itthaM nUNaM paiNNahANI te / pAvaMti asuhajogA evaM ca jiNassa tujjha mae / / 51 / / chAyA : apavAdopagame punaritthaM nUnaM pratijJAhAniste / prApnuvanti azubhayogA evaM ca jinasya tava mate / / 51 / / anvayA : purUtyaM vaLI A rIte=avataraNikAmAM kahyuM te rIte, vavAjhovA=apavAda svIkArAye chata=sAdhu apavAdathI vastra grahaNa kare che ema svIkArAye chate, te tArI, pasupaEA=pratijJAnI hAni thaze, gha=ane, vaM e rIte, tu maetArA mate, nipA=jinane, suhagA=azubha yogo, pAvaMti prApta thaze. i51.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 gAthArtha : vaLI A rIte avataraNikAmAM kahyuM te rIte apavAda svIkArAye chate sAdhu apavAdathI vastra grahaNa kare che ema svIkArAye chate, tArI pratijJAnI hAni thaze ane e rIte tArA mate jinane azubha yogo prApta thaze. I/pa1II TIkA - 'avavAovagame puNa' tti / atra bhagavato dravyaparigrahe, apavAdopagame'pavAdAGgIkAre punaste tava pratijJAhAniH 'apavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati' iti tava pratijJeti / ca punaH evaM dharmopakaraNasadbhAvenApavAdato dravyAzravAbhyupagame tava mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / TIkA : satra... prastutti avAgovAne pu' ri pratIka che. ahIM=bhagavAnanA dravyaparigrahamAM apavAdano svIkAra karAye chate vaLI tArI pratijJAnI hAni thaze. 'ane saMyatomAM paNa apavAdanuM pratisevana pramatane ja thAya che e pramANe tArI pratijJA che ethIetArI pratijJAnI hAni che ema avaya che. vaLI A rIte dhamapakaraNanA sadbhAvane kAraNe apavAdathI dravyAzrava svIkAra karAye chate tArA matamAM jitane azubhayogo prApta thAya che. bhAvArtha pUrvapakSI kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA svIkArato nathI tethI tene graMthakArazrIe doSa Apyo ke jema kevalIne dravyaparigraha hoya che tema kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa dravyahiMsA saMbhavI zake che. tenA nirAkaraNa mATe pUrvapakSIe avataraNikAmAM kahela ke sAdhune utsargathI vastradhAraNanI pravRtti nathI. utsargathI jagatanA bhAvo pratye parama upekSAmAM ja pravRtti che; chatAM apavAdathI susAdhuo vastramAM pravRtti kare che. A apavAdanuM kAraNa lajjAdi traNa che. bhagavAnane te traNe kAraNano saMbhava nathI tethI parama upekSAnA pariNAmavALA bhagavAna vastra dhAraNa kare nahIM topaNa jema bhagavAnane AhAra nimittaka sudhApipAsA pariSaha che tema vastra dhAraNanA nimitta zItoSNAdi pariSadanI sattA che tethI te prakAranAM karmonA kSapaNArthe bhagavAna vastra dhAraNa kare che athavA tevA prakAranA sAdhvAcAranI maryAdAnA pAlananA abhiprAyathI vastra dhAraNa kare che mATe temAM doSa nathI. paraMtu bIjA jIvonA prANa nAza thAya tevA anarthadaMDarUpa dravyahiMsA bhagavAnane saMbhave nahIM. A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che - pUrvapakSI apavAdathI dravyaparigraha svIkAre to tenA vaDe svIkArAyelI pratijJAnI hAni thAya che; kema ke pUrvapakSI mAne che ke apavAdathI pratisevana sAdhuomAM paNa pramattane ja thAya che. tethI jo bhagavAna
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 apavAdathI vastradhAraNa kare to pramattatAnI prAptino doSa pUrvapakSIne prApta thAya. vaLI, pUrvapakSI dharmopakaraNanA dhAraNarUpa dravyAzrava apavAdathI che tema svIkAre to bhagavAnane azubhayogo che tema svIkAravAnI pUrvapakSIne Apatti Ave; kema ke pUrvapakSInA matAnusAra sAdhune paNa azubha yogamAM ja dravyAzrava hoya che. TIkA: idaM hi tava matam - yogAnAmazubhatvaM tAvanna jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAntaguNasthAnaM yAvadapramattasaMyatAnAM kadAcitsadbhUtajIvaghAtasaMbhavena 'tattha NaM je te apamattasaMjayA te NaM No AyAraMbhA No parAraMbhA No tadubhayAraMbhA aNAraMbhA' (bhaga. za. 1, u.1) ityAgamapratipAditA'nAraMbhakatvAnupapattiprasakteH azubhayogAnAmAraMbhakatvavyavasthiteH, kintu phalopahitayogyatayA ghAtyajIvaviSayakAbhogapUrvakajIvaghAtahetutvena / atra 'phalopahitayogyatayA' iti padaM kevaliyogAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM svarUpayogyatayaiva yathoktajIvaghAtahetutvAd, na punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramattayogAnAmeva, tadabhivyaJjakaM tu pramattayogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM vaividhyAbhidhAyakamAgamavacanameva / tathAhi - 'tattha NaM je te pamattasaMjayA te NaM suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA jAva aNAraMbhA / asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva No aNAraMbhatti' / atrApi pramattasaMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhyarthaM tadIyayogAnAM svarUpayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyaM, kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhyarthaM cAbhogo'pi ghAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpramattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAdyArambhakatvAt, saMyatatvaM ca tasya tadAnImapavAdapadopAdhikaviratipariNAmasyAnapAyAd na caivamapramattasaMyatasya bhavati, tasyApavAdapadAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAtahetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAtaH sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd, ata evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAdyArambhakatvamiti / TImArtha : idaM ..... nAtmAdyArambhakatvamiti / 35 pUrvapakSIne apavAyI vstrdhaa25|| svI2vAnA azubhayoganI prApti che ? te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - A prakArano tAro mata che - jIvaghAtanA hetutvamAtrathI yogonuM azubhapaNuM nathI, paraMtu lopatiyogyapaNAthI ghAtyajIva viSayaka AbhogapUrvaka jIvaghAta hetutvathI che, ema AgaLamAM avaya che.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 kema jIvaghAtahetutvamAtrathI yogonuM azubhapaNuM nathI ? tethI kahe che - upazAMtaguNasthAnaka sudhI apramattasAdhuone kyAreka sabhUta jIvaghAtano saMbhava hovAthI "tyAM je te apramattasayato che te AtmAraMbhavALA nathI. parAraMbhavALA nathI, ubhayAraMbhavALA nathI, anAraMbhavALA che" (bhagavatIsUtra zataka-1, uddezo-1) e prakAranA AgamathI pratipAdita anAraMbhakatvanI anupapattinI prasakti hovAthI=apramattasaMyatone bhagavatImAM anAraMbhaka kahyA che tenI anupapatinI Apati hovAthI, jIvaghAta-hetutvamAtrathI yogonuM azubhapaNuM nathI, ema avaya che; kema ke azubhayogonA AraMbhakatvanI vyavasthiti cheazubhayogo AraMbhikIkriyA karanAra hoya che. A kathanathI e phalita thayuM ke phalopahitayogyapaNAthI ghAtyajIvaviSayaka AbhogapUrvaka jIvaghAtanA hetupaNAthI yogonuM azubhapaNuM che. ahIMyogonA azubhapaNAnuM lakSaNa batAvyuM emAM, patnopaditayotiyA' e pada kevalInA yogonA azubhatvanA nivAraNa mATe ja che; kema ke teonuM kevalInA yogonuM svarUpa yogyatAthI ja yathokta jIvaghAtanuM hetupaNuM che. paraMtu phalopahitayogyapaNAthI paNa nahIM; kema ke kAraNono abhAva che=kevalInA yogathI hiMsArUpa phaLanI prApti thAya tenA kAraNabhUta ajJAna ke zaktinA abhAvarUpa kAraNano abhAva che. yogotA te prakAranuM azubhapaNuM pramattayogavALAone ja che. vaLI, tenuM abhivyaMjaka=pramattayogavALAne azubhayoga che tenuM abhivyaMjaka, pramattayogonuM phaLavALA zubhAzubha dvArA vaividhyanuM abhidhAyaka Agamavacana ja che. te A pramANe - "tyAM je te pramattasayato che teo zubhayogane AzrayIne AtmAraMbhavALA nathI thAvat anAraMbhavALA che ane azubha yogane AzrayIne AtmAraMbhavALA paNa che anAraMbhavALA nathI." ahIM paNa=pramattayogonuM phaLathI zubhAzubharUpa vaividhyanuM kathana karyuM emAM paNa, pramattasaMyatonI sAmAnyathI pramattatAnI siddhi mATe teonA yogonuM pramattasAdhunA yogonuM, svarUpa yogyapaNAthI AbhogapUrvaka jIvaghAta hetupaNuM kahevuM joIe ane kyAreka azubhayogajanya AraMbhakatvanI siddhi mATe Abhoga paNa=pramatasAdhuono hiMsA viSayaka Abhoga paNa, ghAyajIva viSayakapaNAthI vyakta kahevo joIe; kema ke tavAnuM ja=dhAtyajIva viSayaka hiMsAnA upayogavALA ja, koIka pramattasAdhunuM sumaMgalasAdhunI jema apavAda avasthAmAM prApta evA teonuM AtmAdiAraMbhakapaNuM che. ahIM prazna thAya ke mArA yogathI A jIvonI hiMsA thaze tevuM jJAna hovA chatAM tevI pravRtti koI sAdhu kare to teomAM saMyama avasthita kaI rIte rahI zake ? te spaSTa karavA arthe kahe che - ane apavAdapadanI upAdhivALA virati pariNAmanA apAyane kAraNe tyAre temanuM saMyatapaNuM= AbhogapUrvaka hiMsA karanArA pramattasAdhunuM saMtapaNuM, che. ane A rIte sumaMgala sAdhunI jema apavAdathI koI sAdhu hiMsA kare e rIte, apramattane saMbhavatuM nathI; kema ke tene apramattasAdhune, apavAdapadanA adhikArIpaNAno abhAva hovAthI AbhogapUrvaka jIvaghAta hetu evA yogono abhAva che. je vaLI apavAda pratiSeNAsAhitya avasthAmAM paNa apramata munionI jema sabUta jIvaghAta
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 2 | gAthA - 51 che te anAbhogajanya ja che=apramattasAdhuone jema anAbhogajanya jIvaghAta che tema pramattasAdhuone paNa anAbhogajanya jIvaghAta che; kema ke te vakhate=apavAdanI pratisevanA rahita kALamAM, anAbhoganuM paNa=anAbhogathI thatI hiMsAnuM paNa, tene vidyamAnapaNuM che. AthI ja apramatta munionI jema yogonA zubhapaNAne kAraNe AtmAdi AraMbhakapaNuM nathI=pramattasAdhuone paNa AtmAdi AraMbhakapaNuM nathI. TIDA : 203 phalopahitayogyatAsvarUpayogyatayozcAyaM bhedaH 'yasya yadantargatatvena vivakSitakAryaM prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA,' 'anyathA tu svarUpayogyatA, satyapi tasya kAraNatve taditarasakalakAraNarAhityena vivakSitakAryA'janakatvAt' / paraM svarUpayogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyavijAtIyAnekazubhAzubhakAryANAM nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambandhena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu svarUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, taditarasakalakAraNasAhityasya kAdAcitkatvAt yacca kAdAcitkaM tatkeSAJcitkAraNAnAM kadAcidapi na bhavantyeva, tena phalopahitayogyatAH keSAJcitkAraNAnAM saMbhavantyo'pi kAdAcitkya eva mantavyAH, ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamAtraM prati sarvakAlaM svarUpayogyatAbhAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAbhAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdighAtikarmaNAmabhAvena taditarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsaMbhavaM kadAcitphalopahitayogyatApi syAt, tathaiva taditarasakalakAraNasAhityasya sambhavAditi na kazcidvirodhaH / itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalopahitayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvena yathA'zubhatvaM tathA kevalina ApavAdikasya dharmArthamatyA dharmopakaraNasya dharaNe'pi tvanmatanItyA''bhogapUrvaka parigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhatvApattiH sphuTaiveti / TIDArtha : phalopahitayogyatA sphuTaiveti / hIM prazna thAya De apramattasAdhukhonA yogomAM isopahitayogyatA che ane kevalInA yogomAM svarUpayogyatA che arthAt jIvaghAtanI svarUpayogyatA che teno bheda zuM che ? tethI pUrvapakSI kahe che - ..... lopahitayogyatAno ane svarUpayogyatAno A bheda che : jenA aMtargatapaNAthI=je kAraNonA aMtargatapaNAthI, vivakSita kArya pratye jenI kAraNatA che tenuM=te kAraNanuM, tad aMtargatapaNAne kAraNe ja=tenI anya sarvasAmagrInA aMtargatapaNAne kAraNe ja, phLavAnapaNuM hovAthI=qalaniSpAdakapaNuM
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 hovAthI, phalopahitayogyatA che. vaLI, anyathAanya kAraNasAmagrI vagaranA kAraNamAM, svarUpa yogyatA che; kema ke tenuM kAraNa paNuM hovA chatAM paNa tad itara sakala kAraNarAhityane kAraNe=je kAraNa vidyamAna che tenAthI itara kAraNasAmagrIno viraha hovAnA kAraNe, vivakSitakAryanuM ajanakapaNuM che. kevaLa svarUpayogyatA eka paNa kAraNamAM sajAtIya, vijAtIya aneka zubha azubha kAryonA judA judA prakAranA AdhAra-AdheyabhAva saMbaMdhane sAthe thayelI kAraNa samAnakAlIna che. vaLI, svarUpa yogyatAthI janita paNa phalopahitayogyatA kadAcitka ja che; kema ke taItara sakala kAraNasAhityanuM vivakSita kAraNathI Itara sarvakAraNathI yuktanuM, kadAcitkapaNuM che. ane je kAdAcitya che te keTalAka kAraNonuM kyAreya paNa thatuM nathI ja. te kAraNathI keTalAMka kAraNonI saMbhavatI paNa phalopahitayogyatA kAdAcitka ja mAnavI joIe. AthI ja kevalInA yogo azubhakAryamAtra pratye svarUpa yogyatAvALA ja sarvakAla hoya che, paraMtu kyAreya paNa phalopahitayogyatAvALA paNa nahIM; kema ke jJAnAvaraNIyatA udayAdi ghAtakarmanA abhAvane kAraNe azubhakAryamAtranAM kAraNonuM tad Itara sakala kAraNasAhityano abhAva che=yogathI Itara ajJAtAdi sakala kAraNasAhityano kevalInA yogamAM abhAva che. vaLI, zubhakAryonI yathAsaMbhava kyAreka phalopahitayogyatA paNa thAya=kevalInA yogomAM thAya; kema ke te prakAre ja=kAraNa svanuM kArya kare te prakAre ja, tenAthI Itara sakala kAraNasAhityano saMbhava che. ethI koI virodha nathI-kevalInA yogothI zubhakAryo yathAsaMbhava thAya che ane hiMsA Adi azubhakAryo kyAreya thatAM nathI tema svIkAravAmAM koI virodha nathI, ane A rIte=pUrvapakSIe atyAra sudhI sthApana karyuM e rIte, apavAdadazAmAM pramasaMyatonA yogonuM phalopahitayogyapaNAthI AbhogapUrvaka jIvaghAtanA hetupaNAne kAraNe je pramANe azubhapaNuM che te pramANe dhamarthamatithI kevalInA apavAdika dhamapakaraNanA dharaNamAM paNa tArA matanI nItithI pUrvapakSInA matanI nItithI, AbhogapUrvaka parigrahanA grahaNanA phalopahitayogyapaNArUpe hetu evA yogonA azubhatvanI Apatti spaSTa ja che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe pUrvapakSIne kahyuM ke tArA mate jo kevalIne apavAdathI dharmopakaraNa grahaNa thAya che to AvA apavAdika dharmopakaraNanuM grahaNa kevalIne svIkAravAmAM Ave to pUrvapakSInA matAnusAra kevalIne azubhayogonI prApti thAya. pUrvapakSInA mate kevalIne kaI rIte azubhayogonI prApti thAya ? te batAvavA arthe prathama graMthakArazrI pUrvapakSIno mata batAve che - pUrvapakSI kevalInA yogathI azakyaparihArarU5 hiMsAno saMbhava svIkArato nathI. potAnA kathananI puSTi arthe pUrvapakSI kahe che ke yogonuM azubhapaNuM jIvavAnA hetutvamAtrathI nathI; kema ke apramattasAdhuthI mAMDIne upazAMta guNasthAnakavALA sudhI mahAtmAonA yogane AzrayIne anAbhogathI kyAreka jIvaghAta thAya che. AgamamAM apramattAdi munione anAraMbhaka kahyA che tethI apramattamunionA yogathI jIvaghAta thavA chatAM
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 205 teo anAraMbhaka hovAthI teonA yogamAM azubhapaNuM nathI. tethI phalita thAya che ke azubhayogo AraMbhaka pariNAmavALA hoya che. ahIM prazna thAya ke azubha yogo kevA svarUpavALA hoya che ? tethI pUrvapakSI kahe che - phalopahitayogyapaNAthI ghAtyajIva viSayaka AbhogapUrvaka jIvaghAtanA hetu evA yogomAM azubhapaNuM che, arthAt je jIvI jANe che ke mArI A pravRttithI jIvonI hiMsA thAya che; chatAM bhogAdi arthe te prakAranI pravRtti kare che, je pravRttithI jIvono avazya vAta thAya che, te yogo jIvaghAtaka evA phalathI yukta hovAnA kAraNe azubha che. A prakAre yogonA azubhapaNAnuM svarUpa batAvyuM tyAM phalopahitayogyatA e pada kevalInA yogonA azubhatvanA vAraNa mATe ja che; kema ke kevalInA yogomAM jIvaghAtanI svarUpa yogyatA ja che, paraMtu phalopahitayogyatA nathI. kema kevalInA yogamAM phalopahitayogyatA nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape che - kevalIne ajJAnano abhAva hovAne kAraNe anAbhogathI jIvahiMsA thaI zake nahIM. ane kSAyikavIrya hovAthI jIvarakSAne anukULa pUrNa yatna karavA mATe kevalInuM sAmarthya che, tethI kevalInA yogothI jIvaghAta thato nathI. phakta kevalInA yogomAM jIvAtane anukULa svarUpa yogyatA che ane ajJAna Adi itara kAraNanA abhAvane kAraNe hiMsArUpa phaLa prApta thAya tevI yogyatA nathI mATe phalopahitayogyatA nathI. apramatta munithI mAMDIne upazAMtavItarAga sudhInA jIvonA yogomAM phalopahitayogyatA che arthAt teonA yogothI kyAreka anAbhoga AdithI jIvaghAta thAya che tethI phalopahitayogyatA che. vaLI je pramattasAdhuo che teo to jyAre AbhogapUrvaka hiMsAmAM pravarte che tyAre ja teonA yogomAM azubhapaNuM hoya che. kema, pramattasAdhunA yogomAM AbhogapUrvaka hiMsAjanya azubhayogapaNuM che ? te spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che - pramatta yogavALA mahAtmAone phaLathI zubha ane azubhapaNArUpe be prakAranA yogo hoya che tema AgamamAM kahyuM che. tethI je pramattasaMyato zubhayogamAM che teo AraMbhika kriyA karanArA nathI, ema bhagavatIsUtramAM kahela che ane je pramattasaMyato apavAdathI upayogapUrvaka jIvaghAta kare che teone azubhayoganI prApti che; kema ke bhagavatIsUtramAM teone anAraMbhavALA nathI, ema kahela che. ethI e prApta thAya ke pramattasaMyatonA paNa yogo jIvaghAtane anukULa svarUpayogyatAvALA che. jeo AbhogapUrvaka jIvaghAta kare che tyAre teonA yogo azubha prApta thAya che ane jyAre pramattasAdhuo paNa koI prakArano AbhogapUrvaka jIvaghAta karatA nathI tyAre teonA yogo zubha varte che. ahIM prazna thAya ke pramattasAdhu AbhogapUrvaka hiMsA kare tyAre temAM saMyamanuM astitva kaI rIte rahI zake ? arthAt rahI zake nahIM, kema ke jIvahiMsAne anukULa adhyavasAya hoya to saMyama saMbhave nahIM. tenA samAdhAna mATe pUrvapakSI kahe che -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 pramattasAdhuo paNa jIvahiMsAnA adhyavasAyavALA nathI, paraMtu apavAdika kAraNathI sumaMgala sAdhunI jema hiMsA kare tyAre paNa apavAdanuM avalaMbana hovAne kAraNe viratino pariNAma che. phakta apavAdathI paNa upayogapUrvaka bIjAne pIDA thAya tevuM kRtya kare che mATe pramattasAdhune azubha yoga che. vaLI, apramattasAdhuone to apavAdano adhikAra nathI. tethI AbhogapUrvaka jIvaghAtanA hetu apramattasAdhunA yogo kyAreya thatA nathI. vaLI, apavAdathI pratisevanA rahita avasthAmAM paNa apramattasAdhunI jema pramattasAdhuthI paNa je jIvavAta thAya che te anAbhogajanya ja che; kema ke pramattasAdhu paNa apavAdanuM kAraNa na hoya tyAre yatanApUrvaka gamanAdi kare che chatAM anAbhogathI kyAreka jIvonI hiMsA thavAno saMbhava che, topaNa apramattasAdhunI jema pramattasAdhuonA yogomAM paNa azubhayoganI prApti nathI. 206 ahIM prazna thAya ke phalopahitayogyatA zuM che ane svarUpayogyatA zuM che ? tene spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che - vivakSitakArya pratye anya sarva kAraNothI sahita te kAraNanI prApti hoya tyAre te kAraNa phalopahitayogyatAvALuM kahevAya. jema cakra-cIvara-kulAlAdi sarva sAmagrIthI yukta daMDa hoya tyAre te daMDa ghaTarUpa kAryane ka2vAnA vyApAravALo hovAthI phalopahitayogyatAvALo kahevAya tema sAdhunA je yogono vyApAra anAbhogAdi anya sAmagrIthI yukta hoya, jenA kA2Ne te yogothI hiMsA thatI hoya, tyAre phalopahitayogyatAvALA sAdhunA yogo che. vaLI svarUpayogyatA eTale anya sAmagrI vagara mAtra daMDa vidyamAna hoya tyAre e daMDa ghaTarUpa kArya pratye svarUpayogya che tema kahevAya, te rIte kevalInA yogo anAbhogAdi anya kAraNonA sahakAra vagaranA hovAthI hiMsA pratye svarUpayogya che, paraMtu phalopahitayogyatAvALA nathI. mATe kevalInA yogothI hiMsA kyAreya thatI nathI. vaLI svarUpayogyatA eka kAraNamAM aneka prakAranI hoya che. jema daMDamAM ghaTajanananI svarUpayogyatA che tema abhighAta janakapaNAthI ghaTanAzanI paNa yogyatA che. tethI daMDathI jeTalAM kAryo thaI zake teTalA prakAranI svarUpayogyatA daMDamAM che. svarUpayogyatAthI janita ja phalopahitayogyatA che topaNa te phalopahitayogyatA kyAreka ja hoya che; kema ke te kAryanAM itara sarva kAraNo prApta thAya tyAre ja phalopahitayogyatA prApta thAya che. vaLI, je kAraNamAM phalopahitayogyatA kyAreka prApta thatI hoya tevI yogyatA anya sAmagrI na maLe to te kAraNathI te kArya kyAreya thatuM nathI. jema daMDamAM ghaTanI svarUpayogyatA che, chatAM koIka vivakSita daMDane anya sAmagrIno yoga na thAya to te daMDamAMthI kyAreya ghaTa thato nathI tema kevalInA yogomAM jIvaghAta pratye svarUpayogyatA hovA chatAM anAbhogAdi anya sAmagrIno yoga kyAreya nahIM thato hovAne kAraNe kevalInA yogothI kyAreya hiMsAnI prApti nathI. AthI kevalInA yogo azubhakArya mAtra pratye haMmezAM svarUpayogya hoya che, vaLI kyAreya paNa kevalInA yogo azubhakArya pratye phalopahitayogyatAvALA hotA nathI; kema ke
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 207 azubhakAryanI prApti pratye jJAnAvaraNanA udayAdirUpa ghAtikarmo ja kAraNa che. kevalIne ghAtikarmono abhAva hovAthI temanA yogothI hiMsAdirUpa azubhakAryo kyAreya thatA nathI. vaLI, kevalInA yogothI yathAsaMbhava zubhakAryo kyAreka thAya che, tethI kevalInA yogomAM zubhakAryonI phalopahitayogyatA paNa che. AthI ja kevalI yogya jIvono upakArAdi karavArUpa zubhakAryo kare che. A pramANe kahIne pUrvapakSI kevalInA yogothI azakyaparihArarUpa paNa hiMsA thatI nathI ema svIkAravAmAM koI virodha nathI tema kahe che. A rIte pUrvapakSIno mata batAvIne graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che A rIte=pUrvapakSIe svIkAryuM e rIte, apavAdadazAmAM pramattasaMyatanA yogonuM phalopahitayogyapaNuM hovAne kA2Ne AbhogapUrvaka jIvaghAtahetupaNuM prApta thavAthI je rIte azubhapaNuM che te rIte kevalI dharmanI buddhipUrvaka apavAdathI dharmopakaraNanuM dhA2Na kare temAM paNa pUrvapakSInA mate AbhogapUrvaka kevalI parigraha grahaNa kare che, tema prApta thAya. tethI kevalInA vastragrahaNamAM phalopahitayogyatA che. tethI kevalInA yogone azubha svIkAravAnI Apatti spaSTa che. TIkA H atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNaM bhagavato'bhyupagamyate tadA syAdayaM doSaH, apavAdaM ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratiSiddhapratiSevaNAtmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt, niravadyatvaM cAsya, puSTAlaMbana pratiSevitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyazcittapratipattyAdinA sopAdhikameva / yApi " gaMgAe NAvio NaMdo" ityAdivyatikaropalakSitasya dharmaruceranagArasya nAvikAdivyApAdanapravRttiH, sApi paramArthaparyAlocanAyAM puSTAlaMbanaiva, tatkRtopasargasya jJAnAdihAnihetutvAd jJAnAdihAnijanyaparalokAnArAdhanAbhayena pratiSiddhapravRtteH puSTAlambanamUlatvAt, kevalaM zaktyabhAvabhAvAbhyAM puSTAlaMbana taditarApavAdayoH prazastAprazastasaMjvalanakaSAyodayakRto vizeSo draSTavyaH jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavati, iti tasya nApavAdavArttApi yacca dharmopakaraNadharaNaM tadvyavahAranayaprAmANyArthaM, vyavahAranayasyApi bhagavataH pramANIkarttavyatvAd itthaM ca zrutoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNe na kevalilakSaNahAni:, 'idaM sAvadyaM' iti prajJApya tadapratiSevaNAd / DhIkArya H atha yadyapavAlena..... tapratiSevAn / 'gatha'thI pUrvapakSI kahe che ke jo apavAdathI dharmopakaraNanuM grahaNa bhagavAnane amArA vaDe svIkArAya to A doSa thAya=kevalIne azubhayoganI prApti rUpa doSa prApta thAya. ane kevalIne apavAda kyAreya paNa ame svIkAratA nathI; kema ke tenuM=apavAdanuM, pratiSiddhanA pratisevanAtmakapaNuM hovAthI svarUpathI sAvadyapaNuM che. ane AnuM=kevalInA vastradhAraNanuM, niravadyapaNuM che. ane je sAvagha pravRtti che te puSNalaMbanathI pratisevita rogavizeSatA vinAzaka parikarmita vatsanAgAdinI jema prAyazcitta pratipatti Adi dvArA sopAdhika ja che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 (ahIM niravadyatvaM cAsya pachI yad sAvadyaM tad khATasuM yaha hovAnI saMbhAvanA che.) je vaLI 'gaMgAmAM nAvika naMda' ityAdi vyatikarathI upalakSita evA dharmaruci aNagAranuM nAvikAdinA vyApAdananI pravRtti che=nAvikAdinA hiMsAnI pravRtti che te paNa paramArtha paryAlocanAmAM puSNalaMbanathI ja che; kema ke tattkRta upadravanuM=nAvikAdikRta upadravanuM, jJAnAdi hAninuM hetupaNuM hovAthI jJAnAdi hAnijanya paralokanI anArAdhanAnA bhayathI pratiSiddha pravRttinuM puSkalaMbanamUlapaNuM che. kevala zaktinA abhAva ane zaktinA bhAva dvArA puSNalaMbana ane ta itaranA apavAdamAM prazasta, aprazasta saMjvalanakaSAyanA udayakRta vizeSa jANavo. ane jJAnAdi hAnino bhaya kevalIne nathI ethI temane=kevalIne, apavAdanI vArtA paNa nathI. ane je dharmopakaraNanuM dharaNa te vyavahAranayanA prAmANya mATe che; kema ke vyavahAranayanuM paNa bhagavAnane pramANIkartavyapaNuM che. ane A rIte zrutaudita svarUpathI=zrutamAM kahevAyelA vacanAnusArathI, dharmopakaraNanA dharaNamAM kevalInA lakSaNanI hAni nathI; kema ke 'A sAvadya che' e prakAre prajJApana karIne tenuM apratisevana che=dharmopakaraNanuM apratisevana che. TIDA : dharmaparIkSA bhAga -2 / gAthA - 51 ata eva (puSpamAlA) - "vavahAro vi hu balavaM jaM vaMdai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai suavavahAraM pamANaMto / / 229 / / " tadvRttiH-"na kevalaM nizcayo'pi tu svaviSaye vyavahAro'pi balavAn, yadyasmAtkAraNAtsamutpannakevalajJAno'pi ziSyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandanAdivinayaM karoti, tathApi vyavahAranayamanuvarttamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate - AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti yAvadadyApi na jJAyate, jJAte punargururapi nivArayatyeveti bhAvaH / aparaM ca atIvagUDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma tacca zrutoktaparIkSayA parIkSamANenApyazaThena chadmasthasAdhunA'vijJAtaM gRhItvA kevalinimittamAnItaM yathAvasthitaM ca kevalinastajjAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvannasau bhuGkta eva, anyathA zrutamapramANaM kRtaM syAt, etacca kila na karttavyaM, vyavahArasya sarvasya prAyaH zrutenaiva pravarttamAnatvAt, tasmAd vyavahAranayo'pi balavAneva, kevalinA samarthitatvAd / " iti puSpamAlAsUtravRttyAdivacanAt kevalino'neSaNIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nApavAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrA'pravRtteH, zrutavyavahArazuddhyarthameva tatra pravRtteH, tatra 'idaM sAvadyaM' iti bhaNiterabhAvAnna vacanavirodhaH yadi ca tadaneSaNIyaM kathaJcitkadAcidapi kevalinA bhuktamiti chadyasthajJAnagocarIbhavet tarhi kevalI na bhuGkta eva, kevalyapekSayA zrutavyavahArazuddherevAbhAvAd, 'azuddhamiti
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa1 209 jJAtvApi kevalinA bhuktaM' iti chadmasthena jJAtatvAt, ata eva raktAtisAropazamanArthaM revatIkRtakUSmANDapAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSiddhaH, kadAcitsAdhunA zrutavyavahArazuddhyAnIto'pi revatI tu jAnAtyeva yad 'bhagavatA zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhuktaM' iti chadmasthajJAnagocaratvena zrutavyavahArabhaGga eveti / etena 'kevalino'bhiprAyAbhAvAjjIvaghAtAdau satyapi na doSaH' iti parAzaGkApi parAstA, revatIkRtakUSmANDapAkaparityAgAnupapattiprasakteH / kiJca svataMtrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kaH samarthaH? TIkArya :gata va ... samartha ? AthI ja puSpamAlAmAM kahevAyuM che - vyavahAra paNa balavAna che je kAraNathI kevalI paNa chadmasthane vaMdana kare che. ane mutavyavahArane pramANa karatA AdhArmi vApare che." (puSpamAlA gAthA -229) tenI vRtti A pramANe che - "kevala nizcaya paNa nahIM, paraMtu svaviSayamAM vyavahAra paNa balavAna che. je kAraNathI samutpanna kevalajJAnavALA paNa ziSya jo ke nizcayathI vinayathI sAdhya evA kAryanuM siddhapaNuM hovAthI kevalI koIne vaMdanAdi vinaya karatA nathI topaNa vyavahAranayane anuvartana karatA, pUrvamAM karAyelA vinayavALA evA kevalI gurune vaMdana kare che=AsanadAnAdi temanA vinayane te pramANe ja kare che je pramANe pUrvamAM karatA hatA te pramANe ja kare che, jyAM sudhI hajI paNa pote kevalI che e pramANe jaNAyA nathI. vaLI jJAta thaye chate A kevalI che e pramANe jJAta thaye chate, guru paNa nivAraNa ja kare che vaMdana karavAnuM nivAraNa kare che, e prakArano bhAva che. ane bIjuM ati gUDhAcAravALA koIka gRhastha vaDe vihita AdhAkarma che ane te zratamAM upayukta parIkSAthI azaTha bhAvathI parIkSA karanArA paNa chaprastha sAdhu vaDe avijJAta grahaNa karIne AdhAkarmarUpe avijJAta grahaNa karIne, kevalI nimittaka lAveluM ane yathAvasthita nizcayanayanA matathI abhoktavya paNa tene jANatA kevalI mRtarUpa vyavahAranayane pramANa karatA evA A=kevalI, vApare ja che. anyathA=kevalI azuddha che mATe vApare nahIM to, zruta apramANa karAyeluM thAya. ane A=kRta, apramANa karavuM joIe nahIM; kema ke sarva vyavahAranuM prAyaH zrutathI ja pravartamAnapaNuM che. te kAraNathI vyavahAranaya paNa balavAna ja che; kema ke kevalI dvArA samarthitapaNuM che." e prakAre puSpamAlAsUtranI vRtti AdinA vacanathI kevalI aSaNIya AhAranI pravRttinI siddhi hovA chatAM paNa apavAdanI siddhi nathI; kema ke jJAnAdi hAtinA bhayathI tyAM apravRtti cheH aSaNIyamAM kevalInI pravRtti nathI. ahIM prazna thAya ke jo jJAnAdi hAnino bhaya kevalIne na hoya to kevalI aneSaNIya AhAra kema grahaNa kare che ? ethI bIjo hetu kahe che - zrutavyavahAranI zuddhi mATe ja tyAM=aSaNIya AhAramAM, pravRtti che=kevalInI pravRtti che. ahIM prazna thAya ke kevalInI aneSaNIya AhAramAM pravRtti che ane anekaNIya AhAra sAvadya che mATe apavAdathI ja tenA grahaNanI kevalIne siddhi thaze. tethI kahe che -
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa1 tyAM=zrutavyavahAranI zuddhi mATe kevalI dvArA grahaNa karAyelA aSaNIya AhAramAM, 'A sAvadha che e prakAranA kathanano abhAva hovAthI vacanano virodha nathI kevalIne apavAda nathI e prakAranA vacanano virodha nathI, ane jo te aSaNIya koIka rIte kyAreka paNa kevalI dvArA vaparAyuM che e pramANe chaghastha jJAnano viSaya thAya to kevalI vAparatA nathI ja-aSaNIya vAparatA nathI ja, kema ke kevalInI apekSAe zrutavyavahAranI zuddhino ja abhAva che. ahIM prazna thAya ke zrutavyavahAranA upayogathI lAvelo zuddha AhAra koIkanA dvArA "A azuddha che" evuM jJAta thAya eTalAmAtrathI zrutavyavahArathI lAvelA zuddha AhAramAM kevalInI apekSAe zrutavyavahArathI azuddha che ema kema kahI zakAya ? temAM hetu kahe che - azuddha e pramANe jANIne paNa kevalI vaDe vaparAyuM e prakAre chaprasthathI jJAtapaNuM che. AthI ja rakta atisAranA upazamana mATe retIthI karAyela kUSmAMDano pAka bhagavAna zrI mahAvIra dvArA niSedha karAyo; kema ke kadAcit sAdhu dvArA zrutavyavahAranI zuddhithI lavAyelo paNa kUSmAMDano pAka revatI to jANe ja che je "bhagavAna mahAvIre jANIne ja khAdhuM che" ethI cha sthajJAnanA viSayapaNAthI zrata vyavahArano bhaMga ja che. kevalInA abhiprAyano abhAva hovAthI=mAre jIva haNavA che' e prakAranA abhiprAyano abhAva hovAthI, jIvaghAtAdi hovA chatAM paNa kevalIne doSa nathI, e prakAranI paranI AzaMkA paNa AnA dvArA parAsta thaI; kema ke revatIkRta kUSmAMDanA parityAganI anupapattino prasaMga che. vaLI, svataMtrakriyAvALA jJAnapUrvaka pravRttimAM abhiprAyano abhAva=kevalIne jIvo mare che temAM abhiprAyano abhAva, kahevA mATe koNa samartha che? arthAt avazya jIvaghAtano abhiprAya che, ema mAnavuM paDe. TIkA : na ca-zrutavyavahArazuddhamaneSaNIyaM bhuJjAnaH kevalI sAvadhapratiSevitA bhaviSyati-iti zaGkanIyaM, sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt tacchuddhyAnItasya niravadyatvAd / ayaM bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadhe'pyavadhakaH, 'avahago so u' (gA0 750) tti oghaniyuktivacanAt, anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt, yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetuke satyapi jIvaghAte kevalivadvItarAgo notsUtracArI ca, mohanIyAnudayasya tathAmAhAtmyAt, tathA zrutavyavahArazuddhermAhAtmyAdaneSaNIyamapItaraiSaNIyavadeSaNIyameva, iti kutaH sAvadhapratiSevitvagandho'pIti cet? tadidamakhilaM gUDhazabdamAtreNaiva mugdhapratAraNam, yato yadi bhagavatsvIkRtadravyaparigrahAneSaNIyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddhasyopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatvaM tadApavAdasthAnIyatvameva tayoH prAptaM, aupAdhikazuddhatAzAlitvAt /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 211 TIkArca - na ... zAnitvat aa ane zrutavyavahArathI zuddha aSaNIya vAparatA kevalI sAvadhatA pratisevana karanAra thaze, e pramANe zaMkA na karavI; kema ke sarva paNa vyavahAronuM jinAjJArUpapaNuM hovAthI zrutavyavahAranA sAvaghatvano abhAva hovAthI tenI=mutanI, zuddhithI lavAyelA AhAranuM kiravApaNuM che. A bhAva che - je pramANe apramattasaMyata jIvavadhamAM paNa avadhaka che temanI kAyAthI koIka jIvavadha thAya topaNa avadhaka che; kema ke te vaLI avadhaka che' (gA. 750) e pramANe oghaniryuktinuM vacana che. ahIM prazna thAya ke sAkSAt temanA yogathI hiMsA thayela che, chatAM apramattamuni avadhaka kema che? temAM hetu kahe che - anAbhoga hote chate paNa apramattatAnuM te prakAranuM mAhAbhya che kAyAthI hiMsA thavA chatAM aMtaraMga rIte apramattatA ahiMsaka pariNatine sadA jAgrata rAkhe e prakAranuM mAhAbhya che, ane je pramANe mohasattAmAtrahetuka jIvaghAta hote chate paNa upazAMtamohavItarAga kevalInI jema vItarAga che ane utsutracArI nathI; kema ke mohanIyatA anudaya te prakAre mAhAbhya che kevalInI jema vItarAga che ane utsutracArI nathI te prakAranuM mAhAbhya che. ane zrutavyavahAranI zuddhinA mAhAbhyathI aSaNIya paNa=kevalI dvArA grahaNa karAyeluM aneSaNIya paNa, Itara eSaNIyanI jema eSaNIya ja che, ethI kevI rIte sAvadha pratisevInI gaMdha paNa che ?=kevalI zrutavyavahAra zuddha aSaNIya vApare topaNa teone sAvadya pratisevitvanI prApti thaze e prakAranI leza paNa saMbhAvanA nathI. e pramANe pUrvapakSI kahe athathI mAMDIne atyAra sudhI kahyuM e prakAre pUrvapakSI kahe, to graMthakArazrI kahe che - te A sarva gUDhazabdamAtrathI ja mugdhane ThagavAmAtra che. je kAraNathI jo bhagavaMta svIkRta dravyaparigraha ane aSaNIya AhAranuM svarUpathI sAvadhapaNuM hovA chatAM paNa zrutavyavahArathI zuddhanuM upAdeyatva buddhithI doSa anAvahapaNuM che to teonuM bhagavAna vaDe svIkArAyela dravyaparigrahanuM ane aSaNIya AhAranuM, apavAdasthAnIyapaNuM ja prApta che; kema ke pAdhikazuddhatAzAlipaNuM cheH jIvanA adhyavasAyarUpa pAdhika pariNAmane kAraNe te dravyaparigraha ane aSaNIya AhAra zuddha kahevAya che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke kevalI jo apavAdathI dharmopakaraNa grahaNa kare to kevalIne tArA mate phalopahitayogyatA hovAne kAraNe azubhayoganI prApti thaze. tenuM nirAkaraNa karavA arthe pUrvapakSI kahe che ame dharmopakaraNanuM grahaNa bhagavAnane apavAdathI svIkAratA hoIe to A doSanI prApti thAya. paraMtu kevalIne kyAreya apavAda ame svIkAratA nathI. kema vastragrahaNa kevalIne apavAdika nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape che -
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 pratiSiddhanA sevanarUpa je pravRtti hoya te svarUpathI sAvadya hoya che ane tevI pravRtti apavAdika pravRtti kahevAya che. kevalI vastragrahaNa kare che te svarUpathI sAvadya nathI. kevalI je vastragrahaNa kare che te niravagha ja che, mATe apavAdika nathI. 12 kevalInuM vastunuM grahaNa niravagha kema che ? te spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che je sAvadya hoya tevI pravRtti puSTAlaMbanathI sevAyelI hoya ane rogavizeSanI vinAzaka hoya arthAt apavAdanA sevana dvArA bhAvarogavizeSano nAza karanAra hoya ane parikarmita vatsyanAga jevI hoya arthAt parikarmita viSa jevI hoya arthAt jema parikarmita viSe roganAzanuM kAraNa bane che tema apavAdathI sevAyelI sAvadya pravRtti bhAvarogavizeSano nAza ka2nA2 che ane prAyazcittanA svIkArAdi dvArA tenI zuddhi karAya che tevI pravRtti apavAdika pravRtti kahevAya che. kevalInuM vastranuM grahaNa tevuM nathI mATe niravagha che. vaLI apavAdika pravRtti puSTAlaMbanathI ja hoya che tenI puSTi karavA arthe kahe che dharmaruci aNagAre nAvikAdinI je hiMsA karI te paNa apavAdika hatI; kema ke 52mArthathI vicArIe to dharmaruci aNagAre puSTAlaMbanathI ja te hiMsA karela che. kema puSTAlaMbanathI nAvikanI hiMsA karI che ? tethI pUrvapakSI kahe che nAvikakRta upasargamAM jJAnAdinI hAni prApta thatI hatI ane jJAnAdinI hAnijanya paralokanI anArAdhanAnA bhayathI pratiSiddha evI hiMsAnI dharmaruci aNagAranI pravRtti hatI. tethI puSpAlaMbanathI ja pratiSiddhanuM pratisevana dharmaruci aNagAre karela. zaktinA abhAvamAM puSTAlaMbanathI apavAdika pravRtti thAya che, jyAre zakti vidyamAna hoya tyAre apuSTAlaMbanathI apavAdanuM sevana thAya che. puSTAlaMbanathI apavAdanA sevanakALamAM prazasta saMjvalanakaSAyano udaya hoya che ane apuSTAlaMbanathI apavAdanuM sevana karAya che tyAre aprazasta saMjvalanakaSAyano udaya hoya che. kevalIne jJAnAdinI hAnino bhaya hoto nathI, tethI kevalIne apavAdathI pravRtti kyAreya hotI nathI. kevalI je dharmopakaraNanuM dhAraNa kare che te vyavahAranayanA pramANa mATe kare che; kema ke kevalIe paNa vyavahAranayane pramANa tarIke svIkAravuM joIe A prakAranuM zAstravacana che. tethI zrutamAM kahelI maryAdAnusAra kevalI dharmopakaraNa dhAraNa kare temAM kevalIpaNAnI hAni nathI; kema ke dharmopakaraNa dhAraNa karavuM e sAvadya che tevuM jANIne kevalI dharmopakaraNa dhAraNa karatA nathI. AthI ja puSpamAlAmAM kahyuM che ke vyavahAranayane pramANa ka2vA arthe ja kevalI chadmastha evA gurune vaMdana kare che. zrutavyavahArathI zuddhabhikSA hovA chatAM kevalajJAnathI te AdhAkarmI che tema jANatA kevalI te AdhAkarmI bhikSA vApare che tyAre paNa vyavahAranayane pramANa kare che. tethI puSpamAlA sUtranI vRtti AdinA vacanathI kevalIne aneSaNIya AhAranI pravRtti hovA chatAM apavAdanI siddhi nathI; kema ke jJAnAdi hAninA bhayathI je pratiSiddhanuM pratisevana che te apavAdika pravRttirUpa che. kevalIne jJAnAdi hAnino bhaya nathI, phakta zrutavyavahAranI zuddhi arthe ja aneSaNIya AhAra kevalIgrahaNa kare che tethI kevalInI aneSaNIya AhAranI pravRttimAM 'A sAvagha che' e prakArano vacanaprayoga thato nathI.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 vaLI, kevalI aneSaNIya AhAragrahaNa kare ane chadmastha vaDe kyAreya paNa jJAna thAya tema hoya ke kevalI azuddha AhAra vApare che tyAre kevalI te azuddha AhAra grahaNa karatA nathI. jema revatIe vIrabhagavAna mATe azuddha AhAra karela, ane revatIne jJAta hatuM ke A azuddha AhAra che. tethI bhagavAne bhikSA mATe jatA sAdhune sUcana karela ke mArA mATe karela je kuSmAMDa pAka che te lAvazo nahIM, paraMtu revatIe je potAnA mATe karela che te ja lAvajo. tethI chabasthajJAnanA viSayapaNA vaDe tevo AhAra kevalI grahaNa kare to zrutavyavahArano bhaMga ja thAya. ahIM koI kahe ke zrutavyavahAranI zuddhi mATe kevalI aneSaNIya AhAra vApare to kevalI sAvaghanI pratisevanA karanAra prApta thAya; kema ke kevalIe vAparela AhAra aneSaNIya hovAthI sAvadharUpa che. e zaMkAnuM nirAkaraNa karatA pUrvapakSI kahe che - sarva paNa vyavahAranI pravRtti jinAjJArUpa che ane jinAjJA zrutavyavahArarUpa che tethI zrutavyavahArathI je zuddha hoya te pravRttine sAvadya kahevAya nahIM, paraMtu niravadya ja kahevAya. jema apramattasaMyatathI anAbhogathI jIvavadha thAya topaNa e avadhaka ja che; kema ke apramattanA apramattatApariNAmane kAraNe leza paNa jIvavadhane anukULa pariNAma nathI. tethI vadhata leza paNa karmabaMdha nathI. vaLI, mohanI sattAne kAraNe upazAMtamohavALA vItarAganA yogathI jIvaghAta thAya to paNa kevalInI jema teo vItarAga ja che ane utsutra AcaraNA karanArA nathI; kema ke mohanA udayathI ja utsutra AcaraNA thAya che. te rIte zrutavyavahArathI zuddhabhikSA aneSaNIya hovA chatAM paNa itara eSaNIya AhAranI jema eSaNIya che ethI kevalIthI grahaNa karAyela aneSaNIya AhArane kAraNe kevalIne sAvadyanuM pratisevana che tema kahI zakAya nahIM. A rIte kevalInA vastragrahaNane apavAdika nathI tema sthApana karIne pUrvapakSI e sthApana kare che ke kevalI vastragrahaNa kare che te zrutavyavahAranA rakSaNA kare che. mATe temane jema dravyaparigraha che tema temanA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsA saMbhavI zake ema je graMthakArazrI kahe che te ucita nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A sarva kathana gUDha zabdamAtrathI ja mugdha jIvone ThagavA mATe che. kema pUrvapakSInuM A kathana ucita nathI ? temAM graMthakArazrI yukti Ape che - kevalI vaDe grahaNa karAyela dravyaparigraha ane aSaNIya AhAra svarUpathI sAvadya che to paNa zrutavyavahAra zuddha hovAne kAraNe grahaNa karavAmAM doSanI prApti nathI. Ama chatAM te dravyaparigraha ane aneSaNIya AhAra apavAdasthAnIya ja che; kema ke pAdhika zuddhatAzAlI kevalInuM dravyaparigraha ane aSaNIya AhAra che. Azaya e che ke utsargathI AtmAne bAhya pravRtti karavI ucita nathI. paraMtu AtmAnA zuddhabhAvamAM ja rahevuM ucita che. tethI bAhya evA pudgalanA grahaNarUpa dravyaparigraha paNa apavAdano viSaya che. jeo dravyaparigraha grahaNa kare che teone e parigrahAnusAra saMzleSano pariNAma paNa thAya che. tethI dravyaparigraha
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 bhAvaparigrahanuM kAraNa che, chatAM kevalI vItarAga hovAthI kevalIne te dravyaparigraha bhAvaparigrahanuM kAraNa banato nathI. mATe vItarAgatArUpa pAdhikatAnA kAraNe te dravyaparigrahamAM zuddhatA che. apramattamunio paNa zrutanA upayogavALA hovAthI dravyaparigrahamAM saMzleSa pAmatA nathI. tethI apramattatArUpa aupAdhikabhAvane kAraNe te dravyaparigrahamAM doSanI prApti nathI topaNa je dravyaparigraha bhAvaparigrahanuM kAraNa hoya tenuM grahaNa apavAdika ja che ane te dravyaparigraha svarUpathI sAvadya ja che. vaLI kevalI je zravyavahArazuddha aneSaNIya AhAragrahaNa kare che te paNa svarUpathI sAvadya che. tethI temAM grahaNanI pravRtti apavAdika ja che, phakta kevalI zrutavyavahAranI zuddhipUrvaka grahaNa kare che ane vItarAga che te rUpa upAdhine kAraNe sAvadya paNa te aneSaNIya AhArathI teone doSanI prApti thatI nathI topaNa je aupAdhika zuddhatAzAlI pravRtti hoya te apavAdika ja pravRtti kahevAya. mATe kevalIne vastragrahaNa ane aSaNIya AhAragrahaNa apavAdika nathI tema kahIne pUrvapakSI sthApana kare che ke kevalIne dravyaparigraha hovA chatAM dravyahiMsA saMbhavI zake nahIM, te vacana tenuM ucita nathI. TI :. na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, evaM satyutsargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsAmAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAdavizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasyApi bhagavatyanapAyatvameva yuktaM caitat, tIrthakRto'pyatizayAdhupajIvanarUpasvajItakalpAdanyatra sAdhusAmAnyadharmatApratipAdanAt / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH (u0 1) "atra paraH prAha-yadi yadyatprAcInagurubhirAcIrNaM tattatpAzcAtyairapyAcaritavyaM tarhi tIrthaMkaraiH prAkAratrayacchatratrayAdikA prAbhRtikA teSAmevArthAya surairviracitA yathA samupajIvitA tathA vayamapyasmannimittakRtaM kiM nopajIvAmaH? sUrirAha - kAmaM khalu aNuguruNo dhammA taha vi hu Na savva sAhammA / guruNo jaM tu aisae pAhuDiAI samuvajIve / / 996 / / kAmamanumataM khalvasmAkaM yadanuguravo dharmAstathApi na sarvasAdharmyAccintyate kintu dezasAdhAdeva / tathAhi - guravastIrthaMkarAH yattu yatpunaH atizayAn prAbhRtikAdIn prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA tadAdIn AdizabdAdavasthitanakharomAdhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH, samupajIvanti sa tIrthakRjjItakalpa iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA, yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate / ToDArtha : na cApavAdaH..... cintyate / sane apavAda sthavilya niyata cha methI khyAtIta sevA bhagavAna teno abhAva che ema na kahevuM; kema ke ema hote chate=bhagavAna kAtIta hovAthI bhagavAnane
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 215 apavAdano abhAva hote chate, utsarganA paNa abhAvatI Apatti che. kema, kalpAtIta evA bhagavAnane utsarganA abhAvanI prApti che ? temAM hetu kahe che - tenuM paNa utsarganuM paNa, jinakalpa ane sthavirakalpa sAthe niyatapaNuM che. ane jo utsargavizeSa ja kalpaniyata che ethI tat sAmAvyanuM utsargasAmAvyanuM, bhagavAnamAM asaMbhava nathI ema pUrvapakSI svIkAre tene graMthakArazrI kahe che - to apavAdavizeSatuM ja tathApaNuM hote chata=sthavirakalpa sAthe niyatapaNuM hote chate tenA sAmAnyanuM paNa=apavAdasAmAnyanuM paNa, bhagavAnamAM apAyapaNuM che=apavAdasAmAnyanuM paNa bhagavAnamAM saMgatapaNuM che. ane A yukta che; kema ke tIrthakarane paNa atizayAdi upajIvatarUpa svajItakalpathI anyatra sAdhu sAmAnyadharmanuM pratipAdana che. te bRhatkalpabhASyamAM ane vRttimAM kahevAyuM che - "ahIM para kahe che - je je prAcIna guru vaDe AcIrNa che te te pAzcAtyo vaDe paNa AcaravuM joIe to traNa gaDha, channatrayAdi vaibhavo teonA mATe ja suro vaDe racAyelA je pramANe tIrthaMkaro vaDe upabhoga karAyo te pramANe ame paNa amArA nimitte karAyeluM kema upabhoga na karIe ? tene sUri uttara Ape che - kharekhara, kAma=amane anumata che, anuguru gharmo che=je tIrthakararUpa gurunA dharmo che te ja temanA ziSyarUpa anugurunA dharmo che. topaNa sarvasAdharmathI vicArAtA nathI. je kAraNathI atizayavALA prAbhUtikAdine guruo-tIrthakaro, samupajIvana kare che-upabhoga kare che. (bRhatkalpasUtra gAthA-996) vyAkhyA-kharekhara, amane kAma anumata che je anuguru dharmo che topaNa sarvasAdharmathI ciMtavana karAtA nathI-guru ane anugurunA dharmo sarvasAdharmsathI ziSyo dvArA AcarAtA nathI, paraMtu dezasAdharma ja AcarAya che. te A pramANe - guruo tIrthakaro che je vaLI atizayavALA prAbhRtika surendrathI karAyela samavasaraNanI racanA rUpa prAbhRtika, Adino upayoga kare che. Adi zabdathI avasthita nakha-roma, aghomukhakaMTaka Adi surakRta atizayonuM grahaNa che. te tIrthaMkarano jIvakalpa che jethI karIne tyAM anudharmatA citanIya nathI=tIrthakaronuM anusaraNa ziSyone kartavya nathI. jyAM vaLI tIrthakaronuM ane Itara sAdhuonuM sAmAnyadharmapaNuM che tyAM ja anudharmatA vicArAya che=tIrthaMkara vaDe je AcaraNa karAyuM che te ja ziSyo vaDe AcaraNa karAya che. TIkA : sA ceyamAcIrNeti darzyate - sagaDaddahasamabhome avi a viseseNa virahiatarAgaM / tahavi khalu aNAinnaM esaNudhammo pavayaNassa / / 997 / / yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapravrAjanAtha sindhusauvIradezAvataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhAstRiSArditAH saMjJAbAdhitAzca babhUvuH yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnIyapUrNazca hRdaH samabhaumaM ca gartAbilAdivarjitaM sthaNDilamabhavad, api ca vizeSaNa
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 tattilodakasthaNDilajAtaM virahitataramatizayenAgantukaistadutthaizca jIvairvarjitamityarthaH, tathApi khalu bhagavatA'nAcIrNa= nAnujJAtam, eSo'nudharmaH pravacanasya, sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH / athaitadeva vivRNoti vukkaMtajoNithaMDilaatasA dinA ThiI avi chuhAi / tahavi Na geNhesuM jiNo mA hu pasaMgo asatthahae / / 998 / / yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyAyuHkSayeNAcittIbhUtAH, te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustato na kalperan, ityata Aha sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Aha atrasAH tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhirgRhasthaizca dattAH, etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati, api ca te sAdhavaH, kSudhA pIDitA AyuSaH sthitikSayamakArSuH, tathApi zrIjino varddhamAnasvAmI nA'grahIt, mAbhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthaGkareNApi gRhItaM' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH ziSyA azastropahataM mA grAhiSuriti bhAvaH, 'vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA' iti hRdayam yuktiyuktaM caitatpramANasthapuruSANAm / yata uktaM 'pramANAni pramANasthai rakSaNIyAni yatnataH / / viSIdanti pramANAni pramANasthairvisaMsthulaiH / / " ityAdi / TImArtha : sA ..... ityAdi / bhane ta tIrtha:2 sane sAdhunI sAmAnyatA, 20 AyI cha meM prabhArI matApAya cha - sagaDa=gADuM, hadataLAva, samabhUmi ane vaLI vizeSathI virahitatA=jIvothI virahitatara, hatI topaNa anAcIrNa che=bhagavAna vaDe ananujJAta che, pravacanano A anudharma che-sAdhue anusaraNa karavA yogya dharma che. (bRhatkalpasUtra gAthA-887) vyAkhyA-jyAre bhagavAna zrImad mahAvIrasvAmI rAjagRhanagarathI udAyananarendranI pravrajyA mATe sinthasauvIradezanA avataMsa Atmaka vItabhayanagara prati prasthita thayA tyAre apAMtarAlamAM ghaNA sAdhuo sudhAthI Arta ane tRSAthI ardita tRSAthI bAdhita, thayA ane saMjJAthI bAdhita thayA ane jyAM bhagavAna vaselA tyAM talathI bharAyelA zako, pANIthI pUrNa hado, ane samabhaumatragartA-bilAdi varjita IMDila, hatAM=zuddhabhUmi hatI. ane vizeSathI te tala, udaka ane spaMDilano samUha virahitatara hatuM Agantuka ane tardhvastha jIvothI atizaya varjita hatuM; topaNa kharekhara bhagavAna vaDe anAcIrNa che anujJAta nathI, A anudharma pravacanano che=bhagavAnane anusaranAro dharma pravacanano che=sarva paNa pravacanane anusaranArA sAdhuo vaDe azastra upahata parihAralakSaNa ja dharma anusaro joIe. e prakArano bhAva che. have Ane ja vivaraNa kare che - vyutkrAMtayoni vALA, spaMDilamAM rahelA, atrasavALA ane divA=svAmI vaDe apAyelA, (talo hatA.) vaLI, sudhAnI
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 217 sthiti=A sAdhuoe AyuSyanI sthiti, teno kSaya karyo topaNa bhagavAne grahaNa karyuM nahIM=talAdi grahaNa karyA nahIM; kema ke azastrahatamAM prasaMga na thAo=ziSyo dvArA grahaNano prasaMga na thAo. (bRhatkalpasUtra gAthA-998) vyAkhyA--jyAM bhagavAna AvAsita che tyAM ghaNAM talanAM gADAMo rahelAM hatAM ane temAM talo vyutkrAMtayonivALA hatA=azastropahata paNa AyuSyanA kSayathI acitta thayelA hatA. ane te-te gADAMo, asthaMDilamAM=jIvAkulabhUmimAM, rahelAM hoya to kalpe nahIM. ethI kahe che - spaMDilamAM rahelAM hatAM. AvA prakAranA paNa te talo trasathI saMsakta hoI zake ? AthI kahe che - atrasA=trasa vagaranA hatA=tad udbhava ane AgaMtuka trasajIvathI rahita hatA. ane talanA zakaTanA svAmI vaDe ane gRhastho vaDe apAyA hatA. AnAthI--talanA svAmI ane gRhastho vaDe te apAyA AnAthI, adattAdAna doSa paNa temAM nathI. e pramANe kahevAyeluM thAya che. ane vaLI sAdhuoe kSudhAthI pIDita AyuSyanA sthitinA kSayane karyuM, topaNa jinavardhamAna svAmIe grahaNa karyuM nahIM; kema ke azastrahatamAM prasaMga na thAo=azastrahata vastunA grahaNamAM sAdhuono grahaNano prasaMga na thAo mATe grahaNa karyuM nahIM. arthAt tIrthaMkaro vaDe paNa grahaNa karAyuM che=azastrahata grahaNa karAyuM che e prakAranA mArA AlaMbanane karIne mArA saMtAnavartI ziSyo azastrahata grahaNa na karo e prakArano bhagavAnano bhAva hato, vyavahAranayanA balIyapaNAnA khyApana mATe bhagavAna vaDe grahaNa karAyuM nathI e tAtparya che ane A=vyavahAranayane pramANa karIne azastrahata acitta vastune paNa tIrthaMkaroe grahaNa na karyuM e, pramANastha pramANastha puruSone yuktiyukta che=prAmANika evA tIrthaMkarone yuktiyukta che. je kAraNathI kahevAyuM che evA puruSo vaDe yatnathI pramANonuM rakSaNa karavuM joIe. visaMsthUla evA pramANasthathI=prAmANika puruSo pramANanuM rakSaNa na kare tevA puruSothI, pramANo sIdAya che." ityAdi. - asi: na tu atra hi svajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzastropahatasacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa, sa ca zrutAprAmANyabuddhyaiva syAt, 'bhagavatA pratiSevitaM ' iti chadmasthabuddhimAtreNa, chadyasthairutsargataH pratiSiddhatvena jJAyamAnAyA api bhagavato nizAhiNDanabheSajagrahaNAdipravRtteH zravaNAd / 'apavAdato'pratiSiddhatvajJAnAt taddarzane na chadmasthAnAmatiprasaGgaH' ityuktau ca siddhA'nAyAsenaiva bhagavato'pavAdapravRttiH, tasmAdunnatanimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogikaprakarSApakarSazAliguNopahitakriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati sUtroditakriyAvizeSarUpayostayoryathocitatayA saMbhavo'viruddha iti yuktaM pazyAmaH, tathA ca dharmopakaraNAneSaNIyAdiviSayapravRtterbhagavataH svarUpata ApavAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogA'zubhatAniyAmakatvAt tayA bhagavadyogAnAmazubhatvApattirvajralepAyitaiva / vapraneSAviteva / ahIM=bRhatkalpanA sAkSIpAThamAM, svajItakalpathI atirikta sthalamAM= TIkArya : tra ...
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 tIrthakaronA devatAkRta prAkRtikanA upayogarUpa svajItakalpathI atirikta sthalamAM, tIrthakaranI sAdhusamAnadharmatA kahevAI che ane te azastraupahata sacita vastunA agraNathI upapAdana karAI che. ane te-azastro pahata sacita vastunuM bhagavAna dvArA agrahaNa, atiprasaMga nirAkaraNanA abhiprAyathI che ziSyo azastro pahata sacittavastu grahaNa kare e prakAranA atiprasaMganA nirAkaraNanA abhiprAyathI che. ane te atiprasaMga, zruta aprAmANyabuddhithI ja thAya, paraMtu bhagavAna vaDe pratisevita che e prakAranI chadmasthabuddhimAtrathI tahIM; kema ke chaghastha vaDe utsargathI pratiSiddhapaNArUpe jJAyamAna paNa bhagavAnanA rAtrinA vihAra ane auSadhAdinA grahaNAdinI pravRttinuM zravaNa che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke apavAdathI apratiSiddhatvanuM jJAna hovAne kAraNe bhagavAne rAtrimAM vihAra karyo ane rogazamanArthe auSadhanuM grahaNa karyuM te pravRttinuM apavAdathI apratiSiddhatvanuM jJAna sAdhune thatuM hovAthI, tenA darzanamAMebhagavAne rAtre vihAra karyo ane auSadha grahaNa karyuM tenA darzanamAM, chadmasthone te pravRtti karavAno atiprasaMga nathI ane e pramANe pUrvapakSI dvArA kahevAya chate anAyAsathI ja bhagavAnanI apavAda pravRtti siddha thaI. tethI unnata, nikha daSTAMtathI pradarzita paraspara pratiyogika prakarSaapakarSazAli guNaupahita kriyArUpa utsarga-apavAdanA abhAvamAM paNa sAdhusamAnadharmatAnuM vacana hovAthI bhagavAnamAM sUtrodita kriyAvizeSarUpa te benuM yathocitapaNAthI saMbhava aviruddha che=utsarga-apavAdano saMbhava aviruddha che, e pramANe ame yukta joIe chIe. ane te rIte=bhagavAnamAM yathocita utsarga-apavAda che te rIte, bhagavAnanI dhapakaraNa viSaya ane aSaNIyAdi viSaya pravRttinuM svarUpathI apavAdikapaNuM hovAne kAraNe tArA mate pUrvapakSInA mate, AbhogathI= upayogapUrvaka, pratiSiddha viSayaka pravRttinA upadhAnanA sevananuM, yoganI azubhatAnuM niyAmakapaNuM hovAthI tenAthI apavAdika pravRttithI, bhagavAnanA yogone azubhayogatvanI Apatti vrajalepa jevI ja che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke kevalInA yogothI azakya parihArarUpa hiMsA svIkAravAmAM Ave to kevalIne kevalajJAnathI potAnA yogathI hiMsAnuM jJAna hovAnA kAraNe kevalIne azubhayoganI prApti thaze ema pUrvapakSI kahe to kevalI apavAdathI vastradhAraNa kare che tyAM paNa kevalIne azubhayoganI prApti thAya. tyAM pUrvapakSI kevalInA vastradhAraNanI kriyA apavAdathI nathI te batAvavA arthe kahe che - apavAda sthavirakalpaniyata che tethI kalpAtIta evA bhagavAnane teno abhAva che. pUrvapakSIno Azaya e che ke jinakalpavALA mahAtmAo apavAdanuM sevana karatA nathI. sthavirakalpavALA ja apavAda sevana kare che ane bhagavAna to jinakalpa ane sthavirakalpa baMnethI atIta che tethI bhagavAnane apavAda saMbhave nahIM. mATe zrutavyavahAranA rakSaNa mATe ja bhagavAna vastra dhAraNa kare che, apavAdathI vastradhAraNa karatA nathI. tene graMthakArazrI kahe che -
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 219 A rIte bhagavAnane kalpAtIta svIkAravAmAM Ave to bhagavAnane utsargamArganA paNa abhAvanI prApti thAya; kema ke utsargamArga paNa jinakalpa, sthavikalpa sAthe niyata che. Azaya e che ke AtmAnA zuddhabhAvonA rakSaNArthe jinakalpI ane sthavikalpI sAdhuo utsargamArganuM AlaMbana le che. tethI utsargathI sarva ucita pravRtti karIne potAnI nirlepa pariNatinuM rakSaNa kare che. sthavirakalpI sAdhuo nirlepa pariNatine rakSaNa na karI zake tyAre apavAdanuM sevana karIne nirlepa pariNatinuM rakSaNa kare che. bhagavAna vItarAga thayela hovAthI teone nirlepa pariNatithI pAta thavAno saMbhava nathI, mATe bhagavAna kalpAtIta che tema svIkAravAmAM Ave to jema teone nirlepa pariNatinA rakSaNArthe apavAdanI AvazyaktA nathI tema bhagavAnane nirlepa pariNatinA rakSaNArthe utsargamArganI paNa AvazyaktA nathI. A pramANe graMthakArazrI kahe to pUrvapakSI kahe che-- utsargavizeSa ja kalpathI niyata che=jinakalpa sthavirakalpathI niyata che, ethI tenA sAmAnyano=utsargasAmAnyano bhagavAnamAM asaMbhava nathI. tene graMthakArazrI kahe che jo A rIte pUrvapakSI svIkAre to apavAdavizeSane ja sthavirakalpa sAthe niyatapaNuM che, apavAdasAmAnyano bhagavAnamAM saMbhava che. Azaya e che ke jinakalpa, sthavirakalpavALA mahAtmAo potAnA bhAvaprANanA rakSaNArthe apramAdathI yatna kare che temAM kAraNabhUta utsargavizeSa ja teonA kalpathI niyata che. tethI jinakalpavALA ane sthavirakalpavALA sAdhuo je utsargamArganuM sevana kare che te potAnA vItarAgatAne anukULa zuddhabhAvonA rakSaNanuM kAraNa hovAthI utsargavizeSa ja che, jyAre bhagavAna vItarAga che tethI teone bhAvaprANano nAza thavAno saMbhava nathI topaNa zrutadharmanI maryAdA anusAra utsargasAmAnya bhagavAna seve che. AthI ja saMyamanI maryAdA anusAra ja bhagavAna sarva utsargamArganI ja pravRtti kare che ema jo pUrvapakSI kahe to jema bhagavAnane utsargasAmAnyano saMbhava che tema apavAdasAmAnyano paNa bhagavAnamAM saMbhava che. apavAdavizeSa ja sthavikalpa niyata che arthAt zuddhabhAvaprANonA rakSaNArthe utsargathI pravRtti na thAya tyAre sthavirakalpa sAdhuo je apavAda seve che te apavAdavizeSa che. vIraprabhue tApasonI aprItinA parihAra arthe comAsAmAM vihAra karyo ke munisuvratasvAmI bhagavAne azvane bodha karAvavA arthe rAtrimAM vihAra karyo tevo apavAdasAmAnya bhagavAnane saMbhave che. AthI ja bhagavAna paNa apavAdathI yogya jIvonA upakAra arthe vihArAdi kare che tyAre azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che topaNa te apavAdika pravRtti hovAthI doSarUpa nathI. bhagavAnane apavAdasAmAnya yukta che temAM graMthakArazrI yukti batAve che tIrthaMkara paNa atizayAdi upajIvanarUpa svajItakalpathI anyatra sAdhunA sAmAnyadharmane sevanArA hoya che. sAdhunA sAmAnyadharmo jema utsargarUpa che tema apavAdarUpa paNa che mATe bhagavAnane sAdhunA sAmAnyadharmarUpa apavAda saMbhavI zake. --
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 kaI rIte bhagavAnane sAdhunA sAmAnyadharmano saMbhava che ? te batAvavA arthe bRhatkalpabhASyanI sAkSI Ape che - bRhatkalpabhASyamAM pUrvapakSIe zaMkA karI che ke je prAcIna guruo vaDe AcArya hoya te pAzcAtya evA temanA ziSyo vaDe AcaravuM joIe evuM jo svIkArIe to bhagavAna mATe devoe traNa gaDha, chatra vagerenI racanA karI che teno bhagavAna upayoga kare che ane samavasaraNamAM besIne dezanA Ape che te rIte bhagavAnanA ziSya sAdhu paNa sAdhuonA nimitte karAyelA AhAra Adi vApare to zuM vAMdho ? kema ke sAdhu nimitte kRtapaNuM ubhayatra tulya che arthAt bhagavAna mATe traNa gaDhAdinI racanAmAM paNa tIrthakaro nimittaka kRtapaNuM che evuM ja kRtapaNuM sAdhu nimitte koI kare to sAdhue teno svIkAra karavo joIe. teno uttara ApatAM kalpabhASyamAM AcArya bhagavaMta kahe che - tIrthaMkaranI sarva AcaraNA temanA ziSyone anusaraNIya nathI, paraMtu keTalIka ja AcaraNAo ziSyane anusaraNIya che. jema tIrthakaro devatAkRta samavasaraNAdino upabhoga kare che te sarva ziSyone anusaraNIya nathI, paraMtu je anya sAmAnyadharma bhagavAna anusare che te sarva sAdhuoe anusaravA joIe. A sAmAnya dharma kyA che ? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - vIrabhagavAna vItabhayanagarI tarapha prasthita hatA tyAre ghaNA sAdhuo kSudhA-tRSAthI Arta hatA ane sudhA-tRSAnI pIDAnA kAraNe saMjJAthI bAdhita hatA arthAt AhAragrahaNa karavAne abhimukha pariNAmavALA hatA. A vakhate bhagavAna ane te munio jyAM hatA te ja sthAne sahaja rIte acitta thayelA talathI bharAyelAM gADAMo hatAM, tyAM sarovara paNa acitta pANIvALuM sahaja rIte thayeluM hatuM. tethI nirdoSa tala ane nirdoSa pANIthI te sAdhuono nirvAha thAya tema hato. vaLI, gADAMo je bhUmimAM hatAM te bhUmi jIvasaMsakta na hatI tethI tene grahaNa karavAmAM paNa koI hiMsAno saMbhava na hato. talanAM gADAnA mAlika gRhastho sAdhune te ApavA mATe pariNAmavALA hatA, tethI adattAdAna doSanI paNa prApti na hatI. vaLI, kSudhA ane tRSA eTalAM tIvra hatAM ke eSaNIya AhAranI aprAptimAM sAdhuo pIDita thaIne mRtyu pAmyA topaNa bhagavAne zastrathI upahata nahIM thayelA te talane ane zastrathI upahata nahIM thayelA evA te jalane grahaNa karyuM nahIM. kema vIraprabhue te kAle zastrathI upahata nahIM thayelA te tala ane jalane grahaNa na karyuM? teno hetu kahe tIrthakaro vaDe grahaNa karAyuM che" e prakAranA bhagavAnanA AlaMbanathI emanA ziSyo azastra upayata grahaNa na kare e prakAranA bhAvathI bhagavAne grahaNa karyuM nahIM. vyavahAranaya zastra upahata vastune ja acitta svIkAre che. te balavAna che te jaNAvavA mATe ja bhagavAne te talAdi grahaNa karyA nahIM. tethI potAnA prAtihArya AdirUpa jItakalpathI atirikta sthaLamAM tIrthakaranI sAdhu sAthe samAnadharmatA kahevAI che, je prastutamAM azastrathI upahita evI sacitta vastunA agrahaNathI batAvAI che. tethI nakkI thAya che ke sAdhunI sAmAnyadharmatA bhagavAnathI paNa AzIrNa che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 221 vaLI, chadmastha sAdhuo A sacitta che ke A acitta che ? evo nirNaya karI zakatA nathI, tethI bhagavAnanuM avalaMbana laIne zastraupahata na hoya tevI vastu sAdhuo grahaNa karaze evI buddhithI bhagavAne talAdinA grahaNano tyAga karyo nathI, paraMtu bhagavAne je tala vagerenuM agrahaNa karyuM te zrutanA prAmANya buddhithI ja agrahaNa karela che. munisuvratasvAmI bhagavAna jANatA hatA ke sAdhuthI rAtre vihAra karAya nahIM, chatAM azvanA bodha mATe bhagavAne vihAra karyo. vaLI, vIraprabhu jANatA hatA ke sAdhune utsargathI rogamAM cikitsA karAya nahIM, chatAM vI2 bhagavAne cikitsA karela. tethI bhagavAnanuM avalaMbana laIne koI rAtre vihAra karaze ke roga avasthAmAM auSadha grahaNa ka2ze, tevI Apatti nathI. paraMtu vivekI sAdhu nirNaya karI zakaze ke munisuvratasvAmIe apavAdathI ja rAtre vihAra karyo che ane vIra bhagavAne apavAdathI ja auSadhanuM grahaNa karyuM che. tethI bhagavAnanI te pravRtti joIne chadmasthane atiprasaMga nathI ema pUrvapakSI svIkAre to e prApta thAya ke bhagavAnane potAnA saMyamanA pariNAmanA rakSaNArthe apavAdavizeSa nathI topaNa koIka jIvonA lAbhAdinA prayojanathI apavAdasAmAnyano saMbhava che. mATe bhagavAne dharmopakaraNa apavAdathI grahaNa karyA che tema svIkAravAmAM koI doSa nathI. A kathanathI zuM prApta thAya ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - UMcA-nIcAnA dRSTAMtathI pradarzita paraspara pratiyogika prakarSa-apakarSazAli evA guNaupahitakriyArUpa utsarga-apavAdano bhagavAnane abhAva hovA chatAM paNa sAdhu samAnadharmatAnA vacanane kA2Ne sUtramAM kahevAyelI kriyAvizeSarUpa utsarga-apavAdano aucityAnusAra bhagavAnane saMbhava che. Azaya e che ke A parvata UMco che ane A bhUmi nIcI che e baMnne paraspara ekabIjAnI apekSAthI kahevAya che. jema bhUminI apekSAe parvata UMco che tema kahevAya che ane parvatanI apekSAe bhUmi nIcI che tema kahevAya che te rIte sAdhuo saMyamavRddhi mATe je utsargamArganuM sevana kare che te utsargamArgathI saMyamavRddhi na thatI hoya tyAre apavAdamArganuM sevana karIne tenA dvArA saMyamanI vRddhi kare che. tethI tevA utsargavizeSa ane apavAdavizeSa paraspara sApekSa thaIne guNavRddhinA kAraNarUpa utsarga-apavAda che. AvA utsargaapavAda bhagavAnane nathI, paraMtu sthavirakalpAdi sAdhuone ja hoya che; kema ke te prakAranA utsargavizeSa ane apavAdavizeSane sevIne ja teo saMyamanI vRddhi karI zake che. je utsargasAmAnya ane apavAdasAmAnya sAdhunA dharmaAtmaka che evo utsarga-apavAda bhagavAnane paNa saMbhave che. AthI ja zastra anupahata talAdi utsargasAmAnyadharmane AzrayIne bhagavAne grahaNa karyA nahIM ane azvanA upakAra arthe apavAdasAmAnyadharmano Azraya karIne munisuvratasvAmIe rAtre paNa vihAra karyo. guNavRddhinA kAraNabhUta evA utsargaapavAda sthavirakalpAdi sAdhuone AzrayIne che ane sAdhu samAnadharmatAne AzrayIne utsarga-apavAda bhagavAnane paNa che. tethI bhagavAna dharmanuM upakaraNa grahaNa kare che ane chadmasthathI lAvela zrutathI zuddha evo aneSaNIya AhAra paNa kevalI grahaNa kare che te apavAdika che. kevalI AbhogapUrvaka te pravRtti kare che tethI pUrvapakSInA matAnusAra kevalIne azubhayoganI prApti thaze; kema ke pUrvapakSI kahe che te pramANe kevalInA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dharmaparIkSA lAga-2 | gAthA-51 yogathI AbhogapUrvakanI hiMsA thAya to kevalIne azubhayoganI prApti che. te rIte kevalI AbhogapUrvaka vastrAdi grahaNa kare ane AbhogapUrvaka aneSaNIya AhAragrahaNa kare to kevalIne azubhayoganI prApti thAya. jo pUrvapakSI kahe ke kevalI jANatA hovA chatAM apavAdathI dharmopakaraNa grahaNa kare che ane apavAdathI aneSaNIya AhAragrahaNa kare chatAM temAM kevalIne azubhayoganI prApti nathI. to te rIte kevalI upakAra arthe vihAra karatA hoya ane temanA yogane pAmIne azakyaparihArarUpa hiMsA thAya to temAM kevalIne azubhayoganI prApti nathI, ema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. TIkA : yadi ca-"yattu zrutavyavahArazuddhasyApyaneSaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikRtyaivAvasAtavyaM yathA 'ayaM sAdhurudayano rAjA' ityatra rAjatvamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAda, bhagavatsvIkRtAnAM zrutavyavahArasi(?zu)ddhAnAM pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRttInAM vastuto na pratiSiddhaviSayatvaM, na vA taiH 'idaM sAvadhaM' iti prajJApya pratiSevitvaM, 'idaM' ityanena pratyakSavyaktigrahaNAt, tasyAzcAnavadyatvAd" - iti vibhAvyate, tadA 'aneSaNIyaM na grAhyaM' ityAdipratiSedhavAkye zrutavyavahArazaddhAneSaNIyAtiriktAneSaNIyAdeniSedhyatvaM vaktavyaM, tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapratiSiddhameva, ityAbhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM kvApi na syAd, iti tvadapekSayA yatInAmazubhayogatvamucchidyetaiva, iti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena dvaividhyapratipAdakAgamavirodhaH / tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhatvaM, azubhayogajanyajIvaghAto vA(nA)''raMbhakatvavyavahAraviSayaH, azubhayogAraMbhakapadayoH paryAyatvaprasaGgAd, ekendriyAdiSvArambhakatvavyavahArAbhAvaprasaGgAcca na hi te Abhogena jIvaM jantIti, asti ca teSvapyArambhakatvavyavahAraH / taduktaM bhagavatIvRttau "tattha NaM je te asaMjayA te aviraiM paDucca AyAraMbhA vi jAva No aNAraMbhA" ityasya vyAkhyAne "ihAyaM bhAvaH-yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmAraMbhakAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAM, na hi te tato nivRttAH, ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti, nivRttAnAM tu kathaJcidAtmAdyArambhakatve'pyanAraMbhakatvam / yadAha 'jA jayamANassa' (o. ni. 759) ityAdi" kintu sUtroditetikartavyatopayogapUrvakavyApAratvaM zubhayogatvaM, tadanupayogapUrvakavyApAratvaM cAzubhayogatvaM, taduktaM bhagavatIvRttau - "zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNaM, azubhayogastu tadevAnupayuktatayA" iti, tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasvabhAvAdeva, azubhayogazca pramAdopAdhikaH / taduktaM tatraiva "pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazcayogaH syAt, saMyatatvAtpramAdaparatvAcca" iti / tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSaNAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhikIkriyAhetuvyApAravattvena sAmAnyata ArambhakatvA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 dharmaparIkSA lAga-2 | gAthA-51 dAtmArambhakAditvaM, zubhayogadazAyAM tu samyakkriyopayogasyArambhikIkriyApratibandhakatvAttadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvaM, pramattaguNasthAne sarvadA''rambhikIkriyAbhyupagamastvayuktaH, aniyamena tatra tatpratipAdanAt / taduktaM prajJApanAyAM 22 kriyApade "AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjai? goyamA! aNNayarassAvi pamattasaMjayassa" iti / etadvRttiryathA - "AraMbhiyANaM ityAdi, aNNayarassAvitti, atra 'api'zabdo bhinnakramaH, pramattasaMyatasyApyanyatarasyaikatarasya kasyacitpramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsaMbhavAd, api zabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavatinAM niyamapradarzanArthaH 'pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtInAm / " iti / / asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM 'jAnato'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'varjanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidharmyavyApAre'varjanIyadravyahiMsAyAmapyapramattatvAdeva nA'zubhayogatvamiti pratipattavyam na ca bhagavato dharmopakaraNasattve'pi mUrchA'bhAvena parigrahatvatyAgAna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAt taddoSaH syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyaM, "pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA" iti tattvArthe (7-11) tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva / ata eva 'hiMsA niyato doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapAstaM, maithunAdanyatrAzrave'niyatadoSatvapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttau (7-11) "pramattayogAdasadabhidhAnamanRtaM, pramattayogAdadattAdAnaM steyaM, pramattayogAnmUrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi padaM na, yatrApramattasya tathAbhAve sati karmabandhAbhAvastatra pramattagrahaNamarthavad bhavati, pramattasya karmabandho nA'pramattasyeti, prANAtipAtavat, maithune tu rAgadveSAnvayAvicchedAt, sarvAvasthAsu maithunAsevinaH karmabandhaH, ityAdi / " etena dravyahiMsayA bhagavataH prANAtipAtakatvaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulyayogakSematvAt / TImArtha :yadi ca..... yogakSematvAt / sana ne 4jI vimAna rAya cha to, pUrvapakSIne zuM doSa Ave che ? te batAve che - * hA 'yadi ca'no anvaya 'iti vibhAvyate' sAthe che. pUrvapakSI zuM vimAna 2 cha ? te 'yattu'thI patA cha - vaLI, je zrutavyavahArazuddhanuM paNa aSaNIyapaNAthI kathA che=kevalInI draSTimAM aSaNIya che e prakAranuM kathana che, te zrutavyavasthAne AzrayIne ja jANavuM arthAt zrata vyavasthAnusAra sAdhunA eSaNAnA doSo je bhikSAmAM hoya tene AzrayIne ja jANavuM; kema ke je pramANe A sAdhu udAyanA rAjA che e kathanamAM rAjApaNuM agRhIta zrAmagRavasthAnI apekSAe ja che e prakAranA svavacananuM
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 AzrayaNa che tema zrata vyavasthAne AzrayIne ja zrutavyavahArathI zuddha evI bhikSAmAM aSaNIyatvanuM vidhAna che ema pUrvanI sAthe anyAya che. bhagavAna vaDe svIkArAyelA vyutavyavahArathI zuddha pratiSiddhatva abhimata viSayavALI pravRttionuM vastutaH pratiSiddhaviSayapaNuM nathI=mutavyavahArathI chaghastha dvArA lAvela, kevalI vaDe zuddha tarIke svIkArAyela ane zrata vyavahArathI zuddha evA te AhAramAM pratiSiddhavAbhimata viSayanI pravRttionuM vastutaH pratiSiddha viSayapaNuM nathI. athavA teo vaDe=kevalI vaDe A sAvadha che e pramANe prajJApana karIne pratisevitva nathI arthAt zrata vyavahArathI zuddhabhikSAmAM A sAvadya che evo bodha karAvIne sevana karAyuM nathI; kema ke "A' e zabda dvArA pratyakSa vyaktinuM grahaNa che ane tenuM sAme dekhAtI bhikSAnuM, anavadyapaNuM che arthAt zrata vyavahArathI zuddha evI bhikSAnuM anavadyapaNuM che. e pramANe jo pUrvapakSI vaDe kahevAya to "aSaNIya sAdhune grahaNa karavuM joIe nahIM' ItyAdi pratiSedhavAkyamAM zrutavyavahArathI zuddha anekaNIyathI atirikta aSaNIyAdinuM niSedhapaNuM kahevuM joIe=pUrvapakSIe kahevuM joIe. ane te rIte=je rIte zrata vyavahArazuddha aneSaNIyathI atirikta aSaNIyanuM niSedhapaNuM che te rIte, apavAdika anya paNa kRtya kRtavyavahArasiddha che, ethI apratiSiddha ja che. ethI AbhogathI pratiSiddha viSayaka pravRtti sAdhune kyAreya paNa nahIM thAya. ethI tArI apekSAe= pUrvapakSInI apekSAe, yationA azubhayogatvano uccheda ja thAya. ethI pramattasAdhuonA zubhAzubhayogapaNAthI vaividhyanA pratipAdaka Agamane virodha thAya. te kAraNathI pUrvapakSInA matAnusAra svIkAravAmAM Ave to pramattasAdhuonA zubhAzubha yogapaNAthI kaividhya pratipAdaka Agamano virodha che te kAraNathI, AbhogathI jIvaghAta upahitapaNuM yogonuM azubhapaNuM nathI. paraMtu sUtra udita ItikartavyatAnA upayogapUrvaka vyApArapaNuM zubhayogapaNuM che ane tadanupayogapUrvaka vyApArapaNuM sUtramAM kahela itikartavyatAnA anupayogapUrvaka vyApArapaNuM, azubhayogapaNuM che ema AgaLanI sAthe avaya che. athavA azubhayogajanya jIvaghAta AraMbhakatva vyavahArano viSaya nathI; kema ke azubhayogapadamAM ane AraMbhapadamAM paryAyatvano prasaMga che. cheahIM 'nAmayogAna nIvAto' pUrve 'na vA' hovAnI saMbhavAnA che. ane pAchaLamAM rahela vA' Avazyaka jaNAto nathI. ane ekendriya AdimAM AraMbhakatvanA vyavahAranA abhAvano prasaMga che. dikaje kAraNathI, teo= ekeMdriya jIvo, AbhogapUrvaka jIvato nAza karatA nathI ane teomAM ekeMdriyAdi jIvomAM, AraMbhakatvano vyavahAra che. te bhagavatIvRttimAM kahevAyuM che ekendriya Adi jIvomAM AbhogapUrvaka jIvahiMsA nahIM hovA chatAM AraMbhakatvano vyavahAra che te bhagavatInI vRttimAM kahevAyuM che - "tyAM je te asaMyata jIvo che te aviratine AzrayIne AtmAraMbha paNa che yAvat alAraMbhavALA nathI." A prakAranA AvA vyAkhyAnamAM= bhagavatInA vyAkhyAnamAM, kahevAyuM che -
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa1 25 "ahIM=bhagavatIsUtranA kathanamAM, A bhAva che - jo ke asaMyata evA sUkSma ekendriya Adi jIvone AtmAraMbhakAzitva sAkSAt nathI topaNa aviratine AzrayIne teone te che=AtmAraMbhakAditva che. hiM=je kAraNathI, teo-sUkSma ekendriyAdi jIvo, tenAthI AraMbhathI, nivRtta nathI. AthI asaMyata evA teonI avirati, tyAM=AtmAAraMbhakatvAdimAM, kAraNa che. vaLI, nivRtta evA sAdhuone aviratithI nivRtta evA sAdhuone, koIka rIte AtmAdi AraMbhakapaNuM hovA chatAM paNa bAhya kRtyane AzrayIne AraMbhakapaNuM hovA chatAM paNa, anAraMbhakapaNuM che. je kAraNathI kahe che - "yatamAnanI je virAdhanA che te nirjarAphaLavALI che ItyAdi oghaniryukti gAthA-759mAM kahevAyuM che." pUrvamAM sthApana karyuM ke kevalInuM AbhogapUrvaka jIvAta upahitapaNuM azubhayogapaNuM nathI athavA azubhayogajanya jIvaghAta AraMbhakatvanA vyavahArano viSaya nathI. to zuM che ? te vistuthI kahe che - paraMtu sUtra udita ItikartavyatAnA upayogapUrvaka vyApArapaNuM=sUtramAM kahelI je prakAranI kartavyatA che tenA smaraNanA upayogapUrvaka vyApArapaNuM, zubhayogapaNuM che ane zAstramAM kahelI kriyAnA ItikartavyatAnA anupayogapUrvaka vyApArapaNuM azubhayogapaNuM che. bhagavatIvRttimAM te zubhayogapaNuM ane azubhayogapaNuM, kahevAyuM che - upayuktapaNAthI pratyupekSaNAdi karaNa zubhayoga che. vaLI te ja=pratyupekSaNAdi anupayuktapaNAthI karaNa azubhayoga che. tyAM zubhayoga saMtasAdhuone chaThThA paNa guNasthAnakamAM, saMyamanA svabhAvathI ja cheHchaThThA guNasthAnakamAM vartatA cAritranA pariNAmanA kAraNe ja che. ane azubhayoga pramAda upAdhivALo =mohane paravaza vartatA upayogarUpa upAdhivALo che. te tyAM ja kahevAyuM che=zubhayoga ane azubhayoga zenA kAraNe che? te tyAM ja kahevAyuM che - pramattasaMyatane zubha-azubhayoga thAya=saMtapaNAne kAraNe zubhayoga thAya pramAdaparapaNAne kAraNe azubhayoga thAya. tyAM pramattasaMyatone anupayogathI pratyupekSaNAdi karaNane kAraNe azubhayogadazAmAM AraMbhikIkriyAnA hetunuM vyApAravAnapaNuM hovAne kAraNe sAmAnyathI AraMbhakapaNuM hovAthI AtmA AraMbhakatvAdi che. vaLI, zubhayogadazAmAM samyapha kriyAnA upayoganuM AraMbhikIkriyAnuM pratibaMdhakapaNuM hovAthI tadupahita vyApArano abhAva hovAne kAraNe=AraMbhikIkriyAthI yukta vyApArano abhAva hovAne kAraNe, amAraMbhakapaNuM che. vaLI pramata guNasthAnakamAM sadA AraMbhikIkriyAno svIkAra ayukta che; kema ke aniyamathI tyAM=pramata guNasthAnakamAM, tenuM pratipAdana che=AraMbhikIkriyAnuM pratipAdana che, te prajJApanAmAM bAvIsamA kriyApadamAM kahevAyuM che - "he bhagavAna ! AraMbhikIkriyA kone hoya che. he gautama ! anyatara paNa pramattasaMyatane hoya che." enI vRtti prajJApatAnI vRtti, yathAthI batAve che - 'AmiyA ' ItyAdithI mAMDIne 'maUMyaravi ' e pratIka che. emAM 'pi' zabda bhinnakramavALo che. kyAM '' zabdanuM yojana che ? te kahe che - 'pramattasaMyatamAM "ma'nuM yojana che. tethI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che -
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 pramatasaMyata paNa anyatara=ekatara, koIkane pramAda hote chate kAyaduSpayoganA bhAvane kAraNe pRthvI AdinA upamardanano saMbhava che. 'pa' zabda anya paNa nIcenA guNasthAnakavartI jIvone =pramattasaMyatathI nIcenA guNasthAnakavartI jIvone, niyamanA pradarzana mATe che. arthAt teone niyamo AraMbhikIkriyA che te prakArano niyama batAvavA mATe che. tenAthI zuM phalita thAya che ? te spaSTa kare che - pramasaMvatane paNa AraMbhikIkriyA thAya che. zuM vaLI zeSa dezavirati vagere guNasthAnakavALA jIvone kahevuM?" tti' zabda prajJApatAsUtranI vRttinI samApti arthe che. A vyavasthA siddha thaye chate jANavA chatAM paNa bhagavAnane dhamapakaraNanA dharaNamAM avarjakIya dravyaparigrahanI jema gamanAgamatAdi dharmavyApAramAM avarjanIya dravyahiMsAmAM paNa apramattapaNuM hovAthI ja azubhayogapaNuM nathI=bhagavAnane azubhayogapaNuM nathI e pramANe svIkAravuM joIe. ane bhagavAnane dharmopakaraNa hovA chatAM paNa mUcchaabhAvane kAraNe parigrahatvano tyAga hovAthI parigrahano doSa nathI. vaLI dravyahiMsA hote chate prANaviyogarUpa tenA lakSaNanuM satyapaNuM hovAthI-hiMsAnA lakSaNanuM sattvapaNuM hovAthI, te doSa thAya ja=hiMsAdoSa thAya ja, e pramANe vyAmUDhabuddhithI zaMkA karavI nahIM; kema ke "pramAdayogathI prANavyaparopaNarUpa hiMsA" e pramANe tatvArthamAM tenA lakSaNanuM karaNa che hiMsAnA lakSaNanuM karaNa che. bhagavAnamAM teno abhAva ja che-tevI hiMsAno abhAva ja che. AthI ja=bhagavAnamAM dravyahiMsA hovA chatAM hiMsAno abhAva che AthI ja, hiMsA niyata doSa che ane parigraha aniyata doSa che e prakArano pUrvapakSIno mata apAta thAya che, kema ke maithunathI anya AzravamAM aniyata doSatvanuM pratipAdana che. te tatvArthavRttimAM kahevAyuM che=maithunamAM niyata doSa che ane anyatra aniyata doSa che te tatvArthavRttimAM kahevAyuM che - pramAdanA yogathI asaabhidhAna avRta che, pramattayogathI adattAdAna sleya che, pramattayogathI mUccha parigraha che. maithunamAM 'pramattayo' e prakAranuM pada nathI. kema nathI ? tethI kahe che - jemAM apramattane tathAbhAva hote chate amRtAdibhAva hote chate, karmabaMdhano abhAva che tyAM pramattanuM grahaNa arthavALuM thAya che arthAt upayogI thAya che, kema ke pramattane karmabaMdha che. apramattane nathI karmabaMdha nathI, prANAtipAtanI jema. maithunamAM rAga-dveSanA avayano aviccheda hovAthI sarva avasthAmAM maithuna sevanArane karmabaMdha che. mATe 'pramattayogA' vizeSaNa maithunanI pratisevAmAM mUkela nathI." ItyAdi zabdathI anya sAkSIpAThanuM grahaNa che. AnA dvArA pUrvamAM kahyuM te maithuna sivAya hiMsA Adi niyata doSo nathI enA dvArA, dravyahiMsAthI bhagavAnane prANAtipAtakatvano prasaMga che e tirasta thayuM; kema ke dravyaparigrahathI parigrahatvanA prasaMga tulya yogakSemapaNuM chekadravyahiMsAmAM yogakSemapaNuM che. bhAvArthapUrvapakSI kevalInA yogathI dravyahiMsAno saMbhava nathI tema svIkAre che ane kevalIne dravyaparigraha hovA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 227 chatAM bhAva parigraha nathI tema svIkAre che. potAnA kathananI puSTi mATe pUrvapakSI zuM vicArI zake ? te ti va'thI "vimA te' dvArA batAve che - chaprasthathI lAvela zrutavyavahArathI zuddha aneSaNIya vastune koI kevalI grahaNa kare che te sthAnamAM te AhArane anekaNIyatvanuM je kathana che te zrutavyavasthAne AzrayIne jANavuM arthAt kevalI zrutavyavahArathI zuddha AhAragrahaNa kare che te vastutaH aSaNIya nathI, paraMtu zrutavyavasthAne AzrayIne A AhAra A prakAranA doSavALuM aneSaNAya che tema kahevAya che. vastutaH zrutavyavahArathI zuddha hovAthI te AhAra eSaNIya ja che, mATe kevalI apavAdathI aneSaNIya AhAragrahaNa kare che tema kahevuM ucita nathI. vaLI, potAnA kathananI puSTi arthe pUrvapakSI dRSTAMta Ape che - A sAdhu udayana rAjA che." e kathanamAM te sAdhumAM rAjApaNuM agRhItazrAmaNya apekSAe ja che, e prakAre bolanAranA vacananuM AzrayaNa che. vastutaH udayana rAjarSi dIkSita avasthA kALamAM rAjA nathI tema kevalI dvArA grahaNa karAyela AhAra zrutavyavasthAne AzrayIne ja aneSaNIya kahevAya che te AhAra vahoravAnI pUrvanI avasthAmAM gRhastha dvArA niSpAdana karAyelA doSane AzrayIne che. vastutaH zrutavyavahArathI zuddha AhAra eSaNIya ja che. mATe bhagavAna apavAdathI aneSaNIya AhAragrahaNa kare che tema kahevuM ucita nathI; kema ke bhagavAna vaDe svIkRta vyutavyavahArathI zuddha evo AhAra pratiSiddhatvarUpe abhimata evA viSayanI pravRttivALAnuM vastutaH pratiSiddha viSayapaNuM nathI=zAstramAM jeno pratiSedha karela hoya tevA AhArane je sAdhuo grahaNa kare nahIM tevA sAdhu mATe te AhAra na grahaNa karAya tevo nathI; kema ke zrutavyavahAra zuddha che. vaLI, bhagavAna vaDe A sAvadya che' evuM jANIne svIkArAyeluM nathI; kema ke 'A' zabdathI sAme dekhAto AhAra upasthita thAya che. te AhAra zrutavyavahArathI zuddha hovAne kAraNe anavadya ja che e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - aneSaNIya grahaNa karavuM joIe nahIM' ityAdi pratiSedhavAkyamAM tArA kathana anusAra zrutavyavahArathI zuddha aneSaNIyathI atirikta aneSaNIyano niSedha kahevo joIe. apavAdika anya kRtyo paNa zrutavyavahArathI siddha hoya te apratiSiddha ja che tema tArA mata pramANe mAnavuM paDe. ethI AbhogathI pratiSiddhanI pravRtti sAdhune koI sthAnamAM tArA mata pramANe prApta thAya nahIM. ethI tArA niyama pramANe yationA azubhayogatvano viccheda ja thAya. jo AvuM svIkArIe to pramattasAdhuone zubha-azubha-ubhaya yogavALArUpe svIkAranAra Agamano virodha thAya. A prakArano doSa pUrvapakSInA kathanathI prApta thAya che. Azaya e che ke kevalIe svIkArela zrutavyavahArathI zuddha aneSaNayane pUrvapakSI eSaNIyarUpe sthApana kare to zAstramAM sAdhune aneSaNIya grahaNa karavuM joIe nahIM ema kahyuM che tyAM paNa aneSaNIyano artha e pramANe karavo joIe ke zrutavyavahArazuddha aneSaNIyathI anya aneSaNIya grahaNa karavuM joIe nahIM. jo Ama svIkArIe to te rIte apavAdika aneSaNIya AhAra sAdhu grahaNa kare che te zrutavyavahArathI zuddha che tethI teno niSedha karI zakAya nahIM. phaLasvarUpe evuM mAnavuM paDe ke apavAda sivAyanAM sthAnomAM zrutavyavahArathI
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 zuddha na hoya tevA aneSaNIya AhAra Adi sAdhue grahaNa karavA joIe nahIM, te sivAyanuM aneSaNIya 52mArthathI aneSaNIya nathI. jo AvuM svIkArIe to sAdhune AbhogapUrvaka pratiSiddha viSayanI pravRtti kyAMya thaze nahIM; kema ke apavAdathI sAdhu doSita grahaNa kare che te aneSaNIya nathI. tethI pratiSiddha viSayanI pravRtti sAdhune che tema kahI zakAya nahIM. pUrvapakSI kahe che e pramANe sAdhu jyAre AbhogathI pratiddhinI pravRtti kare che tyAre sumaMgala sAdhunI jema azubhayoganI prApti thAya che te kathanano uccheda thaze. tethI sAdhune kyAreya paNa azubhayoganI prApti thaze nahIM; kema ke sAdhu utsargathI pratiSiddha AcaraNAnI pravRtti karatA nathI. tyAre to aneSaNIyanA grahaNanI pravRtti nathI. vaLI, apavAdathI paNa pratiSiddha AcaraNAnI pravRtti kare che te aneSaNIya rUpa nathI te sivAya azubhayoganI prApti AbhogapUrvaka apavAdasevanakALamAM sAdhune prApta thAya che e kathana saMgata thAya nahIM. tethI pramAda dvArA sAdhuone zubhayoga ane azubhayogarUpa daividhya pUrvapakSInA matAnusAra prApta thAya nahIM, jethI pramattasAdhuone zubhayoga ane azubhayoga svIkAranAra Agamano virodha Ave. mATe AbhogathI jIvaghAta upahitapaNuM yogonuM azubhapaNuM nathI, paraMtu sUtramAM kahevAyelA itikartavyatAnA upayogapUrvaka vyApA25NuM zubhayogapaNuM che ane zAstranA vacanAnusAra upayogazUnya vyApArapaNuM azubhayogapaNuM che, tema svIkAravuM joIe. Azaya e che ke pUrvapakSI kahe che ke kevalI kevaLajJAnathI jANe che ke mArI gamananI kriyAthI jIvo maraze chatAM jo kevalI jAya to kevalInA yogo AbhogathI jIvaghAtanAM kAraNa bane. tethI kevalInA yogone azubhayoga svIkAravA joIe. jema sumaMgala sAdhue AbhogapUrvaka apavAdathI siMhane mArela tyAre sumaMgala sAdhune yogonA azubhapaNAnI prApti thaI, ema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI kahe che te rIte AbhogapUrvaka hiMsAmAM azubhayoga svIkAravAmAM Ave to apavAdika aneSaNIyanI pravRttimAM jema paramArthathI aneSaNIyapaNuM nathI ema sumaMgala sAdhune apavAdanI pravRttimAM pratiSiddhanuM sevana nahIM hovAthI azubhayogapaNuM nathI, ema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. mATe AbhogapUrvakano jIvaghAta thAya tene azubhayoga kahI zakAya nahIM; paraMtu jeo zrutavacanAnusAra upayogapUrvaka pravRtti karatA nathI teonI ja pravRttimAM azubhayoga che tema mAnavuM joIe. tethI jema AbhogapUrvaka sumaMgala sAdhu apavAdika pravRtti kare che tyAM jIvaghAta thavA chatAM azubhayogapaNuM nathI; kema ke saMyamarakSAno te upAya hovAthI zubha adhyavasAyathI ja te pravRtti che; e rIte kevalI paNa vihAra kare che tyAre sAmAyikanA ucita pariNAmathI ucita pravRttirUpe vihAra karatA hoya tyAre teone AbhogathI hiMsA prApta thAya topaNa azubhayoganI prApti nathI; paraMtu jeo pramAdane vaza upayogapUrvaka kriyA karatA nathI teone azubhayoganI prApti thAya che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. vaLI, azubhayogajanya jIvaghAta AraMbhakatva vyavahArano viSaya nathI; kema ke tema svIkAravAmAM Ave to azubhayogapadanA ane AraMbhakapadanA paryAyatvano prasaMga prApta thAya. Azaya e che ke koI mahAtmAmAM
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 azubhayoga vartato hoya ane tenA yogathI janya jIvaghAta thAya tyAre te mahAtmAne AraMbhaka pravRtti che tema pUrvapakSI svIkAre che. tethI kevalInA yogathI thatI hiMsAmAM paNa azubhayogajanya jIvaghAta che mATe AraMbhakapaNuM che, tema pUrvapakSI kahe che te ucita nathI; kema ke azubhayogajanya jIvaghAta AraMbhakatva vyavahArano viSaya nathI. kema, azubhayoga janya jIvaghAta AraMbhakatvano viSaya nathI ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che - azubhayoga ane AraMbhaka evA be padamAM paryAyatvano prasaMga che. arthAt azubhayoga ane jIvaghAtarUpa AraMbha banne hoya tyAM ja AraMbhatvano vyavahAra che tema mAnavAno prasaMga che ane te ucita nathI; kema ke tema svIkArIe to ekendriya AdimAM azubhayoga che paraMtu jIvaghAta nathI tethI teomAM AraMbhakapaNuM nathI, tema mAnavAno prasaMga Ave. kema ekendriyamAM AraMbhakatvanA vyavahArano abhAva prApta thAya ? tethI kahe che - ekendriya Adi jIvo AbhogapUrvaka hiMsA karatA nathI. tethI azubhayogarUpa Abhogajanya hiMsA teothI thatI nathI, mATe teone AraMbhaka kahI zakAya nahIM; Ama chatAM ekendriya Adi jIvomAM AraMbhakatvano vyavahAra che. tethI nakkI thAya che ke AbhogapUrvaka jeo hiMsA karatA hoya teone azubhayogajanya jIvaghAta hoya che mATe tyAM AraMbhakatvano vyavahAra che ema je pUrvapakSI kahe che te ucita nathI. Azaya e che ke pUrvapakSInA mate sumaMgala sAdhue AbhogapUrvaka siMhane thappaDa mArela e vakhate temanAmAM azubhayoga hato ane tenAthI janya jIvaghAtanI prApti thaI mATe temanI pravRttimAM AraMbhakatvano vyavahAra che. te rIte kevalI paNa kevalajJAnathI jANavA chatAM te prakAranI pravRtti kare jethI jIvaghAta thAya to kevalImAM paNa AraMbhakatvano vyavahAra prApta thAya. enuM nivAraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - azubhayogajanya jIvaghAta hoya, tyAM AraMbhakatvano vyavahAra che e pramANe je pUrvapakSI kahe che te ucita nathI; kema ke ekendriyAdimAM azubhayoga vidyamAna hovA chatAM AbhogapUrvaka jIvaghAta nathI. tema chatAM ekendriya Adi jIvomAM AraMbhakatvano vyavahAra zAstramAM svIkArela che. mATe pUrvapakSInuM vacana yukta nathI. ekendriya AdimAM jIvAta nahIM hovA chatAM AraMbhakatvano vyavahAra che temAM graMthakArazrI bhagavatInI sAkSI Ape che - bhagavatImAM kahyuM che ke jeo asaMyata che teone aviratine AzrayIne AtmAraMbha Adi che, anAraMbha nathI. tenI vyAkhyA karatAM TIkAkArazrIe spaSTatA karela che ke jo ke asaMyata evA sUkSma ekendriya Adi sAkSAt koI AraMbha karatA nathI, chatAM paNa teomAM aviratino pariNAma varte che tene AzrayIne teomAM AraMbhakapaNuM che; kema ke teo AraMbhathI nivRtta nathI. AthI asaMyatonI avirati AraMbhakapaNAmAM kAraNa che. jeo pApathI nivRtta che tevA virativALA sAdhuo koIka vakhate nadI Adi UtaratA hoya tyAre bAhya
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 kRtyathI sAkSAt AraMbhakapaNuM hovA chatAM paNa bhAvathI saMyamanI vRddhine anukULa yatanAvALA hovAthI anAraMbhaka ja che. A kathanathI e phalita thayuM ke kevalI sAmAyikanA pariNAmanI maryAdAnusAra ucita vihAra karatA hoya ane azakyaparihArarUpe temanA yogathI koI jIvaghAta thAya temAM kevalI kevaLajJAnathI jANatA ja hoya che ke mArA yogathI A jIvono nAza thaze; chatAM yogya jIvonA ucita upakArAdi arthe jatA kevalIne koI azubhayoganI prApti nathI ane teomAM AraMbhakatvano vyavahAra paNa prApta nathI. jeo bhagavAnanA vacanamAM anupayukta thaIne saMyamanI kriyA kare che teone azubhayoganI prApti che ane tevA jIvomAM ja AraMbhakatvano vyavahAra che. je sAdhu upayogapUrvaka kriyA kare che temAM zubhayoga che ane jeo upayoga vagara pratyupekSaNAdi kare che temAM azubhayoga che te bhagavatInI vRttithI batAve che - je sAdhuo jinavacanAnusAra upayuktapaNAthI pratyupekSaNAdi kare che teone zubhayoga varte che. arthAt mohanA unmelana dvArA saMyamanI vRddhine anukULa zubhavyApAra varte che ane jeo jinavacanAnusAra upayogapUrvaka pratyupekSaNAdi karatA nathI teomAM azubhayoga varte che. arthAt guNasthAnakamAM hoya to pAtane abhimukha evo azubhayoga varte che ke guNasthAnakano pAta kare tevo azubhayoga varte che athavA guNasthAnakanA pariNAmathI rahita mohadhArAnI vRddhine anukULa azubhayoga varte che. phakta keTalAka yogya sAdhuo pramAdane vaza saMyamanI kriyAmAM azubhayogane prApta thAya topaNa tatkAla niMdA-ga dvArA tenAthI nivartana pAme che. vaLI, saMyamamAM zubhayoga pramattasaMyatone chaThThA paNa guNasthAnakamAM saMyamanA svabhAvane kAraNe ja che; kema ke saMyamano svabhAva te ja che ke je jIvane satata mohanA umUlanane anukULa ucita preraNA kare. vaLI azubhayoga pramAdarUpa upAdhithI che=pramAda ApAdaka mohanIyakarmanA udayathI che. te kathana bhagavatIsUtranI vRttimAM kahevAyuM che - pramattasaMyatane saMyamanA pariNAmane kAraNe zubhayoga che ane pramAdane vaza azubhayoga che. pramattasaMyatone anupayogathI=zAstravidhinA smaraNa pratyenA aprayAsarUpa anupayogathI, prapekSaNAdi karavAne kAraNe azubhayoga dazAnI prApti thAya che tyAre AraMbhikIkriyAnA heturUpa vyApAra thAya che tethI sAmAnyathI AraMbhakapaNuM hovAthI AtmAraMbha AdinI prApti che arthAt AtmAraMbhI che, parAraMbhI che yAvatu anAraMbhI nathI, tenI prApti thAya che. vaLI sAdhuonI zubhayoga dazAmAM samyagu kriyAnA upayogane kAraNe AraMbhikakriyAno pratibaMdha thAya che tethI AraMbhikIkriyAne anukULa vyApArano abhAva hovAne kAraNe sAdhumAM anAraMbhakapaNuM prApta thAya che. vaLI koIka kahe che ke pramatta guNasthAnakamAM sadA AraMbhikIkriyAno svIkAra che te ayukta che; kema ke zAstramAM pramatta guNasthAnakamAM paNa AraMbhikIkriyA aniyamathI svIkArI che. temAM prajJApanAnI sAkSI Ape che -
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa1 AraMbhikIkriyA kone hoya che ? e prakAranA praznamAM bhagavAna uttara Ape che - anyatara paNa pramattasaMyatane hoya che. tenuM tAtparya spaSTa karatAM kahe che - pramattasaMyata paNa kAMIka pramAdavALA hoya tyAre kAyAnA duSpayogane kAraNe pRthvIkAya AdinA AraMbhano saMbhava che. tethI pramatta guNasthAnakavALA sAdhu jyAre pramAdapUrvaka pratyupekSaNAdi kare che tyAre kAyaduSpayogano sadbhAva hovAne kAraNe AraMbhikIkriyA che. pramattasaMyatathI pUrva dezavirati guNasthAnaka sudhI niyamathI AraMbhika kriyA che tethI e prApta thAya ke dezavirati guNasthAnaka sudhInA jIvo dhanAdi pratye alpa paNa mUcha rAkhIne jIve che te aMzathI teono pramAda AraMbhikIkriyAnuM ja kAraNa che. kvacit AraMbhika kriyA sAkSAtu na hoya topaNa dhanAdi pratyenA saMzleSanA pariNAmane kAraNe zrAvaka paNa taptaayogolaka jevA hovAthI AraMbhikIkriyAvALA che. jyAre pramatta guNasthAnakavALA sAdhu sarvatra snehanA pariNAma vagaranA hovAthI teone koI vastu pratye avasthita rAga ke dveSa nathI. tethI jyAre pramAdane vaza pratyupekSaNAdi kare che tyAre ja AraMbhikIkriyAnI prApti che ane jyAre jinavacananA smaraNapUrvaka saMyamanI kriyA kare che tyAre koI bAhyapadArthamAM zrAvakanI jema avasthita rAga-dveSa nahIM hovAthI apramAdabhAvathI saMyamavRddhimAM yatna karatA hovAthI anAraMbhikI kriyA che. A vyavasthA siddha thavAthI zuM phalita thAya che ? te batAve che - AbhogapUrvaka jIvaghAta hoya teTalAmAtrathI sAdhune azubhayoganI prApti nathI. AthI ja AbhogapUrvaka sumaMgala sAdhue siMhane mAryo tyAM azubhayoganI prApti nathI. koI jIvahiMsA na thAya chatAM pramAdathI pratyupekSaNA karanArA sAdhune hiMsAnI prApti che. A prakAranI vyavasthA siddha thaye chate jANavA chatAM paNa kevalI bhagavaMta dharmopakaraNa dhAraNa kare tyAre avarjanIya evo dravyaparigraha hovA chatAM azubhayoganI prApti nathI te rIte kevalI gamanAgamanAdi dharmavyApAra kare tyAre avarjanIya dravyahiMsAmAM paNa azubhayoganI prApti nathI; kema ke apramattapaNuM che arthAt pramAda ApAdaka mohanIyakarmano sarvathA abhAva che A pramANe pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke kevalI dharmopakaraNa dhAraNa kare che tyAM mUrdhAno abhAva hovAthI parigrahano abhAva che, jyAre dravyahiMsA kevalInA yogathI svIkAravAmAM Ave che tyAre paraprANanA viyogarUpa hiMsAnA lakSaNanI prApti che. tene graMthakArazrI kahe che - A prakAranI vyAmUDha buddhi pUrvapakSIe karavI joIe nahIM; kema ke pramAdayogathI prANavyaparopaNa hiMsA che, A pramANe hiMsAnuM lakSaNa che. kevalInA yogathI je hiMsA thAya che temAM pramAdanA yogano abhAva che; kema ke koI prakAranA mohanA udayanA vazathI kevalInA yogathI hiMsA thayela nathI. mATe jema dharmopakaraNa dhAraNa karavA chatAM parigraharUpa doSa kevalIne prApta thato nathI tema kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA thavA chatAM temane hiMsArUpa doSanI prApti nathI.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 kema pramAdayogathI thatI hiMsA, hiMsA che ane anya hiMsA hiMsA nathI ? temAM tattvArthavRttinI sAkSI Ape che - tattvArthanA bhASyamAM kahyuM che ke pramAdayogathI asad abhidhAna mRSAvAda che. pramAdayogathI adattAdAna steya che. pramAdayogathI mUcha parigraha che. maithunamAM pramAdayoga e pada Apela nathI. tethI e phalita thAya ke jema pramAdayoga na hoya to dravyaparigraha, parigraha nathI. tema pramAdayoga na hoya to dravyahiMsA, hiMsA nathI. phakta maithunanI ja kriyA niyata pramAdayoga sAthe vyApta che tethI maithunamAM tema kahela nathI ke pramAdayogathI maithuna abrahma che; kema ke pramAdayoga vagara maithunano saMbhava nathI. jyAre hiMsA ke parigraha pramAdayoga vagara paNa saMbhave che mATe kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa dravyahiMsA thAya topaNa pramAdayoga nahIM hovAthI hiMsAnI prApti nathI. kaSAyanA udayathI ja karmabaMdha prApta thAya che. kevalIne kaSAyano sarvathA abhAva hovAthI leza paNa karmabaMdha nathI. A kathanathI koIka kahe che ke dravyahiMsAthI kevalIne prANAtipAta svIkAravAno prasaMga che. te kathananuM paNa nirAkaraNa thAya che; kema ke jo dravyahiMsAthI kevalIne prANAtipAta svIkAravAmAM Ave to dravyaparigrahathI kevalImAM parigrahapaNuM svIkAravAno prasaMga Ave. mATe kevalIne jema RtamaryAdAnA rakSaNArthe dravyaparigraha vItarAgatAno virodhI nathI tema kevalInA gamanAgamanAdi rUpa dharmavyApAramAM avarjanIya thatI dravyahiMsA vItarAgatAmAM vyAghAtaka nathI. tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. vItarAgane azakyaparihArarUpa prANAtipAtikIkriyA saMbhave che te AgamanA vacanathI spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kriSna' thI kahe che - TIkA - kiJca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM styaampyaarmbhikiipraannaatipaatikiikriyaa'bhAva va maLataH talu mAvatyAM (za. 23. 2) - __ "tattha NaM je te saMjayA te duvihA paNNattA / taM jahA-sarAgasaMjayA ya vIyarAga-saMjayA ya / tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyA / tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA paNNattA, taM jahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha NaM je te apamattasaMjayA tesiM NaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesi NaM do kiriyAo kajjaMti / taM jahA-AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya" ityAdi / etavRttiryathA"sarAgasaMjayatti akSINAnupazAntakaSAyAH vIyarAgasaMjaya tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca akiriya tti vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAdakriyAH / egA mAyAvattiya tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA kajjaitti kriyate bhavati, kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / AraMbhiya tti pramattasaMyatAnAM ca 'sarvaH pramattayoga ArambhaH' iti kRtvA''rambhikI syAt, akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / " tathA tatraivASTamazate SaSThoddezake proktaM-"jIve NaM bhaMte! orAliyasarIrAo kaikirie? goyamA! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 kirie siya akirie tti / " etavRttiryathA-"parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezca kriyA abhidhAtumAhajIveNamityAdi / orAliyasarIrAo tti audArikazarIrAtparakIyamaudArikazarIramAzritya katikriyo jIvaH? iti praznaH / uttaraM tu siya tikirie tti yadaikajIvo'nyasya pRthivyAdeH sambandhyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaraNikIprAdveSikInAM bhAvAd, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtatvAt-'syAt trikriyaH' ityuktaM, na punaH 'syAdekakriyaH', 'syAd dvikriyaH' iti / avinAbhAvazca tAsAmevaM - adhikRtakriyA hyavItarAgasyaiva, netarasya, tathAvidhakarmabandhahetutvAd avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve ca kAyikIsadbhAvaH / uktaM ca prajJApanAyAmihArthe - 'jassa NaM jIvassa kAiA kiriyA kajjai tassa ahigaraNiyA kiriyA NiyamA kajjai jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai tassa vi kAiyA kiriyA NiyamA kajjai' ityAdi / tathA''dyakriyAtrayasadbhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati / yadAha'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA siya kajjai siya No kajjai' ityAdi / tatazca yadA kAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya eva varttate, na tu paritApayati na cAtipAtayati, tadA trikriya eveti ato'pi 'syAt trikriyaH' ityuktam, yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAd yadA tvatipAtayati tadA paJcakriyaH, AdyakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAvAd / uktaM ca-"jassa pAriAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kAiyA NiyamA kajjai" ityAdi / ata evAha-"siya caukirie siya paMcakirie" tti / tathA 'siya akirie tti vItarAgAvasthAyAmAzritya, tasyAM hi vItarAgatvAdeva na santyadhikRtakriyA iti / " etadvacanAnusAreNa hyetatpratIyate yad-AraMbhikIkriyA pramAdaparyantameva, na tu jIva virAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi prANAtipAtakriyA ca pradveSeNa prANAtipAtakAla eva, na ca pRthivyAdInAM tadasaMbhavaH, tatkRtAkuzalapariNAmanivRttyaiva tatpratipAdanAditi sApyapramattasya na saMbhavati na caavItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasyApi prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikIkriyAsaMbhava iti vAcyaM, kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakapradveSaviziSTAyA eva grahaNAd, itthamevAdyakriyAtrayaniyamasaMbhavAt / taduktaM prajJApanAvRttau-"iha kAyikIkriyA audArikAdikAyAzritA prANAtipAtanivartanasamarthA prativiziSTA parigRhyate, na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamyaniyAmakabhAvaH / kathamiti cet? ucyate 'kAyo'dhikaraNamapi bhavati' ityuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI, AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati, tataH prAdveSikyApi saha parasparamavinAbhAvaH pradveSo'pi ca kAye sphuTaliGga eva, vaktrarukSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAd / uktaM ca -
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 " rukSayati ruSyato nanu vaktraM snihyati ca rajyataH puMsaH / audAriko'pi deho bhAvavazAtpariNamatyevam / " iti / dharmaparIkSA bhAga - 2 | gAthA - 51 yadi ca pradveSAnvayAvicchedamAtrAdavItarAgamAtrasya kAyikyAdikriyAtrayaniyamaH syAt tadA sUkSmasaMparAye prANAtipAtasaMpattau prANAtipAtakriyayA SaDvidhabandhakatvasyApyupapattau "jIve NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? goamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA / " ityuktavyavasthAnupapattiH / nanvevaM " jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kaikirie ? goamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / " iti prajJApanAsUtrasya (pada 22) kA gatiH ? bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma banato dazamaguNasthAnavarttino'kriyatvasyApi saMbhavena 'syAdakriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet ? "svasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRttibhedaprakAropadarzanaparametat sUtraM, na tu tadbandhe kriyAvibhAganiyamapradarzanaparaM" ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tadvRttau - 'iha prAguktaM jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti, sa tu tameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karmabadhnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca bandhavizeSo'pIti / uktaM ca - tisRbhizcatasRbhiratha paJcabhizca (kriyAbhiH) hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAd yogapradveSasAmyaM ced / / iti / tameva prANAtipAtasya nivRttibhedaM darzayati - siya tikirie ityAdIti" / TIDArtha : ..... kiJca . ityAdIti" / vajI, vItarAgane ane apramattasAdhukhone va virAdhanA hote chate pAga AraMbhikI ane prANAtipAtikIkriyAno abhAva ja kahevAyo che, te bhagavatIsUtramAM kahevAyuM che "tyAM je te saMyato che te be prakAranA kahevAyA che. te A pramANe sarAgasaMyata ane vItarAgasaMyata. tyAM je te vItarAgasaMyata che te akriyAvALA che. tyAM je sarAgasaMyata che te be prakAranA che. te A pramANe - pramattasaMyata ane apramattasaMyata. tyAM je te apramattasaMyata che teomAM eka mAyApratyayikIkriyA hoya che. tyAM je pramattasaMyata che teomAM be kriyA hoya che te A pramANe AraMbhikI ane mAyApratyayikI." ityAdi. - AnI vRtti=bhagavatIsUtranI vRtti, 'yathA'thI batAve che kema apramattasaMyatone mAyApratyayikIkriyA karAya che ? tethI kahe che "sarAgasaMyata akSINa tathA anupazAMta kaSAyavALA che ane vItarAgasaMyata upazAMta kaSAyavALA ane kSINa kaSAyavALA che. akriyAvALA che, vItarAgapaNuM hovAne kAraNe AraMbhAdino abhAva hovAthI akriyAvALA che. 'eka mAyApratyayikI' apramattasaMyatone eka ja mAyApratyayikIkriyA karAya che. - -
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 235 kyAreka uDAhanA rakSaNanI pravRttivALA apramattasAdhuone akSINakaSAyapaNuM hovAthI mAyApratyayikIkriyA hoya che. ane AraMbhikIkriyA pramattasaMyatone hoya che. sarva pramattayoga AraMbharUpa che ethI karIne AraMbhikIkriyA thAya. ane akSINakaSAyapaNuM hovAthI pramattasaMyatone mAyApratyayikIkriyA thAya." ane tyAM ja=bhagavatIsUtramAM ja, AThamA zatakanA chaThThA uddezAmAM kahevAyuM che - "he bhagavAna ! audArikazarIravALo jIva keTalI kriyA kare ? teno bhagavAna uttara Ape che - he gautama ! syAt traNa kriyAvALo= kathaMcit traNa kriyAvALo, kathaMcit cAra kriyAvALo, kathaMcit pAMca kriyAvALo ane kathaMcit akriyAvALo hoya." AnI vRtti bhagavatInI vRtti "yathAthI batAve che - "paranA audArika Adi zarIrane AzrayIne jIvanI ane tAraka AdinI kriyAne kahevA mATe kahe che. nIfmatyaddi' e pratIka che, audArikazarIra - audArikazarIrathI parakIya audArikazarIrane AzrayIne keTalI kriyAvALo jIva che ? e prakArano gautamasvAmIno prazna che. teno uttara bhagavAna Ape che "cAt' traNa kriyAvALo, jyAre eka jIva anya pRthvIkAya Adi saMbaMdhI audArikazarIrane AzrayIne kAyAno vyApAra kare che tyAre traNa kriyAvALo che; kema ke kAyikI, adhikaraNikI ane prAdezikI kriyAno bhAva che. ane A traNa kriyAnuM paraspara avinAbhUtapaNuM che, kathaMcit traNa kriyAvALo e pramANe kahevAyuM. paraMtu sthAt eka kriyAvALo, syAt be kriyAvALo kahevAyo nahIM ethI traNe kriyAo paraspara avinAbhAvI che. ane teono traNa kriyAono avinAbhAva A pramANe che - adhikRta kriyA=audArika-zarIranI kriyA, avItarAgane ja hoya che. Itarane nahIM, vItarAgane nahIM; ane tevA prakAranA karmabaMdhanA hetupaNAthI avItarAganI kAyAnuM adhikaraNapaNAthI ane praSa avitapaNAthI kAya kriyAnA sadbhAvamAM Itara be kriyAnA avazyabhAva che=adhikaraNa ane pradveSa avita evI be kriyAono avazya sadbhAva che ane ItaranA bhAvamAM=adhikaraNanI kriyAmAM ane praSanI kriyAmAM, kAyikI kriyAno sadbhAva che. ane prajJApanAmAM A arthanA viSayamAM kahevAyuM che - je jIvanI kAyikakriyA che tene adhikaraNikIkriyA niyamo hoya che. je jIvane adhikaraNikIkriyA che. te jIvane kAyikIkriyA niyama che ItyAdi. te rIte=pUrvamAM kahyuM te rIte, Adya kriyAtrayanA sadbhAvamAM uttaranI kriyAdvaya bhajanAthI che, jene kahe che - je jIvane kAyikIkriyA che tene pAritApanikI hoya paNa ane na paNa hoya, ItyAdi. ane tethI jyAre kAyavyApAra dvArA Adya kriyAtraya ja varte che tyAre paritApanA karato nathI ane atipAta karato nathI, te vakhate trikriyAvALo ja che, AthI paNa kathaMcit traNa kriyAvALo che ema kahevAyuM. vaLI, jyAre jIva paritApana kare che tyAre cAra kriyA thAya; kema ke tyAM paritApana kriyAmAMAdya kriyAtrayano avayaMbhAva che. jyAre vaLI atipAtana kare che tyAre pAMca kriyAvALo che; kema ke tyAM=atipAtanI kriyAmAM, Adya kriyA cArano avazyabhAva che. ane kahevAyuM che - jene pAritApanikI kriyA che tene kAyikIkriyA niyama che ItyAdi. AthI ja kahe che - kathaMcit cAra kriyAvALA che, kathaMcit pAMca kriyAvALA che ane cAtu akriyAvALA che. vItarAga avasthAne AzrayIne akriyAvALA che; hiM=je kAraNathI, temAM=akriyA avasthAmAM, vItarAgapaNuM hovAthI ja adhikRta kriyA nathI." A vacana anusArathI=pUrvamAM bhagavatI AdivAM vacanonI sAkSI ApI e vacanAnusArathI, A pratIta thAya che=AgaLamAM batAve che e pratIta thAya che. je AraMbhikIkriyA pramAdaparyA ja che. paraMtu
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 jIva virAdhanA hote chate paNa uparamAM paNa nahIM apramatamuni ane vItarAgane nahIM. ane prANAtipAtikIkriyA pradveSathI prANanA atipAtakALamAM ja hoya che ane pRthvIkAya Adi jIvone teno asaMbhava nathI=prANAtipAtikIkriyAno asaMbhava nathI; kema ke tatkRta akuzala pariNAmanI nivRttithI ja=prANAtipAtikIkriyAthI karAyelA akuzala pariNAmanI nivRttithI ja, tenuM pratipAdana che=prANAtipAtikIkriyAnA tivartananuM pratipAdana che. te paNa=prANAtipAtikIkriyA paNa, apramatasAdhune saMbhavatI nathI. ane avItarAganI kAyAnuM adhikaraNapaNuM hovAne kAraNe ane pradveSathI anvitapaNuM hovAne kAraNe kAyikIkriyAnA sadbhAvamAM trikriyatvanA niyamanuM pratipAdana hovAthI AvA prakAranA apramatane paNa=prANAtipAtanI kriyAkRta akuzala pariNAmanI nivRttivALA apramatane paNa, prANAtipAtanA vyApArakALamAM temanA yogone pAmIne jIvahiMsA thAya che tevA vyApArakALamAM, prANAtipAtikIkriyAno saMbhava che ema na kahevuM; kema ke kAyikIkriyAnuM paNa prANAtipAta janaka pradveSa viziSTatuM ja grahaNa che. kema mAtra kAyAthI thatI prANAtipAtikIkriyAne, prANAtipAtarUpe grahaNa karela nathI ? ane prazleSa viziSTa prANAtipAtikIkriyAne, prANAtipAtikIkriyAmAM grahaNa karela che ? temAM hetu kahe che - A rIte jasudveSa viziSTa ja, kAyikIkriyAne prANAtipAtarUpe svIkAravAmAM Ave e rIte ja Adya kriyAtrayanA niyamano saMbhava che=avItarAgane Aghatraya kriyA hoya che e prakAre bhagavatImAM kahyuM te niyamano saMbhava che. te prajJApanAvRttimAM kahevAyuM che - "ahIM kAyikIkriyA audArikAdikAya Azrita prANAtipAtanA vivartanamAM samartha prativiziSTa ja grahaNa thAya che athavA je koI kArmaNakAyane Azrita nahIM, tethI Adya traNa kriyAnuM paraspara niyama-niyAmakabhAva che. kevI rIte ? ethI kahe che - kAyA adhikaraNa paNa thAya che e pramANe pUrvamAM kahevAyuM. tethI kAyanuM adhikaraNapaNuM hovAthI kAyikIkriyA hote chate avazya adhikaraNikIkriyA che. adhikaraNikIkriyA hote chate avazya kAyikIkriyA che. ane te prativiziSTa kAyikakriyA praASa vagara thatI nathI. tethI prASikIkriyA sAthe paNa paraspara avinAbhAva che adhikaraNikI ane kAyikIkriyAno prApleSikIkriyA sAthe paNa paraspara avinAbhAva che. ane kAyAmAM praSa paNa spaSTaliMgavALo che; kema ke vaktAnA tenA avinAbhAvI rukSatyAdinuM praSa sAthe avinAbhAvI evA rukSatAdinuM, pratyakSathI upalaMbha che. ane kahevAyuM che - roSa karatAnuM mukha roSa batAve che, rAga karatA puruSanuM mukha sneha batAve che. A rIte bhAvanA vazathI audArika deha paNa pariNamana pAme che." ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane jo praDhaSatA avayanA avicchedamAtrathI avItarAgamAtra kAyikI Adi kriyAtrayano niyama thAya to sUkSmasaMparAyaguNasthAnakamAM prANAtipAtanI prApti thaye chate prANAtipAtikIkriyAne kAraNe vavidhabaMdhakatvanI paNa upapattimAM sUkSmasaMparAyaguNasthAnakavALA jIvone ATha karmamAMthI cha karmanA baMdhakapaNAnI upapattimAM "nIve maMta' e sUtromAM kahevAyelI vyavasthAnI anupapatti che. te sUtrano artha A pramANe che -
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 237 "he bhagavAna ! jIvo prANAtipAtathI kaI karma prakRtio bAMdhe che ? bhagavAna kahe che he gautama, sAta prakAranI karmaprakRtio bAMdhe che athavA ATha prakAranI karmaprakRtio bAMdhe che." e prakAranI ukta vyavasthAnI anupapatti che. ahIM 'nanu'thI koI pUrvapakSI zaMkA kare che A rIte=pUrvamAM kahyuM ke sUkSmasaMparAya guNasthAnakamAM cha karma bAMdhe che mATe teone prANAtipAtikIkriyA nathI e rIte, "he bhagavAn ! jIvo jJAnAvaraNIyakarma bAMdhatAM keTalI kriyA kare che ? teno uttara ApatAM bhagavAna kahe che he gautama ! kathaMcit traNa kriyA kare che, kathaMcit cAra kriyA kare che, kathaMcit pAMca kriyA kare che." e prakAranA prajJApanAsUtranI kaI gati thAya ? arthAt e prajJApanAsUtra saMgata thAya nahIM; kema ke tamArI kahevAyelI rItithI jJAnAvaraNIyakarmane bAMdhatA dazamA guNasthAnakavartI jIvone akriyatvano paNa saMbhava hovAthI sthAt akriya e prakAranA bhaMganuM nyUnapaNuM che=prajJApanAsUtramAM sthAt traNa kriyAvALA, sthAt cAra kriyAvALA, sthAt pAMca kriyAvALA batAvyA tema syAt akriyAvALA paNa batAvavA joIe, te bhaMganA nyUnatatvanI prApti che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che che svasahacaritra jJAnAvaraNIyamAM athavA svakArya evA jJAnAvaraNIyamAM=prANAtipAtanI sAthe sahacaritra athavA prANAtipAtanA kAryarUpa jJAnAvaraNIyakarmamAM, prANAtipAtanI parisamAptinA nivRttinA=niSpattinA, bhedanA prakArane batAvanAra A sUtra che=prajJApanAnuM sUtra che. paraMtu tenA baMdhamAM=jJAnAvaraNIyatA baMdhamAM, kriyAnA vibhAganA niyamananA pradarzanapara prajJApanAsUtra nathI ethI A gati che=prajJApanAsUtranI A vyavasthA che, e pramANe tuM grahaNa kara. tenI vRttimAM=prajJApanAnI vRttimAM, te kahevAyuM che=graMthakArazrIe je samAdhAna karyuM te kahevAyuM ahIM=saMsAramAM, jIva prANAtipAtathI pUrvamAM kahevAyela sAta prakAranuM athavA ATha prakAranuM karma bAMdhe che. vaLI, jJAnAvaraNIya Adi karmone bAMdhato evo te-te jIva, keTalI kriyAothI te ja prANAtipAtane samApana kare che ?-keTalI kriyAothI pUrNa kare che ? e prakAre pratipAdana karAya che ane vaLI kArya evA jJAnAvaraNIyakarmathI kAraNa evA prANAtipAtanA nivRttino bheda batAvAya che. ane tenA bhedathI baMdhavizeSa paNa kahevAya che. ane kahevAyuM che traNa, cAra athavA pAMca kriyAthI hiMsA kramazaH samApta thAya che ane Ano baMdha=traNAdi kriyA karanArano baMdha, viziSTa thAya; jo yogapradveSanuM sAmya hoya, ethI tene ja=prANAtipAtanA nivRttinA bhedane ja, batAve che syAt traNa kriyAvALA ityAdi. - = - - bhAvArtha: pUrvapakSI bAramA, teramA guNasthAnake dravyahiMsArUpa prANAtipAtane svIkArato nathI ane kahe che ke kevalIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsA saMbhavI zake nahIM. tenuM nirAkaraNa graMthakArazrIe pUrvamAM karyuM. have 'gni'thI kevalInA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsAno saMbhava che te batAvavA arthe kahe che
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 vItarAgane ane apramattasAdhuone jIva virAdhanA hovA chatAM paNa AraMbhikI ane prANAtipAtikIkriyAno abhAva bhagavatIsUtramAM kahevAyo che. temAM bhagavatInI sAkSI Ape che te pramANe saMyata sAdhuo be prakAranA che H sarAgasaMyata ane vItarAgasaMyata. temAM je vItarAgasaMyata che te akriyAvALA che. je sarAgasaMyata che te be prakAranA che H pramattasaMyata ane apramattasaMyata. temAM je apramattasaMyata che teone mAyApratyayikIkriyA pravacananA uDDAha AdinA rakSaNanA prayojanathI kyAreka hoI zake che. je pramattasaMyata che teone AraMbhikI ane mAyApratyayikI be kriyAo hoya che; kema ke pramattasaMyatano sarva yoga AraMbhavALo che ane kaSAya akSINa hovAne kAraNe pramattasaMyatane mAyApratyayikIkriyA hovAno paNa saMbhava che. A vacanathI e siddha thayuM ke vItarAgane ane apramattasAdhune AraMbhikIkriyA nathI, paraMtu pramattasAdhune ja AraMbhikIkriyA che. 238 vaLI bhagavatInA AThamA zatakanA chaThThA uddezamAM prazna karela che ke audArikazarIravALA jIvo keTalI kriyA kare che ? tenA javAbarUpe kahyuM ke kathaMcit traNa kriyA kare che, kathaMcit cAra kriyA kare che, kathaMcit pAMca kriyA kare che ane kathaMcit akriyAvALA che. tethI e prApta thAya ke audArikazarIravALA manuSyo, sAdhu paNa hoya, saMsArI jIvo paNa hoya ane vItarAga paNa hoya, temAM jeo pramattasAdhu che teo traNa kriyA kare che, cAra kriyA kare che ke pAMca kriyA kare che. jeo vItarAga che teo akriyAvALA che ane je apramatta che teo paNa akriyAvALA che. tethI vItarAgane ane apramattasAdhune prANAtipAtikIkriyA nathI, tema siddha thAya che. Ama, bhagavatIsUtranA vacana anusAra e phalita thAya che ke AraMbhikIkriyA pramatta guNasthAnaka sudhI ja che ane jIvavirAdhanA thavA chatAM apramatta guNasthAnaka AdimAM AraMbhikIkriyA nathI. pradveSa yukta jIvane prANAtipAtakALamAM prANAtipAtikIkriyA hoya che, tevI prANAtipAtanI kriyA apramattane saMbhavatI nathI. tethI vItarAganA yogane AzrayIne jIvavirAdhanA thAya topaNa AraMbhikIkriyA ane prANAtipAtikIkriyAno teone abhAva ja che. mATe vItarAganA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa hiMsA thAya topaNa teone AraMbhikIkriyA ane prANAtipAtikIkriyA nahIM hovAthI te prakArano karmabaMdha nathI. mATe vItarAgane jema dravyaparigraha saMbhave che tema azakyaparihArarUpa dravyahiMsA paNa saMbhavI zake che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. ahIM koI zaMkA kare ke avItarAganI kAyA bAghahiMsAnuM kAraNa bane ema hovAthI adhikaraNarUpa che, apramattasAdhu avItarAga hovAthI pradveSathI anvita che. tethI jyAre teo kAyikIkriyA karatA hoya tyAre jo temanI kAyAthI prANAtipAta thato hoya to temane traNa kriyAnI prApti thAya, e niyama pramANe avItarAga evA apramattasAdhune paNa temanA yogathI prANAtipAtano vyApAra thato hoya to teone prANAtipAtikIkriyAno saMbhava che ema mAnavuM paDe. tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - kAyikIkriyA paNa prANAtipAtajanaka pradveSAdi viziSTa ja grahaNa karela che tethI apramattasAdhunI kAyAthI azakyaparihArarUpa prANAtipAta thato hoya topaNa prANAtipAtajanaka pradveSathI viziSTa nahIM hovAthI teone prANAtipAta nathI. mATe jeonI kAyAnI kriyA kAyikI Adi traNa kriyAothI yukta hoya teonI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 / gAthA-pa1 239 ja kAyAthI thatI hiMsAne prANAtipAtikIkriyA svIkArAya che. mATe vItarAgane ke apramattasAdhune prANAtipAtAdi kriyA nathI tethI teonA yogane AzrayIne je hiMsA thAya che te azakyaparihArarUpa hovAthI teone karmabaMdhanuM kAraNa nathI. vaLI pUrvapakSI kahe che tema avItarAgane praaSano pariNAma sAkSAt upayogarUpe nahIM hovA chatAM aMtaraMga vRttithI pradveSano aviccheda hovAne kAraNe apramattasAdhune paNa kAyikI Adi kriyAtraya svIkAravAmAM Ave to sUkSmasaMparAyacAritrakAlamAM prANAtipAtanI prAptimAM prANAtipAtanI kriyAne kAraNe vidhabaMdhakatvanI paNa zAstramAM upapatti batAvI che te saMgata thAya nahIM. Azaya e che ke pUrvapakSI kahe che ke avItarAganI kAyA adhikaraNarUpa che ane avItarAga hovAthI pradveSano pariNAma nAza thayo nathI, tethI avItarAga evA apramattasAdhuthI paNa prANAtipAtanI kriyA thAya tyAre adhikaraNikI ane prAaSika kriyAnI prApti che. mATe apramattasAdhuthI jyAre kAyikI hiMsA thatI hoya tyAre trikriyAvALA svIkAravA joIe, akriyAvALA svIkAravA joIe nahIM. tene graMthakArazrI kahe che - sUkSmasaMpAyamAM vartatA apramattamuninI kAyAthI koI prANInI azakyaparihArarUpa hiMsA thatI hoya tyAre paNa zAstrakAroe tene cha karmono ja baMdhaka kahela che, sAta karmono baMdhaka kahela nathI ane prANAtipAtika kriyA karanArane zAstramAM sAta karma ke ATha karmano baMdhaka svIkArela che. mATe apramattasAdhunI kAyAthI hiMsA thatI hoya to paNa teone prANAtipAtanI kriyA nathI, tema svIkAravuM joIe. apramattasAdhune ane vItarAgane prANAtipAtikIkriyA nahIM hovAne kAraNe teonA yogathI thatI hiMsAne dravyahiMsA ja svIkAravI joIe. A hiMsA azakyaparihArarUpa ja che. ahIM pUrvapakSI zaMkA kare che ke prajJApanA sUtramAM jJAnAvaraNIyakarmanA baMdhaka jIvone traNa kriyAvALA, cAra kriyAvALA ke pAMca kriyAvALA svIkAryA che. jJAnAvaraNIyakarmanA baMdhaka sUkSmasaMparA guNasthAnakavALA jIvo paNa che. tethI teone paNa traNa kriyA che tema prajJApanAsUtra anusAra svIkAravuM joIe. jo AvuM svIkArIe to sUkSmasaMparAyaguNasthAnakamAM paNa prANAtipAtikIkriyAnI prApti thAya che. jo A pramANe na svIkArIe to prajJApanA sUtramAM jJAnAvaraNIyakarmanA baMdhakane jema traNa kriyAvALA, cAra kriyAvALA ke pAMca kriyAvALA svIkAryA tema akriyAvALA paNa svIkAravA joIe. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAnuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - prajJApanA sUtramAM traNAdi kriyAthI sahacarita jJAnAvaraNIyakarmanA baMdhamAM prANAtipAtanI parisamAptinI niSpattino bheda batAvavA mATe che. tethI jeo prANAtipAtikIkriyA karatA hoya te vakhate jJAnAvaraNIyakarma bAMdhI rahyA hoya che tyAre keTalI kriyAo kare che te batAvavA mATe traNa kriyA, cAra kriyA ke pAMca kriyAnuM kathana karela che, paraMtu akriyAnuM kathana karela nathI; kema ke prANAtipAtikIkriyA karanArA pramattasAdhu ja hoya che, apramattasAdhu hotA nathI. pramattasAdhuone traNa, cAra ke pAMca kriyAnI prApti che; paraMtu jJAnAvaraNIyakarmanA baMdhamAM keTalI kriyA che ? te vibhAganA niyamane batAvavA mATe prajJApanAsUtranuM kathana nathI.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 mATe apramattasAdhunA kAyayogathI azakyaparihArarUpa hiMsA thatI hoya topaNa prANAtipAtikIkriyA nathI tema vItarAgane paNa prANAtipAtikIkriyA nathI. mATe vItarAganI azakyaparihArarUpa vastragrahaNanI kriyA hovA chatAM jema vItarAgano dravyaparigraha bhAvaparigrahanuM kAraNa nathI, tema vItarAganA yogathI thatI azakyaparihArarUpa dravyahiMsA bhAvahiMsAnuM kAraNa nathI; kema ke vItarAganA gamanAgamananI pravRtti dharmavyApArarUpa hovAthI vItarAgatAmAM bAdhaka nathI. TIkA : athaivamapramattasyaivAkriyatvasvAminaH sulabhatvAd bhagavatIvRttau akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzrityaiva kathamupapAditam ? iti cet ? spaSTatvArtham, bAdarasaMparAyaM yAvat pradveSAnvayena trikriyatvAbhyupagame'pi sUkSmasaMparAyasyA'kriyatvasthAnasya pariziSTatvenaitadupapAdanArthametatprakArasyAvazyAzrayaNIyatvAt / pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikIkriyAbhyupagame ca kAyikyAdikriyAtrayasya parasparaM niyamAnupapattiriti 'kAyikIkriyA dvividhA-anuparatakAyikIkriyA duSprayuktakAyikI kriyA ceti siddhAnte'bhidhAnAt 'kAyikIkriyA''raMbhikyA samaniyatA, prANAtipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitatvAt tadvyApyaiveti pratipattavyaM, tata AraMbhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM pramattasyaiva nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dik / / 51 / / TIkArca - arthavana . vi athathI pUrvapakSI zaMkA kare che ke A rIte tame pUrvamAM kahyuM e rIte, apramattane ja akriyatvanA svAmInuM sulabhapaNuM hovAthI bhagavatInI vRttimAM pUrvamAM 'vizvathI kahyuM ke vItarAgane ane apramattasAdhuone jIvavirAdhanA hovA chatAM AraMbhikIkriyA ane prANAtipAtikIkriyA nathI temAM bhagavatInI sAkSI ApI te bhagavatInI vRttimAM, akriyapaNuM vItarAga avasthAne AzrayIne ja kema upapAdana karAyuM che ? e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - spaSTapaNA mATe bhagavatImAM vItarAgane akriyapaNuM svIkArAyuM che; kema ke bAdarabhaMparAya sudhI praaSanA avayanA kAraNe trikriyatvano svIkAra hovA chatAM paNa sUkSmasaMparAyane akriyatvanA sthAnanuM pariziSTapaNAthI ja che; kema ke AnA upapAdana mATe ja A prakAranuM avazya AzrayaNIyapaNuM cheH bhagavatImAM je prakAre vItarAgane AzrayIne akriyapaNuM kahyuM che e prakAre ja upapAdananuM avazya AzrayaNIyapaNuM che. ahIM prazna thAya ke sUkSmasaMparAya guNasthAnakamAM praSano abhAva hovAthI tyAM kAyikI ane adhikaraNikIkriyA svIkArI zakAze; kema ke temanI kAyAthI hiMsA thatI hoya tyAre teone kAyikIkriyA che ane kAyA adhikaraNarUpa hovAthI adhikaraNikIkriyA che tema svIkArI zakAze. tethI kahe che -
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 241 ane praaSanA abhAvane kAraNe tyAM sUkSmasaMparAya guNasthAnakamAM, kAyikI ane adhikaraNikIkriyA svIkAra karAye chate kAyikIAdi kriyAtrayanA kAyikI, adhikaraNikI ane prAkaeNpikI e rUpa kriyAtrayanA, paraspara niyamanI anupapatti che. "kAyikIkriyA be prakAranI che : anuparata kAyikIkriyA ane duSpayukta kAyikIkriyA." e prakAre siddhAMtamAM vidhAna hovAne kAraNe kAyikIkriyA, AraMbhikIkriyA sAthe samaliyata che ane prANAtipAtikIkriyA prANAtipAtanA vyApAranA phaLathI upahitapaNuM hovAne kAraNe tenI vyApya ja che prANanA atipAtanI kriyA hoya paNa ane na paNa hoya e prakAranI prANAtipAtikIkriyAnI vyApya ja che, e pramANe svIkAravuM joIe. tethI AraMbhakapaNuM ane prANAtipAtapaNuM dravyahiMsA hote chate paNa pramatane ja saMbhave che, apramatane nahIM. ethI bhagavAnane tenAthI dravyahiMsAthI, tenuM ApAdana=prANAtipAtikIkriyA ApAdAna ke AraMbhakapaNAnuM ApAdana, ayukta ja che, e pramANe dizAsUcana che. palA bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe zAstrapAThathI sthApana karyuM ke apramattasAdhuone akriyApaNuM hoya che, paraMtu AraMbhikI ke prANAtipAtikIkriyA hotI nathI. tyAM athathI pUrvapakSI zaMkA kare che - tame sthApana karyuM e rIte apramattasAdhune akriyAnuM svAmIpaNuM sulabha hoya to bhagavatInI vRttimAM akriyapaNuM vitarAgaavasthAne ja AzrayIne kema kahyuM ? arthAt pUrve kahyuM tema bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke be prakAranA saMyata jIvo che : (1) sarAgasaMyata ane (2) vItarAgasaMyata. je vItarAgasaMyata che te akriyAvALA che ane je sarAgasaMyata che tenA be bhedo che : (1) pramattasaMyata ane (2) apramattasaMyata. temAM je pramattasaMyata che temane be kriyA che ane apramattasaMyatane eka mAyApratyayikakriyA che tethI bhagavatImAM tamArA kathanAnusAra apramattasAdhune akriyapaNuM kema na kahyuM ? ane vItarAgane ja akriyapaNuM kema kahyuM ? tene graMthakArazrI kahe che - spaSTapaNA mATe vitarAgane bhagavatImAM akriyAvALA kahyA che; kema ke bAdarasaparAyarUpa navamAM guNasthAnakamAM pravacananA uDDAhanA rakSaNArthe apramattasAdhu paNa jyAre mAyApratyayikIkriyA karatA hoya tyAre pradveSathI anvita che. tethI apekSAe trikriyatno abhyAgama bAdaragaMparAya guNasthAnakamAM che, topaNa sUkSmasaMparAmAM prakeSathI anvitapaNuM nahIM hovAthI akriyapaNuM pariziSTapaNAthI che arthAt vItarAgane akriyapaNuM sthira thayeluM che jyAre sUkSmasaMparAyaguNasthAnakamAM pariziSTapaNAthI akriyapaNuM che te batAvavA mATe bhagavatIsUtramAM je prakAre kathana karyuM te avazya AzrayaNIya che. Azaya e che ke apramattamuni prAyaH akriyAvALA hoya che, chatAM zAsananA uDDAhanA rakSaNArthe praaSathI yukta hoya tyAre moha unmelana mATe apramAdathI yatna karanArA hovA chatAM teone traNa kriyAno svIkAra karAyo che tethI te vakhate teo akriyAvALA nathI. Avo koI prasaMga na hoya to apramattasAdhu akriyAvALA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-51 ja che. sUkSmasaM5rAyaguNasthAnakamAM pradveSano saMbhava nathI, tethI teo akriyAvALA ja che topaNa te alpakALa mATe ja che. jyAre vItarAgane ja akriyApaNuM sthira thayela che te batAvavA mATe bhagavatImAM vItarAgane akriyAvALA kahyA che, apramattasAdhune akriyAvALA kahyA nathI; topaNa avazeSathI sUkSmasaMpa2AyavALAne paNa akriyAvALA avazya mAnavA joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke sUkSmasaMpa2Aya guNasthAnakamAM pradveSano abhAva hovA chatAM temanI kAyAthI jyAre hiMsA thatI hoya tyAre kAyikIkriyA ane adhikaraNikIkriyA svIkArI zakAya, tethI apramattasAdhuone akriyAvALA kahI zakAya nahIM; paraMtu bhagavatImAM kahyuM te pramANe vItarAga ja akriyAvALA che, bIjA koI akriyAvALA nathI tema mAnavuM joIe. A pramANe kahIne pUrvapakSIne e sthApana karavuM che ke bhagavatInA vacanAnusAra vItarAga ja akriyAvALA che, mATe vItarAganA yogathI hiMsA thaI zake nahIM. te batAvavA mATe ja bhagavatImAM vItarAgane akriyAvALA kahyA che ane bAdarasaMparAyavALA ane sUkSmasaM5rAyavALA apramattasAdhuone paNa kAyAthI hiMsA thatI hoya tyAre akriyAvALA kahI zakAya nahIM. tene graMthakArazrI kahe che -- sUkSmasaMpa2AyavALA jIvone pradveSano abhAva hovA chatAM kAyikI ane adhikaraNikIkriyA svIkAravAmAM Ave to bhagavatImAM kAyikI Adi kriyAtrayano paraspara niyama kahyo che te ghaTe nahIM. arthAt bhagavatInI vRttimAM spaSTa kahela che ke kAyikI, prAaSikI ane adhikaraNikI traNe kriyAo paraspara sAthe ja hoya che, te niyama saMgata thAya nahIM. mATe sUkSmasaMpa2AyavALA apramattasAdhuo akriyAvALA che tema svIkAravuM joIe. vaLI kAyikIkriyA be prakAranI che : anuparatakAyikIkriyA ane duSprayuktakAyikIkriyA. tethI je pramattasAdhuo che teone kAyikI Adi traNa kriyAo hoya che tyAre jo te pramattasAdhu jinavacanAnusAra upayukta thaIne kriyA karatA hoya to teone anuparata kAyikIkriyA hoya che; kema ke apramattadazAmAM nathI. ane pramatta guNasthAnakavALA sAdhuo jyAre pramAdapUrvaka paDilehaNAdi karatA hoya tyAre duSprayukta kAyikIkriyA che. A prakAre zAstramAM kaheluM hovAthI=pramatta guNasthAnakamAM anuparata kAyikIkriyA athavA duSprayukta kAyikIkriyA hoya che e prakAre zAstramAM kaheluM hovAthI, kAyikIkriyA AraMbhikIkriyA sAthe samaniyata che. mATe pramatta guNasthAnakamAM AraMbhikIkriyA paNa avazya hoya che. prANAtipAtikIkriyA prANAtipAtanA vyApAranA phaLathI upahitapaNuM hovAne kAraNe tad vyApya ja che=kAyikIkriyA samaniyata nathI, paraMtu kAyikIkriyAnI sAthe vyApya ja che; kema ke pramattasAdhu jyAre pramAdapUrvaka paDilehaNAdi kriyA kare che tyAre prANAtipAtAdinI kriyA hoya che ane pramatta guNasthAnakavALA sAdhu ja jyAre upayukta thaIne paDilehaNAdi kare che tyAre kAyikIkriyA hovA chatAM prANAtipAtikIkriyA nathI. mATe kAyikIkriyAnI sAthe prANAtipAtikIkriyA samaniyata nathI, paraMtu kAyikIkriyA sAthe vyApya che.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1 243 tethI e phalita thAya ke AraMbhakapaNuM ane prANAtipAtapaNuM dravyahiMsA hote chate paNa pramattane ja saMbhave che, apramattasAdhune dravyahiMsA hote chate paNa AraMbhakapaNuM ane prANAtipAtapaNuM saMbhavatuM nathI. ethI bhagavAnane=vItarAga thayelA evA bhagavAnane, apramattabhAva sthira hovAthI teonA yogane AzrayIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsA thAya tenA kAraNe teomAM AraMbhakapaNuM che ane prANAtipAtapaNuM che e prakAre je pUrvapakSI ApAdana kare che te ayukta che. Azaya e che ke pUrvapakSI kevalInA yogathI dravyahiMsA thAya che tema svIkArato nathI. tethI te kahe che ke kevalInA yogathI dravyahiMsA thAya che tema tame svIkArazo to kevalIne AraMbhikIkriyAnI ane prANAtipAtikIkriyAnI prApti che ema tamAre mAnavuM paDaze. tene graMthakArazrI kahe che - kevalInA yogathI dravyahiMsA hovA chatAM paNa jema apramattasAdhune AraMbhikI ane prANAtipAtikI kriyA nathI tema kevalIne paNa AraMbhikI ane prANAtipAtikIkriyA nathI tema svIkAravuM joIe. A sarva kathanathI e phalita thAya ke pramattasAdhuone kAyikI, adhikaraNikI ane prAaSikIkriyA avazya hoya che. vaLI, AraMbhikI ane prANAtipAtikIkriyAmAMthI AraMbhikIkriyA avazya hoya che. pramattasAdhuo pramAdapUrvaka paDilehaNAdi karatA hoya tyAre temane prANAtipAtikIkriyAnI prApti che. vaLI apramattasAdhuo akriyAvALA ja hoya che. Ama chatAM zAsananA uDDAhanA rakSaNArthe mAyApratyayikIkriyAvALA hoya tyAre apramattasAdhu paNa bAdarajparAyaguNasthAnaka sudhI kAyikI, adhikaraNikI ane prAaSikI kriyAvALA prApta thAya che ane te sivAya apramattasAdhu akriyAvALA ja hoya che. vaLI apramattasAdhuone AraMbhikIkriyA ke prANAtipAtikIkriyA kyAreya hotI nathI, kvacit teonA yogathI dravyahiMsA thAya topaNa apramatta pariNAma hovAne kAraNe AraMbhikI ke prANAtipAtikIkriyA teone nathI. vaLI sUkSmasaMparAya guNasthAnakavALo jIvo niyamA akriyAvALA hoya che tethI teone kAyika, adhikaraNikI ane prAaSikIkriyA nathI, taduparAMta AraMbhika kriyA ane prANAtipAtikIkriyA paNa nathI. vItarAga paNa akriyAvALA ja che, tethI teone kAyikI Adi traNa kriyAo paNa nathI, AraMbhikIkriyA paNa nathI ane prANAtipAtikIkriyA paNa nathI; chatAM vItarAganA yogone pAmIne azakyaparihArarUpa dravyahiMsAno kyAreka saMbhava hoya che; kema ke dharmanA prayojanathI gamanAdinI pravRttikALamAM te dravyahiMsA avarjanIya che. pramatta guNasthAnakavALA sAdhu, apramatta guNasthAnakavALA sAdhunI jema nirvikalpa upayogamAM nathI tethI teo apramAdapUrvaka saMyamanI kriyA karatA hoya tyAre paNa samabhAvano rAga ane asamabhAvano dveSa vikalparUpe varte che. AthI ja teone kAyikakriyA hoya che; kema ke rAgapUrvaka kAyAnuM pravartana che, mATe kAyikakriyA che. apramattasAdhuo vikalpane zAMta karIne AtmAnA nirvikalpa svarUpamAM niveza pAmavA yatna karatA hoya che, tethI kAyA sAthe saMlagna thaIne teonI kAyikakriyA nathI, paraMtu vikalpathI para evA sAmAyikanA pariNAmamAM teo varte che, mATe akriyAvALA che. vaLI pramatta guNasthAnakavALA sAdhu jinavacanAnusAra kriyA karatA hoya tyAre duSpayukta kAyikIkriyA nathI, paraMtu anuparata kAyikIkriyA che. te vakhate temanI kAyA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa1, para adhikaraNarUpa paNa che tethI adhikaraNikIkriyA che ane teone duSkata pratye ke pramAda pratye dveSa varte che tethI prASika kriyA paNa che. mATe pramattasAdhune kAyikI, adhikaraNikI ane prAdeSikIkriyA pramatta guNasthAnakamAM sadA prApta thAya che. vaLI yatanAnA abhAvane kAraNe koIne paritApanA thAya tevo vacanaprayoga kare ke paDilehaNAdi kare tyAre pAritApanikI kriyAnI paNa prApti thAya. vaLI ayatanAne kAraNe koInA prANa nAza thAya te prakAre pravRtti kare tyAre prANAtipAtika kriyA che. vaLI zAstramAM kAyikI, adhikaraNikI, prASikI, pAritApanikI ane atipAtinI ema pAMca prakAranI kriyA batAvI tema AraMbhikI, prANAtipAtikI, mAyApratyayikI ityAdi anya prakAre paNa pAMca kriyA batAvela che. graMthakArazrIe kAyikI Adi traNa kriyA sAthe AraMbhika kriyA niyata che tema batAvela che ane kAyikakriyA paNa duSpayukta hoya tyAre AraMbhikIkriyA ane prANAtipAtikIkriyA ema banne kriyAnI prApti che tema batAvela che. tethI pramatta guNasthAnakamAM koIka mahAtmA kAyikI Adi traNa kriyAnI prApti hoya tyAre jo te mahAtmA anuparata kAyikakriyAvALA hoya to teono rAga jinavacanAnusAra kriyA karavAmAM ja varte che ane jinavacanAnusAra vidhimAM alanA thAya tenA pratye praSa varte che, mATe prASikIkriyA che ane kAyA saMyamamAM pravartAvatA hovA chatAM rAgapUrvakanI saMyamanI kriyA che tethI adhikaraNikIkriyAnI paNa prApti che. vaLI kAyAthI saMyamanA rAgapUrvaka pravRtti hovAthI AraMbhikIkriyAnI paNa prApti che. paraMtu bhagavAnanA vacanAnusAra saMyamamAM yatna hovAthI ane skUlanA pratye dveSa hovAthI, alanAnA nivAraNa mATe yatna hovAthI duSyayukta kAyika kriyA nathI. mATe prANAtipAtikIkriyA paNa nathI. A prakAre prastuta gAthAthI vizeSa artha phalita thAya che. ApaNA avataraNikA: athAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApAdyate tatkiM lokotaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd utAho svamativikalpitavyavahArAda? nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAM pramAdino ghAtakatvasya ca tad vyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyavaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkarturgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAd, Abhogajanyatvasya ca hiMsAyAmasiddhatvAt / hiMsAyAM hi jighAMsA heturAbhogastvanyathAsiddha iti, etaddoSavAraNArthaM 'maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvaM hiMsA vaktavyA, tathApi kAzImaraNoddezapUrvakAnuSThAne AtmahiMsAtvApattivAraNArthamadRSTAdvArakatvaM vizeSaNaM deyaM, ityadRSTAdvArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvameva hi hiMsA nyAyazAstrasiddheti / tRtIyastu pakSo'vaziSyate, sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAbAdhayA mahAdoSAvaha ityabhiprAyeNAha -
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 gAthA-para 245 avataraNikArya : nAthI graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che - avazyabhAvI evI jIvavirAdhanAmAM kevalI bhagavaMtane AbhogathI je ghAtakapaNuM ApAdana karAya cheetamArA mate je ghAtakapaNuM ApAdana karAya che, te zuM (1) lokottara vyavahArathI che ? athavA (2) laukika vyavahArathI che ? athavA (3) svamatithI vikalpita vyavahArathI che ? A prakAre traNa vikalpa pADIne graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che - prathama vikalpa saMgata nathI. kema saMgata nathI ? temAM hetu kahe che - lokottara ghAtakatvanA vyavahAramAM AbhogathI jIvavirAdhanAmAtranuM ataMtrapaNuM che=akAraNa paNuM che. kema AbhogathI thatI paNa jIvavirAdhanAmAM lokottara ghAtakatva nathI ? temAM be hetu Ape che - ane AbhogathI paNa thatI evI jIvavirAdhanAmAM apavAdapadathI pratisevanA karanArA sAdhunA aghAtakatvanuM tenA vyavahArathI ISTapaNuM che lokottara vyavahArathI ISTapaNuM che. ane anAbhogathI paNa thatI evI hiMsAmAM prasAdInA ghAtakatvanuM lokottara vyavahArathI ISTapaNuM che. vaLI bIjo vikalpa paNa barAbara nathI=lokika vyavahArathI paNa kevalInuM ghAtakapaNuM prApta thAya che e rUpa bIjo vikalpa paNa barAbara nathI. je kAraNathI loko paNa Abhoga vaDe jIvaghAtamAtrathI ghAtakatvano vyavahAra karatA nathI; kema ke kUvAmAM paDelI gAyamAM kUvAnA karanArAne govadha karanArArUpe svIkAravAno prasaMga che. kema kUvAnA karanArane govadha karanAra svIkAravAno prasaMga che ? temAM hetu kahe che - tyAre kUvo banAvatI vakhate, gAyanA AbhoganuM paNa spaSTapaNuM che=A kUvAmAM gAya paDIne marI zake che, tevA prakArano bodha kUvo karanArane spaSTa che. tethI zuM phalita thAya ? te batAvavA arthe trIjo hetu kahe che - AbhogajanyapaNAnuM hiMsAmAM asiddhapaNuM che-kUvo khodanArane spaSTa bodha che ke AmAM gAya paDIne marI zake che te prakAranA AbhogathI gAya paDIne mare tyAre te hiMsAmAM AvyogajanyatvanI prApti hovA chatAM te hiMsArUpe prasiddha nathI arthAt kUvo khodAvanAra dvArA hiMsA karAI che te rIte laukika vyavahArathI siddha nathI. di=je kAraNathI, hiMsAmAM mAravAnI hetu che. vaLI Abhoga anyathA siddha che kUvo khodAvanArane bodha che ke AmAM hiMsA thaI zakaze e prakArano Abhoga hiMsA pratye kAraNa nathI paraMtu anyathA siddha che, ethI A doSanA vAraNa mATe AbhogapUrvaka hiMsA thatI hoya te hiMsA che e prakAranA doSanA vAraNa mATe, maraNa uddezaka maraNAnukUla vyApAravAnapaNuM hiMsA kahevI joIe; topaNa kAzImaraNa uddezapUrvaka anuSThAnamAM AtmahiMsAtva ApattinA vAraNa mATe
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-para adaSTa advArakatva vizeSaNa devuM joIe. ethI adaSTa advAraka maraNa uddezaka maraNAnukUla vyApAravatva ja hiMsA nyAyazAstrasiddha che. vaLI trIjo pakSa avazeSa rahe che prathama be pakSa pramANe kevalImAM Abhogane kAraNe ghAtakatva saMgata thatuM nathI ema graMthakArazrIe sthApana karyuM tethI have svamativikalpitavyavahArarUpa trIjo pakSa ja avazeSa rahe che. vaLI, te trIjo vikalpa, svamatithI vikalpitapaNuM hovAne kAraNe ja svazAstranI pratijJAnI bAdhA hovAthI jainadarzananA vacanAnusAra kahevAnI pratijJAnI bAdhA hovAthI mahAdoSAvaha che, e prakAre graMthakArazrI kahe che. bhAvArtha - pUrvapakSI kahe che ke kevalInA yogathI avayaMbhAvI hiMsA che tema mAnIne kevalInA yogane pAmIne paNa azakyaparihArarUpa hiMsA tame svIkArazo to kevalI jANatA hovA chatAM gamanAdi pravRtti kare to AbhogapUrvakanI hiMsA hovAne kAraNe bhagavAnane ghAtakatvanI prApti che arthAt bhagavAnamAM jIvone ghAta karavAno pariNAma che tema mAnavAnI Apatti che. tene graMthakArazrI kahe che - kevalInA yogathI avayaMbhAvI jIva virAdhanAmAM Avyoga hovAne kAraNe tame bhagavAnane je ghAtakatva che tema ApAdana karo cho te (1) lokottara vyavahArathI che? (2) laukika vyavahArathI che ? ke (3) svamativikalpita vyavahArathI che? A traNa vikalpathI anya koI vikalpa kevalIne ghAtatva svIkAravAmAM saMbhavato nathI. A traNa vikalpamAMthI lokottara vyavahArathI kevalInuM ghAtakapaNuM prApta thAya che ema pUrvapakSI kahe to te saMgata nathI, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - lokottara ghAtakatvanA vyavahAramAM AbhogathI jIvavirAdhanAmAtranuM akAraNapaNuM che. Azaya e che ke saMyamanI vRddhi arthe koI mahAtmA nadI Utare che tyAre AbhogapUrvaka jIvavirAdhanA thAya che; chatAM lokottara vyavahArane svIkAranAruM bhagavAnanuM zAsana nadI UtaranAra sAdhu pANInA jIvono ghAtaka che tema kahetuM nathI. mATe AbhogathI jIvavirAdhanA thAya eTalAmAtrathI kevalIne lokottara vyavahArathI ghAtaka kahI zakAya nahIM. kema, lokottara vyavahArathI AbhogapUrvakanI hiMsAmAM ghAtakapaNuM nathI? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI bIjo hetu Ape che - AbhogapUrvakanI thatI hiMsAmAM paNa apavAdathI pratisevanA karanAra sAdhune lokottara vyavahArathI aghAtaka kahevAya che. AthI ja bhagavAnanA vacananA vidhinA smaraNapUrvaka saMyamavRddhinA prayojanathI sAdhu nadI Utare che tyAre AbhogapUrvaka hiMsA thavA chatAM sAdhu jIvonA ghAtaka che tema vyavahAra thato nathI. vaLI anAbhogathI ke AbhogathI hiMsA thatI hoya ane pramAdI sAdhu hoya to lokottara vyavahArathI ghAtaka kahevAya che. pramAdane
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-para 247 vaza sAdhu koIpaNa kriyA karatA hoya ane temanA yogathI anAbhogathI koI jIvanI hiMsA thAya tyAre sAdhu te jIvonA ghAtaka che tema lokottara vyavahAra svIkAre che. AthI ja pramAdapUrvaka koI sAdhu nadI UtaratA hoya to te sAdhunA yogathI jalanA tathA jalamAM rahelA jIvonI je hiMsA thAya che tenA ghAtaka te sAdhu che tema lokottara vyavahAra svIkAre che. pramAdI sAdhunA yogathI jyAre koI jIvonI hiMsA thAya che tyAre te sAdhune prANAtipAtikI nAmanI kriyAnI prApti che. AthI kevalI gamanAdi kriyA karatA hoya te vakhate teo potAnA yogathI jIvahiMsA thaze tevuM jANatA hovA chatAM kevalI te jIvonA ghAtaka che tema lokottara vyavahArathI kahI zakAya nahIM. prathama vikalpa saMgata nahIM thavAthI pUrvapakSI kahe ke laukika vyavahArathI kevalIne ghAtaka svIkAravAnI tamane Apatti che. tene graMthakArazrI kahe che - bIjo vikalpa paNa ucita nathI. kema ucita nathI ? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - AbhogathI jIvaghAta thavAmAtrathI loko paNa ghAtakapaNAno vyavahAra karatA nathI. ahIM prazna thAya ke mArA prayatnathI hiMsA thaze tevuM jANavA chatAM te prayatnathI koInI hiMsA thAya tyAre loko tene ghAtaka nathI tema kahe che te kevI rIte nakkI thAya ? tethI graMthakArazrI bIjo hetu kahe che - koI vyakti lokonA upakAra arthe kUvo khodAvato hoya tyAre te kUvAmAM koI gAya paDIne marI zake tevI saMbhAvanA che tevuM jJAna te kUvo khodAvanArane hoya che. te kUvAmAM gAya paDIne marI jAya tyAre loko ema kahetA nathI ke A kUvo khodAvanAra gAyano ghAtaka che; paraMtu loka ema ja kahe che ke lokonA kalyANaarthe ANe kUvo khodAvyo che. te rIte yogya jIvonA upakAra arthe kevalI gamanAdi karatA hoya te vakhate kevalIne jJAna che ke mArA yogathI hiMsA thaze ane kevalInA gamanathI te hiMsA thAya to paNa loka ema ja kahe ke kevalIe lokonA upakAra arthe ja gamana karela che. mATe AbhogapUrvakanI kevalInI hiMsAne kAraNe kevalIne laukikavyavahArathI ghAtaka svIkArI zakAya nahIM. A kathanane ja puSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - AbhogapUrvakanI hiMsAmAM mAravAno pariNAma hetu che, Abhoga anyathAsiddha che. AthI ja kUvo khodAvanArane gAyane mAravAno pariNAma nathI mATe hiMsA nathI. hiMsAmAM mAravAno pariNAma ja hetu che Abhoga hetu nathI, te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - AbhogapUrvakanI thatI hiMsAmAM ghAtakapaNuM kahevAtuM nathI. AthI ja maraNanA uddezapUrvaka maraNAnukUla vyApAravAnapaNuM hiMsA kahevAya che te sthAnamAM paNa kAzImaraNanA uddezapUrvaka koI kAzImAM karavata mukAvavAno prayatna kare tyAM AtmahiMsA kare che e prakAranI Apatti Ave. tenA vAraNa mATe adRSTa advArakatva vizeSaNa apAya che. tethI e prApta thAya ke kAzImAM maraNa svIkAravAnuM adRSTa jeNe pUrvabhavamAM prApta karyuM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-para hoya te jIva ja te adRSTa dvArA kAzImaraNa svIkAre che tema laukika zAstra kahe che. tenI kAzImAM karavata mukAvavAnI kriyA adaSTa dvArA hovAthI hiMsArUpa kahevAtI nathI, paraMtu jeo mohathI AkuLa thaIne pRpApAtAdi karIne AtmahatyA kare che tene ja AtmahiMsA kahevAya che. tethI jema AbhogapUrvaka kAzI AdimAM maraNa svIkAranArane laukiko hiMsakarUpe svIkAratA nathI tema kevalI bhagavAnanA yogathI AbhogapUrvaka hiMsA thAya teTalAmAtrathI kevalIne ghAtaka kahI zakAya nahIM, paraMtu jo kevalI jIvone mAravAnI icchAthI tyAM gamana karatA hoya ane jIvahiMsA thAya to ja kevalIne ghAtaka kahevAno prasaMga Ave, mATe laukika vyavahArathI paNa kevalIne ghAtaka kahI zakAya nahIM. A rIte lokottara vyavahArathI ane laukika vyavahArathI kevalInuM ghAtakapaNuM svIkArI zakAya nahIM tema graMthakArazrIe yuktithI sthApana karyuM. tethI kevalInA AbhogapUrvakanI hiMsAmAM ghAtakatva svIkAravA mATe trIjo pakSa ja avazeSa rahe che. te pramANe pUrvapakSI svamativikalpita vyavahArathI kevalIne ghAtaka kahe to te svamativikalpita hovAne kAraNe svazAstranI ja pratijJAno bAdha thato hovAthI mahAdoSavALuM che arthAt svamativikalpitapaNAthI pUrvapakSI kevalIne ghAtakapaNuM kahe to jinavacanAnusAra kahevAnI tenI pratijJAno ja bAdha thAya che mATe trIjo vikalpa mahAdoSavALo che. te abhiprAyathI graMthakArazrI gAthAmAM kahe che - gAthA : aNusaMgayahiMsAe jiNassa dosaM tuhaM bhaNaMtassa / . sAhUNa vi AbhogA NaiuttArAi vihaDijjA / / 52 / / chAyA : anuSaGgajahiMsayA jinasya doSaM tava bhaNataH / sAdhUnAmapyAbhogAd nadyuttArAdi vighaTeta / / 52 / / anvayArtha : alaMkA hiMsAanuSaMgathI thanArI hiMsAthI, nira=jinane, to doSa, mavid=kahetA evA, turaM tane, sAdUna vikasAdhune paNa, gAmor=AbhogathI, aphakattArU nadI uttaraNAdi, viDim= vighaTana pAme. parA gAthArtha : anuSaMgathI thanArI hiMsAthI jinane doSa kahetA evA tane sAdhune paNa AbhogathI nadI uttaraNAdi vighaTana pAme. IFparA
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa2, 53 TIkA - aNusaMgayahiMsAe tti / anuSaGgajayA dharmadezanAmAtroddezyakapravRttyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakapravRttijanitayA, hiMsayA jinasya doSaM bhaNatastava sAdhUnAmapyAbhogAnadhuttArAdi vighaTeta, teSAmapi nadyuttArAdau jalajIvAdivirAdhanAyA adhyakSasiddhatvAditi / / 52 / / TIkArya - anuSanA .... svAti "gagusaMhiMsAtti' pratIka che. anuSaMgathI thanArI hiMsAthI dharmadezanAmAtra uddezaka pravRttithI thanArI kunayamatanA khedAdinI jema svAnuddezyaka pravRttijalita evI hiMsAthI, jitane doSa kahetA tArA matamAM sAdhune paNa AbhogathI nadI uttaraNAdi vighaTana pAme; kema ke teone paNa nadI utArAdimAM jalajIvAdinI virAdhanAnuM adhyakSasiddhapaNuM che=pratyakSa siddhapaNuM che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. parA bhAvArtha : avataraNikAmAM kahela ke svamativikalpitapaNAthI pUrvapakSI AbhogapUrvakanI kevalInI hiMsAmAM kevalIne ghAtakatvano doSa Ape to svazAstranI pratijJAno bAdha thAya che. kaI rIte svazAstranI pratijJAno bAdha thAya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - jema kevalI mAtra dharmadezanAnA ja uddezathI pravRtti karatA hoya tyAre temanA uddezathI kunayanA matavALA jIvone khedanI prApti thAya che. kvacit koIka jIvone viparIta bodha thAya che, tenAthI kliSTa karmabaMdhanI prApti thAya che to paNa kevalIne teonA ahitajanaka evI hiMsA svIkArAtI nathI tema kevalI hiMsAnA uddezathI te kSetramAM jatA nathI; paraMtu yogya jIvonA kalyANanA prayojanathI te kSetramAM jatA hoya che, tethI te vakhate te jIvonI hiMsAnA anuddezyaka evI pravRttithI janita kevalInA yogane AzrayIne hiMsA thAya che. teTalAmAtrathI jinane pUrvapakSI svamativikalpita doSanuM ApAdana kare arthAtu kevalIne ghAtaka svIkAravA paDaze e prakAranI Apatti Ape to pUrvapakSInA mate sAdhuone AbhogapUrvaka nadI UtaravAnI pravRtti Adi zAstramAM siddha che te saMgata thAya nahIM, kema ke saMyamanA prayojanathI sAdhu nadI Adi UtaratA hoya tyAre jalanA jIvo AdinI virAdhanA pratyakSa siddha che. tethI nadIne UtaranArA sAdhuone paNa pUrvapakSae ghAtaka kahevAno prasaMga Ave. mATe svamativikalpita kevalImAM ghAtakatvanuM ApAdana pUrvapakSIne abhimata zAstra sAthe ja virodhI hovAthI mahAdoSavALuM che. ApaNA avataraNikA : nanvetadasiddham, na hi jalajIvAnAmapratyakSatvena tadvirAdhanAyAH pratyakSatvaM saMbhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyogino'pyapratyakSatvAt na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa0 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 vAcyaM, 'idaM jalaM' iti jJAnamAtreNa 'idaM jalaM sacittaM' iti vivekena parijJAnodayaprasakteH, tasmAt 'duvihA puDhavikAiA patnattA taMjahA pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAia' tti (zrIsthAnAGga sU. 63 mUla) 'tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhUtA ityarthaH' (zrIsthAnAGga sU. 63 TIkA) ityAdipravacanavacanena nadyAdijale sacittAcittayoranyataratvena parijJAne satyapi 'idaM jalaM sacittaM-idaM vA'cittaM' iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chadmasthasaMyatAnAmanAbhoga eva, tena siddhA nadyuttArAdau jalajIvavirAdhanA'nAbhogajanyA'zakyaparihAreNa - ityaashngkaayaamaTha - avataraNiyArtha: navaeNsiddha, ... zALAmAdA "nathI pUrvapakSI kahe che A=nadI UtaravAmAM sAdhune AbhogapUrvakanI hiMsA che e asiddha che. di=je kAraNathI, jalajIvonuM apratyakSapaNuM hovAne kAraNe A jalanA zarIramAM jIvo che ke tethI te IndriyothI apratyakSa hovAne kAraNe, teonI virAdhanAnuM pratyakSapaNuM saMbhavatuM nathI. ahIM prazna thAya ke nadInuM jala cakSuthI pratyakSa dekhAya che ane te jalanA jIvonuM zarIra che. tethI jalanA jIvonuM apratyakSapaNuM che tema kema kahI zakAya ? temAM hetu kahe che - pratiyogInuM apratyakSapaNuM hote chate=jalanA zarIramAM AdheyabhUta evA jIvonuM cetanatya niyAmaka pratiyogInuM apratyakSapaNuM hote chate te jIvonA AdhArabhUta evA tenA anuyogInuM paNa apratyakSapaNuM che=jIvonA AdhArabhUta A zarIra che erUpe zarIranuM apratyakSapaNuM che. ahIM koI kahe ke jalanuM pratyakSapaNuM hovAne kAraNe tenA jIvonuM paNa pratyakSapaNuM che. tene pUrvapakSI kahe che - ema na kahevuM; kema ke A ja che eTalA jJAnamAtrathI A jala sacita che e prakAre vivekIne parijJAnanA udayanI prasakti che. te kAraNathI=jalanA jIvo apratyakSa hovAne kAraNe jalanA jIvonI virAdhanA apratyakSa che te kAraNathI, "be prakAranA pRthvIkAya kahevAyA che, te A pramANe - pariNata ane apariNata; yAvat vanaspatikAya (be prakAranA kahevAyA che.)" (sthAnAMgasUtra sUtra-63 mUla) tyAM sthAnAMgasUtranA uddharaNamAM "pariNata svakAyaparakAyazastrAdithI=svakAyazastra, parakAyazastra AdithI, pariNAmAMtara ApAdita acittabhUta che e prakAre artha che." (sthAnAMgasUtra sUtra-63 TIkA) ItyAdi pravacananA vacanathI nadI AdinA jalamAM sacita acitanA anyatarapaNAnuM pariNAna thaye chate paNa A jala sacita che athavA A acita che e pramANe pragaTapaNAthI vivekane AzrayIne parijJAnano abhAva hovAne kAraNe chadmastha saMyatone anAbhoga ja che=jalanA jIvonI hiMsAmAM anAbhoga ja che. tethI nadI uttaraNa AdimAM siddha evI jalatA jIvonI virAdhanA anAbhogathI janca azakyaparihArathI thAya che. e prakAranI AzaMkAmAM=e prakAranI pUrvapakSItI zaMkAmAM, graMthakArazrI kahe che -
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 2pa1 bhAvArtha : gAthA-paramAM graMthakArazrIe kahyuM ke kevalIne AbhogapUrvaka azakyaparihArarUpa hiMsA svIkAravAthI ghAtakapaNuM prApta thAya che, ema jo pUrvapakSI kahe to apavAdathI nadI UtaranArA sAdhuothI paNa AbhogapUrvakanI hiMsA thatI hovAthI temane paNa ghAtaka svIkAravAnI Apatti Ave. tyAM pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che - nadInA jalamAM rahelA jIvo apratyakSa che, tethI nadI UtaranAra sAdhuthI thatI hiMsA AbhogapUrvakanI nathI. kema nadInA jIvo pratyakSa nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape che - pANInA zarIramAM jIvo che te ceSTAthI pratyakSa nathI tethI te zarIramAM rahelA pratiyogI evA jIvo apratyakSa hovAthI te jIvonA AdhArarUpa zarIra paNa te jIvothI yukta che te svarUpe apratyakSa che. jalanA jIvo apratyakSa che temAM pUrvapakSI sthAnAMganA sUtra-78nI sAkSI Ape che - "be prakAranA pRthvIkAya Adi jIvo kahyA che." A vacana anusAra aSkAyanA jIvo paNa be prakAranA che. pariNata ane apariNata. pariNata arthAt acitta thayelA. jIvonuM acittIbhavana paNa svakAyazastra ane parakAyazastra AdithI thAya che. jema nadImAM rahelA pANInA ja jIvo pANInA anya jIvothI acitta thAya che, athavA te pANImAM pharatA mAchalAdinI kAyAthI ke agninA tApathI ke kSAra Adi anya koI dravyothI acitta thAya che. tethI sAdhune nadInA jIvo sacitta ja che tevo nirNaya nathI. sAdhune pANInA zarIramAM jIvo hoI zake ane na paNa hoI zake tevo bodha che tethI sAdhunI nadI UtaravAnI kriyA jIva viSayaka anAbhogavALI hovAthI AbhogapUrvakanI hiMsAvALI nathI, mATe sAdhune ghAtaka svIkArI zakAya nahIM. jyAre kevalI to kevaLajJAnathI sarva jIvone pratyakSa jue che. kevalI kevaLajJAnathI jANe che ke mArI gamanakriyAthI A jIvono ghAta thaze; chatAM kevalI gamana kare ane temanA yogathI jIvo nAza pAme to kevalInI hiMsA AbhogapUrvaka thayelI hovAthI kevalIne ghAtaka mAnavA paDe. tethI kevalI jIvonI virAdhanA thAya te rIte gamana kare che tema svIkArI zakAya nahIM. mATe kevalInA yogathI hiMsA thatI nathI tema svIkAravuM joIe e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. A prakAranI pUrvapakSInI AzaMkAnA nivAraNa arthe graMthakArazrI kahe che - gAthA - vajjato a aNiTuM jalajIvavirAhaNaM tahiM sakkhaM / jalajIvANAbhogaM jaMpato kiM Na lajjesi ? / / 53 / /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa0 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 chAyA : varjayazcAniSTAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhogaM jalpana kiM na lajjase ? / / 53 / / anvayArtha: hiM tyAM=nadI uttaraNanI pravRttimAM, DuMgaLIvarAha aniSTa evI, jalajIvonI virAdhanAne= sAdhu yatanApUrvaka nadI Utare che tyAre nimprayojana jalanA jIvonI virAdhanA na thAya tevI aniSTa jalajIvonI virAdhanAne, savae sAkSAt, vanaMto-varjana karatA sAdhune, natanavA mopa =jalajIva viSayaka anAbhoga che, saMvaMtotrae prakAre bolato, vuiM ja naknasikate kema lajjA pAmato nathI ? I53 gAthArtha : tyAM nadI uttaraNanI pravRttimAM, aniSTa evI jalajIvonI virAdhanAne sAdhu yatanApUrvaka nadI Utare che tyAre niSThayojana jalanA jIvonI virAdhanA na thAya tevI aniSTa jalajIvonI virAdhanAne, sAkSAt varjana karatA sAdhune jalajIva viSayaka anAbhoga che e prakAre bolato tuM kema lajjA pAmato nathI ? IvalI TIkA - vajjato yatti / tatra nadyuttAre jalajIvavirAdhanAmaniSTAM sAkSAdvarjayan sAkSAdvarjanIyAmabhyupagacchaMzca, jalajIvAnAbhogaM jalpan kiM na lajjase? ayaM bhAvaH-nadyuttAre bahujalapradezaparityAgenAlpajalapradezapravezarUpA yatanA tAvattvayApi svIkriyate, sA ca jalajIvAnAbhogAbhyupagame durghaTA, 'svalpajalaM sacittaM bhaviSyati, bahujalaM cA'cittaM' iti viparItapravRttihetuzaGkApizAcIpracArasyApi durvAratvAd, 'bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAneyaM zaGkA' iti cet ? tarhi yatanAyA api bahutarAsatpravRttinivRttirUpAyA vivekena parijJAnaM nyUnAdhikajalajIvavirAdhanAbhogAdhInaM iti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt tava vadato vyAghAta eva mahAtrapAkAraNamiti / TIkArca - vannato ..... mahApArimiti . tyAM=nadI uttaraNamAM, aniSTa evI jalajIvonI virAdhanAne sAkSAt varjana karatA ane sAkSAt varjanIyarUpe svIkAratA, sAdhune jalanA jIvo viSayaka anAbhoga che e pramANe bolato tuM kema lajjA pAmato nathI ? arthAt kema pratyakSano apalApa kare che? A bhAva che. nadInA uttAramAM bahujalavALA pradezanA parityAgathI alpajalanA pradezamAM pravezarUpa yatanA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 253 tArA vaDe paNa svIkArAya che=sAdhu A prakAranI yatanA kare ema pUrvapakSI vaDe paNa svIkArAya che, ane te=yatanA, jalajIvono anAbhoga svIkAra karAye chate durghaTa che. kema nadI UtaravAmAM sAdhunI yatanA anAbhoga svIkAravAmAM durghaTa bane ? temAM hetu kahe che - svalpa jala sacita thaze, ane bahu jala acita thaze, e pramANe viparIta pravRttinA hetu evI zikArUpa pizAcInA pracAranuM paNa durvArapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke "bhagavAne kahelI yatanAnA kramanA prAmAyathI sAdhune A prakAranI zaMkA thaze nahIM A pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - to pachI bahutara asat pravRttinI nivRttirUpa thatatAnuM paNa vivekathI parijJAna cUnAdhika jalatA jIvonI virAdhanAnA Abhogane AdhIna che, e prakAranA vyavahArasacittapaNAne kAraNe jalajIvanA AbhoganA abhyapagamavuM AvazyakapaNuM hovAthI tAro vadatovyAghAta ja mahAlakjhAnuM kAraNa che. bhAvArtha: pUrvapakSIe avataraNikAmAM sthApana karyuM ke sAdhu nadI Utare che tyAre je jIvonI virAdhanA thAya che te anAbhogapUrvakanI virAdhanA che AbhogapUrvakanI virAdhanA nathI, tene graMthakArazrI kahe che - susAdhu saMyamanA prayojanathI nadI Utare tyAre paNa zakya eTalI jIvonI virAdhanA na thAya tenA mATe jyAM alpa jalano pravAha hoya tyAMthI nadI Utare che ane jIvahiMsA alpa thAya te pramANe yatanApUrvaka pAdano nikSepa kare che. nadI UtaryA pachI jalanA jIvonI virAdhanA ochI thAya te mATe aMtima paga pUrNa nItare nahIM tyAM sudhI nadI upara dhArI rAkhe che, jethI deha upara lAgelA pANInA jIvo nadImAM ja paDe ane bahAra pADIne temano vinAza thAya nahIM. vaLI, koIka rIte vastra bhInuM thayuM hoya to kAMThA upara AvyA pachI vastra sukAya nahIM tyAM sudhI sthira UbhA rahIne te pANInA jIvone dehanA gharSaNathI virAdhanA na thAya te prakAranI yatanA kare che. tenAthI nakkI thAya che ke pANImAM jIvo che tenA jJAnane kAraNe ja sAdhu tenA rakSaNArthe teTalI yatanA kare che. sAdhune nadInA jalamAM jIva viSayaka anAbhoga hoya to, AvI yatanA durghaTa che. kema durghaTa che ? temAM yukti batAve che - jo sAdhune nadImAM jalanA jIva viSayaka anAbhoga hoya to svalpa pANI sacitta haze, ghaNuM pANI acitta haze, e prakAranI viparIta pravRttinA hetu evI zaMkArUpa pizAcInA pracAranuM durvArapaNuM che. tethI alpa jalano pravAha hoya tyAMthI ja mAre UtaravuM joIe tevo nirNaya sAdhu karI zake nahIM. zAstrapariNata sAdhu prayojanathI nadI Utare che tyAre avazya jyAM alpa jalano pravAha che tyAMthI ja Utare che, ethI nakkI thAya che ke sAdhune tevI zaMkA nathI, paraMtu zAstravacanathI nirNaya che ke A jalamAM jIvo che. mATe te jIvonA rakSaNa mATe mAre ucita yatanA karavI joIe; kema ke jalanA jIvo kvacit cyavI gayA hoya topaNa te jala
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54. dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 vyavahArathI sacitta che mATe A jala sacitta che tevo nirNaya karIne yatanApUrvaka nadI na UtaravAmAM Ave to kadAca te jala acitta thayeluM hoya to paNa sAdhune jIvavirAdhanAkRta avazya karmabaMdha thAya che. tethI jIvavirAdhanAkRta karmabaMdhanA parihAra arthe sAdhu A jala sacitta che tevo nirNaya karIne ja nadI UtaravAnI kriyA yatanApUrvaka kare che. ahIM pUrvapakSI kahe ke sAdhune nadImAM jalanA jIvono anAbhoga ja che, phakta bhagavAne kahelI yatanAnA kramanA prAmANyathI A jala acitta che evI zaMkA karIne ayatanApUrvaka jatA nathI, tene graMthakArazrI kahe che - te yatanA paNa bahu asat pravRttinI nivRttirUpa hovAthI viveka dvArA parijJAnarUpa nyUnAdhika jalanA jIvonI virAdhanAnA Abhogane AdhIna che arthAt e sAdhune parijJAna che ke A prakAre jyAM alpa jalano pravAha che tyAMthI jaIza to alpa jIvonI virAdhanA thaze ane adhika jalanA pravAhamAMthI jaIza to adhika virAdhanA thaze. tethI nyUna pravAhamAMthI javAno yatna karavAthI nyUna virAdhanA thaze ane A prakAre yatanA na karavAthI vadhAre virAdhanA thaze e prakAranA bodhane AdhIna vyavahArathI sacittapaNArUpe ja jIlajIvano Abhoga svIkAravo Avazyaka che. mATe bhagavAnanA vacanAnusAra yatanAne svIkAranAra sAdhu mATe jalajIvonA viSayamAM anAbhoga che e prakAranuM paraspara virodhI vacana bolavuM tArA mATe mahAlajjAnuM kAraNa che. TIkA - kiJca - nadyAdijalajIvAnAM nizcayatazchadmasthAnAM sacittatvAparijJAne'pi tatra sthitapanakasevAlAdInAM nizcayato'pi sacittatvaM parijJAyate eva, taduktamoghaniryuktau - 'savvo va'NaMtakAo saccitto hoi NicchayaNayassa / vavahArao a seso mIso pamhANaroTTAi / / 1 / / ' (oghaniyukti 363) (piNDaniyukti 44) etadavRttiryathA-"sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parItavanaspatirvyavahAranayamatena sacitto mizrazca pramlAnAni yAni phalAni kusumAni parNAni ca, 'roTTo loTTo taMdulAH kuTTitAH tattha taMdulamuhAiM acchaMti, teNa kAraNena so mIso bhannai" tti / / te ca panakazevAlAdayo jale'vazyaM bhAvinaH, iti tadviSayavirAdhanA nizcayato'pyAbhogena siddhA, iti 'tatrAnAbhogenaiva jIvavirAdhanA' iti durvacanam, na ca 'te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, atastadvirAdhanA'nAbhogajaiva' iti vaktavyaM, svacchastokajalanadyAdiSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena 'nAsmAbhiste tatra dRzyanta' ityasyAsiddhatvAt /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 2papa TIkArya :vizva ... rUsthAsiddhAMtvAn ! vaLI nadI Adi jalajIvonuM nizcayathI chadmasthone sacitatvanuM aparijJAna hovA chatAM paNa tyAM jalamAM, rahelA panaka, sevAla AdinuM nizcayathI sacitapaNuM jaNAya ja che, te ghaniryuktimAM kahevAyuM che - "nizcayanayanA mate sarva ja anaMtakAya sacitta hoya che. vyavahAranayathI zeSa pramyAna roTTAdi mizra hoya che." (oghaniryukti gAthA-363, piMDaniryukti gAthA-44) AnI vRtti kathA'thI batAve che - "sarva ja anaMtavanaspatikAya nizcayanayathI sacitta che. zeSa=parIta vanaspati pratyeka vanaspati, vyavahAranayanA matathI sacita ane mizra che. pramyAna evAM je phalo, puSpo ane paryAdi che "roTTa, loTTa, taMdula kuTAyelA mizra che. tyAM kuTAyelA taMdulanA mukhAdi vidyamAna che te kAraNathI te mizra kahevAya che." tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ane te pataka-sevAlAdi jalamAM avayaMbhAvI che. ethI taviSayaka virAdhanA nizcayathI paNa AbhogathI siddha thAya che. ethI tyAM sAdhune nadI UtaravAmAM, anAbhogathI ja jIvavirAdhanA che e durvacana che=pUrvapakSInuM kathana asaMbaddha che. ahIM pUrvapakSI kahe ke "te pataga sevAlAdinA jIvo, tyAM=pANImAM, amArAthI pratyakSathI dekhAtA nathI. AthI tenI virAdhanA=5nakAdinI virAdhanA, anAbhogathI ja che", tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM kema ke svaccha thoDA jalavALI nadI AdimAM patrakAdinuM amArA vaDe paNa upalabhyamAtapaNuM hovAthI amArA vaDe te jIvo tyAM=nadImAM, dekhAtA nathI e prakAre AnuM pUrvapakSInA vacananuM, asiddhapaNuM che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI sthApana karyuM ke nadI UtaratI vakhate yatanAparAyaNa sAdhune nadInA jIvonI hiMsA viSayaka Abhoga varte che; chatAM sAdhu saMyamanA prayojanathI nadI Utare che mATe sAdhunuM citta ghAtaka nathI. e rIte kevalI paNa azakyaparihArasthaLamAM te jIvonA ghAta viSayaka AbhogavALA hovA chatAM teonuM ghAtaka citta nathI. have 'gni'thI sAdhune nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI virAdhanA viSayaka Abhoga che te spaSTa karavA arthe anya yukti batAve che - nadI Adi jalajIvomAM chabastha jIvone nizcayathI acittatvanuM aparijJAna hovA chatAM paNa nadImAM rahela panaka vanaspati ane sevAla AdinuM nizcayathI paNa sacittapaNuM sAdhune jaNAya ja che arthAtu pANInA jIvomAM vyavahArathI sacittapaNuM hovA chatAM tApAdine kAraNe ke anya kSArAdinA mizraNane kAraNe acittapaNe
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 thayeluM hoya to jalanA jIvomAM nizcayanayathI jIva nathI. mATe nizcayathI A jalamAM jIvo che ke nathI ? evuM parijJAna chadmastha sAdhune saMbhave nahIM; paraMtu pANImAM rahela panaka nAmanI vanaspati ane je sthAne nadImAM paga mUkavAmAM Ave che te sthAnamAM kAMIka sUkSma sevAla vagere che te nizcayathI paNa sacitta che tenuM sAdhune parijJAna che; kema ke oniryuktimAM kahyuM che ke sarva ja anaMtavanaspatikAyanA jIvo nizcayanayathI sacitta hoya che ane pratyekavanaspatikAyanA jIvo vyavahAranayanA mate sacitta ane mizra hoya che. je phaLo ke puSpo ke pAMdaDAMo kaMIka mlAna thayelAM hoya te mizra che, je mlAna thayelAM nathI te sacitta che. vaLI roTTa, loTTa ane kuTAyelA taMdula mizra hoya che; kema ke tevA taMdulamAM=cokhAmAM, mukhano bhAga 2he che te kAraNathI te mizra kahevAya che. A vacanAnusAra panaka, sevAlamAM nizcayanayathI cittapaNuM che. jalamAM panaka, sevAla avazya hoya che; kema ke pANImAM jamInanA sthAne atyaMta sevAla na dekhAtI hoya topaNa alpamAtrAmAM sUkSma sevAla avazya hoya che arthAt jamIna sAthe pANIno saMyoga rahevAthI tyAM sevAla thavAno prAraMbha thAya che tethI avazya jamInanA sthAnamAM koIka sevAlanA jIvonI utpatti hoya che ane panaka vanaspatinI paNa avazya utpatti hoya che. ethI sAdhu yatanApUrvaka nadI Utare topaNa nizcayathI AbhogapUrvaka te jIvonI virAdhanA thAya che mATe nadI UtaravAmAM sAdhune anAbhogathI ja jIvavirAdhanA che tema kahevuM e mRSAvacana che. ahIM pUrvapakSI kahe ke nadI UtaranAra sAdhune panaka-sevAlAdi pratyakSathI dekhAtAM nathI tethI tenI virAdhanA anAbhogathI ja che. tene graMthakArazrI kahe che = koIka nadIomAM svaccha ane thoDu jala hoya ane sAdhu yatanApUrvaka te nadI UtaratA hoya tyAre pote jANI zake che ke nIce sevAla che ane kyAMka kyAMka vanaspati paNa prApta thAya che. tethI tevA sthAnamAM vanaspatinA jIvo ke sevAlanA jIvono anAbhoga che ema kahI zakAya nahIM. ane koIka sAdhu jinavacana anusAra koIka tevA sthAnamAM nadI UtaratA hoya tyAre AbhogapUrvakanI hiMsA thAya che chatAM sAdhu ghAtaka kahevAtA nathI tema kevalInA yogathI paNa AbhogapUrvaka hiMsA thAya eTalAmAtrathI kevalIne ghAtaka svIkAravAno prasaMga je pUrvapakSI Ape che, te ucita nathI. TIkA H kiJca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvo nizcIyate, taduktaM prajJApanAtRtIyapadavRttau - 'bAdaratejaskAyikebhyo'saGkhyeyaguNAH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatyantasUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyaMbhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / ' tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anaMtasaMkhyAkatayA teSAM prApyamANatvAt, tato yatra te bahavastatra bahutvaM jIvAnAM yatra tvalpe tatrAlpatvam vanaspatayazca bahavo yatra prabhUtA Apa:, ' jattha jalaM tattha vaNaM' iti vacanAt tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt te
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 ca panakasevAlAdayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA apyatyantasUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAcca sarvatra santo'pi na cakSuSA grAhyAH, tathA coktamanuyogadvAreSu - 'te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhejjabhAgamettA suhumapaNagajIvassa sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA' iti, tato yatrApi naite dRzyante tatrApi te santIti pratipattavyAH Aha ca mUlaTIkAkAraH - "iha 'sarvabahavo vanaspatayaH' iti kRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAM, teSAM ca bahutvaM 'jattha AukAo tattha NiyamA vaNassaikAiA' iti paNagasevAlahaDhAI bAyarA vi hoMti, suhumA ANAgejjhA, Na cakkhuNA tti / " TIkArya :vizva .....tti | vaLI AgamavacanathI paNa tyAM=nadImAM, eno avayaMbhAva=pataka-sevAlanA jIvono avayaMbhAva, nizcita thAya che. prajJApanA tRtIyapadanI vRttimAM te kahevAyuM che - 'bAdara teukAyanA jIvothI asaMkhyaguNA pratyeka zarIravALA bAdara vanaspatikAyanA jIvo che. tenAthI=pratyeka zarIravALA bAdara vanaspatikAyathI, bAdaranigodanA zarIra asaMkhyaguNA che; kema ke teonuM bAdaranigodanA jIvonuM atyaMta sUkSma avagAhanapaNuM che ane pANImAM sarvatra paNa teono sadbhAva che=bAdaranigodanA zarIrano sadbhAva che. kije kAraNathI, jalamAM pAka-sevAlAdi avayaMbhAvI che. ane te=panaka-sevAlAdi bAdara anaMtakAyika che. ane bAdara jIvomAM paNa sarvathI vadhAre vanaspatikAya jIvo che; kema ke anaMta saMkhyApaNAthI teonuM prApyamANapaNuM che=bAdara vanaspatikAya jIvonI prApti che. tethI jyAM te ghaNA che=bAdaravanaspatikAya jIvo ghaNA che, tyAM jIvonuM bahutva che. vaLI jyAM alpa pramANamAM che tyAM jIvonuM alpapaNuM che. ane jyAM ghaNuM pANI che tyAM ghaNI vanaspati hoya che; kema ke "jyAM jala che tyAM vanaspati che" e prakAranuM vacana che. tyAM=jalamAM, pataka, sevAlAdito avazya sadbhAva che. ane te pataka, sevAlAdi bAdara-nAmakarmanA udayamAM vartatA paNa atyaMta sUkSma avagAhanApaNuM hovAthI ane atiprabhUta jIvono piMDIbhAva hovAthI sarvatra hovA chatAM paNa cakSathI grAhya nathI. ane te rIte pANImAM patraka ane sevAla avaya hoya che te rIte anuyogadvAramAM kahevAyuM che - "te vAlAjhapalyopamanA mApa mATe je vALanA agrabhAgonuM grahaNa karavAmAM Ave che te vAtAgra, daSTa avagAhanathI asaMkhya bhAgamAtra che. ane sUkSma panaka jIvanI avagAhanAthI asaMkhyaguNa che." tethI jyAM paNa=je pANImAM paNa, A dekhAtA nathI= sUkSmAtakanA jIvo dekhAtA nathI, tyAM paNa teo che, e pramANe svIkAravuM joIe. ane mUla TIkAkArazrI kahe che anuyogadvAranA mUla TIkAkArazrI kahe che - "ahIM saMsAramAM sarvathI vadhAre vanaspati che ethI karIne jyAM te che=vanaspati che tyAM jIvonuM bahupaNuM che, ane teonuM bahupaNuM 'jyAM aSkAyanA jIvo che tyAM niyamA vanaspatikAya ja che' ethI panaka, sevAla, haDhAdi bAdaro paNa hoya che. sUkSma sUkSmajIvo, AjJA grAhya che, cakSugrAhya nathI." bhAvArtha :prajJApanA sUtranI vRttinA vacana anusAra bAdara teukAyathI asaMkhyaguNA pratyeka zarIravALA bAdara
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa3 vanaspatikAyanA jIvo che. tethI teukAyanA jIvonI saMkhyA karatAM pratyekazarIravALA bAdara vanaspatikAyanA jIvo ghaNI moTI saMkhyAmAM prApta thAya che. tenA karatAM paNa bAdaranigodanA zarIro asaMkhyAtaguNA che. anya vanaspatikAya karatAM bAdaranigodanAM zarIro asaMkhyAtaguNAM kema che ? temAM yukti batAve che - teo atyaMta sUkSma avagAhanAvALAM che. tethI e prApta thAya ke kaMdamULAdi je bAdaranigodanAM zarIro che te eka kaMdamAM paNa ghaNI sUkSma avagAhanAvALuM eka zarIra che ane dekhAto kaMda asaMkhyAta zarIranA piMDIbhUta che. pANImAM sarvatra bAdaranigodanAM zarIro hoya che. vaLI, bAdaravanaspatikAya karatAM bAdaranigodanAM zarIro asaMkhyAtaguNAM che. vaLI te sarva zarIramAM anaMta saMkhyAvALA jIvo prApta thAya che ane pANImAM anaMtakAyavALA panakasevAlanA jIvo bAdaranAmakarmanA udayavALA hovA chatAM atyaMta sUkSma avagAhanAvALA che ane ghaNAM zarIranA piMDIbhUta thayelAM temanAM zarIro che. teo jalamAM sarvatra hovA chatAM cakSuthI teo grahaNa thatA nathI. A prakAranA AgamavacanathI sAdhune nirNaya che ke pANImAM nakkI panaka-sevAlAdinA jIvo che tethI sAdhune nadI UtaratI vakhate AbhogapUrvakanI hiMsAnI prApti che chatAM ghAtakapaNuM nathI. te rIte kevalInA yogothI paNa zAstravacanathI AbhogapUrvakanI hiMsA siddha thAya teTalAmAtrathI kevalIne ghAtaka svIkAravAnI pUrvapakSI je Apatti Ape che te yukta nathI. vaLI anuyogadvAramAM paNa kahyuM che palyopamanA mApArthe je vAlAgra grahaNa karavAmAM Ave che te cakSuthI daSTa sUkSma avagAhanA karatAM asaMkhyAtabhAgamAtra ja hoya che, vaLI sUkSma evA panakanA zarIranI avagAhanAthI A vAvAjhanI avagAhanA asaMkhyAtaguNI hoya che. tethI e prApta thAya ke vAlAjhanI avagAhanA atyaMta sUkSma che, mATe cakSugrAhya nathI; tenA karatAM paNa asaMkhyAtabhAgamAtra sUkSma panakanI avagAhanA che tethI panakanA jIvanI avagAhanA cakSuthI agrAhya ja che. ghaNAM sUkSma panakanAM zarIro piMDIbhUta thAya to ja te cakSuthI grAhya bane. tethI jalamAM je sthAne panakanA jIvo dekhAtA nathI tyAM paNa teo che ja tema svIkAravuM joIe; kema ke TIkAkArazrIe spaSTa kahyuM che ke "jyAM pANInA jIvo che tyAM niyamA vanaspatikAyanA jIvo che'. ethI panaka, sevAla, haDhAdi bAdara jIvo che topaNa cakSugrAhya nahIM hovAthI sUkSma jANavA ane bhagavAnanI AjJAthI teno svIkAra karavo joIe. mATe jinavacananA prAmANyane svIkAranAra sAdhune spaSTa upasthiti che ke nadImAM panaka-sevAlAdi che; chatAM saMyamavRddhinA prayojanArthe sAdhu nadI Utare che tethI AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM sAdhu ghAtaka nathI. te rIte yogya jIvonA upakArArthe vicaratA kevalInA yogathI AbhogapUrvaka hiMsA thAya eTalAmAtrathI kevalIne ghAtaka svIkArI zakAya nahIM. TIkA :kiJca nadyuttArAdau maNDukAditrasavirAdhanA 'tasA ya paccakkhayA cevatti vacanAdavazyaM jAya
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 mAnA''bhogapUrvikaiva iti evaM ca sati - 'jIvo'ya miti sAkSAtkRtvA yo jIvaghAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt, anukaMpAyA abhAvena samyaktvalakSaNAbhAvAd - ityAdi paroktaM yatkiJcideva, AptavacanAjjIvatvena nizcitasya virAdhanAyAH svAdarzanamAtreNAbhogapUrvakatvAbhAve AptoktavastrAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAdviSayavizeSAcca pAtakavizeSastu syAd, na caitAvatA'nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate, na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / TIkArya :vizva nathutArA-yum ! vaLI graMthakArazrI " vizvathI nadI UtaravAmAM sAdhune AbhogapUrvakanI hiMsA che te spaSTa kare che - nadI uttArAdimAM sAkSAt jIvo na dekhAtA hoya paraMtu zAstravacanathI trasAdinI virAdhanA che tevA nadI uttaraNa Adi sthaLamAM, maMDUkAdi trasa jIvonI virAdhanA avazya AbhogapUrvaka ja thAya che; kema ke "trasajIvo pratyakSa che" e prakAranuM zAstravacana che. ane Ama hote chate sAdhune nadI UtaratI vakhate AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM yatanAparAyaNa sAdhune saMyamanA doSanI prApti nathI ema hote chate, "A jIva che e pramANe sAkSAt karIne je jIvaghAta kare che tene viratino pariNAma to nathI ja, nizcayathI samyakta paNa nathI; kema ke anukaMpAnA abhAvanA kAraNe samakitanA lakSaNo abhAva che. ItyAdi" para vaDe kahevAyeluM yatkiMcit ja che artha vagaranuM ja che. Ama kahIne pUrvapakSI kevalInA yogathI hiMsA saMbhave nahIM tema sthApana kare che ane kevalInA yogathI hiMsA svIkAravAmAM Ave to kevalIne viratinA pariNAmanI aprApti ane samyaktanI aprApti svIkAravAnI Apatti Ape che tema kahe che te artha vagaranuM che; chatAM tenuM te vacana ucita nathI te batAvavA hetu kahe AptavacanathI=nadI AdimAM jIvo che e prakAranA AptavacanathI, jIvatvarUpe nizcita evA sAdhunI virAdhanAmAM svAdarzanamAtrathI AbhogapUrvakatvano abhAva hote chate AptathI kahevAyelA vastrAMtarita trasAdinI virAdhanAmAM paNa tenI Apatti che=anAbhogavarUpa hiMsAnI Apatti che. joIne skUlatrasa jIvonI virAdhanA karavAmAM AvyogavizeSa hovAnA kAraNe ane viSayavizeSa hovAnA kAraNe=sthAvara karatAM trasarUpa viSayavizeSa hovAne kAraNe pAtakavizeSa thAya, ane eTalAmAtrathI trasajIvonI hiMsAmAM pAtakavizeSa thAya che eTalA mAtrathI, anyatra=anAbhoga, ja vyavasthApana karavuM zakya nathI. kharekhara rAjarANInA gamatamAM mahApApanuM abhidhAna hovAthI anyatra paradAragamatamAM paradAragamatatva ja nathI, ema kahevuM yukta nathI.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 bhAvArtha : vaLI susAdhu saMyamanA prayojanathI yatanApUrvaka nadI UtaratA hoya tyAre paNa maMDUkAdi trasajIvonI virAdhanA ghaNI vakhata thatI hoya che. maMDUkAdi jIvo pratyakSa che tethI nadI UtaravAmAM sAdhune spaSTa bodha che ke jala ataMrgata maMDUkAdi trasa jIvonI paNa virAdhanA thaze; chatAM sAdhu nadI Utare che ethI maMDUkAdi jIvonI AbhogapUrvakanI virAdhanA ja sAdhuthI thAya che A prakAre anubhava anusAra graMthakArazrIe batAvyuM ke sAdhuthI nadI UtaravAmAM AvyogapUrvakanI trasanI hiMsA thAya che chatAM sAdhu jIvanA ghAtaka nathI e kathanathI para vaDe kahevAyela kathananuM nirAkaraNa thAya che. para zuM kahe che ? te batAve che - para evo pUrvapakSI kevalInA yogathI jIvavirAdhanA svIkArato nathI. te kahe che ke A jIva che e pramANe sAkSAt karIne je jIvaghAta kare che tene virati pariNAma hoI zake nahIM, paraMtu tenAmAM nizcayathI samakita paNa nathI; kema ke samakitanA lakSaNarUpa anukaMpAno ja abhAva che Ama kahIne pUrvapakSI ema kahe che ke kevalI kevalajJAnathI sAkSAtuM jANe che ke mArA gamanathI jIvaghAta thavAno che chatAM kevalI gamana kare to kevalIne viratino pariNAma nathI tema mAnavuM paDe, teTaluM ja nahIM paraMtu temanAmAM samyakta paNa nathI, tema mAnavuM paDe; kema ke jIvo pratyenI anukaMpAno abhAva che. pUrvapakSInuM A kathana yatkiMcit che; kema ke yatanApUrvaka nadI UtaranAra sAdhune spaSTa jJAna che ke nadI UtaravAmAM maMDUkAdi trasa jIvonI virAdhanA thaze; chatAM saMyamanI vRddhinA prayojanathI nadI Utare che tyAM AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM saMyamano pariNAma nAza pAmato nathI ke samakita nAza pAmatuM nathI tema kevalI paNa yogya jIvonA upakAra arthe gamanAdi karatA hoya tyAre AbhogapUrvakanI hiMsA thavA chatAM azakyaparihArarUpa te hiMsA hovAthI kevalInA viratinA pariNAmane ke samakitanA pariNAmane koI bAdha nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke nadI UtaratI vakhate sAdhune AptavacanathI nizcita che ke maMDUkAdi trasa jIvonI virAdhanA thaze, paraMtu UtaratI vakhate avazya trasa jIvo maraze tevo nizcaya nathI; chatAM kyAreka temanA paga nIce maMDUkAdinA adarzanane kAraNe maMDUkAdinI hiMsA thAya che te anAbhogapUrvakanI che, jyAre kevalIne to gamanapUrve ja kevalajJAnathI nizcaya che ke mArA yogathI trasa jIvonI hiMsA thaze; chatAM kevalI jAya to kevalInuM saMyama nAza pAme ane sAdhune tevuM jJAna nathI, phakta AptanA vacanathI ja nizcaya che ke nadI UtaratAM maMDUkAdinI virAdhanAno saMbhava che tethI chabastha sAdhuthI nadI UtaravAmAM thatI trasanI virAdhanA anAbhogapUrvakanI che. tene graMthakArazrI kahe che - A rIte zAstravacanathI nadI UtaravAmAM trasAdinI virAdhanAne jANavA chatAM "trasa jIvo che" tevuM potAne darzana nahIM hovAthI sAdhunI hiMsAne anAbhogapUrvaka kahevAmAM Ave to sAdhu vastrAdi dhue che te vakhate tyAM sUkSma trasa jIvonI virAdhanAno saMbhava che tethI tenA parihArArthe vastra dhotAM pUrve je prakAranI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 201 jIvarakSA mATe yatanA karavAnI zAstravidhi che te vidhi anusAra koI sAdhu vastra dhotA na hoya to teonI vastra dhovAnI kriyAthI zAstramAM kahelI vastrAdi aMtarita trasAdinI virAdhanAne paNa anAbhoga kahevAnI prApti thAya. vastutaH sAdhunA vastramAM malinatAne kAraNe sUkSma jU Adi trasa jIvo prAyaH hoya che tenA parihArArthe ja vastra dhotAM pUrve ucita yatanA zAstramAM batAvI che; chatAM jeo te rIte yatanA karatA nathI teothI thatI trasAdinI virAdhanA AbhogapUrvakanI ja che. pUrvapakSa paNa tene AbhogapUrvakanI svIkAre to tevI trasAdinI hiMsA karanAra sAdhune viratino pariNAma nathI tema te kahI zake. tethI zAstramAM kahelI vastramAM thanArI trasAdi jIvonI virAdhanA jema AbhogapUrvakanI che tema nadI UtaravAmAM maMDUkAdi trasa jIvonI virAdhanA paNa AbhogapUrvakanI ja che. phakta saMyamanA prayojanArthe zakya yatanApUrvaka janArA sAdhuthI thatI hiMsA AbhogapUrvakanI hovA chatAM tenuM ghAtaka citta nathI tema kevalInA yogathI paNa thatI AbhogapUrvakanI hiMsAmAM kevalInuM ghAtaka citta nathI. vastra dhovAnA viSayamAM zAstravacananI maryAdAne jANanAra sAdhu te vacanAnusAra ucita yatanA na kare tevA pramAdI sAdhuthI AbhogapUrvakanI thatI hiMsAmAM ghAtaka cittanI prApti che. AthI ja kvacit sAdhuno te pramAda aticAra ApAdaka paNa hoI zake ane kvacit saMyamanA pariNAmano nAzaka paNa hoI zake ke kvacit asaMyamanA pariNAmathI paNa tevo pramAda hoI zake. vaLI trasa jIvone joIne sthUlatrasanI virAdhanAmAM AbhogavizeSa hovAthI ane hiMsAno viSaya trasajIvarUpa viSayavizeSa hovAthI koI jIva jIvone joyA pachI paNa te jIvonI hiMsA kare to pApavizeSa thAya. eTalAmAtrathI jyAM jIvo sAkSAt dekhAyA nathI topaNa zAstravacanathI nirNIta che ke nadI UtaravAmAM trasAdi jIvonI hiMsA che te sthAnamAM anAbhoga ja che ema vyavasthApana karI zakAya nahIM. tethI jema sAkSAt jIvo dekhAtA hoya ane koI virAdhanA kare tyAM jema Abhoga che tema nadI UtaravAmAM zAstravacanathI je sAdhune nirNaya che ke nadImAM maMDUka ane porAdinA jIvo avazya hoya che ane mArA gamanathI temanI hiMsA thaze tyAM anAbhogathI ja hiMsA che tema kahI zakAya nahIM. jema rAjAnI strInA gamanamAM mahApApa che evuM vacana hovAthI anya parastrInA gamanane paradArAgamana nathI tema kahI zakAya nahIM, te rIte cakSuthI joIne sthUlatrasajIvonI virAdhanAmAM AbhogavizeSa hovAne kAraNe pApavizeSa che tema kahevAthI AgamavacanathI nirNIta evI virAdhanAmAM paNa Abhoga nathI tema kahI zakAya nahIM. mATe pUrvapakSI kahe che ke sAdhu nadI UtaravAmAM je trasa jIvonI virAdhanA kare che te AbhogapUrvakanI nathI mATe sAdhune saMyamamAM doSa nathI. jyAre kevalI to kevaLajJAnathI spaSTa jANI zake che ke mArA gamanathI jIvonI virAdhanA thaze chatAM kevalI gamana kare che tema svIkAravAmAM Ave to kevalImAM cAritrano pariNAma rahe nahIM te vacana mRkhA che; kema ke kevalIthI jema AbhogapUrvakanI hiMsA che tema sAdhuthI paNa nadI Uta2vAmAM AbhogapUrvakanI trasa jIvonI hiMsA che. mATe jema sAdhune viratinA pariNAmano bAdha nathI tema kevalIne paNa viratinA pariNAmano bAdha nathI.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 TIDA : etena - AbhogamUlA''bhogapUrvikA ca jIvavirAdhanA vinAparAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo 'nAryajanasyaiva bhavati, sA ca nAvazyaMbhAvinI, prAyaH saMbhavisaMbhavAt, saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, natvAbhogamUlA, ata eva nadyuttarAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthutpattimAtreNApi tatra nidAnaM tAvadAbhogA'nAbhogAveva / tatra yadyapi saMyatAnAmubhayatrApi jIvavirAdhanA'nAbhogAdeva, tathApi sthAvarasUkSmatrasajIvaviSayako'nAbhogaH sarvAMzairapi sarvakAlIna na punaH kvAcitkaH kAdAcitkazca tasya cApagamaH prayatnazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt, zakyazca kunthvAdisthUlatrasajIvaviSayakasyAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duH sAdhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH, evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcit kunthvAdisthUlatrasajIvavirAdhanA syAt sA ca prAyo'sambhavisaMbhavenAvazyaMbhAvinIti vaktavyam, zakyaparihArajIva - viSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAt / dharmaparIkSA bhAga - 2 | gAthA-43 sApyavazyaMbhAvinI virAdhanA dvedhA - anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA, anAbhogamUlA AbhogapUrvikA ceti / tatrAdyA jIvaghAte jAte satyeva tatparijJAnAd / dvitIyA tu nimnapradezAdau pipIlikAdikamadRSTvaivotpATite pAde dRSTvApi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jIvaviSayakAbhogasya vidyamAnatvAt, paramanAbhogamUlikApi sthUlatrasajIvavirAdhanA saMyatAnAM tajjanyakarmabandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatkartturhiMsAvyapadezahetutvAt, tathAvyapadezaH sthUlatrasajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatvAt na caivaM kevalivacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA, tasyAzchadyasthasAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsakavyapadezahetutvAbhAvAt, ata evAbrahmasevAyAmanekazatasahasrapaJcendriyajIvavirAdhako'pi dezaviratizrAvako 'jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, bhavati caikasyA api pipIlikAyA virAdhane'nAbhogenApi, Abhoge ca svajJAtijJAte'pAMkteyo'pi syAt, tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtA'viSayIbhUtayorjIvaghAtayormahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAdhAdibhyo'pi jIvaghAtakatvenAdhiko vaktavyaH syAt ityAdi parasya kalpanAjAlamapAstaM, saMyatAnAM nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve'pyAjJAzuddhatvenaivA'duSTatvAt / artha : etena . } aduSTatvAt / khAnA dvArA=pUrvamAM sthApana ryu De sAdhune nahI taravAmAM AlogapUrva'nI trasa jIvonI hiMsA che chatAM yatanAparAyaNa sAdhunuM ghAtaka citta nathI enA dvArA, pUrvapakSInI kalpanAjAla apAsta che ema AgaLa anvaya che. .....
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa3 pUrvapakSInI kalpanAjAla che ? te batAve che - aparAdha vagara AbhogamUlavALI ane AbhogapUrvaka jIvavirAdhanA mithyASTione paNa prAyaH anAryajanane ja thAya che. ane te=AbhogapUrvakanI jIvavirAdhanA, avayaMbhAvI nathI; kema ke prAyaH saMbhavIno saMbhava che tevA ghAtakI jIvothI paNa tevI hiMsA karavAnuM zakya hoya tyAre ja tevI hiMsAno saMbhava che. vaLI saMyatone anAbhogamUla ja te che jIvavirAdhanA che, paraMtu AbhogamUla nathI. AthI ja=sAdhune AbhogamUla jIvahiMsA nathI AthI ja, nadIuttArAdimAM jalajIvanI virAdhanA hote chate paNa saMyama durArAdha kahevAyo nathI. ane kuMthu utpattimAtrathI paNa=pote je sthAnamAM rahetA hoya te sthAnamAM kuMthu utpattimAtrathI paNa, kahevAyo che=saMyama durArAdha kahevAyo che. kema nadI UtaravAmAM saMyama durArAdha kahevAyo nathI? ane kuMthu utpattimAtrathI durArAdha che ? temAM yukti Ape che - tyAM nidAna Abhoga ane anAbhoga ja che=sAdhu jyAM UtarelA hoya tyAM kuMthu AdinI utpattine kAraNe saMyama durArAdha che temAM kAraNa Abhoga ja che ane sAdhu nadI UtaratA hoya te prasaMgamAM kAraNa anAbhoga ja che. tyAM jo ke saMyamIone ubhayatra paNa nadI uttaraNAdimAM ane kuMthu AdinA utpattivALA sthAnarUpa bannemAM paNa, jIvavirAdhanA anAbhogathI ja che, topaNa sthAvara ane sUkSmatrasa jIvaviSayaka anAbhoga sarvAzathI sarvakAlIna che, paraMtu koIka sthAnamAM ane koIka kALamAM nathI. ane teno apagama=sthAvara, sUkSmatrasa jIvaviSayaka anAbhogano apagama, hajAro prayatnathI paNa azakya che; kema ke kevalajJAnathI sAdhyapaNuM che=sarva jIvaviSayaka Abhoga kevalajJAnathI ja sAdhya che. ane kuMtha Adi sthUlatrasa jIvaviSayaka anAbhogano vAraMvAra nirIkSaNAdi dvArA (parihAra) zakya che. ane tevA prakAranuM nirIkSaNa duHsAdhya cheHupAzrayAdimAM kuMthu Adi thatA hoya tyAre te jIvo viSayaka anAbhoganA parihArArthe tevA prakAranuM nirIkSaNa sAdhanA mATe duSkara che ethI saMyama durArAdha kahevAyuM che kuMthu Adi utpattivALA sthaLamAM saMyama durArAdha kahevAyuM che. A rIte samyapha yatanAparAyaNa sAdhuone paNa kyAreka kuMthu Adi sthUlatrasa jIvonI virAdhanA thAya che ane te prAyaH asaMbhavInA saMbhava vaDe avazyabhAvI che kuMthu Adi jIvonI virAdhanA prAyaH yatanAthI parihAranA asaMbhavInA saMbhavane kAraNe avasthaMbhAvI che, e pramANe kahevuM joIe; kema ke zakyaparihAra jIvaviSayaka prayatna-vALA paNa sAdhune tenA pariharaNanA upAyanuM aparijJAna che=te jIvonI hiMsAnA pariharaNanA upAyanuM aparijJAna che. te paNa avazyabhAvinI virAdhanA be prakAranI che: (1) anAbhogamUla anAbhogapUrvikA ane (2) anAbhogamUla AbhogapUrvikA. tyAM= be prakAranI virAdhanAmAM, jIvaghAta thaye chate ja tenA parijJAnathI prathama=prathama virAdhanA, cheH anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA hiMsA che. vaLI nimnapradezAdimAM pIpilikAdine nahIM jovAthI utpAdita pAda hote chate joIne paNa kIDI Adine joIne paNa, pagane aTakAvavA mATe asamartha
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 evA sAdhune jIvaghAtanA avasaramAM jIvavirAdhanA AbhoganuM vidyamAnapaNuM hovAthI bIjI cheH anAbhogamUlA AbhogapUrvikA hiMsA che. paraMtu anAbhogacUlikA paNa saMyatonI cUlatrasa jIvonI virAdhanA tajavya karmabaMdhano abhAva hovA chatAM paNa=jIvahiMsAjavya karmabaMdhano abhAva hovA chatAM paNa, lokaniMgha thAya ja che; kema ke tenA kartAnI hiMsAnA vyapadezanuM hetupaNuM che. ane tevo vyapadeza sthUlatrasa jIva saMbaMdhIpaNAthI nija sAkSAtkAranuM viSayapaNuM hovAthI lokaniMdita che ema avaya che. ane kevalInA vacanathI nizcita paNa=sAdhu nadI Utare che te sthAnamAM pUrvamAM kahyuM te rIte kevalInA vacanathI nizcita paNa, sUkSmatrasa jIvanI virAdhatA AvI nathI=pUrvamAM kahyuM evI lokaniMgha nathI; kema ke teno te hiMsAno, chaThastha sAkSAtkAra viSayapaNAno abhAva hovAthI hiMsakanA vyapadezanA hetutvano abhAva che. AthI ja=kadI UtaravA AdimAM kevalInA vacanathI nizcita paNa hiMsA lokaniMgha nathI AthI ja, abrahmanI sevAmAM aneka seMkaDo, hajAro paMcendriya jIvono virAdhaka dezavirati zrAvaka jIva virAdhaka che e pramANeno vyapadezano viSaya thato nathI. ane eka paNa pIpilikAnA anAbhogathI virAdhanAmAM jIva "virAdhaka che' e pramANe vyapadeza thAya che. ane AbhogamAM svajJAtithI jJAta thaye chate=AbhogapUrvaka zrAvaka pipIlikAdinI hiMsA kare ane zrAvakonI jJAtithI jJAta thaye chate, apAMktaya paNa thAya-zrAvako tene zrAvakanI paMktimAM asvIkAra kare tevo paNa thAya. tethI tija sAkSAtkAranA viSathIbhUta aviSathIbhUta jIvaghAtano mahAna bheda che. anyathA-tevuM na mAnavAmAM Ave to, abrahmasevI zrAvaka vyAdhAdithI= zikArI AdithI, paNa jIvaghAtakapaNArUpe adhika vaktavya thAya=adhika ghAtaka kahevo paDe zrAvakane adhika ghAtaka kahevo paDe, ItyAdi paranI kalpanAjAla apAta che; kema ke saMyatone nadI uttAramAM jalajIvanI virAdhanAnuM AbhogamUlapaNuM hovA chatAM paNa AjJAzuddhapaNAne kAraNe ja aduSTapaNuM che. TIkA : yacca tayA na saMyamasya durArAdhatvaM, tasyAH kAdAcitkatvAdAlaMbanazuddhatvAcca yathA ca kunthUtpattimAtreNa sArvadikayatanAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvaM, tathA tathAvidhakSetrakAlAdivazAt sUkSmabIjaharitAdiprAdurbhAve'pi sArvadikatadyatanAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu dazavaikAlikAdyadhyayanavatAmapi sUkSmASTakavidAM pariNatalokottaradayAsvarUpANAM pratItameva, 'sthAvarasUkSmatrasaviSayako'nAbhogaH kevalajJAnaM vinA duratyayaH' iti tu sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapattyaiva bAdhitam / pariNAmazuddhyarthaM tad, na tu tadAbhogArthaM - ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUlatrasAbhogAbhyupagamo'pyucchidyeta, tatrApItthaM vaktuM zakyatvAt, - ceSTAliGgAbhivyakteH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eva - iti cet ? pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanAbhihitaliGgAdAjJAprAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH ? vyaktIyattayA'nAbhogastu manAkspandatkunthutadanukArirajastruTipuJje'pi vaktuM zakyate,
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 iti na kiJcidetat tato yatanAM kurvatAmazakyaparihArA hiMsA sUkSmasthUlajIvaviSayakabhede'pyazakyaparihAratvena samAnaiva, viSayabhedAttabhedaM tu vyavahAreNa na vArayAmaH, ata evA'brahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApratyAkhyAnAbhaGgAnna vyAdhAdivaDhuSTatvam / TIkArya : carca tuTatvam ane je tenAthIAbhogapUrvakanI hiMsAthI, saMyamanuM durArAdhapaNuM nathI; kema ke tenuM sAdhunI nadI UtaravAthI thatI virAdhanAnuM, kAdAcitkapaNuM che ane AlaMbanazuddhapaNuM che. ane je pramANe kuMthunA utpattimAtrathI sArvadika yatanAnA hetu evA AbhogatA durlabhapaNAne kAraNe saMyamane durArAdhapaNuM che. ane te prakAranA kSetra-kAlAdinA vazathI sUkSma bIja, haritAdinA prAdurbhAvamAM paNa sArvadika tenI yatanAnI hetunA AbhogatA durlabhapaNAne kAraNe saMyamanuM durArAdhapaNuM ja che e vaLI dazavaikAlikasUtranA adhyayanavALA paNa sUkSma aSTakatA jANatArA, pariNata lokottaradayAnA svarUpavALA sAdhuone pratIta ja che. sthAvara sUkSma traNa viSayaka anAbhoga kevaLajJAna vagara aparihArya che e pramANe je pUrvapakSI kahe che e sUkSmaaSTaka yatavArA vidhAnanI avyathA anupattithI ja bAdhita che. pariNAmanI zuddhi mATe ja te che sUkSmaaSTakanI yatanAnuM vidhAna che, paraMtu tenA Abhoga mATe nathI AbhogapUrvakanI hiMsA che te batAvavA mATe nathI. e pramANe tenA AbhogatA apalApamAM sAdhunI hiMsAmAM, AbhogatA apalApamAM sthUlatrasanA AbhoganA abhyapagamato paNa uccheda thaze; kema ke tyAM paNa=NUlasanA AbhogamAM paNa, A rIte kahevuM zakyapaNuM che=pariNAmazuddhi mATe che e pramANe kahevA mATe zakyapaNuM che. ceSTA liMganI abhivyakti hovAthI sthUlatrasamo to Abhoga abhivyakti ja che e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - pRthvI Adi jIvono Abhoga paNa jItavacanathI abhihita liMgathI athavA AjJA prAmANyathI kema abhivyakta nathI ? arthAt abhivyakta ja che. vyaktinI iyatAthI=pRthvIkAya Adi jIvonI virAdhanAmAM pRthvIkAya AdinI saMkhyArUpa vyaktinI maryAdAthI kAMIka spaMdana karatA kuMtha tenA anukArI rajathI truTijjamAM paNa anAbhoga kahevuM zakya che ethI A pUrvapakSI kahe che ke pRthvIkAya Adi jIvonI hiMsAmAM saMkhyAnI maryAdAnuM jJAna nahIM hovAthI anAbhoga che e yatkiMcita che. tethI=nadI AdinA jIvonI yatanAparAyaNa sAdhuthI thatI hiMsAmAM Avyoga che tethI, yatanA karatA evA paNa sAdhune azakyaparihAra rUpa hiMsA sUkSmaNUla jIvaviSayaka bhedamAM paNa azakyaparihArapaNAthI samAna ja che. vaLI, viSayanA bhedathI trasa ane sthAvararUpa viSayanA bhedathI tenA bhedane vyavahArathI ame vAratA nathI. AthI ja abrahmasevAmAM paNa dezavirata zrAvakane karAyelA saMkalpamULa sthUla jIvahiMsAnA pratyAkhyAnano abhaMga hovAthI vyApAdinI jema=zikArI AdinI jema duSTapaNuM nathI.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI sthApana karyuM ke susAdhuthI nadI UtaravA AdimAM AbhogapUrvakanI trasAdi jIvonI hiMsA che; chatAM sAdhu AjJAzuddhapariNAmavALA hovAthI ghAtacitta nathI, e kathana dvArA pUrvapakSInI kalpanAjAla nirasta che, ema anvaya che. pUrvapakSI mAne che ke AbhogapUrvakanI hiMsA hoya tyAM ghAtakacitta avazya hoya ane kevalIne kevaLajJAnamAM sarva padArtho pratyakSa hovAthI potAnA yogathI jIvo nAza pAmaze tevuM spaSTa jJAna hovA chatAM kevalI gamana kare to kevalIne AbhogapUrvakanI hiMsAnI prAptine kAraNe ghAtakacitta mAnavuM paDe. potAnA kathanane spaSTa karavA arthe pUrvapakSI sAdhune AbhogapUrvakanI jIvavirAdhanA nadI UtaravA AdinA prasaMgamAM nathI. te batAvavA arthe kahe che. AbhogamUlavALI ane AbhogapUrvaka jIvavirAdhanA mithyAdRSTi paNa prAyaH aparAdha vagara karatA nathI; paraMtu atihiMsaka ghAtakI jIvo ja kare che. arthAt A jIvo che tevuM jJAna hovA chatAM teonI hiMsA kare te AbhogamUlaka che ane hiMsAkALamAM huM Ane mAruM chuM e prakAre je mA2vAno upayoga che te AbhogapUrvaka hiMsA che ane tevI hiMsA koIe aparAdha karyo hoya tyAre sAmAnyathI jIvo kare che tethI mithyAddaSTi paNa 'A jIvo che' tema jANIne temane mAravAnA adhyavasAyathI prAyaH hiMsA karatA nathI; phakta ghAtakI evA anArya jIvo ja tevI hiMsA kare che. vaLI, ghAtakI jIvo dvArA karAyelI AvI AbhogamUlaka hiMsA paNa avazyabhAvi hotI nathI arthAt satata karatA nathI; paraMtu jyAre potAnAthI tevI hiMsA thaI zake tevo saMbhava hoya tyAre ja teo hiMsA kare che. Ama kahIne AbhogamUlaka AbhogapUrvakanI hiMsA prAyaH koI jIva karatAM nathI, ghAtakI jIvo ja tevA saMyoga maLe tyAre kare che, ema pUrvapakSI kahe che. AthI ja gRhastho paNa je vanaspati Adino AraMbha kare che tyAM paNa 'A jIvo che', mAre temano ghAta karavo che, te prakAranI AbhogapUrvakanI virAdhanA karatA nathI; paraMtu jIvaviSayaka anAbhogane kAraNe ja tyAM jIvirAdhanA thAya che. have kevalInA yogathI jIvirAdhanA thAya che, ema svIkAravAmAM Ave to kevalIne kevaLajJAnamAM spaSTa jJAna che ke te sthAnamAM gamanathI mArAthI jIvonI virAdhanA thaze chatAM kevalI te sthAnethI jAya to kevalIne anArya jIvonI jema ghAtaka cittanI prApti thAya. e prakA2no pUrvapakSIno Azaya che ane potAnA kathanane ja spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke saMyata evA sAdhuone anAbhogamUla ja hiMsAnI prApti che, paraMtu AbhogamUla nathI. kema saMyatone AbhogamUla hiMsA nathI ? te spaSTa karavA arthe kahe che - AthI zAstramAM sAdhu nadI Utare che tyAre jalajIvonI virAdhanA thavA chatAM 'saMyama durArAdha che' tema kahevAyuM nathI ane pote je vasatimAM rahyA hoya te sthAnamAM kuMthunI utpattimAtrathI paNa sAdhune 'saMyama durArAdha che' tema kahevAya che te prakAre kahevAnuM kAraNa e che ke nadI AdimAM anAbhogathI ja virAdhanA che tethI saMyama durArAdha nathI ane vasatimAM kuMthu Adi jIvo sAkSAt dekhAtA hovAthI potAnI ceSTAthI teonI hiMsA thAya tyAre AbhogapUrvakanI hiMsAnI prApti thAya. mATe saMyama durArAdha che ema zAstramAM kahyuM che. tethI jema susAdhu paNa vasatimAM kuMthu AdinI utpatti thaI hoya to saMyamanI ArAdhanA arthe tevA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 217 sthAnano tyAga kare che. to pachI kevalIne to spaSTa jJAna che ke mArA yogathI te sthAnamAM gamanane kAraNe jIvavirAdhanA thaze. mATe AbhogapUrvakanI hiMsAnA parivAra arthe kevalI avazya te sthAnanuM varjana kare mATe kevalIne azakyaparihArarUpa hiMsA che ema kahevuM ucita nathI. e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI, vasatimAM kuMthu AdinI utpatti thAya che tyAM sAdhuthI hiMsA thAya ke nadI UtaravAthI hiMsA thAya te sarva sthAnamAM sAdhune anAbhoga ja che. te spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke saMyata jIvone nadI UtaravAmAM ke vasatimAM kuMthu Adi thayA hoya tyAM jIvavirAdhanA anAbhogathI ja thAya che. topaNa sthAvara, sUkSma trasajIva viSayaka anAbhoga sarvAzathI sarvakAla chadmastha sAdhu ghaNA prayatno kare to paNa teno apagama karI zakatA nathI. paraMtu koIka sthAnamAM kyAreka karI zake che; kema ke saMpUrNa hiMsAno parihAra kevalajJAnathI ja sAdhya che arthAt kevalIne sUkSma ke sthUla sarva jIvo kevalajJAnamAM pratyakSa dekhAya che ane tenA parivArano upAya potAno prayatna che ane te prayatna karavAmAM bAdhaka vIryAtarAya karma nathI. mATe kevalI avazya samyaka virya pravartAvIne te hiMsAno parihAra karI zake, paraMtu chadmastha sAdhune to indriyagocara na hoya tevA jIvonuM jJAna thatuM nathI, indriyagocara paNa jIvo kyAreka jovA yatna karavA chatAM sahasA paga nIce AvI jAya che. teno parihAra karavAnA arthasAdhu paNa te hiMsAno parihAra karI zakatA nathI. ane potAnI vasatinA sthAnamAM kuMthu Adi thayA hoya tyAre kuMthu Adi sthUlatrasa jIva viSayaka anAbhogano parihAra atyaMta nirIkSaNathI thaI zake che. paraMtu tevA prakAranuM atyaMta nirIkSaNa sAdhu mATe duSkara che. tethI kuMthu Adi sthAnomAM saMyama durArAdha che tema zAstramAM kahyuM che, kema ke te sthAnamAM vasavAthI samyapha yatanAparAyaNa sAdhuthI paNa kyAreka kuMthu Adi sthUlatrasa jIvonI virAdhanA thaI zake che tethI tenA sthAnanuM varjana sAdhu kare che te batAvavA mATe ja kahe che ke te sthAnamAM sAdhu rahe to kuMthu Adi jIvonI virAdhanA prAyaH asaMbhavI saMbhava hovAnA kAraNe arthAt jeno parihAra prAyaH asaMbhavI che evI virAdhanAno saMbhava hovAne kAraNe avazyabhAvi che-te virAdhanAnA parivArano asaMbhava hovAne kAraNe avayaMbhAvI che; kema ke zakyaparihAra jIva viSayaka prayatnavALA paNa sAdhuthI tenA pariharaNanA upAyanuM aparijJAna che. tethI tevI vasatino sAdhu tyAga kare che. A rIte yatanAparAyaNa sAdhune sarvatra anAbhogathI ja hiMsA thAya che tema batAvyA pachI avayaMbhAvI hiMsA kaI rIte thAya che ? te spaSTa karavA arthe pUrvapakSI kahe che - avazyabhAvi virAdhanA be prakAranI che : (1) anAbhogamUla anAbhogapUrvaka ane (2) anAbhogamUla AbhogapUrvaka. A be prakAranI virAdhanA chadmastha sAdhuthI saMbhavI zake che. je sAdhu yatanAparAyaNa che chatAM jIvaghAta thaye chate potAnAthI koI hiMsA thaI che tevuM jJAna hiMsA thayA pachI thAya tyAre te virAdhanA anAbhogamUla anAbhogapUrvaka che; kema ke yatanAparAyaNa hovAthI sAdhune hiMsA karavAno Abhoga na hato arthAt upayoga na hato mATe anAbhogamUla hatI ane hiMsA thAya che tyAre paNa anAbhoga varte che, phakta hiMsA thayA pachI jJAna thAya che ke mArAthI hiMsA thaI tethI anAbhogapUrvaka hiMsA thayela che.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 vaLI, koIka sthAnamAM sAdhu kIDI Adine joIne upADelA pagane tenA rakSaNa mATe yatna karatA hoya topaNa te kIDI Adi upara paga Ave tyAre rakSaNanA yatnathI paNa te kIDI Adino ghAta thAya te anAbhogamUla AbhogapUrvakanI hiMsA che; kema ke hiMsA ka2vAno adhyavasAya na hato. mATe sAdhu yatanAparAyaNa hatA ane hiMsA thAya che tyAre hiMsA pUrve A kIDI che tevuM jJAna vidyamAna che ane rakSaNa mATe yatna varte che chatAM rakSaNa thatuM nathI. tethI AbhogapUrvaka hiMsA che. paraMtu sAdhu kyAreya AbhogamUlaka hiMsA kare nahIM, anAbhogamUlaka ja hiMsA sAdhuthI thAya. vaLI anAbhogamUlaka paNa sAdhuthI thatI sthUlatrasa jIvonI virAdhanAthI sAdhune karmabaMdha na thato hovA chatAM tevI virAdhanA lokaniMgha ja che; kema ke jonArane tevI ja pratIti thAya che ke A sAdhuthI hiMsA thaI. phakta sAdhuno jIvarakSAno adhyavasAya hovAthI ane jIvarakSAne anukULa samyag yatna hovAthI karmabaMdhanI prApti nathI. vaLI sAdhu nadI Adi Utare che tyAre kevalInA vacanathI nizcita che ke sUkSmatrasa jIvonI virAdhanA thaze ane sAdhu te jIvonI hiMsA thAya che tevuM zAstrathI jANavA chatAM sAkSAt joI zakatA nathI ane anya paNa chadmastha jIvo te hiMsA joI zakatA nathI, tethI A sAdhue hiMsA karI che evo lokamAM vyavahAra thato nathI. mATe sAdhuthI nadI UtaravAmAM thatI hiMsA lokaniMgha banatI nathI, paraMtu sthUlathI dekhAtI kIDI AdinI virAdhanA thAya tyAre te virAdhanA lokaniMdya bane che. tethI tevI lokaniMgha virAdhanA chadmastha sAdhune saMbhave, paraMtu kevalIne saMbhave nahIM; kema ke kevalI kevalajJAnanA upayogathI sarvatra rahelA sarva jIvone sAkSAt joI zake che ane kSAyikabhAvanA vIryavALA hovAthI avazya potAnA yogothI thaI zake tevI hiMsAno kevalI parihAra kare che, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI sAdhune nadI UtaratI vakhate thatI jIvirAdhanA kevalInA vacanathI nizcita hovA chatAM anAbhogapUrvakanI ja che. AthI lokamAM tyAM hiMsakano vyapadeza thato nathI tene dRDha karavA arthe pUrvapakSI kahe che koI zrAvaka abrahmanuM sevana kare che tyAre lAkho paMcendriya jIvanI virAdhanA thAya che, chatAM te dezivaratidhara zrAvaka jIvavirAdhaka kahevAto nathI ane eka kIDI AdinI anAbhogathI paNa virAdhanA thAya tyAre virAdhaka kahevAya che, jyAre AbhogapUrvaka kIDI AdinI virAdhanA kare tyAre zrAvaka ja kahevAto nathI. tethI e phalita thAya ke abrahmanI sevanAmAM kevalInA vacanathI hiMsA nizcita hovA chatAM sAkSAt tyAM hiMsA dekhAtI nathI, mATe anAbhogathI ja hiMsA thaI che, jyAre kIDI AdimAM rakSaNano yatna hovA chatAM lokaniMgha evI hiMsA thaI che tema zrAvakane AzrayIne kahevAya che. te rIte sAdhune nadI UtaratAM hiMsA thAya che tyAM jIvavirAdhakano vyapadeza thato nathI; kema ke sAkSAt jIvahiMsA dekhAtI nathI ane sthUla kIDI AdinI virAdhanA sAdhuthI thAya tyAre lokaniMgha virAdhanA thaI che tema kahevAya che; chatAM te hiMsA sAdhu mATe azakyaparihArarUpa che mATe anAbhogathI ja thAya che, jyAre kevalI to te hiMsAno avazya parihAra karI zake che; chatAM kevalI hiMsAno parihAra na kare to temane AbhogapUrvakanI hiMsAnI prApti thAya. AvuM svIkArIe to kevalIne ghAtakacitta mAnavAnI Apatti Ave e prakArano pUrvapakSIno Azaya che
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 A sarva kalpanAjALa pUrvanA kathanathI apAta thAya che, kema ke sAdhune nadI UtaravA AdimAM AbhogapUrvakanI hiMsA che tema graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM. tethI sAdhune nadI UtaravAmAM anAbhogamUlaka ja hiMsA che te vacana ucita nathI. kema ucita nathI ? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - chadmastha sAdhuone nadI UtaravAmAM jalajIvonI virAdhanAnuM AbhogamUlapaNuM hovA chatAM paNa AjJAthI zuddha sAdhunI nadI UtaravAnI pravRtti hovAne kAraNe nadI UtaravAmAM thatI hiMsA duSTa nathI. Azaya e che ke chadmastha sAdhu jinavacananuM daDha avalaMbana laIne mohanA nAza mATe apramAdathI yatna kare che. A apramAdanI vRddhino upAya zAstra adhyayananI viziSTa kriyAo che. tethI koI sAdhune jaNAya ke nadInA sAme kAMThe vasatA mahAtmA pAsethI zAstraadhyayana karIne sUkSmapadArthonI prApti thaze, jenAthI saMvegano utkarSa thaze ane phalataH vizeSa prakAranAM karmono nAza thaze. AnA mATe nadI UtaryA sivAya tyAM javAno anya koI mArga nathI te vakhate bhagavAnanI AjJAnusAra ratnatrayInI vRddhinA AzayathI te sAdhu nadI Utare tyAre te nadI UtaravAnI kriyA AjJAzuddha hovAne kAraNe AbhogapUrvakanI hiMsArUpa hovA chatAM sAdhune leza paNa karmabaMdhanI prApti nathI, tema kevalI paNa yogya jIvonA upakAranA prayojanathI gamana karatA hoya ane azakyaparihArarUpa AbhogathI hiMsA thAya to paNa kevalIne ghAtaka cittanI prApti nathI. vaLI AbhogapUrvaka hiMsA hovA chatAM saMyamanI vRddhinA prayojanathI sAdhu nadI Utare che te pravRttimAM saMyamanuM durArAdhapaNuM nathI; kema ke kyAreka tevI pravRtti hoya che. saMyamanI vRddhinuM zuddha AlaMbana hovAthI te virAdhanAthI saMyamanuM durArAdhapaNuM kahevAya nahIM. vaLI sAdhu je vasatimAM UtaryA hoya tyAM kuMthunI utpattimAtra hoya topaNa sArvadika yatanAnA hetu evA upayoganuM durlabhapaNuM hovAthI saMyama durArAdha che ema kahevAya che arthAt sAdhu tevI vasatimAM rahe ane jIvarakSA mATe satata upayoga rAkhavA yatna kare to paNa te ati duSkara hovAthI A sthAnamAM saMyamanI ArAdhanA zakya nathI, tema kahevAya che. AthI ja dazavaikAlikasUtranA adhyayanamAM kahyuM che ke tevA prakAranA kSetra-kAlAdinA vazathI sUkSmabIja ke harita Adino prAdurbhAva thAya to satata tenI yatanAnA hetu evA upayoganuM durlabhapaNuM hovAthI saMyamanuM durArAdhapaNuM ja kahevAyuM che. jeoe dazavaikAlikanAM te adhyayanono sUkSma rIte bodha karyo che ane pariNata lokottara dayAvALA che teone te sthAnamAM saMyama durArAdha pratIta ja che. vaLI pUrvapakSI kahe che ke kevalajJAna vagara sthAvara ane sUkSmatra viSayaka anAbhoga chamastha jIva parihAra karI zake nahIM, te kathana dazavaikAlikanA aSTaka viSayaka sUkSma yatanAne kahenArA vacanathI ja bAdhita che; kema ke aSTakanI sUkSma yatanA je sAdhune jJAta che teo sthAvara ane sUkSmatrasa viSayaka AbhogavALA che AthI ja tenA parivAra mATe yatna kare che. ahIM pUrvapakSI kahe ke chabastha jIvone sthAvara viSayaka ane sUkSma nahIM dekhAtA jIvo viSayaka Abhoga nathI paraMtu anAbhoga ja che. sAdhu tevI hiMsAnA parihAra mATe je prayatna kare che te pariNAmazuddhi mATe ja
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 che, mATe nadI uttaraNAdi pravRttimAM sAdhune anAbhogathI ja hiMsA che. A prakAre pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - zAstrathI nirNAta evA sthAvara jIvomAM ane cakSuthI nahIM dekhAtA sUkSmatrasa jIvomAM sAdhune Abhoga nathI' tema kahIne zAstravacanathI nirmIta jIvonA AbhogamAM Abhogano apalApa karavAmAM Ave to dekhAtA trasa jIvomAM paNa Abhogano apalApa karavAno prasaMga Ave. Azaya e che ke sAdhu sthAvara jIvomAM ceSTAthI jIva che ema jANatA nathI, paraMtu bhagavAnanA vacananA prAmANyathI jIva che tema jANe che ane cakSuthI nahIM dekhAtA evA sUkSma paNa trasa jIvo hoya che tema bhagavAnanA vacanathI jANe che. AthI ja te jIvonI hiMsA na thAya tadarthe cakSuthI joyA pachI paNa pUMjIne yatanApUrvaka vastu mUke che, jethI cakSuthI agocara evA sUkSma jIvonI hiMsA thAya nahIM. A jIvo ahIM saMbhavita che mATe tenA parivAra mATe sAdhu yatanA kare che. jo sAdhu yatanA na kare to AbhogapUrvakanI te jIvonI hiMsA thaI che tema kahevAya; kema ke zAstrathI nirNAta che ke cakSuthI joyA pachI paNa koIka sUkSma jIvo te sthAnamAM saMbhave che. pariNatalokottara dayAvALA sAdhu tenA parivAra mATe pUjIne vastra-pAtra Adi mUkavAno prayatna kare che; chatAM 'cakSuthI jIvo dekhAtA nathI' tema kahIne tyAM kevalIne ja Abhoga hoI zake chadmasthane nahIM ema pUrvapakSI kahe to jyAM sAkSAt jIvo dekhAya che tyAM paNa Abhoga nathI tema kahevAno prasaMga Ave. ahIM sthUla dekhAtA jIvomAM ceSTA dvArA skUlatrasa jIvono Abhoga varte che ema pUrvapakSI kahe to susAdhune pRthvIkAya Adi jIvonA viSayamAM ane sUkSmatrasa jIvonA viSayamAM bhagavAnanA vacanamAM kahevAyelAM liMgothI ane bhagavAnanI AjJAnA prAmANyathI AmAM jIvo che, tevo nirNaya thaI zake che. pUrvapakSI kahe ke vyakta iyattAthI=ATalA jIvo che e prakAranI saMkhyAnI maryAdAthI, pRthvI AdinA jIvomAM ke sUkSmatrasa jIvomAM anAbhoga che jyAre kIDI AdimAM vyakta iyatAthI Abhoga varte che evo Abhoga sthAvara jIvomAM ane sUkSmatrasa jIvomAM nathI; kema ke sthAvara evA pRthvI-jalAdi asaMkhya jIvono piMDa che, paraMtu te keTalA che? e prakAre saMkhyAthI vyakta dekhAtA nathI. sUkSmatrasa jIvo paNa nahIM pUMjelA sthAnamAM vyakta keTalA che ? te dekhAtA nathI. mATe teonI hiMsA thAya te anAbhogapUrvakanI che ema pUrvapakSI kahe to sUkSma sthUlajIvanA viSayamAM paNa tema kahI zakAya che, kema ke kAMIka spaMdana karatA kuMthu Adi rajakaNathI gherAyelA puMjamAM keTalA che te kahI zakAtA nathI topaNa teonA viSayamAM sAdhune anAbhoga nathI, paraMtu A jIvo che e prakArano spaSTa Abhoga varte che; tema sthAvara jIvomAM paNa ane sUkSmatrasa jIvomAM paNa sAdhune spaSTa Abhoga varte che; chatAM saMyamanA prayojanathI nadI Utare che tyAre sAdhunuM ghAtaka citta nathI tema yogya jIvonA upakAra arthe kevalI gamanAdi karatA hoya tyAre AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM kevalInuM ghAtaka citta nathI, e pramANe pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. AnAthI e phalita thAya ke yatanA karanArA sAdhuone azakyaparihArarUpa je hiMsA thAya temAM sUkSma ke skUla jIva viSayaka bheda hovA chatAM paNa azakyaparihArarUpe samAna ja che. tethI yatanAparAyaNa sAdhuthI
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 sUkSmajIvonI hiMsA thAya topaNa karmabaMdhanI prApti nathI ane skUla jIvonI hiMsA thAya topaNa karmabaMdhanI prApti nathI. phakta vyavahArathI viSayabhedanA kAraNe teno bheda che arthAt A sAdhuthI sUkSma jIvo maryA che, sthUla maryA nathI ane A sAdhuthI sthUla jIvo maryA che te prakArano vyavahArano bheda che. AthI ja abrahma sevanAra paNa dezavirati zrAvakane karAyelA saMkalpamUlaka skUlajIvanI hiMsAnA pratyAkhyAnano abhaMga hovAthI zikArInI jema duSTapaNuM nathI. Azaya e che ke koI sAdhu yatanA karatA hoya ane azakyaparihArarUpa sUkSma jIvonI hiMsA thAya ke sthUla jIvonI hiMsA thAya topaNa sAdhune te hiMsAkRta karmabaMdhanI prApti nathI; kema ke yatanAparAyaNa hovA chatAM te hiMsA thayela che ane sAdhu jo yatanAparAyaNa na hoya to karmabaMdhanI prApti thAya che. phakta te hiMsA viSayaka prAyazcittAdino vyavahAra karatI vakhate A sUkSma jIvonI hiMsA thaI che ke A pUla jIvonI hiMsA thaI che e prakArano bheda prApta thAya che. jema yatanAparAyaNa sAdhune azakyaparihAra evI hiMsAthI karmabaMdha nathI tema dezaviratidhara zrAvakakRta saMkalpamUlaka jIvahiMsAnuM pratyAkhyAna karela hovA chatAM abrahmanI sevAmAM tenA vratano bhaMga thato nathI, AthI zikArI AdinI jema te duSTa kahevAtA nathI. vastutaH jema zikArI trasa jIvonI hiMsA kare che tema abrahmanI sevAmAM ghaNA trasa jIvonI hiMsA thAya che topaNa kAmane paravaza zrAvaka mATe te hiMsAno parihAra azakya che. AthI ja jyAM potAnA prayatnathI hiMsAno parihAra zakya che tevA sthUlatrasa jIvonI hiMsAnuM paccakhANa karIne tenA parivAra mATe zrAvaka yatna kare che. tethI ja abrahmanI sevAmAM sAkSAt hiMsA hovA chatAM zikArI jevuM ghAtakacitta zrAvakanuM nathI tema susAdhu paNa yatanAparAyaNa hovAthI ghAtakacittavALA nathI ane tenI jema ja kevalI paNa yatanAparAyaNa hovAthI azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che, tyAM kevalIne ghAtakacitta nathI. TIkAH na caivaM dezaviratasyeva sAdhorapyAbhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvaM, iti sAdhoH pratyAkhyAnabhaGgadoSavizeSasamarthanArthaM pRthivyAdijIvAbhogo'pyavazyamabhyupeyaH yadi ca sthUlatrasaviSayaka evAbhogo'bhyupagamyeta tadA tadviSayaiva hiMsaikAntato duSTA syAt, na caivaM jainaprakriyAvido vadanti, taiH kSudramahatsattvavadhasAdRzyavaisadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / taduktaM sUtrakRtAGge (zru. 2 a. 5, sU0 6-7) - je kei khuddagA pANA aduvA saMti mahAlayA / sarisaM tehiM veraM ti asarisaM ti ya No vae / / etehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijjai / etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae / / tti /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dharmaparIkSA bhAga-2/gAthA-43 etavRttiryathA-ye kecana kSudrakAH sattvAH prANinaH ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyA vA paJcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante, teSAM ca kSudrakANAmalpakAyAnAM, kunthvAdInAM mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyazvAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM vairamiti vajraM-karma virodhalakSaNaM vA vairaM, sadRzaM samAnaM, tulyapradezatvAt sarvajantUnAM, ityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRzaM, tadvyApattau vairaM karmabandho virodho vA indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAt, satyapi pradezatulyatve na sadRzaM vairaM' ityevamapi no vadet / yadi hi vadhyApekSayaiva karmabandhaH syAt, tatastadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktuM yujyate, na ca tadvazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi, tatazca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasattvavyApAdane'pi mahadvairaM, akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi svalpamiti, etadeva sUtreNaiva darzayitumAha-etehItyAdi / AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpakAyamahAkAyavyApAdanApAditakarmabandhasadRzatvavisadRzatvayorvyavaharaNaM vyavahAro niyuktikatvAnna yujyate / tathAhi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatvaM vaikameva karmabandhasya kAraNaM, api tu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAnabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi, tadevaM vadhyavadhakayorvizeSAtkarmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sadRzatvAsadRzatvavyavahAro na vidyata iti, tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasyAnAcAraM vijAnIyAditi / tathAhi-yajjIvasAmyAt karmabandhasadRzatvamucyate tadayuktaM, yato na hi jIvavyApattyA hiMsocyate, tasya zAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAd, api tvindriyAdivyApattyA tathA coktaM paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / ityAdi / api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktaH / tathAhi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati tathApi na vairAnuSaGgIbhaved, bhAvadoSAbhAvAd aparasya tu sarpabuddhyA rajjumapi ghnato bhAvadoSAtkarmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti, uktaM cAgame 'uccAliaMmi pAe0' (o. ni. 748/749) ityAdi / tandulamatsyAkhyAnakaM tu suprasiddhameva, tadevaMvidhavadhyavadhakabhAvApekSayA syAtsadRzatvaM, syAdasadRzatvamiti, anyathA'nAcAra / / ' iti / / etena "laukikaghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturi"ti parasya yatra tatra pralapanamapAstam api caivamApavAdiko'pi vadho mahAnAya saMpadyate, jJAnAdihAninivAraNamAtrAbhiprAyasya saMyamapariNate(rana)pAyahetutve'pi tatkRtavadhe laukikapAtakatvavyavahAraviSayatvenAzuddhatvAnivRtteH / paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM bRhatkalpabhASye - gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNami Niddoso / egesiM gIyakaDo arattaduTTho ya jayaNAe / / 4946 / /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-43 tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthitam, ata eva viratAviratayorjAnatorajAnatozca virAdhanAyAM yatanA'yatanAnimittakA'dhyAtmazuddhitadazuddhivizeSAt karmanirjarAbandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyodvitIyakhaNDe - "atha jJAtAjJAtadvAramAha - jANaM karei ikko hiMsamajANamaparo avira o a / tatthavi baMdhaviseso mahaMtaraM desio samae / / 3938 / / vRtti :- iha dvAvavirato, tatraikastayorjAnan hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, aparaH punarajAnan, tatrApi tayorapi bandhavizeSaH mahaMtaraM ti mahatA'ntareNa dezitaH samaye siddhAnte / / 3938 / / tathAhi - yo jAnan hiMsAM karoti sa tIvrAnubhAvaM bahutaraM pApakarmopacinoti, itarastu mandataravipAkamalpataraM tadevopAdatte - virato puNa jo jANaM kuNati ajANaM va appamatto ya / tatthavi ajjhatyasamA saMjAyati NijjarA Na cao / / 3939 / / vRttiH yaH punarvirataH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi 'sadoSamidaM' ityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravyakSetrAdyAgADheSu pralaMbAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramatto vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yatkadAcit prANyupaghAtaM karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate, yasya yAdRzastIvro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / na caotti na punazcayaH karmabandhaH sUkSmo'pi bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcitprANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAd / / 3939 / / " iti / TImArtha : na caivaM ..... tvAditi / bhane sA zatasabasanA sevanamA zrAvane ASIN DjSTa yi nayI e rIte, dezavirata zrAvakanI jema sAdhune paNa AbhogathI pRthvIkAya Adi vadhamAM duSTapaNuM nathI ema nahIM. ethI sAdhune pratyAkhyAna bhaMganA doSavizeSanA samarthana mATe pRthvIkAya Adi jIvono Abhoga paNa avazya svIkAravo joIe ane jo sthUlatrasa viSayaka ja Abhoga svIkArAya che to taviSayaka ja hiMsAHsthUlatrasa viSayaka ja hiMsA, ekAMte duSTa thAya. ane A rIte=NUlatrasa viSayaka ja hiMsA duSTa che paraMtu sUkSmatrasa viSayaka ke pRthvIkAya Adi viSayaka hiMsA duSTa nathI e rIte, jaina prakriyAne jANanArA mahAtmA kahetA nathI; kema ke teo vaDe jaina prakriyA jANanArA mahAtmA vaDe, zuddha ane mahat sattvanA vadhamAM sAdRzya-vaisadazyalokasUkSma jIvo ke moTA jIvonA vadhamAM sAdazya-vaisadazyo,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 anekAMta ja svIkAryo che. te=nAnA jIvonA ke moTA jIvonA vadhamAM sadeza karmabaMdha ke visadeza karmabaMdha che teno anekAMta, sUtrakRtAMgamAM kahevAyo che -- "je koI kSudra jIvo che te athavA moTA zarIravALA jIvo che teonI sAthe sadeza vaira che--teonI hiMsAmAM teonI sAthe sadeza vaira che athavA asadeza vaira che e pramANe kahevuM nahIM=e pramANe ekAMte kahevuM nahIM. A banne sthAnothI=sUkSma jIvo ke bAdara jIvonA vadhamAM sadeza karmabaMdha che ke visadeza karmabaMdha che e banne sthAnothI, vyavahAra vidyamAna nathI. vaLI A banne sthAno vaDe=A baMne prakAranI pravRttinA AcaraNa vaDe, anAcAra tuM jANa." AnI vRtti=sUtrakRtAMga sUtranI vRtti, 'yathA'thI batAve che 1 "je koI kSudra jIvo=ekendriya Adi prANIo, che athavA alpakAyavALA paMcendriya Adi che athavA mahAkAyavALA prANIo che ane teone=kSudra tathA alpakAyavALA kuMthu Adi jIvone, athavA mahAna Alaya=zarIra, che jeone te mahAlayavALA hasti-abhyAdi teonA vadhamAM sadeza vaira=vajra arthAt karma, arthAt virodhalakSaNa vaira, sadeza-samAna, che; kema ke sarva jIvonuM tulyapradezapaNuM che e pramANe ekAMtathI kahevuM nahIM ane visardeza=asadeza, temanI vyAptimAM vaira=karmabaMdha athavA virodha che; kema ke indriya, vijJAna ane kAyAnuM visardezapaNuM che. pradezanuM tulyapaNuM hovA chatAM paNa samAna vaira nathI e pramANe paNa na kahevuM=e pramANe paNa ekAMte na kahevuM, jo vadhya apekSAthI ja karmabaMdha thAya to temanA vazathI karmanuM paNa sAdRzya ke asAdRzya kahevuM ghaTe che ane temanA vazathI ja=vadhyanA vazathI ja, baMdha nathI, paraMtu adhyavasAyavazathI paNa baMdha che ane tethI tIvra adhyavasAyavALA jIvane alpakAyavALA jIvanA vyApAdanamAM paNa mahAnavaira=moTo karmabaMdha che. vaLI akAmavALAne mahAkAyavALA jIvanA vyApAdanamAM paNa svalpa karmabaMdha che. Ane ja=adhyavasAya pramANe paNa karmabaMdha che ene ja, sUtrathI ja batAvavA mATe kahe che - 'tehi' ityAdi. anyatara kahevAyelAM A banne sthAnothI athavA A banne sthAnonuM=alpakAya-mahAkAya vyApAdanathI ApAdita karmabaMdhamAM sadezatva-visaTazatvarUpa banne sthAnonuM, vyavaharaNa=vyavahAra, niryuktikapaNuM=yuktirahitapaNuM, hovAthI ghaTatuM nathI. te A pramANe vadhyanuM sadaizapaNuM athavA asadazapaNuM (e) eka ja karmabaMdhanuM kAraNa nathI; paraMtu vadhakano tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAnabhAva, ajJAnabhAva, mahAvIryapaNuM ane alpavIryapaNuM e paNa kAraNa che=karmabaMdhanuM kAraNa che. A rIte=vadhya ane vadhakanA vizeSathI karmabaMdhano vizeSa che e rIte, vyavasthita hote chate vadhyane ja AzrayIne sadezatva-asadezatvano vyavahAra=sadezakarmabaMdha che - visardeza karmabaMdha che e prakArano vyavahAra, vidyamAna nathI. ane A banne sthAnamAM pravRttane anAcAra jANavo=samyagdarzanano anAcAra jANavo. te A pramANe - jIvanA sAmyathI karmabaMdhanuM sadezapaNuM je kahevAya che te ayukta che je kAraNathI jIvanA vadhathI hiMsA kahevAtI nathI; kema ke jIvanuM zAzvatapaNuM hovAne kAraNe nAza karavAnuM azakyapaNuM che, vaLI indriya AdinI vyApattithI hiMsA kahevAya che. ane te pramANe kahevAyuM che - pAMca indriyo, traNa prakAranuM baLa=manobaLa, vacanabaLa, kAyabaLa, ucchvAsa niHzvAsa ane anya evuM AyuSya, A dazaprANo bhagavAna vaDe kahevAyA che teonuM viyojIkaraNa vaLI hiMsA che. () ityAdi.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 ane vaLI bhAvanI apekSAe ja karmabaMdha svIkAravo yukta che te A pramANe - AgamasApekSa samyak kriyAne karatA evA vaidyane jo rogInuM mRtyu thAya topaNa vairano anubhaMga thato nathI; kema ke bhAvadoSano abhAva che=mAravAnA pariNAmano abhAva che. vaLI bIjAne sarpabuddhithI rajune paNa mAratA bhAvadoSanA kAraNe karmabaMdha thAya che. vaLI tad rahitane=bhAvadoSa rahitane karmabaMdha thato nathI. ane e pramANe AgamamAM kahevAyuM che - paga uccAraNa karAye chate (yatanAparAyaNa sAdhune hiMsAthI karmabaMdha thato nathI)" (oghaniryukti 748/749) ItyAdi. vaLI taMdula matsyanuM kathAnaka suprasiddha ja che te kAraNathI AvA prakAranA vadhya-vadhakabhAvanI apekSAe kathaMcit sadazapaNuM karmabaMdhamAM kathaMcit sadazapaNuM, kathaMcit asadazapaNuM che. anyathA anAcAra che=ekAMta sadazapaNuM ke asadazapaNuM svIkAravAmAM anAcAra che." tti' zabda sUtrakRtAMgasUtranI TIkAnI samApti arthe che. AtA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke vadhya jIvanA sadaza-asadazapaNAne AzrayIne ekAMte karmabaMdha nathI paraMtu adhyavasAyane anurUpa karmabaMdha che enA dvArA, laukikaghAtakatvanA vyavahAranA viSathIbhUta ja hiMsA mahAanarthano hetu che e pramANe paratuM jyAM tyAM pralapana che kevalInA azakyaparihArarUpa hiMsAnA sthAnamAM jyAM tyAM pralapata che, te apAta che. ane vaLI A rIte pUrvapakSI kahe che ke laukika-ghAtakatvanA vyavahAranA viSathIbhUta hiMsA ja kevalIne svIkAravAmAM mahAanarthanA hetunI prApti che e rIte, apavAdika paNa vadha sAdhuthI karAyelo apavAdika paNa vadha, mahAanartha mATe prApta thAya che, kema ke jJAnAdikAlinA nivAraNa mAtranA abhiprAyavALA sAdhune saMyama pariNatinA apAyanuM hetupaNuM hovA chatAM paNa, tatkRta vadhamAMete sAdhukRta jIvavadhamAM, laukikapAtakatvanA vyavahAranA viSayapaNAne kAraNe azuddhatvanI anivRtti che-saMyamanA azuddhatvanI anivRtti che. ane yatanA AdithI apavAdane sevanAza sAdhunuM zuddhapaNuM ja kahevAya che. te bRhatkalpabhASyamAM kahevAyuM che - gItArtha kRtayogI yatanAthI kAraNake seve che nirdoSa che. ekanA mate gItArtha araktadviSTa=rAgadveSa rahita, yatanAthI kAraNane seve che nirdoSa che." (bRhatkalpasUtra gAthA-4946) te kAraNathI AgamamAM kahevAyelI yatatAthI adhyAtmanI zuddhi ja saMyamarakSAno hetu che, anAbhoga nahIM. e pramANe sthita che. AthI jaEyatanAparAyaNa mahAtmAthI hiMsA thAya topaNa Atmazuddhi che AthI ja, virata ane aviratamAM jANanAranI ke ajANanAranI virAdhanAmAM yatanA ayatanA nimittaka adhyAtmanI zuddhi ane adhyAtmanI azuddhinA bhedathI karmanirjarA ane baMdhano bheda vyavasthita che. te bRhatkalpabhASyanI vRttinA dvitIya khaMDamAM kahevAyuM che - "have jJAtAzAta dvArane kahe che -
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 eka eka puruSa, jANato kare che=jIvo che ema jANato hiMsAne kare che. bIjo ajANa=jIvo che e pramANe nahIM jANato, hiMsA kare che, ane avirata che tyAM paNa baMdhavizeSa mahAna aMtaravALo zAstramAM kahevAyo che. a3938 vRtti - ahIM=saMsAramAM, be avirata jIvo che tyAM te bemAMthI eka jANato hiMsAne kare che vicAraNApUrvaka hiMsAne kare che, vaLI bIjo nahIM jANato hiMsAne kare che. tyAM paNa=te be jIvomAM paNa, baMdhano bheda moTA aMtarathI siddhAMtamAM kahevAyo che. li3938II te A pramANe - je jANato puruSa hiMsA kare che te tIvrAnubhAvavALAM bahutara pApakarmane ekaThA kare che. vaLI itara maMdatara vipAkavALA tene ja pApakarmane ja, ekaThAM kare che. virata vaLI je jANato kare che athavA ajANato kare che ane apramatta che tyAM paNa avyavasAya samAna nirjarA thAya che, caya thato nathIHkarmano saMcaya thato nathI. li3939iaa. vRtti :- je vaLI virata=prANAtipAta AdithI nivRtta=SakAyanA pAlananA adhyavasAyavALo, te jANatAM paNa A kRtya sadoSavALuM che e pramANe jANatAM paNa, gItArthapaNAne kAraNe dravya-kSetrAdi AgADha kAraNomAM pralaMbanAdinA grahaNathI hiMsA kare che. athavA jANato nathI=A sacitta che e pramANe jANato nathI; paraMtu apramAdavALo che vikathAdi pramAda rahita, upayukta chato je kyAreka prANIvadhane kare che tyAM paNa adhyavasAya samAna=cittanA praNidhAna tulya potAnA bhAvaprANanA rakSaNane anukULa cittanA prayatna tulya, nirjarA thAya che. je mahAtmAne jevA prakArano tIvra, maMda ke madhyama zubha adhyavasAya che te mahAtmAne tevI ja karmanirjarA thAya che, e prakArano bhAva che. vaLI cayaHkarmabaMdha, sUkSma paNa thato nathI; kema ke prathamanuM=jANavA chatAM hiMsA karanAranuM, bhagavAnanI AjJAthI yatanA vaDe pravartamAnapaNuM che. vaLI pramAdarahita evA bIjAne ajANatAthI hiMsA karanArane, koIka rIte prANIno upaghAta thavA chatAM paNa aduSTapaNuM che. tti' zabda bRhatkalpabhASyanI TIkAnI samApti arthe che. bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke zrAvakane abrahmanA sevanamAM Abhoga che ke mArI pravRttithI ghaNA jIvonI hiMsA thavAnI che, chatAM tenuM zikArI Adi jevuM duSTapaNuM nathI, e rIte dezaviratidhara zrAvakane jema abrahmanI pravRttimAM Abhogane kAraNe duSTapaNuM nathI tema sAdhune paNa AbhogathI pRthvI AdinA vadhamAM duSTapaNuM nathI tema nahIM. ethI sAdhune pratyAkhyAnabhaMganA doSavizeSanA samarthana mATe pRthvI Adi jIvono Abhoga avazya svIkAravo joIe arthAt pRthvI Adi jIvono AraMbha thato hoya tyAre te pRthvIkAyanA jIvomAM ceSTA Adi dekhAtI nathI. mATe pRthvIkAya Adi jIvonI hiMsAmAM sAdhune Abhoga nathI, tema kahIne pUrvapakSI kahe che ke sAdhu nadI Adi Utare che tyAre paNa te jIvonI ceSTA sAkSAt dekhAtI nahIM hovAthI tyAM AbhogapUrvakanI hiMsA nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSInuM A prakAranuM vacana ucita nathI; paraMtu jema zrAvakane abrahmanA sevanamAM sAkSAt jIvonI hiMsA dekhAtI nathI; chatAM zAstravacanathI jIvonI hiMsAno bodha che tethI temAM Abhoga che tema sAdhune paNa pRthvI Adi jIvonA vadhamAM Abhoga che, AthI ja temAM yatanA na kare to
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 vratabhaMgane kAraNe duSTapaNAnI prApti che mATe tyAM AbhogapUrvakanI hiMsA che tema avazya svIkAravuM joIe. jo sthUlatrasa viSayaka ja jIvonI hiMsAmAM Avyoga svIkArAya to tenA viSayaka ja hiMsA ekAMtathI duSTa mAnavI paDe arthAt pUrvapakSI kahe che tema ceSTAvALA jIvo viSayaka hiMsA ja AbhogapUrvakanI che tema svIkAravAmAM Ave to trasa jIva viSayaka hiMsAne ekAMtathI duSTa mAnavI paDe ane sthAvara viSayaka hiMsAne aduSTa mAnavI paDe. paraMtu e prakAranI prakriyA jainazAsanane svIkAranArA kahetA nathI; kema ke jainazAsananI prakriyAne svIkAranArA jIvo ekendriya Adi jIvo ke moTI kAyAvALA jIvonA vadhamAM sAdRzyane ke vaisadazyane anekAMtathI ja svIkAre che. sUtrakRtAMgamAM kahyuM che ke koI jIva alpakAyavALA evA ekendriya AdinI hiMsA kare chatAM ati saMkliSTa adhyavasAyavALA hoya to ghaNo karmabaMdha kare che ane moTI kAyAvALA jIvonI hiMsA karanAra paNa saMkleza ocho hoya to alpa karmabaMdha kare che. ekendriyanI hiMsA karatAM paMcendriyanI hiMsAmAM adhika saMkliSTa pariNAma hovAnI saMbhAvanA hovA chatAM koIka nimitte paMcendriyanA vadhamAM paNa ati saMkliSTa pariNAma na hoya ane ekendriyanA vadhamAM ati saMkliSTa pariNAma thAya to adhika karmabaMdha paNa thAya. vaLI sUtrakRtAMgasUtranA vacanAnusAra jeo saMyamanA pariNAmavALA che teo saMyamanI vRddhi arthe yatanApUrvaka jANavA chatAM paNa hiMsA kare che temane te hiMsAjanaka pravRttimAM paNa karmabaMdha nathI. AthI ja yatanAparAyaNa sAdhu jANe che ke nadI UtaravAmAM trasa jIvonI paNa hiMsA che topaNa jinavacananA smaraNapUrvaka yAtanAthI nadI Utare che tyAre leza paNa karmabaMdha thato nathI. mATe AbhogapUrvakanI hiMsA ekAMta duSTa che tema kahIne kevalInI azakyaparihArarUpa hiMsAne AbhogapUrvakanI hovAthI kevalIne ghAtakacittanI prApti che e prakAre pUrvapakSI ApAdana kare che te yukta nathI; kema ke karmabaMdha bAhya jIvonI hiMsAne AzrayIne nathI; paraMtu potAnA adhyavasAyanI tIvratA, maMdatA Adi bhAvone AzrayIne che. je sAdhuno upayoga bhagavAnanI AjJA anusAra apramAdathI saMyamanI vRddhimAM yatna karavAno che te sAdhune nadI UtaravAnI kriyAmAM paNa jinavacana anusAra upayoga hovAthI nirjarAnI ja prApti thAya che; paraMtu karmabaMdhanI prApti thatI nathI. te ja rIte kevalIne paNa yogya jIvonA upakAra arthe karAtI gamana Adi pravRttithI bAhya jIvonI azakyaparihArarUpa hiMsA thAya topaNa karmabaMdhanI prApti nathI. AthI ja azvanA pratibodhArthe rAtrinA vihAra karanAra munisuvratasvAmInA yogathI je koI hiMsA thaI hoya tenAthI paNa teone karmabaMdhanI prApti nathI, mATe kevalIne azakyaparihArarUpa hiMsA hovA chatAM ghAtakacitta nathI. pUrvapakSI kevalInA yogathI thatI azakyaparihArarUpa hiMsAne duSTa sthApana karavA arthe laukika ghAtakatva vyavahAranA viSayabhUta hiMsAne mahAanartha hetu kahe che te A kathana dvArA apAta thAya che; kema ke yatanAparAyaNa sAdhuthI thayelI hiMsAthI karmabaMdhanI prApti na thatI hovAthI te hiMsAne mahAanartha hatu kahI zakAya nahIM. vaLI pUrvapakSI kahe che te rIte svIkAravAmAM apavAdika vadha paNa mahAanartha mATe prApta thAya; kema ke jJAnAdihAninA nivAraNa mAtranA abhiprAyathI karAyelA vadhathI saMyamanA pariNAmano nAza na thato
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 hovA chatAM laukikapAtakatvanA vyavahAranuM viSayapaNuM te vadhamAM hovAthI tyAM paNa saMyamanI azuddhinI prApti svIkAravI paDe. vAstavamAM 'yatanAthI apavAdane sevanArA mahAtmA zuddha che' tema bRhatkalpabhASyamAM kahyuM che tethI je sAdhu gItArtha che, kRtayogI che te apavAdanA prasaMgamAM yatanAthI viparIta sevana kare che te paNa nirdoSa che. mATe AgamathI kahevAyela yatanAthI ja adhyAtmanI zuddhi che. A adhyAtmanI zuddhi ja saMyamarakSAno hetu che; paraMtu jIvaviSayaka anAbhoga saMyamarakSAno hetu nathI. mATe pUrvapakSI kahe che ke anAbhogathI hiMsA thaI hoya to ja saMyamanI zuddhi saMbhave, paraMtu AbhogapUrvakanI hiMsAmAM saMyamanI zuddhi saMbhave nahIM. Ama kahIne kevalInA yogathI hiMsAno svIkAra karavAmAM AbhogapUrvakanI hiMsA hovAthI kevalIne ghAtakacittanI prApti che ema je pUrvapakSI kahe che te asaMgata che. AthI ja virata ke avirata vyakti jANavA chatAM ke ajANatAM jIvirAdhanA kare temAM yatanA, ayatanA nimittaka adhyAtmanI zuddhi ane adhyAtmanI azuddhino bheda che. virata yatanAparAyaNa hoya to karmanirjarAnI prApti thAya che ane ayatanAvALA hoya to karmabaMdhanI prApti thAya che te kathana bRhatkalpabhASyanI vRttimAM kahela che e vacanAnusAra je mahAtmA virativALA che ane A pravRttimAM hiMsA che tema jANe che topaNa gItArtha hovAne kAraNe dravya-kSetra Adi AgADha kAraNomAM pralamba AdinA grahaNathI hiMsAne kare che chatAM pramAdavALA nathI teone teonA adhyavasAya anusAra nirjarA thAya che, paraMtu leza paNa karmabaMdha thato nathI tema kevalInA yogathI paNa thatI hiMsAmAM leza paNa karmabaMdha nathI, mATe kevalIne ghAtakacitta na hovA chatAM azakyaparihArarUpa hiMsA che, ema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. TIkA H yattu 'jIvaghAtavarjanAbhiprAyavatAM yatanayA pravarttamAnAnAM chadyasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM saMyamapariNAmAnapAyahetuH, saMyamapariNAmAnapAyahetutvaM hi varjanAbhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanAbhiprAyeNa parityAjanAt, ayaM bhAvaH - 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd, varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatApi / yadAgamaH "jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / " ( o0 ni0 759, piM0 ni0 760) atra hi suttavihisamaggassatti kRtasarvasAvadyapratyAkhyAnasya varjanAbhiprAyavataH sAdhorityarthaH tatra
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -2 / gAthA-43 jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanAbhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd, etena 'jIvavirAdhanApi yadi nirjarAM prati kAraNaM bhavet, tarhi tathAbhUtApi virAdhanA tapaH saMyamAdivad bhUyasyeva zreyaskarI, bhUyonirjarAhetutvAd,' iti parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktuM zakyatvAt, na caivaM jIvavirAdhanA tathA, tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyAH pratibandhakatvAt pratibandhakaM ca yathAyathA'lpamasamarthaM ca tathA tathA zreyaH, tena tasyAH kAraNatvaM pratibandhakAbhAvatvena, pratibandhakAbhAvasya ca bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd, anyathA 'tadabhAvasya kAraNatA na syAd' ityAdikUTakalpanArasikeNocyate, tadasat, nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanirjarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt, tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve bAdhakAbhAvAt, 'je AsavA te parissavA' ityAdivacanaprAmANyAt / nimittakAraNotkarSApakarSI ca na kAryotkarSApakarSaprayojakau, iti na nirjarotkarSArthaM tAdRzahiMsotkarSAzrayaNApattiH yacca 'jA jayamANassa0 ' ityAdivacanapuraskAreNa varjanAbhiprAyeNAnAbhogajanyA'zakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu tadvRttyarthAnAbhogavijRmbhitaM, tatrApavAdapratyayAyA eva hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathAhi -'yatamAnasya sUtroktavidhisamagrasya=sUtroktavidhiparipAlanapUrNasya, adhyAtmavizodhiyuktasya = rAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA sA bhavati nirjjarAphalA / idamuktaM bhavati - kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavati' iti piNDaniryuktivRttau, na ceyamanAbhogajanyA varjanAbhiprAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvenarjusUtranayamatena vilakSaNaiva satI vyavahAranayamana ca vilakSaNakAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAhetuH, ghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge / ata eveyamanubandhato'hiMsArUpA satyaidamparyArthApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni ' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd, vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato mokSaphalatvAt / TIDArtha : - yattu . mokSaphalatvAt / ne vajI pUrvapakSI he che te asat che tema khAgaNa anvaya che. pUrvapakSI zuM kahe che ? te batAve che 279 jIvaghAtanA varjananA abhiprAyavALA yatanAthI pravartamAna chadmasthasaMyatone anAbhogajanya azakyaparihArathI thanAra jIvaghAta, amRtabhASaNa Adi saMyamanA pariNAmanA anapAyano=anAzano, hetu che, =ije kAraNathI, varjanAdi abhiprAya aupAdhika ja saMyamanA pariNAmanA anapAyanuM hetupaNuM
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 che; kema ke saMyamapariNAmanA apagamano hetu evI jIvavirAdhanAnA jIvaghAtapariNAmajanyatva lakSaNa tija svarUpanuM jIvavirAdhanAnA potAnA svarUpanuM, varjanAbhiprAyathI parityAjata che. A bhAva che - je dharmaviziSTa=varjanAbhiprAyarUpa dharmathI viziSTa, je vastu jIvavirAdhanArUpa vastu, potAnA svarUpano tyAga kare che=jIvahiMsAnA kAryarUpa potAnA svarUpano tyAga kare che, te dharma varjanAbhiprAyarUpa dharma, tyAM=jIvavirAdhanAmAM, upAdhi che e prakArano niyama hovAthI varjanAbhiprAyaviziSTa jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvarUpa saMyamanAzanA hetuno tyAga kare che. tethI saMyamapariNAmanA apAya dvArA varjanAbhiprAyajanya nirjarA pratye jIvavirAdhanAnI paNa pratibaMdhakAbhAvapaNAthI kAraNatA paNa che. je kAraNathI Agama che - "yatamAna sUvidhi samagra, adhyavasAya vizuddhithI yukta sAdhunI je virAdhanA thAya te virAdhanA nirjarAlavALI thAya che." (oghaniryukti gAthA-759, piMDaniyukti gAthA-760) ahIM=oghaniryuktinA uddharaNamAM, sUtravidhi samagra e pramANe. kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnavALA varjanAbhiprAyavALA sAdhu che, tyAM=sUtravidhisamagra sAdhumAM, thanArI nirjarAtI pratibaMdhikA jIvavirAdhanA thatI nathI; kema ke jIvaghAtapariNAmajavyatvano abhAva hovAne kAraNe varjanAbhiprAyarUpa upAdhinI apekSAe durbalapaNuM che. AnA dvArA=sUtravidhi samagra sAdhune nirjarA pratye jIvavirAdhanA pratibaMdhaka tathI enA dvArA, paranI AzaMkA apAta che, ema avaya che. paranI AzaMkA zuM che ? te pUrvapakSI batAve che - jIvavirAdhanA paNa jo nirjarA pratye kAraNabhUta hoya to tevA prakAranI virAdhanA tapa-saMyama AdinI jema ghaNI karavI zreyakArI che; kema ke ghaNI nirjarAno hetu che, A prakAranI paranI AzaMkA paNa parAsta che; kema ke svarUpathI kAraNabhUta evI virAdhanAnuM te prakAre kahevuM azakyapaNuM cheetapasaMyamanI jema tevI virAdhanA paNa ghaNI karavI joIe te prakAre kahevA mATe azakyapaNuM che. ane A rIte-pUrvamAM kahyuM ke jIvavirAdhanA nirjarA pratye svarUpathI kAraNa che e rIte, jIvavirAdhanA tevI nathI-tapa-saMyama jevI nathI; kema ke tenuM jIvavirAdhanAnuM, saMyamanA pariNAmanA apagamata dvArA svarUpathI nirjarAnuM pratibaMdhakapaNuM che ane pratibaMdhaka jIvavirAdhanA rUpa pratibaMdhaka, je je prakAre alpa ane asamartha hoya te te prakAre zreya che. te kAraNathI tenuM jIvavirAdhanAnuM, kAraNapaNuM nirjarA pratye kAraNapaNuM, pratibaMdhakAbhAvapaNAthI che. ane pratibaMdhakAbhAvanuM bhUyapaNuM atizayapaNuM, pratibaMdhakonA jIvavirAdhanA rUpa pratibaMdhakonA, alpatvathI thAya. anyathA-tevuM na mAnavAmAM Ave to, tenA abhAvanI kAraNatA=pratibaMdhakAbhAvatI kAraNatA, na thAya ItyAdi phUTakalpanA rasika evA para vaDe je kahevAyuM te asat che; kema ke nizcayathI sarvatra=sarva pravRttiomAM, saMyama pratye nirjarArUpa kAryamAM adhyAtmanI zuddhirUpa bhAvatuM ja hetupaNuM che. ane tenA aMgabhUta-adhyAtmazuddhirUpa bhAvanA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 aMgabhUta, evA vyavahArathI apavAdapada Adi pratyayavALI hiMsAnA paNa nimitapaNAmAM bAdhakano abhAva che. kema hiMsA nirjarA pratye hetu che ? temAM hetu kahe che - 'je Azravo che te parizravo che=je AzravarUpa che te saMvaro che ) ItyAdi vacananuM pramANapaNuM che. ane nimittakAraNanA utkarSa-apakarSo kAryanA utkarSa-apakarSanA prayojaka nathI ethI nirjarAnA utkarSa mATe tevA prakAranA hiMsAnA utkarSanA AzrayaNatI Apatti nathI nirjarAnA kAraNabhUta hiMsAnA utkarSanA AzrayaNanI Apatti nathI. ane je "nA nayanA' ItyAdi vacana puruSakArathI varjanAbhiprAya vaDe anAbhogajanya azakyaparihAra rUpa hiMsAnuM pratibaMdhaka abhAvapaNAthI kAraNatvanuM kathana che te vaLI tenI vRttinA arthatA anAbhogathI vijaibhita che 'nA navamAtA' e prakAranA oghaniryuktinI TIkAnA arthatA ajJAtathI vijaibhita che; kema ke tyAM oghaniryuktinI TIkAmAM, apavAdapada pratye ja hiMsAnuM vyAkhyAna che. te A pramANe - "yatamAna sUtroktavidhisamagra=sUtroktavidhiparipAlanathI pUrNane, adhyAtmavizodhiyukta=rAga-dveSa rahitane, je virAdhanA thAya apavAdapada pratyayavALI virAdhanA thAya, te nirjarA phaLavALI che. A kahevAyeluM thAya che - kAraNavazathI yatanA vaDe apavAdapadane Asevana karatA evA kRtayogI gItArthanI je virAdhanA che te siddhiphlavALI che e pramANe piMDalithuktinI vRttimAM che. ane AkavirAdhanA, anAbhogajanya nathI ke varjata abhiprAyavALI nathI, paraMtu jJAnapUrvakapaNAthI, RjusUtranayanA matathI vilakSaNa ja chatI=baMdhanA kAraNabhUta hiMsA karatAM vilakSaNa ja evI hiMsA chatI, ane vyavahAranaya matathI vilakSaNa kAraNa sahakRta chatI=vilakSaNa kAraNothI yukta evI hiMsA chatI, baMdhano hetu paNa nirjarAno hetu thAya che. jema ghaTatuM kAraNa evo daMDa ghaTabhaMganA abhiprAyathI grahaNa karAyelo ghaTabaMgamAM hetu thAya che. AthI ja A=apavAdapada pratyayavALI hiMsA, anubaMdhathI ahiMsA rUpa chatI edaMparyAyaarthanI apekSAthI sarva jIvone haNavA joIe nahIM e prakAranA vidhArtha lezane paNa sparzatI nathI; kema ke ahIM sarvajIvonI hiMsA karavI joIe nahIM e vacanamAM, avidhihiMsAno ja niSedha che. vaLI, vidhipUrvaka svarUpahiMsAnuM sadanuSThAna aMtabhUtapaNAne kAraNe paramArthathI mokSaphalapaNuM che. bhAvArtha vaLI pUrvapakSI kevalInA yogathI hiMsAno saMbhava nathI te sthApana karavA arthe je kalpanA kare che te asatuM che, ema TIkAmAM anvaya che. pUrvapakSI zuM kalpanA kare che ? te batAvatAM kahe che - jIvaghAtanA varjananA abhiprAyavALA, yatanApUrvaka pravartatA chabastha saMyatone anAbhogajanya azakyaparihArathI thato jIvaghAta ke anRtabhASaNa Adi saMyamanA pariNAmanA nAzanA hetu thatA nathI. kema saMyamanAzanA pariNAmanA hetu thatA nathI ? temAM yukti batAve che -
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 yatanAparAyaNa sAdhunA yatnathI anAbhogane kAraNe je hiMsAdi thAya che temAM varjana abhiprAya upAdhi che. tethI te upAdhine kAraNe temanA prayatnathI thatI hiMsAmAM jIvaghAtapariNAmajanyatvarUpa svarUpano tyAga thAya che tethI te hiMsA saMyamapariNAmanA nAzano hetu banatI nathI. kema temanA yogathI thatI hiMsA saMyamapariNAmanA nAzano hetu banatI nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape jIvavirAdhanA saMyamanA nAzanA pariNAmano hetu che temAM jIvaghAtapariNAmajanyatva Atmaka svarUpa che ane varSanA abhiprAyathI te svarUpano tyAga thavAne kAraNe yatanAparAyaNa sAdhuthI thatI evI hiMsA potAnA svarUpa rahita thayelI hovAnA kAraNe saMyama nAzano hetu banatI nathI. A prakAre kahIne pUrvapakSI e sthApana kare che ke chadmastha sAdhuthI anAbhogajanya azakyaparihArarUpa hiMsA thAya che ane te hiMsAmAM jIvaghAtanA varjanano abhiprAya te sAdhumAM varte che tethI hiMsAnuM kArya thatu nathI arthAt hiMsAnA kAryarUpa saMyamanAza thato nathI. jyAre kevalIne to kevalajJAnathI jJAta che ke potAnA gamananA sthAne jIvo che; chatAM temano nAza thAya te rIte gamana kare to temanA yogathI thatI hiMsAne kAraNe saMyamano nAza thAya che tema mAnavuM paDe. mATe kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA svIkArI zakAya nahIM. vaLI pUrvapakSI chadmastha sAdhunA varjanAbhiprAyarUpa upAdhi dvArA hiMsAnA svarUpano tyAga thAya che, tene spaSTa karavA arthe kahe che - je dharmathI viziSTa je vastu potAnA svarUpano tyAga kare te dharma tyAM upAdhi che. jema japAkusumanA raktatva dharmathI viziSTa sphaTikarUpa vastu potAnA nirmaLa svarUpano tyAga kare che tyAM sphaTikamAM, japAkusumano dharma upAdhi kahevAya che tema susAdhuthI je hiMsA thAya che te vakhate paNa dayALu pariNativALA susAdhu jIvahiMsAnA varjana mATe je yatna karI rahyA che te varjanAbhiprAyanA kAraNe teonA yogathI thatI jIvahiMsA jIvaghAtapariNAmajanyavarUpa svarUpano tyAga kare che tethI temanA yogathI thatI hiMsA saMyamanAzano hetu banatI nathI. tethI zuM phalita thAya ? te pUrvapakSI kahe che - saMyamapariNAmanA anapAya dvArA varjanAbhiprAyajanya nirjarA pratye jIvavirAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe kAraNa che. tethI e prApta thAya ke varjanAbhiprAyathI nirjarA thAya che, jIvavirAdhanAthI nirjarA thatI nathI; paraMtu jIvavirAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka hatI ane varjanAbhiprAyanA kAraNe te virAdhanAnA svarUpano tyAga thayo tethI te virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka thatI nathI. tethI jIvavirAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhakAbhAvarUpe kAraNa che; paraMtu te mahAtmAnA yogathI thatI hiMsA sAkSAt nirjarA pratye kAraNa nathI. potAnA kathananI puSTi arthe pUrvapakSI oghaniryuktinI sAkSI Ape che -
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-53 283 oghaniryuktimAM kahyuM che ke sUtravidhisamagra adhyavasAyanI vizuddhithI yukta yatamAna mahAtmAthI je virAdhanA thAya che e virAdhanA nirjarA phaLavALI che. oghaniryuktimAM kahelo artha potAnA matane puSTa kare te rIte karavA arthe pUrvapakSI kahe che - sUtravidhisamagra evA sAdhune je nirjarA thAya che te nirjarA pratye jIvavirAdhanA pratibaMdhaka nathI mATe nirjarAnuM kAraNa che tethI jIvavirAdhanA nirjarAnuM kAraNa nathI; paraMtu pratibaMdhaka nahIM thavAthI te hiMsA nirjarAnuM kAraNa kahevAya che ane nirjarA pratye sAkSAt kAraNa to varjanAno abhiprAya ja che. potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke ghaniryuktinA vacanane sthUlathI grahaNa karIne jIvavirAdhanAne ja sAkSAt nirjarA pratye kAraNa mAnavAmAM Ave to jema tapa-saMyama atizaya karavuM zreyakArI che tema kalyANanA arthI evA sAdhue jIvavirAdhanA atizaya karavI zreyakArI che ema mAnavuM paDe, paraMtu jIvavirAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka che ane varjanAbhiprAyarUpa upAdhinA kAraNe jIvahiMsAnuM pratibaMdhaka svarUpa tyAga thAya che tema svIkAravAthI adhika virAdhanA karavI joIe, tema mAnavAno prasaMga Avato nathI; paraMtu jeo sUtravidhisamagra sAdhuthI thatI virAdhanAne ja nirjarA pratye sAkSAt kAraNa mAne che ane pratibaMdhakAbhAvarUpe kAraNa mAnatA nathI teone nirjarAnA hetu tapa-saMyamanI jema ghaNI virAdhanA karavAnI Apatti Ave; kema ke jema ghaNuM tapa-saMyama pALavAthI ghaNI nirjarA thAya che ema ghaNI virAdhanA karavAthI ghaNI nirjarA prApta thavI joIe. A prakAre phUTakalpanA rasika evA para vaDe sAdhune hiMsAthI saMyamanAza kema thato nathI ? te batAvIne sAdhune jema anAbhogajanya hiMsA che tevI hiMsA kevalIne saMbhave nahIM ane kevalIne AbhogapUrvaka hiMsA che tema svIkArIe to kevalIne ghAtakacittanI prApti che tema pUrvapakSI sthApana kare che te asat che, ema graMthakArazrI kahe che, kema ke nizcayanayanI dRSTithI je nirjarA thAya che tenA pratye adhyAtmanI zuddhirUpa bhAva ja hetu che ane tenA aMgabhUta vyavahArathI apavAdapadAdi pratye hiMsAnuM paNa nimittapaNuM che. tethI te hiMsAne paNa sAkSAt nirjarA pratye kAraNa svIkAravAmAM doSa nathI. tethI e prApta thAya ke susAdhu saMyamanA kaMDakanI vRddhinA upAyarUpe nadI UtaratA hoya tyAre jinavacanamAM upayukta thaIne samabhAvanI vRddhi thAya te prakAre ja jJAnAdi vRddhi arthe nadI UtaratA hoya che, tethI temano adhyAtmazuddhirUpa bhAva ja nirjarA pratye hetu che ane te bhAvanA aMgabhUta vyavahArathI nadI UtaravAnI kriyA che, tethI te nadI UtaravAnI kriyAmAM apavAdika hiMsA thAya che te hiMsA paNa nirjarA pratye nimittakAraNa che tethI sAdhu nadI Utare che tyAre AbhogapUrvakanI hiMsA adhyAtmanI zuddhinuM kAraNa hovAthI nirjarA pratye kAraNa bane che, kema ke bhagavAnanI AjJAnusAra nadI UtaravAmAM upayoga varte che tethI mArA yogathI hiMsA thAya che tevuM jJAna hovA chatAM jJAnAdivRddhinA upAyarUpe ja A nadI UtaravAnI kriyA che teno upayoga hovAthI nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI hiMsA jJAnAdinA upAyarUpe zubha adhyavasAyanuM kAraNa hovAthI nirjarAnuM kAraNa che.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 dharmaparIkSA bhAga-2| gAthA-pa3 jema vivekasaMpanna zrAvakane pUjAthI puSpa Adi jIvonI hiMsA che evuM jJAna hovA chatAM puSpa AdithI jinapUjA dvArA bhagavAnanA guNomAM vadhato jato bahumAnano bhAva nirjarA pratye hetu banavAthI puSpa AdithI pUjA karavAne kAraNe puSpa AdinA jIvonI thatI hiMsAne anukULa evI jinapUjAnI kriyA paNa adhyavasAyanI zuddhi dvArA nirjarAnuM kAraNa che tema sAdhunI nadI UtaravAnI kriyA adhyAtmanI zuddhi dvArA nirjarAno hetu che mATe vyavahAranayathI thatI apavAdika hiMsAne nirjarA pratye hetu svIkAravAmAM bAdha nathI; kema ke je Azravo che te saMvaro che e prakAranuM vacana che. te nyAyathI puSpa Adi jIvonI hiMsA mohanI vRddhi dvArA karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI jema AzravarUpa che te ja puSpa Adi jIvonI hiMsA bhagavAnanA guNo pratyenA bahumAnanI vRddhinuM kAraNa hovAthI saMvararUpa che, tethI nirjarAnuM kAraNa che. te ja rIte susAdhu paNa jalajIvonI virAdhanArUpa nadI UtaravAnI kriyA karIne paNa saMyamanA kaMDakonI vRddhi kare che tethI jalajIvonI virAdhanA paNa saMvarabhAva rUpa hovAthI nirjarAnuM kAraNa bane che. mATe AzravarUpa evI hiMsA paNa uttama adhyavasAyanuM kAraNa bane tyAre saMvararUpa bane che. AthI ja zAsana rakSA arthe paMcendriyanA vadhamAM pravRtta mahAtmA paNa paMcendriyanA vadhanI kriyA dvArA ja adhyAtmanI vizuddhithI vipula nirjarAne prApta kare che. vaLI pUrvapakSIe kahela ke jo virAdhanAne nirjarAnuM kAraNa kahevAmAM Ave to jema tapa-saMyama nirjarAnuM kAraNa hovAthI atizayathI kartavya che tema jIvavirAdhanA paNa nirjarAnuM kAraNa hovAthI pracura mAtrAmAM kartavya thAya, mATe jIvavirAdhanAne pratibaMdhakAbhAvarUpe ja nirjarAnuM kAraNa mAnavI joIe. tenA nirAkaraNa arthe graMthakArazrI kahe che - nimittakAraNanA utkarSa-apakarSa kAryanA utkarSa-apakarSanA prayojaka nathI. ethI nirjarAnA utkarSa mATe tevI hiMsAnA utkarSanA AzrayaNanI Apatti nathI. Azaya e che ke bAhya tapanI AcaraNA aMtaraMga bhAvonA utkarSa pratye nimittakAraNa che. tethI bAhyatapa aMtaraMga adhyavasAyamAM upayogI hoya teTalI mAtrAmAM ja kartavya bane che; paraMtu aMtaraMga bhAvavizuddhinuM kAraNa na bane evA bAhya tapano utkarSa nirjarAnA utkarSanuM kAraNa nathI. jema bhagavAna pratyenI bhaktinA bhAvanA utkarSa arthe puSpa Adi jIvonI virAdhanA jeTalI upayogI che teTalI ja AzrayaNIya che adhika nahIM, tema yatanAparAyaNa sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI hiMsA adhyavasAyanA utkarSa mATe jeTalI Avazyaka hoya teTalI ja AzrayaNIya che, tenAthI adhika nahIM. jema bhagavAnanI bhaktimAM anupayogI evI koI hiMsA pUjAkALamAM na thAya tevI yatanA vivekI zrAvaka kare che tema susAdhu paNa jinavacananuM smaraNa karIne bhAvanA utkarSamAM upayogI thAya te rIte yatanApUrvaka nadI Utare che. tethI yatanAparAyaNa sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAthI adhyavasAyanI vizuddhi thAya to te mahAtmA kevaLajJAna paNa pAme che, mATe nirjarArUpa kAryanA utkarSa ke apakarSa pratye hiMsArUpa nimittakAraNano utkarSa ke apakarSa kAraNa nathI; paraMtu te hiMsAnI kriyAthI ullasita thatA aMtaraMgavIryanA utkarSathI ja nirjarAno utkarSa thAya che. mATe nirjarAnA utkarSanA arthIe ghaNI hiMsAnuM AzrayaNa karavuM joIe e prakAre je pUrvapakSI kahe che te artha vagaranuM che.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 285 vaLI pUrvapakSIe 'nA nayamAnussa' ityAdi oghaniyuktinA vacanano artha karyo ane tenA dvArA azakyaparihArarUpa hiMsAne pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarA pratye kAraNa che tema kahyuM te oghaniryuktinI vRttinA arthanA ajJAnathI vicUMbhita che; kema ke ghaniryuktinI vRttimAM apavAdane AzrayIne karAtI hiMsAnuM ja vyAkhyAna che. tethI je sAdhu yatamAna hoya, sUtroktavidhithI yukta hoya ane rAga-dveSathI para thaIne samabhAvamAM udyamavALA hoya teo apavAdathI nadI Utare che tyAre te nadI UtaravAnI kriyAthI je apavAdika hiMsA thAya che te nadI UtaravAnI kriyArUpa che. A nadI UtaravAnI kriyAthI teone nirjarA thAya che, mATe hiMsArUpa nadI UtaravAnI kriyA ja nirjarA pratye kAraNa che; paraMtu nirjarA pratye hiMsA pratibaMdhaka che ane varjanAbhiprAyathI tenA svarUpano tyAga thAya che mATe pratibaMdhakAbhAvarUpe ja hiMsA nirjarA pratye kAraNa che ema je pUrvapakSI kahe che te yukta nathI. vaLI A kathananI puSTi karavA arthe graMthakArazrI kahe che ke piMDaniryuktinI vRttimAM kahyuM che ke yatanApUrvaka apavAdane sevanArA kRtayogI evA gItArtha sAdhunI je virAdhanA che te nirjarAphalavALI che. tethI e prApta thAya ke apavAdathI koIka kAraNe te kRtya karavAthI guNavRddhi thatI hoya te vakhate gItArtha sAdhu je virAdhanA kare che te sthUlathI bAhyarUpe virAdhanArUpa che; paraMtu aMtaraMga rIte to saMyamanA kaMDakanI vRddhino upAya che tethI vyavahArathI karAtI te virAdhanA adhyavasAyanI vizuddhi dvArA nirjarArUpa phaLane ja utpanna karanArI che. vaLI A virAdhanA pUrvapakSI kahe che tema anAbhogajanya nathI athavA virAdhanAnA varjananA abhiprAyavALI paNa nathI; paraMtu jJAnapUrvakanI che. tethI RjusUtranayanA matathI karmabaMdhanA kAraNabhUta hiMsAthI vilakSaNa ja evI A hiMsA che. tethI sAmAnya rIte baMdhahetu gaNAtI evI paNa hiMsA nirjarAno hetu bane che ane vyavahAranayanA matathI vilakSaNa kAraNathI sahakRta chatI te hiMsA baMdhano hetu hovA chatAM nirjarAno hetu bane che. daMDa ghaTanI niSpattinuM kAraNa hovA chatAM ghaTanA nAzanA abhiprAyathI grahaNa karavAmAM Ave to te ja daMDa ghaTanA nAzano hetu bane che. Azaya e che ke pUrvapakSI kahe che ke sAdhune nadInA jIvo viSayaka anAbhoga che tethI anAbhogajanya hiMsA che. vaLI sAdhu jIvahiMsAnA varjananA abhiprAyavALA che mATe te anAbhoga-janya hiMsA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAnuM kAraNa che. kevalIne jo varjanA abhiprAya hoya to kevalI anAbhogavALA nathI, mATe kevalI potAnA yogothI hiMsA thAya tevuM kRtya kare nahIM. jo kevalI potAnA yogothI hiMsA thaze tema jANIne gamanAdi kare to kevalIne ghAtakacitta mAnavAnI Apatti Ave, jyAre susAdhu to pANImAM jIvo che tevuM sAkSAt jotA nathI ane jIvahiMsAnA varjananA pariNAmavALA che tethI teonI thatI hiMsA karmabaMdhanuM kAraNa banatI nathI. ane varjanAbhiprAyathI je nirjarA thAya che tenA pratye te hiMsA pratibaMdhaka nahIM thatI hovAne kAraNe kAraNa kahevAya che tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - sAdhune nadI UtaratI vakhate nadImAM jalanA jIvo che, trasAdi jIvo che evuM zAstravacanathI nirNata che,
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dharmaparIkSA bhAga-2/ gAthA-pa3 mATe nadI UtaravAmAM thatI hiMsA anAbhogajanya nathI; paraMtu Abhogajanya che. vaLI sAdhune nadInA jIvonI hiMsAmAM varjanAno abhiprAya nathI, jo varjanAno abhiprAya hoya to sAdhu nadI Utare nahIM; paraMtu sAdhune jJAna che ke nadI UtaravAnI kriyA saMyamanI vRddhino upAya che AthI ja sAdhu saMyamanI vRddhinA upAyarUpe nadI Utare che. tethI RjusUtranayanA matathI sAdhu dvArA nadI UtaravAmAM thatI hiMsA karmabaMdhanA kAraNabhUta hiMsAthI vilakSaNa ja che. saMsArI jIvo dvArA saMsAranI pravRttimAM karAtI hiMsA karatAM bhagavAnanI pUjAkALamAM karAtI vivekI zrAvakanI hiMsA vilakSaNa ja che. AthI ja saMsAranI kriyAmAM karAtI hiMsAthI mohadhArAnI vRddhi dvArA karmabaMdhanI prApti che ane vivekI zrAvaka dvArA pUjAkALamAM karAtI hiMsAthI vItarAga pratyenA bahumAnanI vRddhi dvArA nirjarAnI ja prApti thAya che. tethI jinapUjAkALamAM puSpa Adi jIvonI thatI hiMsA jema vilakSaNa che tema sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI hiMsA jJAnapUrvaka hovAne kAraNe vilakSaNa ja che, mATe nirjarAno hetu che. vyavahAranayanA matathI bAhyahiMsArUpe saMsAranI kriyA ke sAdhunI nadI UtaravAnI kriyA samAna che topaNa saMsArI jIvonI saMsAranI kriyA bAhya padArthonA rAganA pariNAmathI sahakRta hoya che tenAthI vilakSaNa evA vItarAga pratyenA rAganA kAraNathI sahakRta vItarAgatAnA upAya svarUpa sAdhunI nadI UtaravAnI kriyA che, tethI baMdhanA hetu evI paNa te hiMsA vyavahAranayanA matathI nirjarAno hetu thAya che. jema daMDa ghaTanuM kAraNa che topaNa ghaTane toDavAnA abhiprAyathI grahaNa karAyelo daMDa ghaTa upara prahAra karIne ghaTanA bhaMganuM kAraNa bane che tema bAhya jIvonI hiMsA karmabaMdhanuM kAraNa hovA chatAM guNavRddhinA upAyarUpe svIkArAyelI nadI UtaravAnI kriyA adhyavasAya vizuddhiyukta, zAstravidhithI samagra yatanAparAyaNa sAdhu dvArA levAtI hovAthI nirjarAno hetu bane che. AthI ja A prakAranI vilakSaNa hiMsA anubaMdhathI ahiMsArUpa ja che; kema ke te pravRtti karIne mahAtmA aMtaraMga rIte jinavacanAnusAra pravRtti karIne asaMgabhAvanI zaktino saMcaya kare che. nadIUtaraNamAM ApAtadaSTithI hiMsA hovA chatAM saMvarabhAvanI vRddhi karIne nadIUtaraNanI kriyA ahiMsAnuM ja kAraNa bane che, tethI "koI jIvanI hiMsA karavI joIe nahIM' te vacananA aiparyanuM paryAlocana karIe to tenA dvArA je hiMsAno niSedha karAyo che te niSedhalezano paNa sparza vivekapUrvakanI nadI UtaravA AdinI kriyAmAM thayela hiMsAne prApta thato nathI; kema ke avidhipUrvakanI hiMsAno ja sarva jIvone haNavA joIe nahIM e vacanathI niSedha che. vaLI vidhipUrvakanI svarUpahiMsA sadanuSThAna aMtarbhata hovAthI paramArthathI mokSanuM ja kAraNa che. jema sAdhune jJAna che ke mArA yogathI nadI UtaravAmAM hiMsA thaze, topaNa mokSane anukULa uttamabhAvanI vRddhi thatI hovAthI sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAthI thatI hiMsAmAM saMyamano nAza nathI tema kevalI paNa yogya jIvonA upakAra arthe vihAra Adi kare ane temanA yogothI AbhogapUrvakanI azakyaparihArarUpa hiMsA thAya tenAthI kevalIne ghAtakacittanI prApti nathI. jema dropadInA jIve pUrvabhavamAM mahAtmAne kaDavI tuMbaDI vahorAvI, jene gurvAjJA anusAra paraThavavA jatI vakhate te kaDavI tuMbaDInA rasanA eka TIpAthI thayela jIvonA saMhArane joIne dayALu pariNAmavALA te mahAtmAe jinavacananA upayogapUrvaka te tuMbaDI svayaM vAparI, jenAthI potAnA ja AtmAnI hiMsA thaI; chatAM te hiMsA mohanA unmelananuM kAraNa hovAthI nirjarA
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -2 / gAthA-43 dvArA te mahAtmAne sarvArthasiddhavimAnamAM utpattinuM kAraNa banI. tethI vidhipUrvakanI svarUpahiMsA sadanuSThAnasvarUpa 4 che, bhATe bhokSanuM arae che. TIDA : taduktamupadezapadasUtravRttyoH - 'atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyAGgAni darzayannAha hiMsijja Na bhUyAI ittha payattho pasiddhago ceva / maNamAiehiM pIDAM savvesiM ceva Na karijjA / / 865 / / vyAkhyA-'hiMsyAd=vyApAdayed, na = naiva, bhUtAni = pRthivyAdIn prANinaH, atra = sUtre, padArthaH prasiddhazcaiva=prakhyAtarUpa eva, tameva darzayati - manaAdibhiH = manovAkkAyaiH, pIDAM = bAdhAM, sarveSAM caiva na kuryAd=na vidadhyAditi / - tathA AraMbhipamattANaM itto ceiharalocakaraNAI / takkaraNameva aNubaMdhao tahA esa vakkattho / 866 / / vyAkhyA - ArambhaH = pRthivyAdyupamardaH, sa vidyate yeSAM te AraMbhiNo gRhasthAH pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaiH sarvasAvadyayogaviratAvapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, AraMbhiNazca pramattAzca ArambhipramattAsteSAM, itaH padArthAt caityagRhalocakaraNAdi caityagRhamarhato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM ca kezotpATanarUpaM, AdizabdAt tattadapavAdapadAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNaM, tatkaraNameva prAgniSiddhahiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH ? ityAzaGkyAha- anubandhato'nugamAt tathA tatprakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityarthaH / avihikaraNaMmi ANAvirAhaNAduTThameva esiM / to vihiNA jaiavvaMti mahAvakkattharUvaM tu ||867 / / 207 jinabhavanakAraNavidhiH zuddhA bhUmirdalaM ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAnaM svAzayavRddhiH samAsena / / locakarmavidhistu " vyAkhyA- avidhikaraNe'nItividhAne caityagRhalocAderarthasya, AjJAvirAdhanAd-bhagavadvacanavilopanAd, duSTameva eteSAM=caityagRhAdInAM karaNaM, tatra ceyamAjJA dhulo ajiNANaM vAsAvAsesu hoi therANaM / taruNANaM caumAse vuDDhANaM hoi chammAse / / ( SoDazaka - 6/3)
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-43 ityAdi, tattasmAd vidhinA=jinopadezena yatitavyaM-ityevaM mahAvAkyArthasya prAkcAlitapratyavasthAnarUpasya rUpaM tu svabhAvaH punaH / / mahAvAkyArthameva gAthApUrvArdhenopasaMharannaidamparyamAha - evaM esA aNubaMdhabhAvao tattao kayA hoi / aidaMpajjaM evaM ANA dhammammi sAro tti / / 868 / / evaM vidhinA yatne kriyamANe, eSA'hiMsA anubandhabhAvata-uttarottarAnubandhabhAvAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt, tattvataH paramArthataH, kRtA bhavati, mokSamasampAdya jinAjJAyA uparamAbhAvAditi aidamparyametadatra yadutAjJA dharma sAraH / itiH parisamAptAviti / / ' pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne, kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve, vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddhavizeSyasvarUpatve, vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi saMbhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyeta, ityaho ! kAcanApUrveyaM tarkAgamacAturI, varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhikA iti cet ? kimetadvirAdhanApadapravRttinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya? Adye 'padapravRttinimittaM nAsti, padArthazca pratipAdyate' ityayamunmattapralApaH antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthyaM, iti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat na ca 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd 'varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati' iti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyate, ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvaM svarUpeNaivAkSataM ityapi yuktaM, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd ata eva tatprakArakapramitipratibandharUpasyApi taddhAnasyAnupapatteH / atha - varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvA'kalpanAllAghavameva - iti cet ? na, varjanAbhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAnnottejakatvaM, ityAjJAzuddhabhAvasyehottejakatvaM vAcyaM, sa ca viziSTanirjarAmAtre svatantrakAraNaM iti na tatrAsye(tasya)hottejakatvaM yujyate, anyathA daNDAbhAvaviziSTacakratvAdinApi ghaTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAd, iti na kiJcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva eva sarvatra saMyamarakSAheturna tvanAbhogamAtram, iti nadyuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvaM, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam / / 53 / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 289 TIkArya - takumureza sthitam upadezapadanA sUtra ane vRttimAM te vidhipUrvaka svarUpa-hiMsA sadanuSThAnarUpa hovAthI mokSanuM kAraNa che ema pUrvamAM kahyuM tevuM kahevAyuM che - have sAkSAt keTalAMka sUtrone AzrayIne padArthAdi vyAkhyAna aMgone batAvatAM kahe che - jIvonI hiMsA karavI joIe nahIM. ahIM=sUtramAM, padArtha prasiddha che. mana AdithI sarva jIvonI ja pIDA karavI joIe nahIM. l86pA" vyAkhyA :- bhUtonI=pRthvI Adi jIvonI, hiMsA karavI joIe nahIM ja e prakAranA sUtramAM padArtha prasiddha ja che. tene ja batAve che=sUtramAM padArtha prasiddha ja che tene ja batAve che - mana-vacana-kAyA vaDe sarva ja jIvone pIDA karavI joIe nahIM. 86pA ane "AraMbhI evA gRhasthone ane pramatta evA sAdhuone AnAthI pUrvagAthAmAM kahela padArthathI, caityaghara ane locakaraNa Adi tatkaraNa ja che-pUrvamAM niSiddha evI hiMsAnuM karaNa ja che; kema ke te prakArano anubaMdha che-te prakAranI parapIDAnuM anusaraNa che, e vAkyartha che. 5866i" vyAkhyA :- AraMbha=pRthvI Adi upamarda, te vidyamAna che jeone te AraMbhika gRhastho che ane nidrA-vikathA Adi pramAdothI sarva sAvaghayoganI virati paNa hote chate jeo pramAda kare che teo pramattayativizeSo che. AraMbhI evA ane pramatta evA e AraMbhI pramatta che teone, AnAthI gAthA-865mAM kahela padArthathI, caityagRha locakaraNa Adi, takaraNa ja parapIDAnuM karaNa ja, che=pUrvamAM niSiddha hiMsA AdinuM karaNa ja prApta che. caityagRha arihaMta bhagavAnanA bibanuM AzrayaNa, ane locakaraNa keza utpAdanarUpa che. Adi zabdathI te te apavAdapadanA AzrayaNathI te te prakAranA pravacananA duSTanA nigraha Adi parapIDAnuM grahaNa che. kema hiMsA Adi karaNa prApta che? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - kema ke te prakArano anubaMdha che te prakAranI parapIDAnuM anusaraNa che, A cAlanArUpa vAkyartha che. I866 "AmanA=caityagRha Adi ane locakaraNa AdinA, avidhinA karaNamAM AjJAvirAdhanA hovAthI duSTa che. te kAraNathI vidhipUrvaka yatna karavo joIe, e vaLI mahAvAkyartha che. 86LA" vyAkhyA :- avidhinA karaNamAM-caityagRha-locAdi arthanA anItithI vidhAnamAM, AjJAnuM virAdhana hovAthI= bhagavAnanA vacanano vilopa hovAthI, A caityagRhAdinuM karaNa duSTa ja che. tyAM=caityagRha karaNanA viSayamAM, A AjJA che - jinabhavananI kAraNanI vidhi - zuddhabhUmi, zuddhadala-kASTha Adi, bhUtakonuM kAma karanArA mANasonuM, anatisaMdhAna ane svAzayanI vRddhi samAsathI vidhi che. locakarmavidhi vaLI jinone dhruvaloca, sthavirone varSAvAsamAM che ane taruNone cAra mAsamAM ane vRddhone cha mAsamAM che, ItyAdi.. ItyAdi zabdathI vidhinA anya zlokono saMgraha karavo. te kAraNathI vidhithI=jinopadezathI, yatna karavo joIe=caityagRhAdimAM yatna karavo joIe. A prakAre vaLI mahAvAkyarthanuM pUrvamAM cAlana karAyelanA pratyavasthAnarUpa mahAvAkyarthanuM, rUpa che=svabhAva che. 1867nA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 gAthAnA pUrvArdhathI mahAvAkyarthane ja upasaMhAra karatA daMparyayane kahe che - A rIte=vidhithI yatna karAya chate, A=ahiMsA, tattvathI paramArthathI, karAyelI thAya che, kema ke e anubaMdhano bhAva che. A rIte AjJA dharmano sAra che e edaMparyaya che. ll868 vyAkhyA - A rIte=vidhithI yatna karAya chate, A=ahiMsA tattvathI=paramArthathI, karAyelI thAya che; kema ke anubaMdhano bhAva che-uttarottara anubaMdha hovAne kAraNe mokSaprAptimAM paryavasAnanuM anusaraNa che-uttarottara ahiMsA thavAne kAraNe mokSa prAptirUpa phaLamAM vizrAMta thanAra che. ahIM prazna thAya ke AjJAnusAra karAyelI hiMsA mokSaprAptimAM paryavasAna kema pAme che? tethI kahe che - jinAjJAno mokSane saMpAdana karyA vagara uparamano abhAva che. ethI ahIM koI jIvanI hiMsA na karavI joIe e vacanamAM, A audaMparyaya che. je daMparyayane yadutathI batAve che - dharmamAM AzA sAra che. (upadezapada gAthA865-866-867-868). tti' zabda uddharaNanI parisamApti mATe che. pUrvamAM kahyuM ke vidhipUrvaka svarUpahiMsA sadanuSThAna aMtarbhata hovAthI mokSanuM kAraNa che ane tenI puSTi karavA arthe upadezapadanI sAkSI ApI. tenAthI siddha thayuM ke sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI hiMsA sadanuSThAnarUpa hovAthI mokSanuM kAraNa che. have pUrvapakSI mAne che ke sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM thatI hiMsA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAno hetu che, tema svIkAravAmAM zuM doSa Ave ? te batAvatAM kahe che - vaLI pratibaMdhakAbhAvapaNArUpe uktahiMsAnuM sadanuSThAnamAM thatI hiMsAnuM, nirjarA hetupaNuM svIkAra karAye chate kevala evI teno kevala evI hiMsAno, pratibaMdhakapaNAno abhAva hovAthI jIvaghAtapariNAma viziSTapaNAthI pratibaMdhakapaNuM prApta thaye chate vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAvanuM zuddhavizeSarUpapaNuM hote chate vizeSAbhAvaprayukta hiMsArUpa vizeSyAbhAvaprayukta, evA tenA zuddhavizeSaNarUpano paNa saMbhava hovAthI jIvaghAtapariNAma paNa devAnApriya mUrkha, evA pUrvapakSIne nirjarAno hetu prApta thaze ethI koI apUrva A tarkaMgamanI cAturI che. varjanAbhiprAyathI virAdhanAno jIvaghAtapariNAmajanyatva lakSaNa svarUpa ja tyAga thAya che. AthI AkavirAdhatA nahIM hote chate pratibaMdhaka nathI e, pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - zuM A=jIvaghAtapariNAma, virAdhanApadanI pravRttinuM nimitta che? athavA virAdhanApadArthanuM vizeSaNa che ? AghamAM=jIvaghAtapariNAmajavyatvane virAdhanApadanI pravRtinimitta svIkAravAmAM, padapravRttilimita nathI=jIvaghAtanA padanI pravRtinimita evuM jIvaghAtapariNAmanavyavarUpa dharma nathI ane padArtha svIkArAya che=virAdhanArUpa padArtha svIkArAya che e A unmatta evA pUrvapakSIno pralApa che. ane attva vikalpamAM=jIvaghAtapariNAmajavyatva e virAdhanApadArthanuM vizeSaNa che e rUpa bIjA vikalpamAM, viziSTa pratibaMdhakatvanA paryavasAnamAM=jIvaghAtapariNAmajacatvarUpa vizeSaNathI viziSTa evI virAdhanAnA pratibaMdhakatvanA paryavasAnamAM, pUrvamAM kahela doSa tAdavathya che pUrva batAvela
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 dharmaparIkSA bhAga- 2 | gAthA-pa3 doSanI ja prApti che. ethI A=pUrvamAM Avela doSatA nivAraNa mATe zabdono pheraphAra karIne tenuM te kathana karavuM e mugdhaziSyanA prasAraNa mAtra che ane je dharmathI viziSTa je vastu potAnuM svarUpa tyAga kare che te dharma tyAM upAdhi che e prakAranA niyamathI varjanAbhiprAyaviziSTa jIva virAdhanA jIvaghAtapariNAmajavyatva saMyamanAzanA hetuno tyAga kare che e pramANe bhAvArtha paryAlocanathI anupahita virAdhanApaNAthI varjanAabhiprAyarUpa upAdhithI upahita thayelI na hoya evI anupahita virAdhanApaNAthI, pratibaMdhakapaNuM prApta thaze. ethI upahita evI tenuM varjanAbhiprAyarUpa upAdhithI upahita evI virAdhanAnuM, pratibaMdhakAbhAvapaNuM svarUpathI ja akSata che, e pramANe paNa pUrvapakSI kahe to yukta nathI; kema ke prakRta virAdhanA vyaktimAM vidhipUrvaka sAdhunI nadIuttaraNamAM thatI virAdhanA rUpa vyaktimAM, jIvaghAtapariNAmajavyatvanuM asatva hovAne kAraNe tyAga karavA mATe azakyapaNuM che. AthI ja tat prakAraka pramitinA pratibaMdhakarUpa paNa taddAnanI=virAdhanAnA hAravI, anupapatti che. athathI pUrvapakSI kahe che - varjanAbhiprAyanA abhAvathI viziSTavirAdhanApaNAthI=sAdhu nadI Utare che tyAre jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya che ane jeone varjanAbhiprAya nathI teonI nadI UtaravAmAM varjanAbhiprAyanA abhAvathI viziSTa virAdhanApaNuM hovAthI, pratibaMdhakapaNuM hote chate teonI virAdhanAnuM nirjarA pratye pratibaMdhakapaNuM hote chate, koI doSa nathI=pratibaMdhakAbhAvarUpa hiMsAne kAraNa svIkAravAmAM koI doSa nathI, UlaTuM varjanAbhiprAyanA pRthaka kAraNatvanI akalpanAne kAraNe lAghava ja che. A pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke varjanAbhiprAyamAtranuM sAdhunI nadI UtaravAnI kriyA mATe varjanAbhiprAyamAtranuM AjJAbAhyaanuSThAnamAM paNa satva hovAthI uttejakapaNuM nathI=nirjarA pratye pratibaMdhaka evI virAdhanAnuM varjanAbhiprAya uttejaka banatuM nathI ethI AjJAzuddhabhAvanuM ja ahIM uttejakapaNuM kahevuM joIe ane te AjJAzuddhabhAva viziSTa nirjarAmAtramAM svataMtra kAraNa che. ethI ahIM nirjarAmAM, tenuM AjJAzuddhabhAvanuM, uttejakapaNuM ghaTatuM nathI. anyathA AvuM na mAno to, daMDAbhAvaviziSTa cakratva AdithI paNa ghaTAdimAM pratibaMdhakatA kalpanIya thAya. evI A=pUrvapakSInI kalpanA artha vagaranI che, tethI AjJAzuddhabhAva ja sarvatra=saMyamanI sarvakriyAmAM, saMyama-rakSAno hetu che paraMtu anAbhogamAtra tahIM=nadI UtaravAmAM jIvo ceSTArUpa sAkSAt dekhAtA nahIM hovAthI jIvahiMsA viSayaka sAdhune anAbhoga che te anAbhogamAtra saMyamarakSAno hetu nathI, ethI tadIuttaraNamAM paNa sAdhuonuM tenAthI ja=AjJAzuddha bhAvathI ja, aduSTapaNuM che; paraMtu pANInA jIvonA anAbhogane kAraNe nahIM, e pramANe sthita che. paIL bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke sarvajIvonI hiMsA karavI joIe nahIM te vacana avidhithI thatI hiMsAno ja niSedha kare che. ethI sAdhu vidhipUrvaka nadI Utare temAM thatI svarUpa hiMsA sadanuSThAna rUpa
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 hovAthI mokSanuM kAraNa che tenI puSTi karavA arthe upadezapadanI sAkSI ApI. te upadezapadamAM hiMsA karavI joIe nahIM e prakAranA zAstravacanane avalaMbIne padArtha, vAkyartha, mahAvAkyartha ane audaMparyArtha batAvela che. te pramANe koI jIvanI hiMsA karavI joIe nahIM e prakAre zabdothI prApta thato artha padArtha che. tene cALIne pRthapha karavA arthe je yatna karAya te cAlanA rUpa vAkyartha che. kaI rIte padArthanA arthane cALIne pRthaka karAya che ? te batAvavA arthe kahe che - je gRhastho AraMbhI che teo dharmabuddhithI caityAlaya nirmANa kare che, bhagavAnanI pUjA kare che, te sarvamAM hiMsAnI prApti che ane je pramattasAdhuo kezaloca kare che temAM potAne pIDA karavAne anukULa vyApAra hovAthI hiMsA che. A prakAre padArthano artha karavAthI cAlanAno artha e prApta thayo ke jo koInI hiMsA karAya nahIM to zrAvakoe bhagavAnanI pUjA karavI joIe nahIM ane sAdhue locAdi karavA joIe nahIM. A rIte cAlanAthI prApta thayelA arthathI mahAvAkyartha batAve che, avidhithI caityanirmANa ke lonca karavAmAM AjJAvirAdhanA che tethI te duSTa che. mATe vidhipUrvaka bhagavAnanI pUjAmAM zrAvake prayatna karavo joIe ane sAdhue locamAM prayatna karavo joIe, e mahAvAkSArtha che. tethI e prApta thayuM ke koI jIvanI hiMsA karavI joIe nahIM e vacanathI saMsAranI sarva hiMsAono niSedha che ane dharmAnuSThAna viSayaka avidhithI thatI hiMsAno niSedha che, paraMtu je pravRttithI vItarAgatAne anukULa guNavRddhi thatI hoya tevI hiMsAno niSedha nathI; kema ke te hiMsA paramArthathI hiMsA nathI, paraMtu guNavRddhi dvArA mokSamAM paryavasAna pAme che. tethI AjJAnI virAdhanAvALA thatA dharmAnuSThAnamAM thatI hiMsAno niSedha prApta thAya che. teno audaMparyaya batAvatAM kahyuM ke vidhipUrvaka sarva dharmAnuSThAnamAM yatna karavo joIe; kema ke dharmamAM bhagavAnanI AjJA ja sAra che. bhagavAnanI sarva AjJA aMtaraMga rIte vItarAgabhAvathI AtmAne bhAvita karavA yatna thAya te rIte dharmAnuSThAna karavAnI che. tethI je sAdhu bhagavAnanI AjJAnuM avalaMbana laIne potAnA mohanA unmelanane anukULa apramAdanI vRddhi thAya te rIte locAdi karatA hoya ke nadI UtaratA hoya temAM thatI hiMsA sadanuSThAnamAM aMtarbhAva pAme che, mATe paramArthathI mokSanuM kAraNa che. vaLI pUrvapakSI kahe che ke nirjarA varjanAbhiprAyathI thAya che ane anuSThAnamAM vartatI hiMsA nirjarAnI pratibaMdhaka che. varjanAnA abhiprAyane kAraNe hiMsAnA svarUpano tyAga thAya che tethI te hiMsA nirjarAmAM pratibaMdhaka thatI nathI. mATe hiMsA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarA pratye hetu che. hiMsA paramArthathI to karmabaMdhanuM kAraNa che. te hiMsAmAM je karmabaMdhanI zakti che te varjanAbhiprAyathI pratibaMdhita thaI jAya che. tethI karmabaMdhanI zakti pratibaMdhita thayelI hovAne kAraNe varjanAbhiprAyathI nirjarA thAya che. jema agnimAM dAhazakti che; chatAM pratibaMdhaka maNi mUkavAmAM Ave to te dAhazakti bALavA mATe samartha banatI nathI tema hiMsAmAM karmabaMdhanI zakti che te zakti varjanAbhiprAyathI pratibaMdhita thavAne kAraNe te hiMsA karmabaMdhanuM kAraNa banatI nathI. A prakAre pUrvapakSI kahe tenAthI e prApta thAya ke kevala jIvavirAdhanAnA pratibaMdhakapaNAno abhAva hovAthI jIvaghAtapariNAmaviziSTa jIvavirAdhanA pratibaMdhaka che arthAt jIvone ghAta karavAno pariNAma che
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-53 jemAM evI jIvirAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka che; paraMtu jIvaghAtapariNAma rahita evI virAdhanA pratibaMdhaka nathI. tethI vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTaabhAva zuddhavizeSaNarUpa prApta thavAthI vizeSyAbhAvaprayukta evA viziSyabhAvanuM zuddhavizeSaNarUpano saMbhava hovAthI jIvaghAtano pariNAma paNa nirjarAno hetu prApta thaze. A padArthanI sUkSma carcA pU. u. zrI yazovijayajI mahArAjAkRta dAnabatrIsInA 31mA zlokamAM karela che, tethI ahIM teno vistAra karAyo nathI. jijJAsue tyAMthI jovuM. 23 pUrvapakSInA mate pratibaMdhakAbhAvarUpe sAdhunI yatanApUrvakanI nadI UtaravAnI kriyAne nirjarAno hetu svIkAravAmAM Ave to jIvaghAtapariNAmane paNa nirjarAnA hetu svIkAravAnI Apatti Ave, mATe teno tarka mArgAnusArI nathI. A ApattinA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke varjanAbhiprAya dvArA virAdhanAmAM vartatuM jIvaghAtapariNAmajanyatva svarUpa ja tyAga thAya che mATe svarUpa vagaranI virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka thaI zakatI nathI. tethI jeone jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya nathI tevI hiMsAmAM jIvaghAtajanyatvapariNAma che tethI te virAdhanAthI nirjarA thatI nathI. AthI ja varjanAbhiprAya vagaranA dharmAnuSThAna karanArA mahAtmAne nirjarAnI prApti thatI nathI ane jeone jIvahiMsAnA varjanano abhiprAya che teonI te hiMsA jIvaghAtapariNAmajanyatva svarUpavALI nahIM hovAthI nirjarA pratye te hiMsA pratibaMdhaka thatI nathI. mATe varjana abhiprAyane kAraNe nirjarA thAya che. A prakAre pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che jIvaghAtapariNAmajanyatva Atmaka virAdhanAnuM svarUpa virAdhanApadanI pravRttinimitta che ? ke virAdhanApadanuM vizeSaNa che ? jo pUrvapakSI kahe ke jIvaghAtapariNAmajanyatva virAdhanApadanI pravRttinimitta che ane te virAdhanApadanI pravRttinimitta yatanApUrvaka sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM nathI, to te nadI UtaravAnI kriyAne virAdhanA kahI zakAya nahIM; kema ke virAdhanApadano pravRttinimitta evo jIvaghAtapariNAma emAM nathI. chatAM te virAdhanAne pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAnuM kA2Na pUrvapakSI kahe to te unmattapralAparUpa che. jo pUrvapakSI kahe ke jIvaghAtapariNAmajanyatva e virAdhanAnuM vizeSaNa che, to pUrvamAM kahelA kathananuM ja punarAvartana thAya che. tethI jIvaghAtapariNAma nirjarAno hetu pUrvapakSInA mate prApta thAya. mATe tenuM kathana mugdha ziSyane ThagavA mATe che. vaLI pUrvapakSI kahe ke je dharmaviziSTa je vastu potAnuM svarUpa choDe che te vastu tyAM upAdhi che. jema japAkusumathI viziSTa sphaTika potAnuM nirmaLa svarUpa choDe che tethI sphaTikamAM japAkusumano raktatvadharma upAdhi che. A niyama pramANe varjanAbhiprAyaviziSTa jIvavirAdhanA saMyamanAzanA hetu evA jIvaghAtapariNAmajayatvano tyAga kare che. tethI e prApta thAya ke upAdhi vagaranI virAdhanA pratibaMdhaka che ane upAdhivALI virAdhanA pratibaMdhaka nathI. varjanAbhiprAyarUpa upAdhivALI virAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAno hetu che tethI e prApta thAya ke varjanAbhiprAyarUpa upAdhivALI virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka nathI ane varjanAbhiprAya vagaranI virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka che. A prakAre pUrvapakSI kahe che tene graMthakArazrI kahe che -
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3 pUrvapakSInuM vacana yukta nathI; kema ke jinavacana anusAra vidhipUrvaka je mahAtmAo nadI Utare che teonA yogathI thatI jIvavirAdhanAmAM jIvaghAtapariNAmajanyatva Atmaka svarUpa ja vidyamAna nathI, jethI varjanAbhiprAya dvArA te svarUpano tyAga karAvI zakAya. jema sphaTikamAM nirmalatA svarUpa vidyamAna che tethI japAkusumanA sAMnidhyathI tenA nirmalatA svarUpano tyAga thAya che tema yatanAparAyaNa sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM varjanAbhiprAyathI jIvaghAtapariNAmajanyatvano tyAga thAya che ema kahI zakAya nahIM; kema ke bhagavAnanI AjJAnusAra saMyamavRddhine anukULa ucita yatanAnA pariNAmathI nadI UtaravAnI kriyAmAM virAdhanA thAya che, tethI te virAdhanA ja sAkSAt nirjarAnuM kAraNa che. ahIM pUrvapakSI kahe ke varjanAbhiprAyanA abhAvathI viziSTa virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka che tema mAnavAmAM koI doSa nathI; paraMtu nirjarA pratye varjanAbhiprAyane pRthaka kAraNarUpe svIkAravAnI AvazyakatA rahetI nathI, tethI lAghava ja che. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A kathana ucita nathI; kema ke varjanAbhiprAya mAtra AjJAbAhya anuSThAnamAM paNa vidyamAna hovAthI varjanAbhiprAyane uttejaka kahI zakAya nahIM, paraMtu AjJAzuddhabhAvane ja uttejaka kahevuM paDe. vaLI, AjJAzuddha bhAva viziSTanirjarAmAtramAM svataMtra kAraNa che, tethI AjJAzuddhabhAvaviziSTa virAdhanA nirjarAno hetu che, tema pUrvapakSI kahe che te ucita nathI. Azaya e che ke varjanAbhiprAyanA abhAvathI viziSTa virAdhanAne nirjarA pratye pratibaMdhaka svIkAravAmAM Ave tyAre varjanAbhiprAya uttejaka bane che ane jIvaghAtapariNAma pratibaMdhaka bane che, tethI jIvaghAtapariNAmaviziSTa virAdhanA nirjarA pratye pratibaMdhaka che. ane te pratibaMdhaka evI virAdhanAmAM je jIvaghAtapariNAma che tenA kAraNe te virAdhanA nirjarA thavA detI nathI. ane te jIvaghAtapariNAmane avarodha karavA mATe uttejakarUpe varjanAbhiprAya pUrvapakSI svIkAre che tethI uttejaka evA varjanAbhiprAyathI viziSTa evI virAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka thaI zakatI nathI, ema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI kahe che - jeo bhagavAnanA vacanAnusAra asaMgabhAva tarapha javA mATe leza paNa yatna karatA nathI tevA jIvo paNa saMyamanA baLathI bhautika sukhanI prAptinA arthI hoya tyAre nadI UtaravA AdinI kriyAmAM varjanAbhiprAyavALA hoya che tethI adhika jIvonI hiMsA na thAya te rIte yatanApUrvaka nadI Utare che. varjanAbhiprAyavALI teonI AvI nadI UtaravAnI kriyAthI nirjarA thatI nathI, tethI varjanAbhiprAyane uttejaka kahI zakAya nahIM, paraMtu AjJAzuddhabhAvane ja uttejaka svIkAravuM paDe; kema ke AjJAzuddhabhAvathI yukta ja virAdhanA nirjarAno hetu che. vaLI paramArthathI to AjJAzuddhabhAva ja sarva anuSThAnomAM svataMtrathI viziSTa nirjarAmAtra pratye kAraNa che; kema ke bhagavAnanI AjJAnusAra jeo je koI anuSThAna seve che te sarva anuSThAna AtmAmAM asaMgabhAvanI ja vRddhi kare che. tethI jeTalo jeTalo asaMgabhAva AtmAmAM pragaTa thAya che teTalI teTalI mokSane anukULa viziSTa nirjarA thAya che. mATe AjJAzuddhabhAvane sarva anuSThAnamAM svataMtra kAraNa svIkAravuM joIe. paraMtu AjJAzuddhabhAva nirjarA pratye uttejaka che tema mAnavuM ucita nathI. jema daMDAbhAvaviziSTa cakrAdi ghaTanA
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa3, 54 25 pratibaMdhaka che ane daMDaviziSTa cakrAdi ghaTanI niSpattinA uttejaka che tevuM kahevAtuM nathI, tema daMDasthAnIya AjJAzuddhabhAvanA abhAvathI viziSTa virAdhanA pratibaMdhaka che ane AjJAzuddhabhAvaviziSTa virAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe kAraNa che tema kahI zakAya nahIM, paraMtu jema daMDa ja cakrabhramaNa dvArA ghaTa pratye kAraNa che tema AjJAzuddhabhAva ja nadI UtaravAnI kriyArUpa virAdhanA dvArA nirjarA pratye kAraNa che. AnAthI zuM phalita thAya che ? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - AjJAzuddhabhAva ja sarvatra saMyamarakSAno hetu che; paraMtu anAbhogamAtra nahIM arthAt pUrvapakSI kahe che ke sAdhune nadI UtaravAmAM jIvo viSayaka anAbhoga che mATe nadI UtaravAnI kriyA duSTa nathI te barAbara nathI; paraMtu sAdhune AjJAzuddhabhAva varte che mATe ja nadI UtaravAnI kriyA aduSTa che. jema sAdhune nadI UtaravAmAM jIvonI hiMsA che tevuM jJAna hovA chatAM bhagavAnanI AjJAnusAra saMyamanI vRddhinA prayojanathI sAdhu nadI Utare che temAM sAdhune doSanI prApti nathI tema kevalI paNa kevalajJAnathI jANe che ke potAnI gamanakriyAthI jIvano vadha thaze topaNa yogya jIvonA upakAra arthe gamana karatA hoya tyAre azakyaparihArarUpa hiMsA thavAthI kevalIne pUrvapakSI kahe che tenI jema ghAtakacittanI prApti nathI. parA avataraNikA - atha tatra jalajIvAnAbhoge vyaktaM dUSaNamAha - avataraNiyArtha: have tyAM=sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM, jalajIvatA anAbhogamAM=jalajIvonI virAdhanA anAbhogathI thAya che e prakAranA svIkAramAM, vyakta dUSaNa Ape cheegraMthakArazrI pUrvapakSIne dUSaNa Ape che - gAthA - jalajIvANAbhogA NaiuttAraMmi jai Na tuha doso / pANevi tassa tA so mUlacchejjo Na hujjAhi / / 54 / / chAyA : jalajIvAnAbhogAnadhuttAre yadi na tava doSaH / pAne'pi tasya tarhi sa mUlacchedyo na bhaved / / 54 / / anvayArtha: v=o, nAnIvA mor=jalajIvonA anAbhogane kAraNe, phakattAmikanadI UtaravAmAM, suda roso na=tane doSa nathI tArA mate sAdhune doSa nathI, tA=to, ta pALovi=tenA pAnamAM paNa =sAdhune
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 Rell sayitta pAe pIvAmai ugl, mUlacchejjo bhUlachedha Sa-bhUmaprAyazyitathI vizu 425 yogya hoSa, hujjAhi-prApta thAya, Na . ||54|| gAthArtha : jo jalajIvonA anAbhogane kAraNe nadI UtaravAmAM tane doSa nathI tArA mate sAdhune doSa nathI, to tenA pAnamAM paNa sAdhune nadInA sacirapANIne pIvAmAM paNa, mUlachedha=mUlaprAyazcitathI vizuddhi karavA yogya, doSa prApta thAya nahIM. pijhA TI : jalajIvANAbhogatti / nadyuttAre jalajIvAnAbhogAd yadi tava na doSaH, tarhi tasya jalasya pAne'pi sa doSo mUlacchedyo mUlaprAyazcittavizodhyo na bhavet, na hi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatpAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivarttanIyatvAbhyupagamAt, tathA cobhayatraiva mithyAduSkRtaprAyazcittazodhyameva pApaM syAt, nanu (na tu) jJAtvA jalapAne'pi mUlacchedyam, tacca zrutaparaMparAviruddhaM, ityAbhogaviSayatApi jalajIvAnAmavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu yatanA'yatanAvizeSAditi yadi ca 'jJAtvA jalapAne na jalajIvAbhogAtprAyazcittavizeSaH, kintu niHzukatvAdi'tyucyate tarhi sthUlatrasAbhogo'pyucchidyeta, tadvadhe'pi niHzukatAvizeSAdeva pAtakavizeSopapatteH, zAstre tvAbhogA'nAbhogAvakarttavyatvajJAnatadabhAvarUpAvevoktau / taduktaM paJcAzakavRttau - 'tatrAbhogo'karttavyamiti jJAnaM anAbhogastvajJAnamiti tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata eva, pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdivirAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate "vinApavAdaM jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet tahasaMyatatvamucchinnasaMkathaM bhaved" ityAdi pareNa tadapAstaM, apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipatrajinakalpikAdInAM nadyuttArAdAvAbhogapUrvajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi 'jatthatthameisUro0' ityAdi pravacaneSu divasatRtIyapauruSyatikrame nadyAdyuttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti, kintu tatraiva tiSThanti' ityAdibhaNanena pratIta eva, so'pyApavAdikazcet, tarhi vihArA''hArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamutthayA jinakalpikAdInAmasaMyatatvaprasaktervajralepatvameva, tasyA yogAvazyambhAvitvasya pravacanAdeva nizcayAda, aGgIkRtaM caitatpareNApi, yaduktaM tena 'yatrAnuSThAne ArambhastajjinaiH pratiSiddhameva ? uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na bhavatyeva ?' iti lumpakIyapakSadvayadUSaNArthaM granthAntare, AdyapakSe sAdhUnAM vihArAhAranIhAranadyuttArapratikramaNapratilekhanopAzrayapramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe saMpanne tavaiva gala
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 290 pAdukA / dvitIye'dhyakSabAdhA, nadyuttArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt, 'jattha jalaM tattha vaNaM' ityAgamavacanAt, pratikramaNapratilekhanAdiSu ca vAyujIvAdInAmArambhasyAgamaprasiddhatvAt, ejanAdikriyAyuktasyArambhAdyavazyaMbhAvAt / yadAgamaH "jAva NaM esajIve eai veyai calai phaMdai" tyAdi yAvat "AraMbhe vaTTa" jJAti / TIkAryaH jalajIvANA hatyAvi / nadI UtaravAmAM jalajIvono anAbhoga hovAthI=sAdhu saMyamanA prayojanathI nadI Utare che tyAre nadInA pANInA jIvonA viSayamAM anAbhoga hovAthI, jo tane doSa nathI=pUrvapakSInA mate sAdhune saMyamavirAdhanArUpa doSa nathI, to te jalanA pAnamAM paNa te=doSa, mUlachegha=mUlaprAyazcittathI vizodhya evo doSa, na thAya. =ije kAraNathI, nadI UtaratA sAdhune jalajIvono anAbhoga che ane tenA pAnamAM=nadInA sacittapANInA pAnamAM, teno Abhoga che= nadInA jIvono Abhoga che e pramANe tArA vaDe kahevuM zakya nathI; kema ke tenA anAbhoganuM= jalajIvonA anAbhoganuM, tArAthI kevalajJAna nivartanIyatvano abhyapagama che. ane te rIte ubhayatra ja=nadI UtaraNanI kriyAmAM ane nadInA sacittapANInA pAnarUpa kriyAmAM ubhayatra ja, mithyAduSkRtaprAyazcitta zodhya ja prApta thAya. paraMtu jANIne jalanA pAnamAM paNa mUlachedya prAyazcitta thAya nahIM ane te=jANIne sacittapANInA pAnamAM mUlachegha prAyazcitta nathI te, zrutaparaMparA viruddha che. ethI Abhoga viSayatA paNa jalajIvonI avazya kahevI joIe. vaLI prAyazcittabheda=nadI UtaravAmAM mithyAduSkRta prAyazcitta che ane sacittapANI pIvAmAM mUlaprAyazcitta che e prakArano prAyazcittabheda, vaLI thatanA-ayatanA vizeSathI che=sAdhu saMyamanA prayojanathI yatanApUrvaka nadI Utare che ane sacittapANIne jANIne paNa ayatanAthI sacittapANI vApare che tene kAraNe prAyazcittabheda che, ema kahevAya che. ane jo jANIne jalapAnamAM jalajIvono Abhoga hovAthI prAyazcittavizeSa nathI, paraMtu niHzakapaNAne kAraNe che e pramANe pUrvapakSI vaDe kahevAya to sthUlatrasano Abhoga paNa uccheda pAme; kema ke tenA vadhamAM paNa niHzUkatAvizeSathI pAtakavizeSanI utpatti che. vaLI zAstramAM AbhogaanAbhoga - akartavyatvajJAna ane tenA abhAva rUpa=akartavyatvajJAnanA abhAva rUpa, kahevAyA che. te=Abhoga-anAbhoganuM svarUpa pUrvamAM kahyuM te, paMcAzakavRttimAM kahevAyuM che "tyAM Abhoga akartavya che e prakAranuM jJAna che. vaLI anAbhoga ajJAna che=akartavya che e prakAranA jJAnano abhAva che." 'kRti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane te=Abhoga-anAbhoga ubhaya, virAdhanAmAM paNa=nadI UtaravAnI ane nadInA sacitta pANInA pAnarUpa ubhaya virAdhanAmAM paNa, saMbhave ja che. ane Abhoga-anAbhoganA bhedathI
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 pRthvIkAya Adi virAdhanAmAM paNa pRthar ja prAyazcitta pratipAdana karAyuM che. ethI A=pUrvapakSI kahe che ke pRthvIkAya Adi jIvonI virAdhanA anAbhogathI ja thAya e artha vagaranuM che. AvA dvArA=pRthvI Adi virAdhanAmAM Avyoga-anAbhoga ubhayanI prApti che ema pUrvamAM kahyuM enA dvArA, "apavAda vagara jANIne jIvaghAtaka jo asaMyata na thAya to asaMyatatva ucchinna saMkathAvALuM thAya." ItyAdi para vaDe je kahevAyuM te apAta che; kema ke apavAda vagara paNa sAmAnya sAdhuone ane apavAdapadanA adhikArI evA utkRSTa cAritravALA pratimApratipanna jinakalpikAdione nadInA uttAra AdimAM AbhogapUrvaka jIvavirAdhanAnuM sAdhitapaNuM che ane jinakalpika Adive paNa nadI uttAra "jyAM sUryAsta thAya ItyAdi pravacanomAM divasanA tRtIya porisInA atikramamAM nadI Adi UtaratA teo=jinalpIo, jalathI pagamAtra paNa bahAra nikSepa karatA nathI. paraMtu tyAM ja rahe che." ItyAdi bhaNanathI ItyAdi kathanathI, pratIta ja che=jitakalpIone nadI UtaravAnI kriyA pratIta ja che. ane te paNa nadI UtaravAnI jitakalpI AdinI kriyA paNa, apavAdika che ema pUrvapakSI kahe to otsargika evI AhAra-vihArAdi kriyAomAM yogathI utpanna thayelI jIvavirAdhanAthI jinakalpI Adi sAdhuone asaMyatatvanI prasaktinuM vrajapipaNuM che; kema ke tenA jIva-virAdhanAnA, yoga sAthe avazyabhAvitvano pravacanathI ja nizcaya che ane para vaDe paNa=pUrvapakSI vaDe paNa, AkajitakalpI AdinA yoga sAthe jIvavirAdhanAnuM avazyabhAvipaNuM che e, aMgIkRta che. je kAraNathI tenA vaDe pUrvapakSI vaDe kahevAyuM che - je anuSThAnamAM AraMbha che te jino vaDe pratiSiddha ja che" athavA "jinaupadiSTakriyAmAM AraMbha thato nathI ja e prakAre lupakIya pakSadvayatA dUSaNa mATe pratyAMtaramAM pUrvapakSI vaDe kahevAyuM che. zuM pUrvapakSI vaDe kahevAyuM che ? te spaSTa kare che - AdyapakSamAM=je anuSThAnamAM AraMbha che te jino vaDe pratiSiddha ja che e pramANe prathama pakSamAM, sAdhuone pravacanaprasiddha evI vihAra, AhAra, vihAra, nadI uttAra, pratikramaNa, pratilekhanA, upAzraya pramArjanAdi kriyAono AraMbha sAthe avinAbhAvipaNAno pratiSedha saMpanna thaye chate tane ja galapAdukA che=luMpakane ja gaLe phAMso che. bIjApakSamAM=jinopadiSTakriyAmAM AraMbha thato nathI e prakAranA bIjA vikalpamAM, adhyakSabAdhA che=pratyakSa bAdhA che; kema ke nadI uttaraNAdimAM cha kAyanA jIvonI paNa virAdhanAno saMbhava che. kema che kAyanA jIvonI virAdhanAno saMbhava che ? ethI graMthakArazrI pUrvapakSI lupAkane kahe che - 'jyAM jala che tyAM vanaspati che e pramANenuM Agamavacana che. ane pratikramaNa, pratilekhanAdimAM vAyu jIvAditA AraMbhanuM Agama prasiddhapaNuM che. kema pratikramaNAdimAM vAyu jIvAdinI virAdhanA thAya che ? temAM hetu kahe che -
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 ejatAdikriyA yuktane=kampanAdi kriyA yuktane, AraMbha Adino avazyabhAva che. je pramANe Agama che - "jyAM sudhI A jIva kampana kare che, vyakta thAya che, cAle che, spaMdana kare che" ItyAditathI mAMDIne) "AraMbhamAM varte che" ItyAdi. bhAvArtha : graMthakArazrI pUrvapakSIne kahe che ke sAdhunI nadI uttaraNanI kriyAmAM jalajIvono anAbhoga hovAthI sAdhune doSa nathI. e prakAranI pUrvapakSInI mati hoya to koI sAdhu sacitta jalanuM pAna kare tyAM paNa te doSa mUla prAyazcittathI vizodhya thAya nahIM. Azaya e che ke pUrvapakSInA matAnusAra kevalInA yogathI hiMsA svIkAravAmAM Ave to kevalIne kevalajJAnamAM te jIvo spaSTa dekhAya che chatAM kevalI te prakAranI pravRtti kare to kevalIne ghAtakacittanI prApti thAya. kevalInA yogathI hiMsA nathI te sthApana karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke nadI uttaraNanI kriyAmAM sAdhune pANInA jIvono anAbhoga che, mATe ghAtakacittanI prApti nathI. tene graMthakArazrI kahe che - pANInA jIvomAM ceSTA na hovAthI nadI UtaravAmAM sAdhune jIvo viSayaka anAbhoga che tema jo pUrvapakSI kahe to koI sAdhu sacittapANI vApare tyAM paNa jalajIvono anAbhoga hovAthI sAdhune mUla prAyazcittathI vizodhya doSanI prApti thavI joIe nahIM; ane tema svIkAravAthI zAstramAM koI sAdhu sacittapANInuM pAna kare to mUlaprAyazcittanI prApti svIkArI che, te saMgata thAya nahIM. vaLI, nadI UtaravAmAM jalajIvono anAbhoga che ane sacitta jalanA pAnamAM jalajIvono Abhoga che tema pUrvapakSI kahI zake nahIM, kema ke pUrvapakSInA matAnusAra jemAM spaMdananI kriyA nathI evA jalanA jIvomAM anAbhoganuM nivartana kevalajJAnathI ja thaI zake, mATe sacittajalapAnamAM paNa sAdhune anAbhoga che tema pUrvapakSIe svIkAravuM paDe. tethI jema nadI UtaryA pachI sAdhune IryApratikramaNarUpa mithyAduSkRtaprAyazcittathI te pApa zodhya che tema sacitta jalanuM pAna karavAthI paNa thatuM pApa mithyAduSkRta prAyazcittathI zodhya ja prApta thavuM joIe. vaLI graMthakArazrI kahe che ke jANIne sacitta jalapAnamAM mUlachedya prAyazcitta nathI ema pUrvapakSI kahI zake nahIM; kema ke te kathana zrutaparaMparAthI aviruddha che jANIne sacitta jalapAna karanAra sAdhune mUlachedya prAyazcittanI prApti che e prakAre zrutaparaMparAthI siddha che. ethI pANInA jIvomAM Abhoga viSayatA paNa pUrvapakSIe avazya svIkAravI joIe. tethI e prApta thAya ke pANInA jIvomAM AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM sAdhune nadI UtaravAmAM ghAtakacittanI prApti nathI tema kevalInA yogathI paNa azakyaparihArarU5 hiMsA AbhogapUrvaka hovA chatAM paNa ghAtakacittanI prApti nathI. ahIM pUrvapakSIne prazna thAya ke sAdhunI nadI UtaravAnI kriyAmAM paNa AbhogapUrvakanI hiMsA che ane sacitta pANInA pAnamAM paNa AbhogapUrvakanI hiMsA che, to pachI prAyazcittano bheda kema prApta thAya che ? tethI graMthakArazrI kahe che -
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 sAdhu saMyamavRddhinA prayojanathI yatanApUrvaka nadI Utare che tethI nadI UtaravAmAM je koI skhalanA thaI hoya te pApanI zuddhi mithyAduSkRta nAmanA prAyazcittathI thAya che ane pANImAM jIvo che tevuM jANIne paNa pANI pIvAnA artha evA sAdhu saMyamanA prayojana viSayaka yatanA nahIM hovAne kAraNe prathama mahAvratanI virAdhanA karanAra hovAthI mUla prAyazcittanI prApti thAya che. 300 ahIM pUrvapakSI kahe ke A pANI sacitta che ema jANIne koI sAdhu jalapAna kare tyAM paNa jalajIvono Abhoga hovAne kA2Ne mUlachedya prAyazcitta nathI; paraMtu niHzUkatA hovAne kAraNe mUlachegha prAyazcitta che. tene graMthakArazrI kahe che - to sthUlatrasanI hiMsAmAM AbhogathI prAyazcitta nathI tema svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke tenA vadhamAM paNa niHzUkatAvizeSathI ja pAtaka-vizeSanI prApti che. Azaya e che ke pUrvapakSInA matAnusAra sAdhu sacittapANI jANIne vApare temAM pANInA jIvo sAkSAt dekhAtA nathI; chatAM sAdhune mUlaprAyazcittanI prApti che te sacittapANI pItI vakhate sAdhumAM niHzUkatAno pariNAma che tene kAraNe che, ema pUrvapakSI kahe to sthUlatrasa jIvonI koI sAdhu virAdhanA kare te sthAnamAM paNa niHzUkatAvizeSane kAraNe ja pApavizeSanI prApti che tema pUrvapakSIne mAnavuM joIe; paraMtu Abhogane kAraNe pApavizeSa prApta thAya che, tema svIkAravAnI AvazyakatA rahe nahIM. vaLI zAstramAM akartavyatvanuM jJAna Abhoga ane akartavyatvanA jJAnano abhAva anAbhoga kahevAyo che. tethI e prApta thAya ke je sAdhune akartavyatvanuM jJAna che chatAM te pravRtti kare che te sAdhunI AbhogapUrvakanI pApapravRtti che. tethI sAdhune sacittapANInuM pAna karAya nahIM e prakAre akartavyatvanuM jJAna hovA chatAM jo sAdhu sacittapANInuM pAna kare to te AbhogapUrvakanI pApapravRtti che. je sAdhune A sacittapANI che mATe pivAya nahIM evA akartavyatvanuM jJAna nathI, teo sacittapANI pIve to anAbhogapUrvakanI pravRtti che tema prApta thAya; paraMtu sAdhune to avazya sacittapANI pIvAmAM akartavyatvanuM jJAna hovAthI AbhogapUrvakanI sacittapANI pAnanI pravRtti che, mATe mUlaprAyazcittanI prApti che. nadI UtaravAmAM paNa sAdhune niSkAraNa nadI UtaravI joIe nahIM tevA akartavyatvanuM jJAna che; topaNa saMyamanI vRddhinA prayojanathI sAdhu nadI Utare che tyAre jalajIvonI virAdhanAmAM sAdhune akartavyatvanuM jJAna hovAthI sAdhunA nadI UtaraNamAM AbhogapUrvakanI virAdhanA che; chatAM jema sAdhu nadI UtaratI vakhate AbhogapUrvakanI jIvavirAdhanA kare che, topaNa dayALu sAdhunA cittamAM ghAtakapariNAma nathI; paraMtu jinavacanAnusAra ucita pravRtti karavAno adhyavasAya che tema kevalInA yogathI AbhogapUrvakanI jIvahiMsA thAya che tyAM kevalIne ghAtakacittanI prApti nathI; paraMtu sAmAyikano pariNAma ucita pravRtti karAvanAra che tethI sAmAyikanA pariNAmathI ja ucita pravRttirUpe gamanAdi kriyA kevalI kare che. vaLI akartavyatvanuM jJAna Abhoga che ane akartavyatvanuM ajJAna anAbhoga che ane tevI virAdhanA pRthvIkAya AdimAM paNa saMbhave che ane trasAdimAM paNa saMbhave che. AthI ja koI sAdhu upayukta thaIne
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 301 gamanAdi karatA hoya te kALe paNa sUkSma pRthvIkAya Adi jIvo che tevuM jJAna na thAya ke indriyagocara na thAya tyAre anAbhogathI pRthvIkAya AdinI virAdhanA thAya che, jyAre sAdhu nadI Utare che tyAre tene spaSTa jJAna che ke nadInA jIvonI virAdhanA thaze tethI AbhogapUrvakanI virAdhanA che. vaLI koI sAdhu yatanApUrvaka gamana karatA hoya te vakhate koI sUkSmatrasa jIva indriyagocara na thAya to anAbhogathI teonI hiMsA thAya che ane kyAreka spaSTa jANatA hoya ke jIvAkula bhUmi che, paraMtu teno parivAra azakya hoya to sAdhuthI AbhogapUrvakanI paNa trasAdinI hiMsA thAya che. AthI ja zAsanarakSArthe AbhogapUrvaka viSNukumAra munie namucino vadha karyo. vaLI, pRthvIkAya Adi jIvonA vadhamAM paNa AbhogapUrvakano vadha karAyo hoya ke anAbhogapUrvakano vadha karAyo hoya tyAre tenI virAdhanAmAM pRthagu prAyazcitta zAstramAM kaheluM che. tethI sAdhune nadI UtaravAmAM jalanA jIvono anAbhoga che Abhoga nathI ema je pUrvapakSI kahe che te artha vagaranuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke apavAda vagara jANIne jIvaghAta karanAra jo asaMyata na thAya to jagatamAM asaMtapaNAnuM kathana ja uccheda pAme. A prakAre kahIne pUrvapakSI e sthApana kare che ke apavAdanA prayojanathI mahAtmAe jANIne namucine mArelo e sivAya jANIne koI jIvaghAta kare arthAt mArI pravRttithI koI jIvaghAta thaze ema jANavA chatAM te pravRtti kare to tene asaMyata ja kahevo paDe; kema ke jo tema na svIkAravAmAM Ave to badhA hiMsakane paNa saMyata kahevAno prasaMga Ave. Ama kahIne pUrvapakSI ema kahe che ke kevalIne apavAdanuM koI prayojana nathI ane potAnA gamanathI jIvavadha che ema jANIne jIvavadha thAya e prakAre kevalI gamanAdi kare to kevalIne asaMyata svIkAravAnI Apatti Ave. A prakAranuM pUrvapakSInuM kathana pUrvanA kathanathI apAsta che; kema ke apavAda vagara paNa sAmAnya sAdhuo nadI Adi Utare che tyAre AbhogapUrvakanI virAdhanA kare che ane apavAdanA anadhikArI utkRSTa cAritravALA pratimAne dhAraNa karanArA ane jinakalpI Adi nadI Utare che tyAre AbhogapUrvakanI jIvavirAdhanAnI prApti che. Azaya e che ke sAdhu jJAna AdinI vRddhi arthe nadI Utare tyAre apavAdika nadI UtaravAnI pravRtti che athavA koI upadrava AdinA prayojana vakhate nadI Utare tyAre apavAdathI nadI Utare che; paraMtu tenuM koI prayojana na hovA chatAM ucita kSetramAM javAthI yogya jIvone upakAra thAya che ane nadI UtaravA sivAya gamanano mArga nathI tyAre apavAda vagara paNa sAmAnya sAdhuo nadI Utare che tyAre AbhogapUrvakanI nadInA jIvonI virAdhanA che; chatAM jinavacanAnusAra saMyamavRddhinA prayojanathI ane yogyajIvonA upakAranA prayojanathI sAdhu nadI Utare tyAre AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM sAdhune doSanI prApti nathI. vaLI jinakalpI Adi apavAdapadanA adhikArI na hovA chatAM nadI Utare che tyAre teonA nadI UtaravAnA kALamAM AbhogapUrvakanI jIvavirAdhanA thAya che; Ama chatAM sarvajJanA vacanAnusAra ucita pravRtti karanArA hovAthI jema teone ghAtakacittanI prApti nathI tema kevalIne paNa temanA yogathI thatI hiMsAmAM ghAtakacittanI prApti nathI.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 vaLI jinakalpIone paNa nadI uttaraNa che, te batAvavA kahe che - jyAM sUryano asta thAya...' ityAdi kahenArA pravacananA vacanamAM divasanA trIjA prahorano atikrama thaye chate nadIne UtaratA jinakalpIo jalathI pagamAtrano paNa bahAra nikSepa karatA nathI; paraMtu tyAM ja rahe che.. ityAdi kathana dvArA jinakalpIone nadI uttaraNanI pravRtti che. AnAthI e prApta thAya ke jinakalpIo paNa nadI UtarIne te kSetramAM jAya ane jinakalpInA darzanathI ghaNA yogya jIvone saMveganI prApti Adi thavAnI hoya to jinakalpI nadI UtarIne paNa jatA hoya ane trIjA praharano atikrama thAya to jinakalpanI maryAdAnusAra tyAM ja kAyotsargamAM sthira thAya che; paraMtu nadI UtarIne bahAra javA mATe yatna karatA nathI. tethI jinakalpIne paNa nadI UtaravAno prasaMga zAstra prasiddha che. jinakalpI apavAdapadanA anadhikArI che. tethI phalita thAya che ke apavAda vagara paNa jIvo che ema jANIne jinakalpInI pravRttithI jIvaghAta thato hovA chatAM jinavacanathI niyaMtrita svabhUmikAne anurUpa ucita yatna karanArA jinakalpI hovAthI saMyata ja che, asaMyata nathI. tema kevalI paNa apavAda vagara jANIne gamanAdi kare ane temanA yogathI jIvono vadha thAya topaNa teone asaMyamanI prApti nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke jinakalpI nadI Utare che te pravRtti athavA susAdhu paNa nadI Utare che te pravRtti apavAdika ja che. jema zarIrAdi balanA abhAvane kAraNe sevAtA apavAdanA anadhikArI evA vIra bhagavAne tApasonI aprItinA parivAra arthe cAturmAsamAM apavAdathI vihAra karyo tema jinakalpI paNa koIka lAbhanA prayojanathI nadI Utare ke susAdhu paNa koIka lAbhanA prayojanathI nadI Utare te apavAdika ja che, to graMthakArazrI kahe che - AhAra, vihAra Adi autsargika kriyAomAM kAyayoganA vyApArathI utpanna thayelI jIvavirAdhanAno jinakalpIone paNa saMbhava hovA chatAM jinakalpI AhAra, vihAra Adi kriyAo kare che, tethI pUrvapakSanA mate teone asaMyata mAnavAno prasaMga Ave. mATe autsargika pravRttiomAM jema jinakalpIone A jIvavirAdhanA che tema jANyA pachI paNa azakyaparihArarUpe jIvahiMsA thAya che e pramANe pUrvapakSIe paNa avazya svIkAravuM paDe tema kevalInA yogathI paNa azakyaparihArarUpe jIvahiMsA thAya che ema pUrvapakSIe avazya svIkAravuM joIe; ane jo pUrvapakSI tema svIkAre to jema jinakalpI asaMyata nathI tema kevalI paNa asaMyata nathI ema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. vaLI jinakalpI Adine kAyayoganI sAthe avinAbhAvI jIvavirAdhanA che tema pravacanathI nizcita thAya che ane kevalInA kAyayogathI hiMsA nahIM svIkAranAra pUrvapakSI dvArA paNa A svIkAra karAyeluM che. kyAM svIkAra karAyeluM che ? ethI kahe che - laMpAkanA be pakSanA dUSaNa mATe pUrvapakSIe laMpAkanA matane sAme rAkhIne kahyuM ke je anuSThAnamAM AraMbha che te anuSThAnano bhagavAna vaDe pratiSedha karAyo che athavA bhagavAne kahelI kriyAomAM AraMbha saMbhavato nathI A prakAre lupAka kahe te ucita nathI arthAt "sthAnakavAsI kahe ke je anuSThAnamAM AraMbha che te
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 anuSThAnano bhagavAne niSedha karyo che. mATe jinapratimA AdinI puSya AdithI thatI pUjAno bhagavAne niSedha karyo che ane jinAlaya nirmANano bhagavAne niSedha karyo che. tenuM nirAkaraNa karatAM pUrvapakSI kahe che - sAdhu vihAra kare che, AhAra vApare che, nihAra kare che, nadI Utare che, pratikramaNa kare che, pratilekhanA kare che, upAzrayanuM pramArjana kare che, te sarva kriyAmAM AraMbhano avinAbhAva che. tethI jo AraMbha hovAne kAraNe jinAlayanirmANa pratiSiddha hoya to sAdhune A sarva kriyAno paNa pratiSedha prApta thAya. ahIM laMpAka kahe ke bhagavAne kahelI kriyAmAM AraMbhano saMbhava nathI, tene pUrvapakSI kahe che - tema svIkAravAmAM pratyakSa bAdha che; kema ke nadI UtaravAmAM cha kAyanI virAdhanAno saMbhava che; kema ke jyAM jala hoya che tyAM vanaspati hoya che, e pramANe AgamanuM vacana che. vaLI pratikramaNa-paDilehaNa Adi kriyAomAM vAyukAya Adi jIvono AraMbha Agamasiddha che. vaLI kAya AdinI ceSTAnI kriyAmAM AraMbha Adino avazyabhAva che. A prakAre kahIne pUrvapakSI lupAkanA matanuM nirAkaraNa kare che tenAthI siddha thAya che ke jinakalpI AdinI AhAra-vihAra AdinI kriyAthI paNa AbhogapUrvakanI hiMsA thAya che e kathana pUrvapakSIne saMmata che. tethI tenA vacanAnusAra ja apavAdapadanA anadhikArI jinakalpIone jIvo jANIne virAdhanAnI pravRtti che, chatAM saMyamanA pariNAmathI AhAra AdinI pravRtti karatA hovAthI asaMyamanA pariNAmanI prApti nathI tema kevalIne paNa AbhogapUrvakanI hiMsAnI prApti hovA chatAM asaMyamanI prApti nathI ema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe, e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. TIkA - kiJca - apavAde AbhogapUrvikAyAmapi jIvavirAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yattvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyAgAbhAvaH, sadgatirvA kAraNaM? dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhatvameva tatra kAraNaM vAcyaM, ityazakyaparihArajIvavirAdhanAyAmapyAzayazuddhatvAdeva doSAbhAvo'stu kimanAbhogaprapaJcena? ata eva jIvaghane'pi loke dravyahiMsAyA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM ratAvivAnaikAntikakAraNatvAt jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddheraduSTatvaM vizeSAvazyake upapAditaM natvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH - "evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNaMti Na ya taM jaobhihiyaM / satthovahayamajIvaM Na ya jIvaghaNaMti to hiMsA / / 1762 / / nanvevaM sati lokasyAtIvapRthivyAdijIvaghanatvAdahiMsA'bhAvaH, saMyatairapyahiMsAvratamitthaM nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetanna, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH zastropahataM pRthivyAdikamajIvaM bhavati tadajIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH na ca 'jIvaghano lokaH' ityetAvanmAtreNaiva hiMsA saMbhavatIti / / 1762 / / Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH saMbhavI, jIvAMzca ghnan kathaM hiMsako na syAd ? ityAha -
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 Na ya ghAyautti hiMso NAghAyaMtotti NicchiyamahiMso / Na viralajIvamahiMso Na ya jIvaghaNaMti to hiMso / / 1763 / / ahaNato vi hu hiMso duTThattaNao mao ahimarovva / bAhiMto Na vi hiMso suddhattaNao jahA vijjo 1764 / / na hi ghAtaka ityetAvatA hiMsraH, na cA'ghnannapi nizcayanayamatenAhiMsraH, nA'pi viralajIvaM ityetAvanmAtreNAhiMsraH, na cApi jIvaghanaM ityetAvatA ca hiMsra iti / kiM tarhi? abhimaro gajAdighAtakaH sa iva duSTAdhyavasAyo'janapi hiMsro mataH bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vaidya iti / / 1763-1764 / / jannapyahiMsro'ghnannapi ca hiMsra uktaH, sa iha kathaMbhUto grAhyaH? ityAha - paMcasamio tigutto nANI avihiMsao Na vivarIo / hou va saMpattI se mA vA jIvovaroheNaM / / 1765 / / paJcabhiH samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpatadrakSAkriyAbhijJaH sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatprayatazca kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH etadviparItalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAyaM, azubhapariNAmatvAd, bhAva(bAhya)jIvahiMsAyAstu jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena, saMpattirbhavatu mA bhUdvA, se tasya sAdhvAdeH hiMsakatve tasya anaikAntikatvAditi / / 1765 / / kutastasyA anaikAntikatvaM? ityAha - asuho jo pariNAmo sA hiMsA so u bAhiraNimittaM / kovi avekkhejja Na vA jamhA NegaMtiyaM bajhaM / / 1766 / / yasmAdiha nizcayanayato yo'zubhapariNAmaH sa eva hiMsetyAkhyAyate sa ca bAhyaM sattvAtipAtakriyAlakSaNaM nimittaM ko'pyapekSate, ko'pi punastannirapekSo'pi bhavet, yathA tandulamatsyAdInAm, yasmAdanaikAntikameva bAhyanimittaM, tatsadbhAvepyahiMsakatvAt, tadabhAve'pi ca hiMsakatvAditi / / 1766 / / nanvevaM tarhi bAhyo jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati? ucyate - kazcid bhavati, kazcittu na, kathaM? ityAha - asuhapariNAmaheU jIvAbAhotti to mayaM hiMsA / jassa u Na so NimittaM saMto vi Na tassa sA hiMsA / / 1767 / / tatastasmAd yo jIvAbAdho'zubhapariNAmasya heturathavA'zubhapariNAmo hetuH kAraNaM yasyAsAvazubhapariNAmaheturjIvAbAdho-jIvaghAtaH, sa eva hiMseti mataM tIrthakaragaNadharANAm, yasya tu jIvAbAdhasya so'zubhapariNAmo na nimittaM, sa jIvAbAdhaH sannapi tasya sAdhorna hiMseti / / 1767 / /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 amumevArthaM dRSTAntena draDhayannAha - saddAdao raiphalA Na vIyamohassa bhAvasuddhIo / jaha taha jIvAbAho Na suddhamaNasovi hiMsAe / / 1768 / / yatheha vItarAgadveSamohasya bhagavata iSTA zabdarUpAdayo bhAvavizuddhito na kadAcidratiphalA=ratijanakAH, saMpadyante, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na viSayAbhilASaH saMjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH sattvopaghAto'pi na hiMsAya saMpadyate, tato'zubhapariNAmajanakatve bAhyaM nimittamanaikAntikameva / / 1768 / / " iti / / yadi cAzakyaparihAravirAdhanA''bhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tadautsargikavihArAdikriyAparityAga eva syAt, tatrApi yogajanyavirAdhanAnizcayAd, na ca pramANAntareNa nizcite'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktameva, na cedevaM tadA niraMtarajIvAkulabhUmiM nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA vaktavyA syAt, tathA ca lokazAstravirodhaH / kiJcaivamabrahmasevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anAbhogapUrvakatve sAdhoH prathamamahAvratabhaGgo na syAt, syAcca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyavirAdhanAnAmiti na kiJcidetat / / 54 / / / ToDArtha: kiJca ..... kiJcidetat / / 4jI apavA hota te mAlogapUrvI 5 (r)virAdhanAmA samyaktatAza AdinuM dUSaNa tArA vaDe kahevAtuM nathI tyAM zuM marAtA jIvonA prANatyAgano abhAva kAraNa che? athavA sadgati kAraNa che?=maranArA jIvone sadgatinI prApti che e kAraNa che? A prakAre prazna karIne graMthakArazrI kahe che - banne paNa AgamabAdhita che sAdhuthI thatI apavAdamAM AbhogathI thatI hiMsAmAM jIvonA prANatyAgano abhAva athavA maranArA jIvone sadgatinI prApti e bane paNa AgamabAdhita che, ethI AzayazuddhapaNuM ja=apavAdathI AbhogapUrvakanI thatI sAdhunI jIvavirAdhanAmAM sAdhunA AzayanuM zuddhapaNuM ja, tyAM kAraNa kahevuM joIe=samyaktatAza Adi dUSaNa prApta thatuM nathI e kathanamAM pUrvapakSIe kAraNa kahevuM joIe. ethI azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanAmAM paNa sAdhu AhAra-vihAra Adi pravRttio kare che temAM je azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanA thAya che temAM paNa, sAdhunA AzayanuM zuddhapaNuM hovAthI ja doSano abhAva ho, paraMtu anAbhoganA prapaMcathI zuM ?~sAdhune te jIvo viSayaka anAbhoga che mATe doSa nathI e prakAranA pUrvapakSInA kathananuM koI prayojana nathI. AthI ja=sAdhuthI thatI jIvavirAdhanAmAM sAdhuno Azaya zuddha hovAthI ja doSano abhAva che AthI ja, ratimAM zabdAdinuM jema zabdAdi ratimAM anekAMtika
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 kAraNa che tema, jIvaghata evA paNa lokamAM bhAvahiMsAmAM dravyahiMsAnuM anekAMtika kAraNa paNuM hovAthI jIvarakSA viSayaka prayatna vaDe ja sAdhutA aMtaratatvanI zuddhinuM aduSTapaNuM vizeSAvazyakabhASyamAM upapAdana karAyeluM che paraMtu anAbhogathI ja upapAdana karAyeluM nathI. ane te pramANe sAdhunA jIvarakSAnA prayatnane kAraNe ja cittanI zuddhi che ema pUrvamAM kahyuM te pramANe, teno graMtha che= vizeSAvazyakabhASyano pATha che - "A rIte ahiMsAno abhAva che. jIvaghana che ethIkaloka jIvathI ghana che ethI, ahiMsAno abhAva che ema avaya che ane te nathI=pUrvapakSIe pUrvamAM kahyuM te nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - zastro pahita ajIva che (tethI sAdhunA saMyamano nirvAha thAya che.) to te kAraNathI, jIvaghana che ethI hisA nathI=sAdhunA yogathI hiMsA nathI. II176rA. A rIte hote chate lokanuM pRthvIkAya Adi jIvothI atizaya ghanapaNuM hovAne kAraNe ahiMsAno abhAva che=saMyata evA sAdhuo vaDe paNa A rIte ahiMsAvrata nirvAha karavA mATe azakya che. e prakArano bhAva che zaMkA karanArano bhAva che. te A nathI=pUrvapakSI zaMkA kare che e nathI, je kAraNathI amArA vaDe anaMtara ja kahevAyuM che ke zastro pahata pRthvIkAya Adi ajIva thAya che ane tenA ajIvapaNAmAM akRta, akArita AdinA paribhogathI sAdhunA saMyamano nirvAha che ja ane 'jIvaghana loka che teTalAmAtrathI ja hiMsA saMbhavatI nathI. II176rA AhathI zaMkA kare che - jIvAkula loka hote chate avazya ja jIvaghAta saMbhave che ane jIvonI hiMsA karato sAdhu kevI rIte hiMsaka na thAya ? ethI kahe che - ane nizcayanayanA mate ghAtaka che ethI hiMsaka nathI, aghAtaka che ethI ahiMsaka nathI, te kAraNathI viralajIva= ochA jIvo, che ethI ahiMsaka nathI ane jIvaghanaghaNA jIvo, che ethI hiMsaka nathI. ll176all duSTAzayane kAraNe nahIM haNato paNa hiMsaka kahevAyo che, abhimaranI jema=gajAdighAtakanI jema, bAdhA karato zuddhapariNAmavALo paNa hiMsaka nathI je pramANe vaidya. 1764 ghAtaka che=jIvano ghAtaka che, eTalA mAtrathI hiMsaka nathI ane nizcayanayanA matathI hisA nahIM karato paNa ahiMsaka nathI. vaLI viralajIva cheHlokamAM koIka koIka sthAne jIvo che, eTalAmAtrathI ahiMsaka nathI=lokamAM pravRtti karanAra ahiMsaka nathI. vaLI jIvaghana cheHloka jIvothI ghana che, eTalA mAtrathI hiMsaka nathI yatanAparAyaNa sAdhu hiMsaka nathI. to zuM che ? tethI kahe che - abhimara=gajAdighAtaka, tenI jema duSTa adhyavasAyavALo nahIM nAza karato paNa hiMsaka kahevAyo che. ane bAdhyamAna paNa zuddhapariNAmavALokajIvone bAdhA karanAro paNa zuddhapariNAmavALo sAdhu hiMsaka nathI je pramANe vaidya. 1763-1764 haNato paNa ahiMsaka ane nahIM haNato paNa hiMsaka kahevAyo te ahIM kevA prakArano grAhya che ? ethI kahe che - pAMca samitivALo, traNaguptivALo jJAnI ahiMsaka che viparIta nahIM AnAthI viparIta ahiMsaka nathI. tene sAdhu Adine, jIvanA uparodhathI saMpatti thAo=hiMsAnI prApti thAo. athavA na thAo. 17pAA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 pAMca samitithI samita ane traNaguptithI gupta evA jJAnI=jIvasvarUpa ane tadrakSAnI kriyAne jANanArA ane sarvathA jIvarakSAnA pariNAmathI pariNata ane tad prayatnavALA=jIvarakSAnA prayatnavALA, evA jJAnI koI paNa rIte hiMsA karatA ahiMsaka manAyA che. AnAthI viparIta lakSaNavALA=samiti AdithI rahita evA, ahiMsaka nathI, paraMtu hiMsaka ja A che; kema ke azubha pariNAmapaNuM che. vaLI bAhya jIvahiMsAnuM jIvanA uparodhathI kITaka Adi jIvanA upaghAtathI saMpatti prApti thAo athavA na thAo; kema ke te sAdhunA hiMsakapaNAmAM tenuM anekAMtikapaNuM che=bAhya hisAthI hiMsakapaNAnuM anekAMtikapaNuM che. 176pA kema tenuM anekAMtikapaNuM che kema bAhyahiMsAnuM anekAMtikapaNuM che? ethI kahe che - "je azubha pariNAma che te hiMsA che. te=azubha pariNAma, bAhmanimittanI apekSA rAkhe che. athavA koIka azubhapariNAma apekSA rAkhatuM nathI=bAhyanimittanI apekSA rAkhatuM nathI. je kAraNathI bAhyanimitta anaikAMtika che." 1766 je kAraNathI ahIM=hiMsAnA viSayamAM, nizcayanayathI je azubha pariNAma che te ja hiMsA te pramANe kahevAya che. ane te azubha pariNAma, koIpaNa bAhya sattva atipAtanI kriyArUpa nimittanI apekSA rAkhe che. koIka vaLI tenA nirapekSa paNa hoya che=bAhya jIvAdinA atipAtanI kriyAnA nimitta nirapekSa paNa hoya che, je pramANe taMdulamasyAdi jIvone, je kAraNathI anekAMtika ja bAhyanimitta che; kema ke tenA sadbhAvamAM paNa=bAghahiMsAnA sadbhAvamAM paNa, ahiMsakapaNuM che ane tenA abhAvamAM paNa bAhahiMsAnA abhAvamAM paNa, hiMsakapaNuM che. 1766. A rIte to bAhya jIvaghAta zuM sarvathA ja hiMsA nathI ? teno uttara Ape che - koIka thAya che, koIka thatI nathI. kevI rIte koIka bAhyajIvaghAta hiMsA thato nathI ? ethI kahe che - "te kAraNathI azubha pariNAma hetu jIvaAbAdhA che e hiMsA manAI che. hovA chatAM paNa=jIva AbAdhA hovA chatAM paNa jene vaLI te azubha pariNAma, nimitta nathI. tene te sAdhune, te hiMsA nathI. ll1767nA te kAraNathI je jIvaAbAdhA azubha pariNAmano hetu che athavA azubha pariNAma hetu che=kAraNa che jene evo azubha pariNAma hatu, jIvaAbAdhA=jIvaghAta, te ja hiMsA e pramANe tIrthakara, gaNadharone saMmata che. vaLI jIvaAbAdhAvALAne te azubha pariNAma nimitta nathI. vidyamAna paNa te jIvaAbAdhA tenI sAdhunI hiMsA nathI. 1767nA A ja arthane zubhapariNAmavALA sAdhuthI thatI jIvaAbAdhA hisA nathI e ja arthane, dagaMtathI daDha kare che - je pramANe vItamohavALAne bhAvazuddhine kAraNe zabdAdi viSayo ratiphalavALA nathI te pramANe zuddhamanavALAne paNa jIvaAbAdhA hiMsA mATe nathI. II1768 je pramANe ahIM=saMsAramAM, vItarAga-dveSa-mohavALA bhagavAnane ISTa evA zabda-rapAdi bhAvavizuddhine kAraNe kyAreya ratiphalavALA=ratinA janaka, thatA nathI. athavA je pramANe ahIM=saMsAramAM, rUpavALI paNa mAtAmAM zuddha AtmAne viSayano abhilASa thato nathI te pramANe zuddhapariNAmavALA=yatanAvALA, sAdhune satvano upaghAta paNa hiMsA mATe thato nathI. tethI azubha pariNAmajanakapaNAmAM bAghanimitta anekAMtika ja che. ll1768 ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-54 ane jo azakyaparihAravALI virAdhanAno Abhoga sAdhunA sakhyatvanI kSatine karanAra thAya to otsagika vihAra AdinI kriyAno parityAga ja thAya; kema ke tyAM paNa sAdhunI utsargathI vihAra AdinI kriyAmAM paNa, yogajavya virAdhanAno nizcaya che. ane pramANamAMtarathI nizcita hote chate paNa sAdhunI vihArAdinI kriyAmAM AgamanA vacanarUpa pramANAttarathI bAhyavirAdhanA nizcita hote chate paNa, svaadarzanamAtrathI=vAyukAya Adi jIvomAM potAne ceSTAnA adarzanamAtrathI, anAbhoga kahevA mATe zakya nathI, e pramANe kahevAyuM ja che=graMthakArazrI vaDe kahevAyuM ja che - A rIte ta svIkAravAmAM Ave to niraMtarajIvAkula bhUmino nirNaya karIne paNa rAtrimAM tyAM ja svecchAthI gamanamAM jIva apratyakSapaNuM hovAne kAraNe tyAM=rAtrimAM jIvAkula bhUminA gamatamAM, te jIvonI virAdhanA anAbhogathI thanArI vaktavya thAya. ane te rIte A bhUmi jIvAkula che tevo nirNaya hovA chatAM rAtrimAM tyAM javArA sAdhuthI thatI virAdhanA anAbhogathI che e prakAre, kahevAmAM loka ane zAstrano virodha che. vaLI A rIte abrahmanI sevAmAM paNa kevalInA vacanathI nizcIyamAna paNa trasavirAdhanAnuM anAbhogapUrvakapaNuM hote chate sAdhunA prathama mahAvratano bhaMga na thAya. ane prakRSTa avadhijJAnavALA sAdhunI pratyakSa yogajanya virAdhanAmAM prathama mahAvratabhaMga thAya. ethI A pUrvapakSInuM kathana akiMcitkara che. ii54nA bhAvArtha : pUrvapakSI kevalInA yogathI azakyaparihArarUpa hiMsA nathI tema sthApana karavA arthe kahe che ke kevalIne kevalajJAnathI jIvono spaSTa bodha che; chatAM temanA yogathI jIvono ghAta thAya to apavAdapada nahIM hovAne kAraNe teonI hiMsAthI teone samyaktanAza AdinI prApti che. vaLI sAdhu apavAdathI AbhogapUrvaka paNa jIvavirAdhanA kare tyAre samyakvanAza Adi dUSaNanI prApti nathI. AthI ja sumaMgalasAdhue apavAdathI susAdhunA rakSaNArthe siMhane tamAco mArela tyAre samyaktano nAza ke aviratinI prApti thaI nahIM. tyAM graMthakArazrI kahe che - apavAdamAM AbhogapUrvakanI hiMsAmAM susAdhune samyaktanAza AdinuM dUSaNa nathI ema tArA vaDe je kahevAya che tenuM kAraNa zuM ? jo pUrvapakSI kahe ke (1) maranArA jIvono prANanA tyAgano abhAva che athavA (2) maranArA jIvone sadgatinI prApti che; to e banne kathana AgamabAdhita che. mATe susAdhuthI apavAdika jIvavirAdhanA thAya che tyAM saMyamavRddhino zuddha Azaya ja kAraNa che e rIte kevalIthI thatI azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanAmAM paNa kevalIno zuddha Azaya hovAne kAraNe doSano abhAva che ane susAdhu nadI Utare che tyAM paNa azakyaparihArarUpa jIvavirAdhanAmAM susAdhuno saMyamavRddhino Azaya zuddha hovAthI doSano abhAva che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe; paraMtu nadI UtaravAmAM jIvono anAbhoga che mATe samyattvanAza AdinI prApti nathI tema kahevuM ucita nathI. potAnA kathananI puSTi arthe graMthakArazrI vizeSAvazyakanuM vacana batAve che -
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-2 | gAthA-pa4 309 vizeSAvazyakamAM kahyuM che ke jIvaghana evA lokamAM sAdhuthI dravyahiMsAno parihAra azakya che, topaNa bhAvahiMsA pratye dravyahiMsA anekAMtika che, jema zabdAdi viSayomAM ratinI prApti anekAMtika che. tethI je sAdhu jIvarakSA viSayaka prayatna kare che te sAdhunuM citta vizuddha hovAthI teothI thatI dravyahiMsA aduSTa che; paraMtu teothI thatI hiMsA anAbhogathI ja che mATe aduSTa che tema vizeSAvazyakamAM kahevAyuM nathI. mATe vizeSAvazyakanA vacananA baLathI paNa jema susAdhu nadInA UtaravAmAM hiMsA che tema jANavA chatAM saMyamanI vRddhinA AzayathI nadI Utare che tyAM AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM sAdhune doSa nathI tema kevalIne paNa AbhogapUrvakanI hiMsA hovA chatAM paNa aMtaHkaraNa zuddha hovAthI doSa nathI, tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. vaLI pUrvapakSI kahe che tema jo azakya parivAranI virAdhanAno Abhoga sAdhunA samyaktanA nAzane karanAro thAya to utsargathI sAdhune vihAra Adi kriyAno parityAga ja kartavya thAya; kema ke vihAra AdinI pravRttimAM yogajanya virAdhanA che tema sAdhune nirNaya che; kema ke 14 rAjaloka jIvathI ThAMsI-ThAMsIne bharela che tethI vihArAdikALamAM vAyukAyAdinI hiMsAno parihAra azakya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke AgamavacanathI vihArAdimAM hiMsAno nizcaya hovA chatAM paNa jIvo potAne dekhAtA nathI mATe anAbhoga che tene graMthakArazrI kahe che - A pramANe kahevuM yukta nathI. jo pUrvapakSI kahe ke jIvo sAkSAt dekhAtA nathI tethI vihArAdimAM thatI hiMsA anAbhogapUrvaka che to koI sAdhune nirNaya hoya ke A bhUmi satata jIvAkula che; chatAM rAtrimAM svecchAthI tyAM gamana kare tyAre aMdhakAranA kAraNe tyAM thatI jIvavirAdhanA apratyakSa hovAne kAraNe pUrvapakSIe te virAdhanAne paNa anAbhoga svIkAravI paDe. AvuM svIkAravAmAM lokano virodha che ane zAstrano paNa virodha che; kema ke ziSyaloka kahe che ke A bhUmi jIvAkula che tevo nirNaya hovA chatAM tyAM gamana karanAra sAdhu AbhogapUrvakanI hiMsA kare che ane zAstra paNa tevA sthAnamAM AbhogapUrvakanI ja hiMsA svIkAre che. vaLI graMthakArazrI pUrvapakSIne doSa Ape che ke kevalInA vacanathI abrahmamAM trasajIvonI virAdhanA che tevo nirNaya hovA chatAM te virAdhanAne anAbhogapUrvaka kahevAmAM Ave to sAdhune abrahmanA sevanamAM prathama mahAvratano bhaMga thavo joIe nahIM; kema ke cothuM mahAvrata sAkSAt bhaMga thavA chatAM abrahmamAM thayelI trasajIvonI hiMsA pUrvapakSInA matAnusAra anAbhogathI che. vaLI prakRSTa avadhijJAnavALA jIvone pratyakSa yogajanya virAdhanAmAM paNa pahelA mahAvratanA bhaMganI Apatti Ave tethI pUrvapakSInuM vacana artha vagaranuM che. pajhA dharmaparIkSA bhAga-2 samApta anusaMdhAna : dharmaparIkSA bhAga-3
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 dharmaparIkSA bhAga-2 (vizeSa noMdha
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ suttaM bhAsaMtANaM NiccaM hiyayaTThio havai bhayavaM / hiyayaTThiaMmi taMmi ya NiyamA kallANasaMpattI / / 'sUma bolanArAone bhagavAna nitya hRdayamAM sthita thAya che. ane te hadayamAM hote chate bhagavAna hadayamAM ' hote chate, niyamathI kalyANanI prApti che. : prakAzaka : 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com