Book Title: Agam 09 Ang 09 Anuttaropapatik Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006337/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PAPATIKA NUTTARO SHRI AN SUTRA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitayA arthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI gurjara bhASAnuvAdasahitam anuttaropapAtikasUtram / Anuttaro-papatika Sutram niyojakaH saMskRta - prAkRtajJa - jainAgama niSNAta - priyavyAkhyAnipaNDitamuni - zrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samiti - pramukhaH zreSThi- zrIzAntilAla - maGgaladAsabhAI - mahodayaH mu0 rAjakoTa (saurASTra ) Sec dvitIyA AvRttiH prati 1000 IsvI san 1959 vIra saMvat 2485 vikramasaMvat 2015 mUlyam rU. 7 =50 secsaddadaaaaaaaaa eeeeek Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prApti sthA naH zrI a. bhA. . sthAnakvAsI je na zAstro ddhA 2 samiti grIna loja pAse, rAjakoTa, Published by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhar Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra) W. Ry. India. bIjI AvRtti: prata 1000 vIra saMvataH 2485 vikrama saMvat : 2015 IsavI sana : 159 mudraka: ane mudraNasthAna : jayaMtilAla devacaMda mahetA ja ya bhA ra ta presa, ga 2 DI A kUvA reDa zAka mArakeTa pAse, rAjakoTa. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA (1) A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAtaHuSAkALa, sandhyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. (3) mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) ulkApAta--moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (9) digdAha--koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava--vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta--AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya na thAya. vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. yUpaka--zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene yUpaka kahevAya. A pramANe yUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathamA 1 prahara svAdhyAya na karavo. yakSAdIma--koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa--kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. mahikAzveta--zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddAta--cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA viSayAnukrama | kramAGka viSaya prathama varga 1 ( adhyayana 1) 1 maGgalAcaraNa 2 zAstrakA paricaya 3-4 3 samavasaraNasvarUpakA varNana 5-6 4 sAvadhapUjAniSedha 5 samavasaraNasvarUpa kA varNana 11-12 6 Aryasudharmaparicaya 13-15 7 sudharmajambUpraznottara 16-26 8 jAlikumAra-varNana 27-32 9 gautama praznottara varNana 33-35 10 adhyayanasamApti adhyayana 2 se 10 taka. 11 mayAli kumArAdi nau kumAroMkA varNana 37-39 12 (1) vargasamApti ___ atha dvitIya varga 2 13 dIrghasena Adi teraha kumArakA varNana 40-45 14 (2) vargasamApti 46 atha tRtIya varga 3 15 dhanya-kumAravarNana 47-59 16 dhanyakumAra dharmopadezakA varNana 60-64 pudgalaparAvartta varNana saMsArasvarUpa varNana 77-80 dhanyakumArako jJAnaprApti 81-83 dhanyakumArakI tapazcaryAkA varNana 84-96 17 20 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dhanya anagArakA zarIra varNana 22 dhanyanAmaka anagArakI mukhyatAkA varNana 23 dhanyanAmANagArakA zarIra varNana 24 dhanyanA mANagArakI stuti 25 dhanyanAmANagArakA saMstArakakA varNana 26 dhanyanAmANagArako devalokagamanakA varNana 27 dhanyanAmANagArakA bhavAntaraviSaya meM praznottara 28 sunakSatrAdi navakumArakA varNana 29 zAstrasamApti 30 zAstramazasti 97-114 115-122 123-126 127-131 132-136 136-137 137-139 139-144 zrI anuttaropapAtika sUtra 145 146 - 148 // iti anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA viSayAnukrama samApta // / iti / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdyAta anuttara upapAtikasUtra jaina AgamanuM navamuM sUtra che. bIjA satramAM tene ullekha che te uparathI evuM phalita thaI zake purANuM anuttara upapAtika sUtra vadhAre vistAravALuM haze, jenuM saMskaraNa vartamAna sUtra che. e saMskaraNamAM je daSTi rahelI che te hamaNAM ja spaSTa thaI jaze. zrI mohanalAla dalIcaMda desAI pitAnA "jena sAhityanA saMkSipta ItihAsa"mAM te eTale sudhI kahe che ke prathama A sUtramAM dasa adhyayane haze. jena AgamanAM kaI kaI sUtra, jemake dazavaikAlika, kevaLa paghAtmaka che, jyAre keTalAMka sUtra, jemake AcArAMga, gadya-padyAtmaka che, gadyane bhAga temAM bahula che, paghane bhAga ghaNe e che ke, jyAre A anuttara upapAtika sUtra, vipAka sUtra tathA aMtakRta sUtranI mAphaka kevaLa gadyAtmaka che. e traNeya sUtro ati TUMkAM sUtro che, ane temanA pAThe paNa ati TUMkA ane saraLa che, je kAraNe abhayadeva sUrInI e traNeyanI saMskRta TIkAo vistRta nahi, paNa mAtra gahana zabdanAM ane gahana racanAnAM spaSTIkaraNarUpe che. pUjyapAda ghAsIlAlajInI TIkAo, traNeya mATe, vistRta rUpamAM ane spaSTapaNe, ApavAmAM AvI che te mATe vAcaka temane avazya dhanyavAda Apaze, vizeSata, anuvAdamAM zrImadda mahAvIra prabhunI dezanAne temane vistAra ati AlAdaka ane gaMbhIra che. A traNeya sUtre, dharmakathAnAM sphoTaka sUtro che. temAM narI dharmakathAo che. bhagavatI Adi sUtramAM te philasuphI maLe che, paNa ahIM ekadama dharmakathAnuyegane Azraya levAmAM AvyuM che. anuttara sUtramAM je mahAtmAonAM carite ApavAmAM AvyAM che te mahAtmAene mahAvIranA aMtevAsIo kahevAmAM AvyA che, eTale ke teo mahAvIra pAse rahetA hatA, temanI pAse temaNe daSTivAda vagerene abhyAsa karyo hate, ane temanI dezanAthI teo tIvra tapa karavA prerita thayA hatA. mahAvIre gautamasvAmInA praznanA uttaramAM temane ekAvatArI jIve tarIke varNavyA che. badhA vRttAMte mahAvIranA jIvana daramiyAna ane temanI hAjarImAM banyA hatA. te vRttAMtanI prajJapti paNa temaNe ja karI hatI, e hetuthI ke e carite caturvidha saMghane daSTAMtarUpa thaI zake. A sUtra prajJapti mahAvIre sthApita karelA catuvidha saMghanA vyavahAramAM aMtargata thaI jAya che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttara-upapAtika sUtra ekadama aitihAsika vRttAtathI saMbhUta che. mahArAjA zreNikane vaMzavistAra ahIM vIgatathI maLI zake che, jeno upayoga haju itihAsakAroe egya rIte karyo nathI. kAkandI ane taMgikA nAmanI nagarIenuM sthAna purAtatvavido nakkI karI zakayA nathI, temanAM nAmathI paNa teo ghaNe bhAge haju ajJAta che. hastinApura, rAjagRha, caMpA nagarIonA avazeSo atyAre jena-jenetara saMskRtithI saMbhUta thaelA maLI AvyA che. chellAlane sanniveza, vANijyagrAma, vagere sthaLonA nirdeza bauddha sAhityamAM paNa maLe che, sUtramAM bhadrA jevI sArtha vAhinIonAM varNana Ave che te khAsa sUcaka che. TIkAkAra mahArAjazrIe tenA mAyanAne savistara samajAvyo che, e strIo AyAtanikAsa vepAranuM moTuM sAhasa kheDatI hatI, ane ati vyavahArakuzala, tathA sarala-svabhAvI hatI. teo potAnA putrone dikSAnI anujJA ApavAmAM prAdabhAvanA sevatI mAlama paDe che. tetrIsa aMtevAsIonAM nAme pikI keTalAMka nAme mAtRpakSathI maLe che, keTalAMka nAma janmabhUmithI maLe che, te khAsa sUcaka che. zreNika mahArAjAnA dIkSita kuMvaronAM nAmeAmAM laSTadaMta vagere nAmo teTalAM ja sUcaka che. vRttAMta pikInI jANavAjoga citihAsika nedha jude sthaLe ApavAmAM AvI che. sUtramAM sUcita thate bahupatnItvane ullekha khAsa dhyAnaegya kahevAya. vipula parvata upara dareka aMtevAsInI aMtima kiyA thAya che te sUcave che ke rAjagRhanagarIne e samayano parvatavibhAga nirgo mATe khAsa rAkhavAmAM AvyuM hatuM, te parvatanA bIjA vibhAgone upayoga baudha bhikSuo mATe upayogamAM levAmAM AvatuM hatuM, ane tyAM gautamabuddha cAturmAsa karatA hatA evA ullekha bauddha sAhityamAM maLI Ave che. upara kahevAI gayuM che ke vartamAna anuttara upapAtika sUtra purANuM sUtranA saMskaraNarUpa che. enA vRttAMta dharmakathArUpe zabdArUDha thaelA che. nagarIonAM varNane, dIkSita aMtevAsIonI gRhasthAzramamAM rahevAnI mahelAta, dIkSA-utsa, dharma-pariSada, lagnakriyAo, vagere varNane IrAdApUrvaka ekasarakhAM ApavAmAM AvyAM che, jethI kathAnake saMkSipta thaI zake. mudraNAlayo jyAre nahAtAM tyAre kathAnakenA pATha saraLa ane TUMkA rahI zake, ane kathA kahenAra ane kathAnuM zravaNa karanAra, baMne yogya rIte varNavI zake, ane sAMbhaLI zake. eTaluM te spaSTa che ke badhI nagarIo, badhI mahelAte, badhA utsa, eka sarakhAM te hoI zake nahi. sUtranuM guMthana karanArAothI tenA navIna saMskaraNamAM saraLatA ane saMkSepa bane guNe jaLavAI rahe, ane kathAnaka sacoTa rIte kahI zakAya ane sAMbhaLI zakAya, te mATe nagarIo, vagerenAM varNanemAM amuka sarvasAmAnya zrI anuttaropapAtika sUtra Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pattern bIbAM nakakI karavAmAM AvyAM, ane bhadrA nAmadhArI mAtA mATe badhAM adhyayane eka sAmaTAM mUkI devAmAM AvyAM, dhAriNIdevI mAtAnAM saMtAne mATe badhAM adhyayano eka sAmaTAM goThavI devAmAM AvyAM, ane dhanA Adi eka aNagAranA jIvanane pahelA sUtramAM kendrita karI bIjAM carite te pramANe samajI levAM, ema kahI AkhA sUtrane saMkSepamAM nIceDa mUkavAmAM Avyo. navA sutranuM saMskaraNa, A nyAye, sahetuka, saMyukitaka hatuM, e nirvivAda che. sUtranA traNa vargomAM trIjA varganuM dhannA aNagAranuM prathama adhyayana samasta sUtranA kendrarUpe AvI jAya che. e dharmakathA adbhuta che, tenuM varNana addabhuta che, eTaluM ja karUNa che. e varNana karUNa rasathI UchaLe che. tapazcaryAnA varNananA sAhityamAM bhAgye ja tenuM varNana ApaNane maLI zakaze. dhanA aNugAranI kRza thaI gaelI dehayaSTinAM tamAma aMgo ahIM bahu sUkSama rIte varNavAmAM AvyAM che. temanI upamAo ananya che, tevI ja gharagaththu che. sAhityasRSTimAM A varNana ucca sthAna leze, jena samudAyanI tapazcaryA-bhAvanA kevI hatI te A varNanathI spaSTa thAya che, samyajJAnamUlaka ane sabhya-darzanamUlaka tapa tetrIsa aMtevAsIone ekAvatArI pada meLavI ApavAmAM madadarUpa thAya che. dhanA aNagAranI dehadRSTinAM aMgenAM varNanamAM je pAribhASikene upayoga karavAmAM Avyo che te pAribhASike, ghaNAkharA gUjarAta-mALavA-rAjasthAnanA bhASAkIya praveze che. te prayogamAM bhaMgIya ke magadhadezIya chAyA ochI jovAmAM Ave che. A batAvI Ape che ke vartamAna sUtra saMskaraNadazAne pAmyuM tyAre te vidhi badhA pazcima bhAratanI bhUmi upara thayele, ane te pazcima bhAratanA abhyAsIone hAthe thaelo. emaNe mahAvIranI mULa prajJaptinA vivAdane barAbara sAcavI rAkhyo, paNa tenA varNanAtmaka vibhAgane svakIya-svabhUmikarUpa ApyuM. A tamAma vibhAga bhASAsAhityanI dRSTie, ati upayogI che. A viSaya upara abhyAsIonuM lakSa jAya evI abhilASA sevI zakAya. L. D. Barnett ela. DI. bAneTe A sUtranuM bhASAMtara kareluM che. Weber | Indian Antiquary, Volume, 20, pages, 21-23] vebare InDiana enTivarimAM tene ullekha kare che. e ullekhanuM IgrejI bhASAMtara [ Herbert M. Smyth ] eca. Dabalyu. smithe ApeluM che. mArI dRSTie e carcA adhUrI che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AtmAnanda sabhAe anuttara. sUtranuM gujarAtI bhASAMtara prasiddha karyuM che. Agama-samitie e sUtranuM soMpAdana mULa pAThasahita ane abhayadeva surInI sa MskRta TIkA sahita karyu che. abhayadeva sUrI pAte ja kahe che ke vipAka, at kRta ane anuttara0, e traNeya sUtreA ghaNAM phUM'kAM che, ane temanA artho tathA pADe saraLa che, eTale temanI chAyA, TIkA, vagere vistArathI ApavAnI jarUra nathI. temaNe tA peAtAnI vRttiomAM gahana zabdane ane racanAone samajAvyAM che. alabatta, tethI vRttikAra sUrIjInI vidvattAne ke temanI bIjI vRttionI upayA. gItAne kaze| avarodha AvatA nathI. kahevAnI bhAgye ja jarUra hAya ke muni mahA rAjazrI ghAsIlAlajInA prayAsamAM chAyA, saMskRta TIkA, anegujarAtI tathA hindI TIkA ane bhASAMtarA, badhAMnA cegya rIte, samaya - ucita, samAveza karavAmAM AvyA che. noMdhaH navAMgI vRttikA abhayadevasUri caMdragaccha (kharataragaccha) nA jinezvarasUrinA ane buddhisAgaranA ziSya hatA. temanuM carita prabhAvakacaritamAM ApavAmAM AvyuM che. navAMgI vRttie sivAya bIjI aneka kRtie temaNe racI che. seALa varSanI ummare, vikrama savat 1088 mAM, temane AcAryaM pada ApavAmAM Avyu hatu, ane temanA svargavAsa kapaDavaMja mukAme vikrama saMvat 1135 mAM thayA hatA. dareka vRttine aMge emaNe peAtAnI laghutA darzAvI che. kAmadAra kezavalAla himatarAma 23, pratApaga'ja, vaDAdarA, 2 tA. 23-11-1958, zanivAra zrI anuttaropapAtika sUtra } Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttarapapAtika sUtranI aitihAsika noMdha jaina Agama-sAhityamAM aneka grAmanagarIo, rAjAo, pradhAne, zeTha zAhukAra vagerenA nirdeza thaelA che, ane dareka jaina temanAM nAme jANatA hoya che, paNa teo kamanasIbe etihAsika hakIkatathI ajANyA hoya che varSo jUnAM saMzadhanonAM pariNAme A nirdezo ApaNe atyAre bahu sArI rIte vistArI zakIe chIe. ahIM e prayatna anuttara-upapAtika sUtra pUro TUMkamAM Ape che. phaNika (keNika) athavA ajAtazatru mahArAjA zreNika pachI tene putra ajAtazatru athavA jena Agama sAhityane kRNika gAdIe Avyo hate. teNe I. sa. pUrve, 554 thI para7 sudhI rAjya karyuM hatuM. purANamAM, jaina AgamamAM ane bauddha sAhityamAM tenA aneka nirdezo maLe che. kuNika kozala rAjakumArI sAthe paraNyA hatA ane prasenajine teNe harAvyA hatA. ene vaizAlInA gaNarAjyane jItI levuM hatuM, paNa e rAjya ghaNuM baLavALuM hatuM, eTale amAtya brAhmaNa vasyakArane tyAM mokalI tenA prajAsamUhamAM puTa paDAvI lAMbA vigraha pachI te rAjyane jItI levA te samartha thayo hato. A mATe teNe eka vAra amAtya vastakArane gautama buddha pAse salAha mATe mokalyA hatA, jyAre buddha evI salAha ApI hatI ke jyAM sudhI licchavI yuvAne moTerAMnI salAha mAnatA haze, saMthAgAranI sArI vyavasthA karatA haze, strIonuM mAna rAkhatA haze. ane saMpathI rahetA haze tyAM sudhI, licchavI le keIthI jItAze nahi!! A badhaprada saMvAda bauddha kathA sAhityamAM agra sthAna dharAve che. licchavI lekone parAjya karavA mATe kuNika mahArAjAe pATalIputra nagarI vasAvI hatI. e nagararacanAmAM tene sunidha ane vasakAra nAmanA amAtyone sahakAra maLyA hatA. A ghara saMgrAmamAM kRNike mahAzilAsaMkaTa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Catapult) ane rathamUzala-raNagADI (Tank), e yAMtrika sAdhanane u ga karyo hate evuM jaina Agama sAhityamAM kahevAmAM AvyuM che. e vigraha soLa varSa sudhI cAlyuM hatuM, ane mahAvIranA nindaka maMkhalIputra gozALake jAtathI nihALe hato. bhArahUtanI eka zilAmAM kRNika gautama buddhane vaMdana karate dekhA de che tenA maraNa bAda tene putra darzaka gAdIe AvyuM. ene nirdeza bhAsa kavinA svapnavAsavadatta nATakamAM karavAmAM AvyA che. darzaka pachI udAyina rAjA thaye hato, I sa. pUrve para3 kallAka saMniveza A nesaDe athavA sanniveza vaizAlI nagarI pAse AvelA hatA. baddha sAhityamAM tene nirdeza Ave che. zreNika athavA biMbisAra mahArAjA mahArAjA zreNika athavA bibisAranA (liMlIsAra) nirdeza purANomAM, bauddha sAhityamAM ane jaina sAhityamAM khUba maLe che. bauddha grantha mahAvaMza pramANe tene rAjyAbhiSeka yuvarAja tarIke tenA bApanA samayanA ane bApanA taraphathI karavAmAM AvyuM hatuM. De. bhADArakaranA mata pramANe zreNika eka vAra vajhI lekenA gaNarAjya (Republic ) mAM senApati hatA. ene vaMza mahAnAga vaMza kahevAya che. buddhacaritanA kartA azvaghoSanA mata anusAra enuM kula haryokakula hatuM. zreNika mahArAjAne aneka rANIo hatI, temAM dhAriNI vagere nAme jaina Agama sAhityamAM maLI Ave che. prathama mahArANI kezala dezanA rAjA prasenajitanI bahena hatI. tenAM bhAIe lagna samaye tene kezala dezamAM thoDIka jAgIra ApI hatI. bIjI mahArANI calaNA hatI. je vaizAlInA licchavIrAja ceTakanI ane mahAvIranI mAtA trizalAnI bahena thatI hatI. eka trIjI mahArANInuM nAma vaidehIvAsagrI hatuM. magadha dezanI rAjakanyA khemA tenI cothI mahArANI hatI. bauddha sAhitya pramANe aMbApAlI nAmanI eka strI sAthe teNe lagna karyuM hatuM. zreNike giridhvaja nAme nagarI vasAvI hatI je rAjagRha tarIke prasiddha thaI A nagarIracanA eka mahAgovinda nAmanA ejIniare karI hatI. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka abhiprAya pramANe yuvarAja pade zreNika rAjA hatA tyAre te pazcima baMgAla (aMga) dezanI rAjadhAnI caMpAno gavarnara hatA A pradeza eka vAra brahmadatta nAmanA rAjAnA tAbAne hato. zreNike tene harAvI te pradeza khAlasA karyo hato. atyAre e pradeza muM ghara ane bhAgalapura jillAomAM samAI jAya che. eNe (pazcima pAkIstAnamAM ) gAMdhAranA rAjya sAthe maitrI karI hatI. zreNikanI nekarImAM chavaka nAme eDa prakhyAta vaidya hatuM, jene mahArAjAe avaMtIrAja pradyotanI davA karavA mokalyuM hatuM. A pradyano nirdeza mahAkavi kALidAse meghadUta kAvyamAM karyo che. zreNikanA ghaNA kuMvarae mahAvIrasvAmI pAse dIkSA lIdhI hatI, jenuM varNana prastuta sUtramAM karavAmAM AvyuM che. bauddha sAhityamAM zreNikane gautamabuddhanA prazaMsaka tarIke varNavAmAM AvyuM che. jaina sAhitya pramANe AvatI covIsImAM te tIrthakara thaze. tene rAjyasamaya I. sa. pUrve, pa82 thI 554 sudhI gaNAya che. paraMparA pramANe mahAvIranuM nirvANa I. sa. pUrve para7mAM thaeluM. te vakhate temanI umara 72 varSanI hatI, eTale temano janma I. sa. pUrve 59mA thayo hoya. A kALagaNanA pramANe kRNikanuM maraNa ane mahAvIranuM nirvANa ekavarSIya thaelAM hiya. mahAvIra chadmastha hatA tyAre ane kevaLI thayA tyAre zreNika rAjA have joIe. rAjagIra-rAjagRha A zaheranuM asala nAma giritraja hatuM, ane tenI sthApanA vANArasI-kAzInA zizunAga nAmanA rAjAe lagabhaga I. sa. pUrve 642 ke 600nA arasAmAM karI hatI, A nagarI ati samRddha hatI, ane UMcA parvata upara vasAvavAmAM AvI hatI. ahIM khedakAme thayelAM che, jene pariNAme tyAMthI aneka jaina, bauddha, brAhmaNIya zilpakAme maLI AvyAM che. parvata upara jaina maMdiro AvelAM che. e purANa maMdiro nathI. maMdira pAse garama pANInA jharAo che, jeno ullekha bhagavatIsUtramAM maLe che. mahAvIra svAmIe ane gautama buddha ahIM cAtumase karelAM. pAse ja nAlanda AveluM che, je nAmanuM adhyayana jaina AgamamAM che ane jyAM seMkaDo varSo sudhI meTuM vidyApITha hatuM. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taLeTImAM rAjagIra nAmanuM gAma Avelu che. AgRha pAse vipula cUMka AvelI hatI, jyAM dhannA vageree salekhaNAtapa karyAM hatAM. sAketa (aceAdhyA) nagarI A nagarI prAcIna aAdhyA nagarI hatI, ane te kozala dezanI rAjadhAnI hatI. atyAre tyAM khAdyakAmeA thayelAM che, jene pariNAme aneka jaina, bauddha ane brAhmaNIya zilpakAmAM maLI AvyAM che. tenI prAcInatA rAmAyaNakALa jeTale pahoMce che. vANijyagrAma A gAma vaizAlInuM eka parU hatuM. mahAvIra svAmIe ahIM vihAra karelA, gautama buddhe paNa ahI vihAra karelA. khauddha sAhityamAM tenA aneka vAra nirdeza Ave che. hastinA (ga) pura A zaheranI prAcInatA TheTha mahAbhAratanA samaya jeTale paheAMce che. jemAnuM tyAM sArU parikhaLa hatuM, atyAre kheAdakAma thAya che, temAM aneka zilpakAmeA maLI AvyAM che. e jaina, bauddha ane brAhmaNIya zilpakRtio che. jenA mATe te pavitra tIdhAma gaNAya che. e zahera gaMgAkAMThe AveluM hatuM. } kAmadAra kezavalAla himatarAma vaDAdarA, tA. 22-11-1958. zrI anuttaropapAtika sUtra * Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prastAvanA : sujJa pAThako ! sthAnakavAsI samAja jaina dharma kA mukhya aMga hone se isa samAjakI racanA apane DhaMga se banI huI hai, samAja ke kisI bhI kArya meM va kriyA meM bhagavAna mahAvIra kI AjJA ke atirikta bAhyADambara ko jJAnI puruSoMne jarA bhI sthAna nahIM diyA hai kAraNa ki - jaina dharma vItarAga dharma hai, vItarAga dharma meM kaSAya, aura dambha ko jarA bhI sthAna nahIM hai / jisa samAja kI kriyA meM dambha rahA huvA ho, jisa kriyA ke AcaraNa meM bAhyADamvara kA sthAna ho, vaisI kriyA karanevAlI samAja kI pratimA 'bItarAga dharma meM jarA bhI nahIM hai / isI kAraNa jainadharma ke praNetA bItarAga prabhuneM jainAgamoM meM muniyoM ke liye ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha Adi pAMca mahAvrata aura zrAMvakoM ke liye sthUla prANAtipAta viramaNa Adi bAraha vrata ko pAlana karane kI AjJA dI hai, ina vratoM ke AcaraNa meM muniyoM va zrAvakoM ko kisa prakAra rahanA cAhiye, athavA to ina vratoM ko AcaranevAle kaise kisa prakArase jIvana bitAnevAle hue usakA varNana pUrNataH kiyA hai| isI kAraNa bhArata ke vibhinna dharmI meM va zAstroM meM jainAgamoM kI vizeSa mukhyatA hai / jainAgamoM kI gaharAI meM pUrNa jJAnI va tyAgI ke sivAya aura koI nahIM utara sakatA, jainAgamoM meM kyA hai vaha vahI jAna sakatA hai ki jo samyagajJAna ke sAtha tyAga, vairAgya kI parAkASTA ko pAyA huvA ho, isake atirikta yadi koI bhI jainAgamoM kI khoja meM prayatna karatA ho to usakA prayatna nirarthaka va usake liye Apattijanaka hai / Ajataka aneka manuSyoMne jainAgamoM ke mahatva kA mASa lene ke liye prayatna kiyA, parantu samyagajJAnakA abhAva honese ve prayatnakartA usase jarA bhI lAbha prAsa nahIM kara sake parantu zItala candana ke ghisaneke jJAnake abhAva meM agni hI milatI hai usI prakAra una ko bhI usa meM niSphalatA hI milI hai| zrI anuttaropapAtika sUtra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] jainAgamoM kI TIkA sthAnakavAsI samAja kI sudRDha racanA jainAgamoM ke AdhAra para hI hai to phira Ajataka svakIya saMskRta TokA kyo nahIM likhI gaI ? kyA sthAnakavAsI samAja meM saMskRtajJa vidvAna nahIM hue? isa prakAra kA prazna svAbhAvika upasthita ho sakatA hai / isa prazna ke javAba meM hama anya mato ke zAstroMpara dRSTi DAleMge to sahaja hI meM hama jAna sakeMge ki-do hajAra varSa ke pUrva meM pratyeka matoM ke zAstra usI bhASA meM the ki jisa bhASA meM ve likhe gaye the, usI se hama jAna sakate haiM ki hamAre purANe AcAryoM meM itanA jJAna thA ki ve bhale prakAra se jainAgamoM ke rahasya ko samajhane meM vidvAna the, aura dUsaroM ko samajhAne meM bhI pUrNa nipuNa the| usa samaya kisI bhI dharma meM zAstroM kI mUla bhASA ko samajhAne ke liye anya bhASAkA sahArA lene kI AvazyakatA nahIM samajhI gaI thii| Aja bhI nyAya vyAkaraNa kA anuvAda likhanA va chapAnA vidvAn puruSa ThIka nahIM mAnate haiM / parantu jaba saMskRta prAkRta ke sthAnapara anya bhASAoMkA paTanA paDhAnA zurU huvA taba dharmazAstroM kA jJAna vanAye rakhane ke lie dharmaguruoM ne vartamAna bhASAoM meM anuvAda karane kA vicAra kiyA aura usI prakAra ve kArya rata bane / Ajase kitanIka zatAbdiyoM ke pUrva mUrtipUjaka sampradAya ke vibhinna yatiyoMne tathA AcAryone jainAgamoM para saMskRta niyukti, avacUri, cUrNi, bhASya, TIkA likhI, jise Aja saikar3oM varSa ho gae, usa samaya kI TIkA kI praNAlI meM aura Aja kI praNAlI meM antara honA sAdhAraNa bAta hai, kyoM ki purAnI TIkAoM meM jahA~ sarala viSaya thA vahA~ kaThina zabdADambaroM se durbodha karadiyA aura jahA jaTila viSaya thA usakA spaSTa vivaraNa na karane se vaha bhI durbodha raha gayA, tathA purANI TIkAoM meM viparyAsa yAne sUtraviruddha artha pratipAdana karane lage aura jinabhASita satya tatva luptamAya hone lagA, tathA manamAne paMtha zurU ho gaye aura ve manamAne tattva samajhAne lage-kisIne nizcaya nayako mukhya rakhakara vyavahAra mArga zrI anuttaropapAtika sUtra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3] ko naSTa kara diyA, to kisIne vyavahAra ko lekara nizcaya ko, tathA kisIne sAvadha kriyA meM hI dharma batAyA to kisIne nAstikavAdakA zaraNa le liyA, ityAdi bAtoM kA vaiparItya dekhakara samAja ko 'bhagabhAna yathArtha bhAvoM ko pragaTa karanevAlI tathA sarala navIna TIkAkI racanA ho' aisI icchA jAgRta huI, tadanusAra jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebane isa bhagIratha kArya ko apanAyA aura vi. 1984 meM bIkAnera cAturmAsa ke andara zAstroddhAra ke kArya ko sthAnakavAsI saMgha bIkAnera tathA zrImAn dAnavIra zeTha bherudAnajI seThiyA ke Agraha se prAraMbha kiyA, usa samaya se yathAvasara yaha kArya dhIre 2 calA parantu jaisA cAhiye vaisA kArya sucAru rUpase nahIM calA vi. saM. 1992-93 kA cAturmAsa karAMcI thA, taba vahA~ ke saMghane zrI upAsakadazAGgasUtra kI TIkA chapAkara prasiddha kI jisa ko dAmanagara ke zAstrajJa zeTha dAmodara jagajIvana bhAIne paDhI, usa samaya zeThajI ko vicAra huvA ki apanI sthAnakavAsI samAja meM isa prakAra kI dIkA likhanevAle haiM to kyoM nahIM zAstroddhArakA kArya sucAru rUpase kAThiyAvADa meM pUjya zrI ko bulAkara karAyA jAya, isa bhAvanA ko paM. muni zrI gabulAlajI ma. ne aMkurita kI, 'yAdRzo bhAvanA tAdRzI siddhi' ke anusAra rAjakoTanivAsI zrI gulAbacanda bhAI mehatAne zeThajIko protsAhita karaneke lie prathama hI 10 hajAra ru. kI udAra rakama zAstroddhAra ke lie jAhira kI jisase zeThajIne pUjya zrIko kAThiyAvADa padhArane kI vinantI mejI, tadanusAra vi. saM. 2001 meM pUjya zrI dAmanagara pdhaare| vahA~ se yaha kArya prAraMbha huvA jo ThIka tarahase cala rahA hai / dAmanagara cAturmAsa meM kAThiyAvADa sthAnakavAsI samAja ke naravIra zrI chabIladAsa bhAI koThArI darzanArtha Ae aura unheM zAstroddhAra kA kArya sucAru rUpase honA cAhiye aise vicAra sphurita hue, jisa se unhoMne isa kArya ko apane hAtha lekara pUrNa vegavAna banAyA jisa ke phala svarUpa yaha zrI anuttaropapAtika sUtra kI saMskRta TIkA pUjya zrI ke udAra jJAnadvArA hameM prApta huI / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtika sUtra zrI vIravANI ke AdhAra para grathita jainAgamoM ke gyAraha aGgoM meM antakRta sUtra AThavAM aGga sUtra hai, usa meM navve mahApuruSoM ke jIvana vRttAnta hai, usake bAda navavAM aMga zrI anuttaropapAtika sUtra haiM, isa sUtra ke 3 varga aura 33 adhyayana haiM / ina 33 adhyayanoM meM jAli, mayAli Adi tetIsa mahApuruSoMkA jIvana vRttAnta paDhane ko milatA hai| isa asAra saMsAra ke kAla cakra meM arahaTTa ke ghaTamAlakI mAti karmadhArI jIva bhramaNa karate rahate haiM, unheM kisI bhI kSaNa Atmika zAnti nasIba nahIM hotI, ve anAdi kAla kI paramparA meM phase hue janma, jarA, maraNa kI Adhi vyAdhi se mukta nahIM hote| mukta hone ke lie samyagjJAna kI prApti kA abhAva honese ve nitya prati ajJAnajanya dAruNa kaSToM ko sahate haiN| jJAnI puruSa isI kAraNa saMsAra ko asAra samajhakara ve apanI aihika sampatti ke hote hue bhI use tuccha va jIvana ke liye ahitakara samajha usa ke tyAgane meM hI AtmakalyANa ko dekhakara saMsAra se mukta hone ke liye zIghra hI dhana, jana bandhana ko eka kSaNa meM tyAga dete haiN| isa prakAra ke aihika dhana-vaibhava tathA vizAla kuTumba parivAra ko tyAga kara ucca bhAvanA se jJAna darzana cAritrakI ArAdhanA ke liye abhigrahayukta mahAna tapazcaryAM dhAraNa kara anuttara vimAna ko prApta honevAle 33 puruSoM kA jIvana vRttAnta vAlA isa anutaropapAtika sUtrapara pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ne saMskRTa TIkA likhakara AbAla vRddha jaina samudAya ke liye sUtra pATha jAnane kA sarala mArga kara diyA hai, isake liye jaina samAja pUjya zrI ko sahasrazaH abhinandana bheTa karatI hai / prastuta zAstra ke prAraMbha meM vItarAga bhagavAna ke samavasaraNa racanA kA vivaraNa zaMkA samAdhAna ke sAtha likhakara bhavya pAThakavRnda ko ThIka tarahase samajhAyA gayA hai / Ajataka vItarAgatA ke nAma para AraMbha hiMsA meM dharma manAnevAle va kahanevAle ko isa samavasaraNa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNase acchI taraha vodha ho sakegA, kyoM ki-vItarAgakI sAvadya pUjA karma bandhakA va saMsAraparibhramaNa kA kAraNa batAyA hai / jaise ki jo sAvajasapajja, kuNai mahAcAivIyarAgassa / so bhammai saMsAre, dIhaM kAlaM jahAjAo // 1 // sAvajasapajjAe, samubhavai jIvahiMsaNAraMbho / tamhA rajjar3a kamma, teNa ya saMsAracakasaMpAo // 2 // isI prakAra "paMcahi ThANehi jIvA duggaI gacchanti taMjahA-pANAivAeNaM, musAvAeNaM, adinnAdANeNaM, bhehuNeNaM, pariggaheNaM / " (sthAnAGga 5 sthA, 1 u0,) sAMsArika kArya karane meM bhI jaba pAMca kAraNoM se jIva ko durgati hotI hai to phira vItarAga dharma ke nAmapara hiMsA athavA Arambha ho to usameM dharma kaise mAnAjAya / yadi koI yU kahe kibhaktivaza dharmakArya karate hue, prabhuarcanA karane meM honevAlI hiMsA karmavandhakA kAraNa nahIM parantu karmanirjarA kA hI kAraNa mAnA jAtA hai| tava to kAlikA, amvA, bhairava Adi laukika devoM ke sAmane unako mAnanevAle bhakti vazase bakare, pADe caDhAte hoM-mArate hoMto kyA usameM bhI karmanirjarA hI mAnI jAya ? / / yadi una laukika devoM ke nAma para honevAlI hiMsA meM pApa mAnate haiM to phira jina vItarAga prabhune bAhya padArthoM ke bhogopabhogoMko tyAgakara saMsAra se mukta dazA prApta ko, unhIM ke nAmapara Arambha karane meM dharma kaise ho sakatA hai ? / isa viSaya ko dIkAkArane ThIka taraha se pratipAdita kiyA hai| pAMca prakAra ke abhigama meM bhI pahale sacittadravya ko tyAgane kA hI zAstrokta vidhAna batAyA hai| isa prakAra samavasaraNa prakaraNa meM sAvadya pUjA kA niSedha ThIka taraha se samajJAyA gayA hai / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina ke pratApase bAdazAGgI kI vAcanA hameM prApta huI una mudharmasvAmI kA paricaya zabda-siddhidvArA batAyA gayA hai| unhIM ke paTTaziSya zrI jambUsvAmI zreNika rAjA ke rAjagRhanagara ke bAhara guNazila udyAna meM virAjakara zrI sudharmasvAmI se vinaya ke sAtha antakRtastra sunalene ke bAda anuttaropapAtika sUtra ko suna rahe haiM, sunane ke samaya unakI gurubhakti aura navIna jAnane kI hArdika jijJAsA spaSTa dikhAI detI haiM unheM zrI mahAvIra prabhu ke prati Adarza bhAva kaise the isake liye Adya stuti kI paMktibaddha utkRSTa racanA hRdayaGgama karane yogya hai| - prathama varga :_(1) zrI jambUsvAmI ko jAli, mayAli, upajAli, puruSasena, vAriSeNa, dIrghadAnta, laSTadAnta, vehalla, vaihAyasa aura abhayakumAra, ina dasa saMpattIzAlI rAjakumAroM kA jIvanavRttAnta jAnane kI icchA se lAlAyita jAnakara zrI sudharmasvAmI usI samaya vinA saMkoca ziSya kA jJAna vikAsa ke liye tathA bhavIjIvoM ke upakAra ke lie jAlikumAra kA varNana anukramase sunAte haiM / kisI bhI tyAgI puruSa kI jIvanikA kA sambandha unake AdyajIvana se juDA huvA rahatA hai, sunanevAlA jabataka pUrvadazA ko jAna na le taba taka jIvanakI uttara dazA ko bhalIbhAti samajJa nahIM sakatA, isI kAraNa zrI sudharmasvAmI-'usa kAla, usa samaya' 'rAjagRha nagara' 'guNazila udyAna 'zreNika rAjA''dhAriNI devI' Adi kA nAma de de kara usa samaya kI sthiti kA ThIka tarahase jJAna karAte haiN| zrI anuttaropapAtika sUtra ke prathama varga meM varNita Adya mahApuruSa jAlikumAra koI sAdhAraNa vyakti nahIM thA, parantu vaha magadhAdhipati rAjA zreNika kA svarUpavAn putra thaa| lAlana pAlana tathA bahattara kalAkA adhyayana jJAtA sUtra meM varNita meghakumAra kI taraha batAkara una ke jIvana kI tulanA hara eka vyakti kara sake' aisA spaSTa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 abhiprAya vyakta kiyA hai| itanA hI nahIM parantu usa rAjakumAra kA, rUpa lAvaNyavatI ATha rAjakanyAoke sAtha vivAha huvA aura yuvA avasthA ko prApta vaha kumAra uttama mahala meM pUrvapuNyopArjita zabdAdi viSayoM kA anubhava karatA huvA Ananda nimagna thA, aise samaya zrI mahAvIra prabhu kA Agamana sunakara darzana tathA upadeza sunane ke liye utsAhita hokara jAnA, vaha prasaGga Ajake dhanikoM ke liye mahAn Adarza aura upadezakA kAma karatA hai / dhanIpana kI sArthakatA dharmI hone meM hai, na ki prathabhraSTa hokara surApAna, mAMsAhAra aura viSaya sukha ke mArga kI pravRtti meM / / Aja kA dhanika varga tyAgakI apekSA bhogoM meM rahakara hI manuSya janma kI sArthakatA samajhatA hai, taba ve mahApuruSa jo jIvana ke pahale prasaGga meM prathama bAra hI saMsAra tyAga kA upadeza sunakara usI samaya ve saMsAra bandhana ko taDAka se toDakara virakta banajAte aura bhavobhava saJcita upadravI karmoM kA nAza karane ke liye pradhAna tapa ko aGgIkAra karalete the| vaha tapa bhI koI sAdhAraNa nahIM parantu guNaratna Adi kaThina tapa ko aGgIkAra karane meM hI ve apane jIvana kI mahattA samajhate the| jAlikumArane ukta tapa ko dhAraNa kiyA / ve aise mahAtapa dvArA zarIra kA hI nahIM parantu karmoM kA zoSaNa karake anta meM sarvArtha-siddha vimAna ko prApta hue aura bhaviSya mokSa prApta kreNge| isI prakAra zeSa nava kumAra jo zreNika rAjA ke hI putra the-unakA bhI varNana isI prathama varga meM kiyA gayA hai| - dvitIya varga :(2) dUsare varga meM bhI rAjagRha nagara ke adhipati zreNika rAjA, dhAriNI rAnI ke putra dIrghasena, mahAsena, laSTadanta, zuddhadanta, halla, druma, dumamasena, mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsiMhasena, puNyasena, ina teraha rAjakumAro kA varNana jAlikumAra kI taraha honese saMkSipta prakArase samajhAyA gayA hai / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: tRtIya varga :(3) tIsare varga ke pahale adhyayana meM dhanyakumAra kA varNana laukika lokottara saMpatti se yukta acche DhaMga kA hone se pAThakoM ko isa adhyayana meM nimnokta bAteM ucita prakAra se samajhane ko milegii| 1 dhanyakumAra kI gharasaMpatti / 2 dhanyakumAra kA upadezazravaNa | 3 upadeza meM pudgala-parAvarta kA svarUpa / 4 saMsAra-parityAga / 5 bhISma abhigraha / 6 kaThina tapazcaryA / 7 tapazcaryA se zarIra kI nirbalatA / 8 tapahArA sarvArthasiddha meM utpanna honA / 9 mahAvideha kSetra meM janma lekara mokSa prApta karanA / zrI anuttaropapAtika sUtra kA paThana pAThana karanevAle mumukSuoM ko isa adhyayana meM prAsa honevAlI sAmagrI se Atmika jJAna prApta hogA, saMsAra kA svarUpa samajhane se mohatyAga kI bhAvanA jAgRta hogI, tyAgiyoM ko dhanya anagAra ke tyAga se apane tyAga kI tulanA karane kA svayaM jJAna hogA aura saMyama tapa kI kriyAzuddhi ke viveka kI prApti hogii| kAkandI nagarI (janazruti se vartamAna meM mAravADa ke andara kekInda ke nAma se pahacAnI jAtI hai) meM bhadrA nAmakI sArthavAhI rahatI thI, vaha sArthavAhI svayaM adhikAriNI hokara apane gRhakArya ko pUrNa dakSatA se sammAlatI thI, usI ke dekha-rekha meM vyApAra hotA thA, va bAhara ke dezoM meM vAhano dvArA mAla bhejA jAtA va maMgAyA jAtA thA, vaha sarvakalAnipuNa hone se sabhI kAryo ko pUrNa rUpase sammAlatI thii| isase hama acchI taraha jAna sakeMge ki usa samaya striyoM kA itanA prabhAva thA ki ve puruSa kI bhAMti svataMtra sArA kArya sammAla sakatI thI / nArIjIvana meM nArI ajJAnatA kA doSAropaNa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 9] kara unheM buddhicAturya va kalAoM se hona batAkara striyoM kA apamAna karanA buddhimAnoM kA kAma nahIM hai / hamAre bhArata varSa ke nArIsamAja meM dhanopArjana va dharmasambandhI kAryoM meM sadA se pUrNa nipuNa va svataMtra jIvana bItAnevAlI aisI aneka nAriyoM kA anokhA vRttAnta hameM prApta hotA hai, / astu / bhadrA sArthavAhI gaNima, dharima, meya, parichedha ( ina saboM kA artha TIkA meM dekheM ) ina cAroM kA vyApAra karatI thI / aDDhA jAva aparibhUyA ' arthAt vaha bhadrA sArthavAhI atyadhika dhana dhAnya sampanna, zIla sadAcAra rUpI guNoM se prakAzita tathA apanA gaurava se yukta thI / usa ke pAsa vipula bhavana, palaMga, zayyA, siMhAsana gADI-ratha, hAthI ghoDA, gAya-bela, cAndIsonA, va jhaverAta the / vaha udAra bhI aisI thI ki apane dhanadvArA anekoM kA pAlana karatI thI, usa kI bhojanasAmagrI meM se garIba bhikhAriyoM ko pratidina bhara peTa bhojana milatA thA, sAdharmiyoM kA gupta va jAhira meM sahAyatA detI thii| isI se usa kI utkRSTa zrImantAi aura dharmaparAyaNatA pratyakSa jAnI jAtI hai / usa bhadrA sArthavAhI ke upalakSaNa se yukta sarvAGgasundara dhanya nAmaka putra janmA, usakA lAlana pAlana va adhyayana kA varNana bhagavatI sUtra meM varNita mahAbala kumAra ke samAna batAyA gayA hai, una sarva guNoM se zobhita dhanyakumAra kA vivAha yuvAvasthA ke prAraMbha meM apane jaise dhanapati 32 zrImanta seThoM kI sukumArikAoM se eka hI sAtha, eka hI dina meM huvA thA / yuvAvasthA ke prAraMbha meM vivAha vidhAna se hama samajha sakate haiM ki bAlyAvasthA va vRddhAvasthA meM kiye jAnevAle vivAha dharmadRSTi se bhI ayogya haiM / isI prakAra usa samaya vivAha unhIM kanyAoM ke sAtha hotA thA ki jo rUpa lAvaNya kI samAnatAbAlI ho aura dharma, guNa tathA jAti meM samAna ho, isa se viparIta vivAha ko anamela vivAha samajhA jAtA thA / unheM battIsa karoDa sonaiyA zvasura pakSa se daheja meM mile the, una ke pAsa apanA nijI dhana bhI itanA thA ki jisa kI gaNanA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] va tulanA Ajake zUnya-hRdayI se honA duSkara hI nahIM parantu asambhava hai / ve dhanyakumAra sulakSaNI patniyoM ke sAtha sundara mahala meM jIvana ke aihika sukhoM kA anubhava karate hue tathA mano'nukUla aneka rAgarAganiyoM ko sunate hue sukhamaya samaya bitA rahe the| aise samaya vahA~ zrI mahAvIra prabhu janapadakI kalyANa bhAvanA se aura usa meM bhI vizeSakara dhanyakumAra ko bhava samudra se pAra karane ke lie padhAre / ___ kalyANakArI bhagavAna kA padArpaNa sunakara kAkandI nagarI se janasamUha tathA jitazatra rAjA patita - pAvanI vANI ko sunane ke lie Ae / eka hI dizA meM aneka vRndoM meM harSa yukta vividha bAteM karate hue una nagaranivAsiyoM kI dhvani zrI dhannAjIne apane mahaloM meM sunI aura anucaroMdvArA sArA vRtAnta jAnA / dhanyakumArane bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa sunakara harSacitta ho usI samaya apane anucaroM ke parivAra se jahAM bhagavAna the vahAM gaye aura vidhipUrvaka vandana kara sarva pariSada ke sAtha dattacita upadeza sunane lage / mahAvIra prabhune Aja ke upadeza se dhannAjI ko vairAgyavAna banAne ke liye manuSya janma kI tathA mokSasAdhanA svarUpa- 1 manuSya janma, 2 Arya kSetra, 3 uttama kula, 4 dIrgha AyuSya, 5 indriyoM kI pUrNatA, 6 zarIra svAsthya, 7 sAdhusamAgama, 8 sUtrazravaNa, 9 samyaka zraddhA, 10 dharma kArya meM parAkrama, ina dasa boloM kI durlabhatA samajhAI saMsAra kI moha nidrA se jAgRta banane ke liye pudgala-parAvarta kA svarUpa zrI dhannAjI ke pUchane para zrI mahAvIra svAmIne pharamAyA / / AhAraka zarIra ko choDakara audArika Adi zarIra kI vargaNAoM ke yogya caudaha rajju lokavartI sAre paramANuoM kA samasta rUpase sammilana hI pudgala-parAvarta hai / vaha jitane kAla se hotA ho vaha kAla bhI pudgala-parAvarta kahalAtA hai, isakA pariNAma ananta utsarpiNiyA aura avasarpiNiyA hai / yaha pudgala - parAvartana sAta prakAra kA hai, aura dravya, kSetra, kAla bhAva ke bhedase aTThAIsa tathA sUkSma vAdara ke bhedase isa ke 56 bheda hote haiN| zrI anuttaropapAtika sUtra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 ] pudgala - parAvartana kA svarUpa khUba spaSTa samajhAyA gayA hai, isa se bhavya jIvo ko manuSya bhava kI durlabhatA kA bhAna acchA hotA hai / isa viSaya ke sunalene ke vAda svayaM dhannAjI ko isa prakAra vicAra utpanna hue - saMsAra meM prANimAtra janma, jarA, mRtyu ke kAraNa duHkhI haiM / garbhAvasthA, vAlyAvasthA, yauvanAvasthA va vRdvAvasthA Adi meM duHkhoM kI paramparA ke kAraNa AtmA ko zAnti nahIM milatI, phira bhI ajJAnAtmA vAta, pitta, kapha, vIrya tathA rakta ke prAzana samAna kAmabhogoM kI tarapha AkRSTa ho jAya to usa jaisA dayanIya saMsAra meM aura kauna hogA ? kyoM ki saMsAra meM duHkhoM se chuDAkara Azraya denevAlA koI nahIM hai, yadi Azraya-dAtA hai to eka vItarAga dharma hI hai | ataH Atma-kalyANa ke liye mujhe dharma ke nAyaka bhagavAna kI zaraNa hI grahaNa karanI cAhiye / isa prakAra vicAra kara ke mahAvIra prabhu se arja kI ki he bhagavan ! apanI mAtA se AjJA prApta kara isa asAra saMsAra ko tyAgakara Apa ke samIpa dIkSita banUMgA / dhannAjI kI isa bhAvanA ko sunakara prabhune yahI kahA ki jaisA sukha ho vaisA karo parantu dharma kArya meM DhIla na karo / yaha Adeza prabhu ke vacana meM nirmamatA pragaTa karatA hai / yahA~ yaha bhI hameM zikSA milatI hai ki dhanAjI itane vaya Adise baDe hote hue bhI kitane vinIta haiM jo dharma ke kAma meM bhI mAtA ko pUchate haiM, kyoM ki saMsAra meM pratyeka kAma mAtA-pitA kI AjJA se hI karanA parama nIti hai| mAtA aura putra kA prema, donoM ke paraspara huI bAtoM se hama ThIka taraha jAna sakate haiM aise prema bandhana se bandhe bhI ve usI samaya AjJA prAptakara mahAvIra ke samIpa kalyANakArI saMyama ko dhAraNa karate haiM / dIrgha kAla ke moha bandhana ko va akhUTa dhana ko tathA battIsa striyoM ko tyAga kara unhoMne hameM saMsAra ke bandhana se mukta hone kA bodha diyA hai / saMsAra ko choDakara saMyamI banane ke pazcAt muniyoM ko kaise 2 parISaha upasarga sahane paDate hai tadviSayaka jJAna dhannA aNagAra ke jIvana se hameM milatA hai / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] dIkSA lete hI yAvajjIvana paryanta bele-bele pAraNe meM Ayambila karane kI una kI pratijJA sunakara hRdaya tharatharAne lagatA hai, kahAM to UMce mahaloM meM saMsArika sukhoM kA vividha anubhava, kahAM mano'nukUla rAga-rAganiyoM kA sunanA, kahAM vividha nATakoM kA dRzya aura kahAM isI jIvana meM bhUmi - zayyA, khule pAMva calanA, zIta uSNa kA sahanA tathA aise ugra tapa ko dhAraNa kara bicaranA / jo vividha prakAra ke bhojana kA AsvAdana karate the vehI usI jIvana meM zuSka AhAra ko lAte aura use bhI 21 bAra dhokara Ayambila meM AhAra karate, yaha tyAga aura tapa kI parAkASThA nahIM to aura kyA hai ? / una ke tapojIvana se hameM upadeza milatA hai ki-tyAgiyoM ko rasa-lolupatA jarA bhI nahIM honI cAhiye, unheM niravadya azanAdi jaisA bhI mila jAya usI ko madhyastha bhAva se grahaNakara AhAra karanA caahiyeh| usa tapazcaryA ke karane se una ke zarIra ke pAMva, pAMvoM kI UMgaliyAM, johA (piNDI ) ghuTane, uru (sAthala) kaTi (kamara) peTa, hadaya kI pasaliyeM, pITha, vakSasthala, bhujAyeM, hAtha, hAthoM kI UMgaliyA, gardana, dADhI, oSTha, jihvA, nAsikA, A~kheM, kAna, mastaka, Adi aMga rakta mAMsa ke sUkha jAne se kisa prakAra kI sthiti ko prApta hue yaha sArA viSaya pAThakoM ko pUrNa dhyAna - pUrvaka paDhanA cAhiye / isa prakAra kI zarIra-sthiti tapazcaryA dvArA prApta hone para bhI una kI antarAtmA kisa prakAra dIpta thI vaha zreNika rAjA ke pratyakSa darzana karane para una dvArA kI gaI stuti ke paDhane se bhalIbhAMti mAlUma ho skegii| isI prakAra svayaM mahAvIra prabhudvArA batAI huI 14 hajAra muniyoM ke bIca kI mukhyatA bhI svIkAra kiye vagara hama raha nahIM sakate / tabhI to rAjA zreNika bhI sabhI muniyoM meM ati duSkara karanI karanevAle dhannA muni ko dekhakara harSonmatta bana usI samaya una kI stuti kii| dhannA anagAra apane zarIra kI jarjara hAlata dekha saMthArA karane ke lie bhagavAna kI AjJA lI aura anta meM eka mAsa kA sathArA kara sarvArthasiddha vimAna ko prApta hue / aise bhAvitAtmA kI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13] jIvanikA paDhane mAtra se karma kI nirjarA hotI hai to phira vaisI karanI kare to jarUra vaha saMsAra kA anta kara mokSa ko prApta karatA hai, isa liye dhannA anagArakA savistara varNana paThanIya evaM mAnanIya hai| dhannA anagAra kI taraha sunakSatra, RSidAsa, pellaka, rAmaputra, candrika, pRSTimAtRka, peDhAlaputra, pohila, vehalla Adi navoM kumAroM kA saMkSipta varNana tIsare varga ke anta meM kiyA hai| ye dazoM kumAra dhana dhAnya Adise pUrNa sukhI the / ina kA jIvana-varNana dhanyakumAra ke samAna hI batAyA gayA hai| isa prakAra 33 mahApuruSoM kA jIvana - vRttAnta bAlA zrI anuttaropapAtika sUtra para arthabodhinI TIkA likhakara AbAla vRddhoM ko saralatA se jJAna sampAdana karAne kI pUjya zrI kI mahatI kRpA hamAre liye AdaraNIya hai, yaha sUtra--saMskRta, hindI, gujarAtI bhASA ke jAnanevAle pratyeka vyakti kI parama hitakara hogA / hama AzA karate hai ki samasta jaina-samAja isa sUtra kA paThana -- pAThanadvArA kalyANa prApta kregaa| isa sUba ke paDhane se pAThakoM ko jJAna milegA, vairAgya prApta hogA, tIvratara tapa karanekI jijJAsA jagegI, saMyamiyoM ko saMyama prati sudRDhatA vaDhegI, kyoM ki pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ne sAhitya, nyAya, vyAkaraNa dRSTi se susaMskRta aura sulalita bhASA meM viSayako sphuTa kara samajhAyA hai| rAjakoTa, THER2004 kArtika dhanaterasa vi. saM. 2004 ) samIra muni. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka apIla Apa gacchAdhipati ke saMghapati che. sAdhu mahAtmA ho....ke zrAvaka he. paraMtu A zubhakAryamAM madada karavAnI ApanI darekanI cokkasa pharaja che. kAraNa ke ApaNuM samAjanA utthAnanA AvA bhagIratha kAryamAM Apane jeTaluM vadhu sahakAra maLaze teTaluM kArca vaheluM pUrNa thaze. ghaDI ghaDI AvA satene bheTe tha durlabha che. 3ra sUtre jaladIthI taiyAra karAvI levAya tenI kALajI rAkhavAnI che, ane tethI ja ApazrIne apIla karavAmAM AvI che. samagra samAjanuM kArya thatuM hoya tyAM sAMpradAyika vAda ke prAMtavAda na ja have joie. * che 8g is " ka zrI anuttaropapAtika sUtra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THRARARARARARARARARARARARARARARA dAnavIronI nAmAvalI. * zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA roDa-grIna loja pAse, rAjakoTa. * zaruAta tA. 18-10 - 44 thI tA. 31-7-59 sudhImAM dAkhala thayela membaronAM mubAraka nAmo. gAmavAra kakAvArI lisTa. ( ru. 250 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.) zrI anuttaropapAtika sUtra IBRARARARARSRSRSRJEE Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyamurabbIzrIo - 7 ( ochAmAM ochI ru. 5000 nI rakama ApanAra ) nAma naMbara 1 zeTha zAntIlAla maMgaladAsa bhAi 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsa bhAi bArIyA hA. zeTha lAlacaMdabhAi jecandabhAi, nagInabhAi, vRjalAla bhAi tathA vallabhadAsa bhAi 3 koThArI jecandabhAi ajarAmara hA. haragoviMdabhAi jecandabhAi jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 4 zeTha dhArazIbhAi jIvanabhAi 5 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA gAma rupiyA 7 zeTha AtmArAma mANekalAla hA. zeTha cImanalAlabhAi zAntIlAla bhAi tthA pramukha bhAi smaraNArthe ha. bhogIlAla chaganalAla bhAi bhAvasAra amadAvAda 5251 6 sva. dinezabhAinA smaraNArthe ha. zeTha kAMtilAla maNIlAla jesIMgabhAi amadAvAda 5000 bhANavaDa 6000 rAjakoTa 5251 bArasI 5001 zrI anuttaropapAtika sUtra amadAvAda 6001 murabbIzrIo - 20 ( ochAmA ochI ru. 1000 nI rakama ApanAra ) 1 vakIla jIvarAjabhAi vardhamAna koThArI ha. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAla bhAi 2 dozI prabhudAsa mUlajIbhAi 3 mhetA gulAbacanda pAnAcanda 4 mahetA mANekalAla amulakharAya 5 saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacanda 6 zeTha zAmajIbhAi velajIbhAi vIrANI rAjakoTa 2500 7 nAmadAra ThAkora sAheba lakhaghorasiMhajI bahAdura morabI 2000 jetapura 3605 rAjakoTa 3604 rAjakoTa 3289 // // ghATakopara 3250 jAmanagara 3101 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zeTha lhegcanda kuMvarajI ha. zeTha nyAlacanda lheracanda siddhapura 2000 9 zAha chaganalAla hemacanda vasA ha. mohanalAlabhAi tathA motIlAlabhAi muMbai 2000 10 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha candrakAMta vIkamacanda morabI 1963 11 mhetA somacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIgaurI maganalAla ratalAma 1500 12 mhetA popaTalAla mAvajIbhAi jAmajodhapura 1301 13 dozI kapuracaMda amarazI ha. dalapatarAmabhAi. jAmajodhapura 1002 14 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1002 15 zeTha mANekalAla bhANajIbhAi porabaMdara 1001 16 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mhetA (relve menejara) kalakattA 1001 17 mhetA somacaMda neNasIbhAi (karAMcIvAlA) morabI 1001 18 zAha harIlAla anopacaMda khabhAta 1001 19 koThArI chabIladAsa harakhacaMda muMbai 1000 20 koThArI raMgIladAsa harakhacaMda zihora 1000 sahAyaka membaro 56 (ochAmA ochI ruA. 500 nI rakama ApanAra ) 1 zAha raMgajIbhAI mohanalAla amadAvAda 751 2 modI kezavalAla harIcaMdabhAI sAbaramatI 750 3 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAi velasIbhAi vaDhavANa zahera 750 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAi zIva 700 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAi ha. goradhanadAsabhAi. jAmajodhapura 555 6 bATavIyA gIradhara paramAnaMda ha. amIcaMdabhAi khAkhIjAlImA 7 morabIvAlA saMghavI devacaMda neNazIbhAi tathA temanAM dharma patni a. sau. maNIbAi taraphathI ha. mulacaMda devacaMda malADa 511 8 borA maNIlAla popaTalAla amadAvAda 502 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAbena gosalIyA amadAvAda 502 10 zAha premacaMda mANekacaMda tathA a. sau. samaratabena amadAvAda 502 11 zeTha izvaralAla puruSottamadAsa amadAvAda 501 12 zeTha caMdulAla chaganalAla amadAvAda 501 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 14 zeTha zIvalAla DamarabhAi (karAMcIvAlA) lIMbaDI 501 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA rAjakoTa 501 16 mhetA mohanalAla kapuracaMda rAjakoTa 500 17 zeTha goviMdajIbhAi popaTabhAi rAjakoTa 500 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI rAjakoTa 501 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe ha. veNIcaMda zAntIlAla (jAbuAvAlA) meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha ha. zeTha ThAkarazI karazanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcaMda pukharAjajI auraMgAbAda 500 22 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha auraMgAbAda 500 23 mhetA mUlacanda rAghavajI hA. maganalAlabhAi tathA durlabhajIbhAi dhrAphA 750 24 zeTha harakhacanda puruSottama hA. indukumAra coravADa 500 25 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rANAvAsa 501 26 sthA. jainasaMgha hA. bATavIA amIcanda gIradharabhAI khAkhIjAlIA 501 27 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAi hA. phulacandabhAI, gulAbacandabhAi nAgaradAsabhAi tathA jamanAdAsabhAi muMbai 501 28 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI hA. mulajIbhAi maNIlAla muMbai 501 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sva. kAMtIlAla bhAinA smaraNArthe hA. zeTha bAlacanda sAkaracanda muMbaI 501 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla 32 vorA maNIlAla lakSmIcanda 5 33 zeTha gulAbacanda bhudarabhAi tathA kasturabena hA. bhAi anopacanda 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mhetA 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha 37 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA 38 zeTha devacanda amarazI a. sau. naMdakuvarabena taraphathI jAmanagara 503 39 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha ( bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa ) bhANavaDa 501 ( bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa ) 40 vakIla vADIlAla nemacanda zAha 41 mhetA zAMtilAla maNIlAla ha. kamalAbena mhetA 42 zrIyuta lAlacandajI tathA a. sau. ghIsAbena 43 zeTha mohanalAla mukuTalAla bAlayA 44 sva. zeTha ukAbhAi trIbhovanadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI lakSmIbAI gIradhara taraphathI hA. maraghAbena tathA maMgubena 45 pArekha jayaMtIlAla manasukhalAla rAjakoTavAlA 46 zrIyuta zeTha lAlacandajI mozrIlAlajI 47 zrI vAMkAnera sthA. jaina saMgha 48 zrI sthA. jaina saMgha zrI anuttaropapAtika sUtra muMbaI 501 zIva 501 zIva 501 khAraroDa 501 dhAphA 501 dhAphA 501 rAjakoTa 501 bhANavaDa 501 vIramagAma 50 1 amadAvAda 556 501 501 hA. vinubhAi " 95 59 501 " 501 501 " vAMkAnera 501 boTAda 501 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 49 zeTha gudaDamalajI zezamalajI jovara ( barAra ) pIpalagAMva 501 50 sva. turakhIyA laheracanda mANekacandanA smaraNArthe temanA dharmapatni jIvatIbAI taraphathI ha. bhAi jayaMtIlAla tathA pUnamacanda DabhAsa 501 51 zAha acaLadAsa zukanarAjajI chA. zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 52 bhAvasAra khoDIdAsa gaNezabhAi dhaMdhukA 501 53 a. sau. hIrAbena mANekalAla mhetA ghATakopara ( muMbaI ) 501 54 mahetA zAntIlAla maganalAla sthA a. sau. padmAvatI zAntIlAla mahetA 55 zeTha hIrAcaMdajI vanecaMdajI kaTArIyA 56 zeTha choTubhAi haragoviMdadAsa kaTorIvAlA 479 membaronuM gAmavAra lIsTa amadAvAda tathA parAMo. 1 zeTha gIradharalAla karamacanda 2 zeTha choTAlAla vakhatacanda ha phakIracanda bhAi 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 4 zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 5 zAha popaTalAla mohanalAla 6 zeTha premacanda sAkaracanda 7 zAha ratIlAla vADIlAla 8 zeTha lAlabhAi maMgaladAsa 9 sva. amRtalAla bardhamAnanA smaraNArthe zrI anuttaropapAtika sUtra amadAvAda 500 hubalI 501 muMbaI 501 ha. kAnajIbhAi amRtalAla 10 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa ( pATaNavAlA ) 11 zAha naTavaralAla candulAla 12 zAha narasiMhadAsa trIbhovanadAsa 251 251 251 251 251 250 251 251 251 251 251 251 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 13 zrI zAhapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya ha. vahIvaTa kartA zeTha izvaralAla puruSottamadAsa 14 zrI chIpApoLa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMgha ha. candulAla acaratalAla 251 15 zAha cInubhAi bAlAbhAi c/0. zAha bAlAbhAi mahAsukharAma 251 16 zAha bhAilAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Do. ku. sarasvatIbhena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha hA. zAha kAntilAla jIvaNalAla 251 19 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 20 zAha mohanalAla trIkamadAsa 21 zrI chakoTI sthA. jainasaMgha hA. zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 23 dezAi amRtalAla vardhamAna bApodarAvAlAnA smaraNArthe hA. bhAilAla amRtalAla dezAi 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 25 zAha maNIlAla AzArAma 26 zAha cInubhAi sAkaracanda 27 zAha varajIvanadAsa umedacanda 28 zAha rajanIkAnta kasturacanda 251 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jaina) 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhrAMgadhrAvAlA 252 31 a. sau. bena ratanabAi nAdecA hA. dhulajIbhAi caMpAlAlajI 251 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvAlA 251 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 zrI sarasapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina hA. bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvAlA 35 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pUjya cAcAjI hajArImalajI baraDIyAnA smaraNArthe hA. mULacaMdajI javAharalAlajI 36 sva. bhAvasAra bavAbhAi (maMgaladAsa) pAnAcandanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIvena upAzraya 37 sva. pitAzrI ravajIbhAi tathA sva. mAtuzrI mUlIvAinA smaraNArthe hA. kakalabhAi koThArI 38 bhAvasAra kezavalAla bhAi maganalAla bhAi 39 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvAlA hA. pArvatIbena 40 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacanda rAjasItApuravAlA ( sAbaramatI ) 41 zrI sthA. jaina saMgha ( sAbaramatI ) 42 zrI bIpinacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI (rANapuravAlA) 43 bhAvasAra choTAlAla bhAi chaganalAla bhAi 44 bhAvasAra zakarAbhAi chaganalAla bhAi 45 a. sau. jIvIbena ratIlAla hA. bhAvasAra ratIlAla haragoviMdadAsa 46 saMghavI bAlubhAi kamalazI tathA temanAM dharmapatnio a. sau. caMpAbena tathA vasaMtabena taraphatho 47 a. sau. vidyAvena vanecaMda dezAi hA. bhupendrakumAra vanecaMda dezAi 48 sva. pArekha nAnacanda goviMdajI morabIvAlAnA smaraNArthe hA. ratIlAla nAnacaMda pArekha zrI anuttaropapAtika sUtra 251 251 251 251 301 251 251 251 250 301 251 251 251 251 251 301 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 49 zAha naTavaralAla gokaladAsa 50 zAha zAmalabhAi amarazIbhAi 51 zAha trIbhovanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIvakuMvarabena taraphathI hA. ratIlAla trIbhovanadAsa 402 52 a. sau. kaMkubena (bhAvasAra bhogIlAlabhAi chaganalAlabhAinAM dharmapatni) 309 53 a. sau. savitAbena (jayaMtIlAla bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 54 a. sau. zAMtAbena (dInubhAi bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 55 a. sau. subhadrAbena (ramaNabhAi bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 56 zeTha hIrAjI ruganAthajonAsmaraNArthe ha. vAgamalajI ruganAthajI 301 57 zeTha maNIlAla boghAbhAi 251 58 paTavA sumeramalajI anopacandajI jodhapuravAlA 59 sva. mANekalAla vanamAlIdAsa zAhanA smaraNArthe hA. ramaNalAla mANekalAla 60 sva. zAha dhanarAjajI khemarAjajInAM smaraNArthe hA. kanaiyAlAlajI dhanarAjajI 301 61 zrI sAraMgapura da. A. ko. sthA. jaina saMgha hA. zAha ramaNalAla bhagubhAi 62 dozI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lakSmIbAI laheracandanA smaraNArSe hA. dozI manaharalAla karasanadAsa mulIvAlA 251 63 zAha pUnamacanda phatehacanda 64 zrI caturabhAi naMdalAla 251 65 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla 251 66 zAha jAdavajI mohanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 251 67 a. sau. lAbhuvena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI vaDhavANa zaheravAlA 68 a. sau. bahena kAntAbena goradhanadAsa(cAMdamuninA upadezathI) 251 251 251 251 zrI anuttaro papAtika sUtra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 69 dozI phulacanda sukhalAlabhAi boTAvAlAnA smaraNArthe hA. dozI chabIladAsa phulacandabhAi 251 70 lAlAjI rAmakumArajI jaina 251 71 zeTha choTAlAla gumAnacanda pAlanapuravAlA 251 72 zAha dhIrajalAla motIlAla 73 saMghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251 74 bhAvasAra mohanalAla amulakharAya 75 zAha phulacanda mulacandabhAi hA. hasamukhabhAi phulacandabhAi 251 76 lallubhAi maganabhAi cuDAvAlAnA smaraNArtha ha. jasavaMtalAla lallubhAi 301 77 zrImAna mIzrIlAlajI javAhIralAlajI baraDIyA alvaravAlA 251 78 mhetA muLacanda maganalAla 251 79 vaidya narasIdAsa sAkaracandanAM dharmapatni revAbAinA smaraNArthe ha. harIlAlabhAi 251 80 kumArI puSpAbena harIlAla (cAMdamuninA upadezathI) 251 81 zAha maNIlAla ThAkarazI ha. kamalAbena maNIlAla (cAMdamuninA upadezathI) 251 82 mIsa nalInIvena jayaMtilAla 83 a. sau. lIlAvatI IzvaralAla 84 sva. umedarAma trIbhuvanadAsanA dharmapatni kAzIvAinA smaraNArthe ha. zAMtilAla umedarAma (cAMdamuninA upadezathI) 251 85 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanA dharmapatni divALIbAinA smaraNArthe ha. ratIlAla mANekalAla (cAMdamuninA upadezathI) 251 86 mhetA devIcandajI khUbacandajI dhokA. gaDhasIyANAvAlAnA smaraNArthe ha. mhetA cunIlAla haramAnacanda 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 ghAsIlAlajI mohanalAlajI koThArI /0. lakSmI pustakabhaMDAra 251 88 zAha maNIlAla chaganalAla 251 89 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAi mAraphatIyAnA smaraNArthe punAvhena taraphathI ha. karasanabhAi (cAMdamuninA upadezathI) 251 90 bhAvasAra jayaMtilAla bhogIlAla 91 , dInubhAi bhogIlAla 92 , ramaNalAla bhogIlAla 93 , kanubhAi sakaracanda 94 zeTha bherumalajI sAheba jodhapuravAlA ajamera 1 zeTha bhurAlAla mohanalAla 251 amarelI 1 mAstara hakamIcanda dIpacanda zeTha 251 __ amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAi 2 zrI sthA. jainasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla 251 alvara 1 zrImatI caMpAdevI Co. vuddhAmalajI ratanalAlajI sacetI 2 cAMdamalajI mahAvIraprasAda pAlAvata 3 zrIyuta ruSabhakumAra sumatikumAra jaina ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI ha. manasukhalAlabhAi 251 Asanasola 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatni maNIbAi taraphathI ha. rasikalAla, anilakAMta, vinodarAya. 251 ATakoTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI 251 251 301 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 indora a. sau. vhena dayAvhena mohanalAla dezAi jetapuravALA ( a. sau. vhena vidyAvhenanAM varSItapa nimite ) hA. araviMdakumAra jItendrakumAra udayapura 1 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 2 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 3 zeTha maganalAlajI bAgarecA 4 a. sau. vhena candrAvatI te zrImAna bahotalAlajI nAharanAM dharmapatni ha. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa 5 sva. zeTha kAkulAlajI loDhAnA smaraNArthe ha. zeTha dolatasiMhajI loDhA 6 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 7 pUjya pitAzrI motIlAlajI mhetAnA smaraNArthe ha. raNajItalAlajI motIlAlajI mhetA 8 zeTha chaganalAla bAgarecA 9 zeTha bhImarAja thAvaracanda bAphaNA 10 zrImatI sohInIbAi C/o raNajItalAlajI motIlAlajI hoMgaDa umaragAMva roDa 1 zAha mohanalAla popaTalAla pAlIvAlA upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 2 sva. bena saMtoka bena kacarA ha. otamacanda bhAi, tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAi hA. zeTha pratApabhAi zrI anuttaropapAtika sUtra 251 301 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 choTAlAlabhAI 251 251 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 4 saMghANI mUlazaMkara harajIvana bhAinA smaraNArthe hA. temanA putrI jayaMtIlAla bhAi tathA ramaNIkalAla 5 dozI viThThalajI harakhacaMda eDana kempa 1 zAha gokaladAsa zAmajI udANI 2 zAha jagamohanadAsa parasotamadAsa 13 mahetA premacaMda mANekacaMdanA smaraNArthe hA. rAyacaMdabhAi, popaTalAla bhAi tthA rasIkalAla bhAi kuzalagaDha 1 zeTha caMpAlAlajI devIcaMdajI kantrAsagaDha 1 zrI jaina zve. sthA. saMgha ha. devacaMda amulakha kalakattA 1 zrI kalakattA jaina zve. sthA. (gujarAtI) saMgha ha. zAha jayasukhalAla prabhulAla kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAinA smaraNArthe ha. zeTha AtmArAma mohanalAla 2 Do. mayAcaMda maganalAla zeTha ha. Do. ratanacaMda mayAcaMda 3 sva. nAthAlAla umedacandanA smaraNArthe ha. zAha ratIlAla nAthAlAla 4 zAha maNIlAla talakacandanA smaraNArthe ha. mAraphatIyA candulAla maNIlAla 5 svargastha zrIyuta vADIlAla parazottamadAsanA smaraNArthe ha. ghelAbhAi tathA AtmArAma bhAi 6 zeTha nAgaradAsa kezavalAla zrI anuttaropapAtika sUtra 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 14 7 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha __ha. zeTha AtmArAmabhAi mohanalAlabhAi kaDI 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha ha. bhAvasAra dAmodaradAsabhAi izvarabhAi 2 pArvatIbena c/o. jesoMgabhAi izvarabhAi kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacandabhAi 2 zAha harakIzanadAsa phUlacandabhAi 3 sva. kAlIdAsa jeThAlAlanA smaraNArthe ha. sumanalAla kALIdAsa kuMdaNI-ATakoTa 1 dozI ratIlAla TokarazIbhAi kolakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAi vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAinA smaraNArthe) khAkhIjAlIyA 1 bATavIyA gulAbacanda lIlAdhara khIcana 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja khuDadA roDa 1 zeTha gIradhArIlAlajI sItArAma 2 zeTha narasIMhadAsa zAMtIlAlajI bhAralAvAlA khaMbhAta 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 251 302 251 352 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela kAntIlAla aMbAlAla 3 zAha sAkaracanda mohanalAla 4 zAha candulAla harIlAla 5 zAha zakarAbhAi devacanda 6 zAha tribhovanadAsa maMgaladAsa gAMdhIdhAma 1 zAha morArajI nAgajI enDa kuAM. guMdA 1 sva. mahetA pUnamacanda bhavAnabhAinA smaraNArthe ___ ha. temanAM dharmapatni dIvAlIbena lIlAdhara goMDala 1 sva. bAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamalabAi ha. mANekacandabhAi tathA kapuracandabhAi 2 pIpaLIA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dhrmptni| a. sau. lIlAvatI sAkaracanda koThArInA bIjA varasItapanI khuzAlImA 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe ha. harIlAla juThAbhAi 4 sva. koThArI kRpAzaMkara mANekacaMdanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni prabhAkuMvarabena 5 koThArI gulAbacanda rAyacaMda 6 jasANI ruganAthabhAi nAnajI ha. cunIlAlabhAi godharA 1 zAha trIbhovanadAsa chaganalAla 2 sva premacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha cunIlAla premacaMda zrI anuttaropapAtika sUtra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guMdAlA (kaccha) 1 zAha mAlazI ghelAbhAi ghaTakaNa 1 zAha candulAla kezavalAla - gholavaDa (thANA) 1 mahetA gulAbacandajI gaMbhIramalajI ghoDanadI 1 zeTha cAMdamala mohanalAla bhaMDArI cuDA (jhAlAvADa) 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha ___ jalesara (bAlAsora) 1 saMghavI nAnacanda popaTabhAI thAnagaDhavAlA jayapura 1 zrImAna hiMmatasiMhajI sAheba galUMDiyA eDisanala kamIznara ajamera DIvajhanavAlAnA dharmapatni a. sau. mANekakuMbaravhena taraphathI ha. khuzAlasiMhajI gaLUDiyA jAmajodhapura 1 zrI sthA. jainasaMgha ha. mhetA popaTalAla mAvajIbhAi 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvAlA 3 dozA mANekacanda bhavAna 4 paTela lAlajI juThAbhAi 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAi 6 zeTha brajalAla cunIlAla 387 251 251 251 251 251 jAmanagara 1 zeTha choTAlAla kezavajI 2 vorA cImanalAla devajIbhAi 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 17 3 Do. sAheba pI. pI. zeTha 4 zAha raMgIladAsa popaTalAla jAmakhaMbhAlIyA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 2 zrI. sthA. jainasaMgha hA. mhetA raNachoDadAsa paramANaMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAi 4 mahetA hemacanda kAlIdAsa 251 251 251 251 jAvarA 251 1 sva. bhaMDArI svarupacaMdajI zAhanA dharmapatni motIbenanA smaraNArthe ha. zrIyuta lAlacanjI rAjamalajI kizanagaDhavAlA __(cAMdamuninA upadezathI) junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAbhAi ha. harIlAlabhAi (hATInA mAlIAvAlA ) 251 junAradeva (madhya prAMta) 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAi 251 jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAi ha. narabherAmabhAi (jasApuravALA) 251 2 dozI choTAlAla vanecanda 3 koThArI DolarakumAra veNIlAla 4 a. sau. vhena surajakuMvara veNIlAla koThArI 251 jetalasara 1 zAha lakSmIcanda kapuracanda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jabakabena taraphathI ha. zAntIlAlabhAi goMDalavAlA 251 jodhapura (rAjasthAna) 1 zeTha hastImalajI manarupamalajI sAmasukhA 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 2 zeTha pukharAjajI padamarAjajI bhaMDArI 3 zeTha navaratanamalajI dhanavaMtasiMhajI 250 jorAvaranagara zve. sthA. jaina saMgha ha. zeTha caMpakalAla dhanajIbhAi 251 DoMDAicA 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha caMpAlAlajI mArave 250 DhasA (vAyA dhoLA) 1 zrI usAgAma zrI sthA. jaina saMgha ha. eka sadgrahastha taraphathI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. bagaDiyA narabherAma jeThAlAla ( DhasA jaMkazana ) 250 thAnagaDha 251 1 zAha ThAkarazIbhAi karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhovanadAsa 251 3 zAha dhArazIbhAi pAzavIrabhAi ha. sukhalAlabhAi 4 zAha trIbhovana gopAlajI tathA a. sau. kasuMbAbena trIbhovana 251 dahANuroDa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIvAlA) 251 dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jaina (senTrala beMkavALA) 351 2 zrIyuta mhetAbacaMda jaina | 3 lAlAjI mIThThanalAlajI jaina enDa sansa 4 lAlAjI gulazanarAyajI jaina enDa sansa 5 a. sau. sajjanabena iMdaramalajI pArekha 251 dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 dhrAMgadhrA 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha ha. zeTha maMgalajIbhAi jIvarAja 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 2 saMghavI narasIdAsa vakhatacaMda 301 3 Thakkara nAraNadAsa haragovIMdAsa 4 koThArI kapUracanda maMgalajI dhorAjI 1 mhetA prabhudAsa mUlajIbhAi 351 2 pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAinA smaraNArthe ha. paTela dalIcaMda bhagavAnajI 3 a. sau. bacIbena bAbubhAi 251 4 dhI nava saurASTra oila mIla prA. lImITeDa 5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe ha. cImanalAla rAyacanda 6 gAMdhI popaTalAla jecaMda 250 7 dezAI chaganalAla DAhyAbhAi lAThavAlAnAM dharmapatni divALIbena taraphathI ha. kumArI hasumatI dhaMdhukA 1 zeTha popaTalAla ghArazI 251 2 sva. gulAbacandabhAinA smaraNArthe ha. popaTalAla nAnacanda 3 vasANI catrabhuja vAghajIbhAi 251 naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha premacanda bhagavAnalAla 250 porTasudAna 1 zeTha somacanda parasotamadAsa pANasaNA 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. choTAlAla puMjAbhAi pAlaNapura 1 lakSmIbena ha. mhetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI lokAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya 251 301 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 3 mahetA maNIlAla bhAicandabhAi 251 4 mahetA sUrajamala bhAicandabhAi 251 pAleja 1 sva. manasukhalAla mohanalAla saMghavInA smaraNArthe __ ha. bhAi dhIrajalAla manasukhalAla punA 1 zeTha uttamacandajI kevalacandajI dhokA prAMtija 1 zrI prAMtija sthA. jainasaMgha ha. zrIyuta aMbAlAla mahAsukharAma 250 phAlanA 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI (sAdaDIvAlA) 2 mahetA kundanamalajI amaracandajI (sAdaDIvAlA) 251 baravALA (ghelAzA) 1 sva. mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni surajabena morArajI 251 bagasarA (bhAyANI) 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvAlA ha. zeTha mAnasaMga premacanda 251 berAjA (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) 251 bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI, bhagavAnadAsajI bhaNasArI 251 borA 1 svarupacandajI javAharamalajI boraDIyA menobAi suganalAlajInA smaraNArthe (cAMdamuninA upadezathI) 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 beMgalora 1 bATavIyA banecanda amIcanda mahAvIra TekSaTAila sTora taraphathI bhAi candrakAMtanA lagnano khuzAlImAM 252 boTAda 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArtha ha. temanAM dharmatni chavalabena bIkAnera 1 zeTha bherudAnajI zeThIyA 254 boDelI 1 zAha pravINacandra narasIdAsa (sANaMdavAlA) 251 2 zAha gIradharalAla sAkaracanda 251 __ bhANavaDa 1 zeTha jecaMdabhAi mANekacanda 352 2 saMghavI mANekacanda mAdhavajI 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacanda (lAlapuravAlA) 251 4 zeTha rAmajI jINAbhAi 251 5 zeTha padmazI bhImajI phopharIA 251 6 phopharIA gAMDAlAla kAnajIbhAi ha. a. sau. zAMtAbena vasanajI 251 7 vakIla maNIlAla kheMgArabhAi pUnAtara bhIlavADA 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya ha. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 251 2 zeTha bhImarAja mIzrIlAlajI bhojAya (kaccha) 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMvarajI jIvarAja bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAinA smaraNArthe ha. zAha laheracanda kuMvarajI 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 2 koThArI udayalAlajI sAheba madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcandajI mahetA 2 zrIyuta bApAlAla bhAicanda mahetA manora ( thANA ) 1 zAha zeramalajI devIcandajI jasavaMtagaDhabALA ha. pUnamacandajI zeramalajI bolyA mAnakuvA (kaccha) 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni kuMvarabAI harakhacanda ( mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe ) mAlegAMva 1 zrI. sthA. jaina saMgha ha. phatelAla mAlu muMbai tathA parAMo 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAi 2 zAha harajIvana kezavajI 3 ghelANI prabhulAla trIkamajIbhAi (borIvalI) 4 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha ha. kezarImalajI anopacandajI gugaLIyA (malADa ) jaina 5 zeTha DuMgarazI haMzarAja vIsarIyA 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 7 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 8 zAha ratanazI moNazInI kampanI 9 zAha zIvajI mANeka (kaccha berAjAvAlA) 10 vorA pAnAcanda saMghajInA smaraNArthe ha. traMbakalAla pAnAcaMda enDa bradhasa zrI anuttaropapAtika sUtra 251 251 251 251 251 251 251 251 252 251 251 251 251 251 251 251 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 sva. pU. pitAzrI vIracanda jesoMgabhAi lakhataravAlAnA smaraNArthe ha. kezavalAla vIracanda zeTha 251 12 zA. kuMvarajI haMsarAja 251 13 sva. mAtuzrI mANekabenanA smaraNArthe ___ ha. zeTha balabhadAsa nAnajI ( porabaMdaravAlA) 301 14 eka sadagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekacanda 251 15 a. sau. pAnavAi hA. zeTha padmazI narasiMhabhAi (malADa) 251 16 zrIyuta amRtalAla vardhamAna vApodaravALA hA. dalIcanda amRtalAla dezAi 251 17 sva. zAha nAgazI sojapALa guMdALAvALAnA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI (malADa) 18 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 19 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA 20 zIvalAla gulAbacanda zeTha mevAvALA 21 sva. jaTAzaMkara devajI dozInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa (bAvulAla) jaTAzaMkara dozI 22 sva. goDA vaNArazI trIbhovana sarasaivALAnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA (malADa) 23 sva. trIbhovanadAsa vrajapAla boMchIyAvALAnA smaraNArtha ____ hA. haragoviMdadAsa trIbhovanadAsa ajamerA 24 sva. kAnajI mULajInA smaraNArtha tathA mAtuzrI divALIbAinA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI (malADa) 251 25 zeTha khuzAlabhAi khaMgArabhAi 250 26 zAha premajI mAlazI gaMgara (malADa) 27 sva. pitAzrI pattubhAi monAbhAinA smaraNArtha hA, zAha kAnajI patubhAi (malADa) 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. sva. nAnabAinA smaraNArthe 301 29 sva. pitAzrI rAyazI velajInA smaraNArthe hA. zAha dAmajI rAyazI (malADa) 301 30 zeTha traMbakalAla kasturacaMda loMbaDIvALA taraphathI __zrI ajarAmara zAstrabhaMDAra lIMbaDI mATe (mATungA) 251 31 sva. pitAzrI bhImajI korazI tathA mAtuzrI pAlAbAinA ___smaraNArthe hA. zAha umarazIbhAi bhImazI (malADa) 32 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 33 zAha varajAMgabhAi zIvajI (malADa) 34 zrIyuta ratIlAla bhAicaMda mahetA 35 zAha khImajI mULajI pUMjA (malADa) 36 mesarsa savANI TrAnsaporTa kampanI hA. zeTha mANekalAja vADIlAla 251 37 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narasIbhAi valabhajI 251 38 a. sau. samatAbena zAntIlAla ____C/o zAntIlAla ujamazI zAha (malADa) 39 tejANI kuberadAsa pAnAcanda 251 40 kapAsI mohanalAla zIvalAla 251 41 sva. kezavalAla vacharAja koThArInA smaraNArthe surajabena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAi (malADa) 42 daDIyA amRtalAla motIcaMda (ghATakopara) 251 43 zeTha saradAramalajI devIcandajI kAveDIyA (sAdaDIvALA) 251 44 dozI catrabhuja sundarajI (ghATakopara) 45 dozI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) 251 46 dozI pravINacandra catrabhuja (ghATakopara) 251 47 zAha trIbhovanadAsa mAnasiMga doDhIvALAnA smaraNArtha hA. zAha harakhacanda trIbhovanadAsa 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 48 zAha jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhrAvALA hA. zAha vADIlAla jeThAlAla 49 zAha candulAla kezavalAla 251 50 sva. pitAzrI zAmalajI kalyANajI goMDalavALAnA smaraNArthe hA. vRjalAla zAmalajI bAvIsI 251 51 zAha premajI hIrajI gAlA 251 52 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcanda jasANInA smaraNArthe ha. lakSmIcandabhAi tathA kezavalAlabhAi 53 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe ha. devazI haMsarAja kaccha bIdaDAvALA (malADa) 251 54 sva. mAtuzrI gomatIbAinA smaraNArthe ha. popaTalAla pAnAcanda 251 55 zeTha nemacanda svarupacanda khaMbhAtavALA ha. bhAi jeThAlAla nemacanda 251 56 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNAvAlAnAM smaraNArthe temanA putro taraphathI ha. bApAlAlabhAi 251 57 bena kezarabAi candulAla jesIMgalAla zAha 58 daDIyA jesIgalAla trIkamajI 251 59 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 60 koThArI sukhalAlajI pUnamacandajI (khAra) 61 sva. mAtuzrI kaDavIbAinA smaraNArthe ha. temanA pautra __hakamIcanda tArAcanda dozI (aMdherI) 62 pArekha cImanalAla lAlacandanAM dharmapatni a. sau. zrImatI ___caMcaLabAinA smaraNArthe ha. sArAbhAi camanalAla 63 zAha korazIbhAi hIrajIbhAi 301 64 pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajI muthAnA smaraNArthe ha. motIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 251 65 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha ha. zeTha rupacanda zIbalAla kAmadAra (aMdherI) 251 nalAla 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sau. kamaLAbena kAmadAra ha. rupacanda zIvalAla (aMdherI) 251 66 a. 67 dhI marInA morDana hAiskula TrasTa phaMDa ha. zAha maNIlAla ThAkarazI 68 sva. mAtuzrI jIvIbAinA smaraNArthe 251 ha. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA ( goregAMva ) 69 zAha ravajIbhAi tathA bhAilAlabhAinI kaMpanI (kAMdIvalI ) 251 70 a. sau. lAchubena ha. ravajI zAmajI ( kAMdIvalI ) 71 a. sau. bena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI ( khAraroDa ) 251 72 zAha karazana laghubhAi (dAdara) 251 301 73 a. sau. raMjanagaurI candulAla zAha C/o. candulAla lakSmIcanda (mATungA) 74 mahetA moTara sTArsa hA. anopacanda DI. mahetA ( muMbaI ) 75 zeTha manubhAi mANekacanda hA. jhATakIyA narabherAma morArajI (ghATakopara) 76 khetANI maNIlAla kezavajI (baDIyAvALA ) ghATakopara 77 sva. kasturacanda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni jhaverabena maganalAlanI vatI jayaMtIlAla kasturacanda mazkArIA 78 sva. pUjya mAtuzrI jakalabAinA smaraNArthe hA. dezAi vrajalAla kALIdAsa (malADa ) 79 zAha naTavaralAla dIpacanda taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. suzIlAbenanA varSItapanI khuzAlImAM 80 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara morabIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIvenanA smaraNArthe 81 koTIcA jayaMtIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacanda zrI anuttaropapAtika sUtra 251 junAgaDhavALA 251 251 251 251 251 251 251 301 251 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 82 modI abhecanda suracanda rAjakoTavAlA hA DosAlAla abhecanda 83 sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni neNavAi vatI ha. zAha jeThAlAla rAyazI 84 zrIyuta je. sI. vorA 85 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha ha. saMghavI cImanalAla amaracanda (dAdara) 86 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe ha, zAMtilAla AzArAmanI vatI jasavaMtalAla zAMtIlAla lakhataravALA 87 zAMtIlAla DuMgarazI adANI 88 zrImatI maNIbAI vRjalAla pArekha cerITebala TrasTa phaMDa ha. pArekha bRjalAla durlabhajI 89 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa 90 vorA ThAkarazI jasarAja C/o. M/s. ThAkarazI enDa kAM. 91 dozI bhIkhAlAla bRjalAla 92 zAha gopAlajI mAnasaMga 93 dozI phUlacanda mANekacanda 94 gAMdhI kAMtIlAla mANakacanda 95 zeTha maNIlAla gulAbacanda 96 koThArI ramaNIkalAla kasturacanda 97 vhena candanabena amRtalAla vAriyA mA~DavI (kaccha) 251 251 250 zrI anuttaropapAtika sUtra 251 251 251 251 251 251 251 251 250 251 251 251 251 1 zrI sthA. cha koTI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla velajI 277 mAMDavA (dhoLA jaMkazana ) 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha ha. a. sau. kancanagaurI ratilAla gosalIyA gaDhaDAvAlA 251 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mesANA 1 zAha padamazI suracandanA smaraNArthe hA. zIvalAla padamazI 251 mombAsA 1 zAha devarAja petharAja 2 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI sUrajamalajI benkarsa rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImati mAtuzrI samaratabAinA smaraNArthe ha. Do. narottamadAsa cunIlAla kApaDIyA rANAvAsa ( mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcandajI hA bAvu rIkhabacandajI rAjakoTa 1 vADIlAla DAiMga enDa pinTIMga varkasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacanda 250 251 10 badANI bhImajI velajI taraphathI temanA~ dharmapatni a. sau. samaratabenanA varasItapanI khuzAlI 250 251 400 251 3 bAvu parazurAma chaganalAla zeTha ( udepuravALA) 250 4 zeTha manubhAi muLacanda (enjInIara sAheba) 251 5 zeTha zAntIlAla premacanda temanAM dharmapatninA varasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacanda hAkemacanda vakIla 251 zrI anuttaropapAtika sUtra 301 7 zeTha prajArAma vITThalajI 251 8 bahena suryabALA nauttamalAla jasANI ( varasItapana khuzAlI) 251 9 modI saubhAgyacanda motIcanda 251 251 11 dozI motIcanda dhArazIbhAi (raTAyarDa enjInIara sAheba) 251 250 12 kAmadAra candulAla jIvarAja 13 hemANI ghelubhAi savacanda 251 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prabhulAla nyAlacanda daphatarI 251 15 sva mahetA devacanda puruSottamanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hemakuMvarabAi taraphathI hA. jayantilAla devacanda mahetA 251 rAjAjIkAkareDA (bhIlavADA) 1 zrImAna jorAvaramalajI dharmacandajI DuMgaralAla (munizrI mAMgIlAlajInA upadezathI) rAyacura 1 sva. mAtuzrI moMghIbAinA smaraNArthe ha. zAha zIvalAla gulAbacanda vaDhavANavALA 251 raMguna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanAM dharmapatni a.sau. kamaLAbena 251 rApara (kaccha) 1 pUjya vAlajIbhAi nyAlacanda lakhatara 1 zAha rAyacanda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rAyacanda 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA. bhAi trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha cunIlAla mANekacanda 4 zAha jAdavajI oghaDabhAi sadAvALAnA smaraNArthe hA. bhAi zAntIlAla jAdavajI 5 dozI ThAkarazI gulAbacandanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratabena vRjalAla taraphathI hA. jayantilAla ThAkarazI 251 6 zAha tala kazI hIrAcaMdanA smaraNArthe ha. amRtalAla talakazI 251 lAlapura 1 zeTha nemacanda savajIbhAi modI hA. maganalAlabhAi 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 251 2 zeTha mulacanda popaTalAla hA. maNIbhAi tathA jesIMgalAlabhAi 251 lAkherI (rAjasthAna) 1 mAstara jeThAlAla monajIbhAi hA. mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjInIara sAheba) 251 lImaDI (paMcamahAla) 1 zAha kuMvarajI gulAbacanda 251 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacanda 251 // 3 zeTha vIracanda pannAlAlajI karNAvaTa 251 loMbaDI (saurASTra) 1 zAha cakubhAi gulAbacanda lAkaDIyA (kaccha) 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. zAha ratanazI karamaNa 251 lonAvAlA 1 zeTha dhanarAjajI mULacanda mUthA vaDhavANa zahera 1 zAha dIlIpakumAra savAilAla ha. savAi lAla traMbakalAla zAha 251 2 zAha maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3 saMghavI muLacanda becarabhAi hA. bhAi jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTha vRjalAla sukhalAla / 5 zeTha kAntIlAla nAgaradAsa 251 6 vorA catrabhuja maganalAla 251 7 saMghavI zIvalAla hImajIbhAi 8 zAha devazI devakaraNa 9 vorA DosAbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha ___ hA. vorA nAnacanda zIvalAla 10 vorA dhanajIbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA pAnAcanda gobaradAsa 251 251 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 11 dozI vIracanda suracanda hA. dozI nAnacanda ujamazI 251 12 sva. vorA maNIlAla maganalAla hA. vorA catrabhuja maganalAla vaTAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA. jaina saMgha hA. zrI DAhyAbhAi halubhAi paTela valasADa 1 zAha khImacanda mULajIbhAi vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLabena tathA purIbenanA smaraNArthe hA. bhAi manaharalAla nAnAlAla 251 vaDodarA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prophesara sAheba (goDalavALA) 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAi kALAbhAi (jetapuravALA) vAMkAnera 1 mAstara kAntilAla traMbakalAla khaMDherIyA 2 daphatarI cunIlAla popaTalAla moravIvALA hA. bhAi prANalAla cunIlAla vIMchIyA 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. ajamerA rAyacanda vRjapALa vIramagAma 1 zAha vITThalabhAi modI mAstara 2 zAha nAgaradAsa mANekacanda zrI anuttaropapAtika sUtra Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 251 251 32 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALA) 4 zAha amulakha (bacubhAi) nAgaradAsanAM dharmapatni a. sau. bena lIlAvaMtInA varasItapanAM pAraNAnI khuzAlImAM ha. bhAi kAntIlAla nAgaradAsa 300 5 sva. zeTha ujamazI nAnacandanA smaraNArtha ha. zeTha cunIlAla nAnacanda 6 sva. zeTha maNIlAla lakSmIcandanA smaraNArthe ha. khImacandabhAi (khArAghoDAvALA) 7 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe ha. zeTha anubhAi harIlAla 8 saMghavI jecaMbhAi nAraNadAsa 9 sva. zAha velazIbhAi sAkaracandabhAinA smaraNArthe ha. cImanalAla velazI 10 pArekha maNIlAla TokarazI lAtovALA taraphathI (moTIbenanA smaraNArthe) 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAinA suputra vADIlAlabhAinAM / dharmapatni a. sau. nAraMgIbenanA varasItapa nimItte hA. zAntIbhAi 251 12 sva. chabIladAsa gokaladAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni kamaLAvena taraphathI hA. maMjulAkumArI 251 13 zrI sthA. jaina zrAvikA saMgha hA. pramukha a. sau. raMbhAvena vADIlAla 251 14 sva. trIbhovanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLabenanA smaraNArthe hA. Do. hiMmatalAla sukhalAla 251 15 zAha mULacanda kAnajIbhAi taraphathI hA. nAgaradAsa oghaDabhAi 251 16 zeTha mohanalAla pItAMbaradAsa hA. bhAi kezavalAla tathA manasukhabhAi 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 251 251 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAinA varasItapa nimitte hA. nathubhAi nAnacanda zAha 18 sva. maNIyAra parasotamadAsa sundarajInA smaraNArthe hA. zeTha sAkaracanda parasotamadAsa 19 zeTha maNIlAla zIvalAla verAvala 1 zAha kezavalAla jecandabhAi 2 zAha khImacanda saubhAgyacanda vasanajI 3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvarabAi taraphathI ha. dhIrajalAla madanajI sarakheja 1 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda puMjAbhAinA smaraNArthe hA. zAha ramaNalAla phakIracaMda satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni rAjakuMvarabAi madanalAlajI sAdaDI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAlavanI (baMgALa) 1 dozI cunIlAla phulacaMda morabIvAlA sANaMda 1 zAha hIrAcanda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcanda 2 a. sau. caMpAbena ha. dozI jIvarAja lAlacanda 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAi 4 zAha sAkaracanda kAnajIbhAi 251 251 301 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 5 purIvena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvAlAnA smaraNArthe hA. vADIlAla mohanalAla koThArI 6 pArekha nemacanda motIcanda mulIvAlAnA smaraNArthe ha. pArekha bhIkhAlAla nemacanda 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. bhAi jayantilAla nAraNadAsa surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha ratIlAla lallubhAi 251 2 zrIyuta kalyANacanda mANekacanda haDAlAvALA 251 3 zrI harIpurA chakoTI sthA. jaina saMgha hA. bAbulAla choTAlAla 251 suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jaina munizrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvai sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane meTa surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAi sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla premacanda 251 3 sva. kezavalAla mULajIbhAinAM dharmapatni amRtabAinA smaraNArthe hA. zAha bhAilAla kezavalAla 4 zAha nyAlacanda harakhacanda 5 zAha vADIlAla harakhacanda saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacanda 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha premacanda dalIcanda 251 251 251 251 251 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 . 5 hATInA mAlIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAi 2 a. sau. maMjulAbena bhagavAnadAsa gAMdhI hArIja 1 amulakhabhAi mulajI hA. prakAzacanda amulakha 2 sva. bena candrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha mulajIbhAi 301 tA. 31-7-59 sudhImA membaronI saMkhyA. 7 Adya murabbIzrI 56 sahAyaka membaro 20 murabbIzrI 471 lAipha membaro 65 bIjA klAsanA membaro kula membaro 619 rAjakoTa sAkaracanda bhAicanda zeTha, tA. 1-8-59 maMtrI. sudhArA pRSTha 16 para ghoDa nadInoce zeTha cAMdamala mohanalAla bhaMDArI chapA huA hai usa ke alAvA zeTha caMdrabhAna zobhAcaMda gAdiyA paDhIe / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vika naBRUARI diin : zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitinI agatyanI apIla sthAnakavAsI jaina bhAIo ane bahene - sthAnakavAsI samAjane be avalaMbana che. temAM paheluM sunivarga ane bIjuM zAstrazravaNa che. jyAM jyAM muni mahArAjonI gerahAjarI hoya che (ane bhaviSyamAM rahevAnI che) te sthaLe A zAstro sthAnakavAsI kemane TakAvI rAkhavA meTAmAM meTuM sAdhana che. ochAmAM ochA rUA. 5000 ApI Adya murabbIpada Apa dipAvI zako cho. ochAmAM ochA rUA. 3000) ApI eka zAstra ApanA nAmathI chapAvI zake che. ochAmAM ochA rU. 100 ApI murabbIpada meLavI zake che. ochAmAM ochA rU. 50 ApI sahAyaka membara banI zako cho. ane ochAmAM ochA rU. 250) ApI lAIpha membara tarIke dareka bhAI-bena dAkhala thaI zake che. uparanA dareka membarone 32 sUtre tathA tenA tamAma bhAge maLI lagabhaga 70 graMtha jenI kiMmata lagabhaga 800 upara thAya che te bheTa tarIke maLI zake che ane dareka zAstramAM temanuM nAma prasiddha karavAmAM Ave che. dareka zAstra 4 bhASAmAM taiyAra thAya che. eTale dareka pAnAmAM 4 bhASA jevAmAM Avaze. uparamAM ardhamAgadhI, tenI nIce saMskRta chAyA-TIkA tyAra bAda hindI rASTrabhASA ane chevaTe gujarAtImAM anuvAda jevAmAM Avaze. zramaNa varga, zrAvaka vargane dareka pradezamAM vasatA samAjanA dareka aMgane eka sarakhI rIte upayogI thAya tevI rIte khyAla karIne zAstranI racanA karavAmAM Ave che. bahAra dezAvaramAM vasatA ApaNA bhAIone temaja gAmaDAmAM vasatA zrAvakone temaja kurasade vAMcana karanAra bahene temaja vidyArthIone eka sarakhuM upayogI thaI zake tevuM sAhitya bIjI koI jagyAe maLI zake tema nathI. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya-zrI-ghAsIlAlabativiracitayAarthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalakRtaM navamAnam anuttaropapAtikadazAGga - sUtram . maGgalA ca ra Na m . (mAlinIchandaH) guNanikaranidhAnaM, kalpavRkSopamAnaM, namitasurasamAja, siddhisaudhAdhirAjam / kalikalilavinAza, bhavyabodhaprakAza, zivamukhadamunIndra, naumi vIraM jinendram // 1 // suragaNa karate haiM vandanA jina jinoMkI sakala bhuvana pyAre vandya ve haiM hamAre / / hRdayatimiramAlAnAzakArI sadA jo una jina caraNoM meM bandanAeM virAje // 1|| hindI-bhASAnuvAda. __ (1) jo aneka divya guNa samUhakI khAna haiM, jo kalpa vRkSake samAna sakala manorathako pUrNa karanevAle haiM, jo devatAoke bandanIya haiM, jo mokSarUpI UMce mahala para suzobhita haiM, jo aneka bhavoMke samasta pApo evaM daHkhoMkA vinAza karanevAle haiM, jo bhavyajanoMko apane jJAnarUpI divyaprakAzase sanmArga pradarzita karanevAle haiM, aura jo zreSTha kalyANakArI sukha ko denevAle haiM, aise caramatIrthakara jinendra bhagavAn mahAvIra svAmIko namaskAra karatA hU~ // 1 // gujarAtI bhASAnuvAda, (1) je aneka guNa samUhanI khANa che, je ka9pavRkSa samAna sakaLa mane rathane pUrNa karavAvALA che, je devatAone vandanIya che temaja je mekSarUpI mahela para suzobhita che, vaLI anekabhavanA samasta pApa evaM duHkhone vinAza karavAvALA che, je bhavya jIne pitAnA jJAnarUpI divya prakAzathI sanmArga pradarzita karavAvALA che, ane je zreSTha kakayANakArI sukha devAvALA muniyAnA nAtha che evA carama tIrtha kara jinendra bhagavAna mahAvIrasvAmIne namaskAra karuM chuM. (1) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre yatanArtha mukhavastrIM, vadhnAti sadorakAM mukhe nityam / yo muktarAgadoSo, vande taM guruvaraM zuddham // 2 // anuttaropapAtIya,-sUtraTIkA'rthabodhinI / / bhavyAnAM sukhabodhAya, ghAsIlAlena tanyate // 3 // dharate sadorakavastrikA mukha para ahiMsA ke liye / karuNAsudhAmaya citta jo dharate sadA sabake liye / rAgadoSavihIna guruvara-zuddha-padapAthojameM makarandapAyimilinda tulya praNAma rAjeM ojameM // 2 // anuttaropapAtikasUtrakI TIkA zubhArthavibodhinI alpajJa janatAke liye sugamArtha bhAvavikAzinI // karate munivrata sakta "ghAsIlAla" yaha kRti yatnase upakRta kRtajJa subuddhijana hoMge mahA isa ratnase // 3 // ihAnuttaropapAtikasUtra bhagavatA yasya yasya viSayasya vaNanamakAri tasya tasya nAma sNksseptstaavnnidishaamH| etadvipaye nandisUtre yathA-rAjagRhAdIni nagarANi, tatra tatrAvasthitAni (2) jo jIvoMkI rakSA arthAt yatanAkeliye mukhapara sadaiva Dore sahita mukhavastrikA bAMdhate haiM, tathA jo rAgadeSase rahita haiM, aise nirmala AcArako pAlanevAle suguruko maiM namaskAra karatA hU~ // 2 // (3) maiM "ghAsIlAla" muni bhavyajIvoMke sukhapUrvaka jJAna prApti ke liye zrI anuttaropapAtikasUtrakI arthabodhinI TIkA banAtA hU~ // 3 // uparokta zlokoMmeM maGgalAcaraNa tathA viSaya, sambandha, prayojana aura adhikAra ye mukhya pAMca bAteM batAI haiM, jo ki pratyeka granthameM Avazyaka haiN| (2) je chAnI rakSA arthAt yatanAmATe derA sahita sadA mukhavastrikA mukha para bAMdhe che, tathA je rAga dveSathI rahita che evA nirmaLa AcAra pALavA vALA sugurune huM namaskAra karuM chuM. (2) (3) "du ghAsI sAsa" bhuni bhavya vAne sumapUrNa jJAna-prAptine bhATe zrI 'anuttaroSapAti sUtra'nI 'arthamAdhinI' TI manAI cha. (3) uparokata lokomAM maMgalAcaraNa tathA viSaya, sambandha, projana ane adhikArI, e mukhya pAMca vAte batAvI che. jo ke pratyeka graMthamAM te Avazyaka che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraparicayayarNanam ucAnAni, yakSabhavanAni, vanakhaNDAni, samavasaraNAni, rAjAnaH, mAtApitarau, dharmAcAryAH, dharmakathAH, ihalokaparalokIyA RddhivizeSAH, bhogaparityAgAH, pravrajyAH, zrutaparigrahAH, tapaupadhAnAni, pratijJAH, upasargAH, saMlekhanAH, bhaktapratyAkhyAnAni, pAdapopagamanAni, anuttaropapAtaH, mukulajanma, bodhilAbhaH, antakriyA cetyAdi / iha nabamAGge ekaH zrutaskandhaH, trayo vargAH. (adhyayanasamUho varga:) tatra prathame varge dazAdhyayanAni / dvitIye trayodazAdhyayanAni / tRtIye isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra meM bhagavAnne jisa jisa viSayakA varNana kiyA hai usa usakA saMkSepase nAma nirdeza karate hai yaha viSaya, nandisUtra meM isa prakAra hai rAjagRha Adi nagara, vahA~ vahA avasthita udyAna (bagIce), yakSAyatana, vanakhaNDa, samavasaraNa, rAjAoMke aura mAtA pitAoMke nAma, dharmAcArya, dharmakathA, aihalokika tathA pAralaukika vaibhava, bhogaparityAga, dIkSA, zrutaparigraha (zratagrahaNa ), tapa, pratijJA, abhigRha, upasarga, saMlekhanA (saMthArekA prayoga), AhArakA tyAga, binA zarIra ko kampita kiye vRkSAdike samAna eka sthAna para sthita rahane rUpa pAdapopagamana saMthArA, anuttara vimAnameM utpanna honA, sukula meM phira janma lenA, samyaktva prApta honA aura mokSa prApta karanA aadi| isa navamAGga - anuttaropapAtikadazAGgameM eka zrutaskandha hai| tIna varga haiM / adhyayanoMke samUhako varga kahate haiM / prathama varga meM A "anuttarapapAtika dazAMgga sUtramAM, bhagavAne je je viSayanuM varNana karyuM che, te tene saMkSepathI nAma nirdeza kare che- A viSaya nandisUtramAM A pramANe kahyuM che - 24 mAhi nagara, tyAM rahetA dhAna (mAyA), yakSAyatana, vanama, samavasaraNa, rAjAonA ane mAtApitAonA nAma, dharmAcArya, dharmakathA, A lekasaMbaMdhI tathA paralekasaMbaMdhI vaibhava bhegaparityAga, dIkSA, zrata parigraha (zratagrahaNa), tapa, dhAna, pratijJA-mamiDa, upasarga. somanA (saMthArAnI prayo1) maahaarne| tyAga, zarIrane halAvyA vinA vRkSAdinI mAphaka eka sthAna para sthira rahevArUpa pAdapapagamana saMthAre anuttara vimAnamAM utpanna thavuM, pharI sukuLamAM janma le, samyakatvanI prApti thavI, ane mokSa meLavavA AdI. A navamAMga anuttarapapAtika dazAMgamAM eka zrutaskaMdha che, traNa varga che. adhyayananA samUhane varga kahe che, prathama vargamAM daza, bIjA vargamAM tera, ane zrI anuttaropapAtika sUtra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre dazAdhyayanAni / uddezanakAlAstrayaH, samuddezanakAlA api tryH| sahasrASTAdhikaSaTcatvAriMzallakSa-4608000 pramANAni padAni / samavAyAGgasUtre-'pyanuttaropapAtikadazAGgaviSayANAmevameva kramo labhyate / tatra samavasaraNamupakramya kiMcid varNyate-samyag ekIbhAvenAvasaraNam ekatra gamanaM-saMmilanaM devamanuSyAdInAM samavasaraNam / yadvA-samavasaranti-avataranti dharmazravaNArtha devAdayo yatra, tat samavasaraNam / yatra kSetra grAme nagare vA samavasaraNaM bhavati. tatra bhagavadAgamanAt mAg daza, dvitIya varga meM teraha, aura tRtIyameM daza adhyayana haiM / uddazana kAla tIna haiM jisa skandhameM jitane varga hote haiM usake utanehI uddezana-kAla hote haiM / samuddezana-kAla bhI tIna haiN| samasta chiyAlIsa lAkha ATha hajAra-4608000 pad pramANa hai| ___ samavAyAGga sUtra meM bhI anuttaropapAtikadazAGga ke viSayoMkA yahI krama milatA hai| samavasaraNa zabdakI byuptatti nimna prakAra hai-' samyak ekIbhAvenAvasaraNam ekatra gamanaM-saMmilanaM devamanuSyAdInAM-samavasaraNam ' / arthAt jahA~ sammilita rUpase eka hI uddezyase devatA, manuSya Adi ekatrita hote ho use 'samavasaraNa' kahate haiM / athavA "samavasaranti= avataranti dharmazravaNArtha devAdayo yatra tatsamavasaraNam"-arthAt jahA dharmakathAko sunaneke liye devatA Adi Ate hoM use samavasaraNa kahate haiM / jisa sthAna (kSetra), grAma aura nagarameM samavasaraNa hotA hai trIjAmAM daza adhyayana che, uddezana-kALa traNa che. je kaMdhamAM jeTalA varga hoya che tenA teTalAja uddezana-kALa hoya che, samudezana-kALa paNa traNa che. badhA maLIne chetALIsa lAkha ATha hajAra, 4608000 pada pramANa che. samavAyAMga sUtramAM paNa anuttapipAtika dazAMganA viSayane Aja kama maLe che. 'samavasaraNa' zahanI vyutpatti nIya pramANe che: 'samyak ekIbhAvenAvasaraNamaekatra gamanaM-saMmilanaM devamanuSyAdInAM samavasaraNam-' arthAt lyAM sammilita 35thI 404 uddezathI pitA-manuSya mAhi ekatrita thAya che tene samavasaraNa kahe che. AthA 'samavasaranti-avataranti dharmazravaNArtha devAdayo yatra tatsamavasaraNam' arthAta jyAM dharmakathA sAMbhaLavA mATe devatA Adi Ave che, tene samavasaraNa kahe che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNasvarUpavarNanam AbhiyogyA devAH samAgatyAcittAnyevavAyu-jala-puSpANi vikurvate, vaikriyavAyujalapuSpAdInAM sacittatvAbhAvAt / kecit tatratyareNuvyapanodanAya vAyu vikurvate / kecid bhAvireNUpazAntyarthamudakaM vikurvate / kecit puSpavRSTiM ca pariSadupavezanArtha tathA vikurvate, yathA puSpapuJjaH pariSado nAnudaghno bhavati / ___ yadi sacittajalapuSpAdidRSTidevakRtA samavasaraNe bhavet tarhi sacittajalArdrAyAM bhUmau sacittapuSpasamAcchAdite sthAne ca sAdhUnAM sAdhvInAM pratimAdhAriNAM zrAvakANAM tathA zrAvikANAM ca samAgamanAsaMbhavaH / pariSadi ca mukhyAH vahA bhagavAn ke Agamana ke pUrva hI Abhiyogika devatA (sevaka devatA) Akara ke acitta vAyu, jala, tathA puSpa Adi vaikriya rUpase utpanna karate haiM / vaikriya-zaktike dvArA utpanna kiye hue vAyu, jala tathA puSpa sacitta nahIM hote haiN| koI deva vahA~ kI dhUla (kacarA Adi) dUra karane ke liye vAyukI vikurvaNA karatA hai / koI devatA dhUliko upazAnta karane ke liye jalavRSTi karatA hai| koI pariSadake baiThane ke liye puSpavRSTi karatA hai jisase-pariSadameM baiThe hue zrotAoM ke nIce ghuTanoM taka phUloMkA Dhera ho jAtA hai| yadi devatAoM ke dvArA nirmita samavasaraNameM sacitta jalapuSpAdi kI vRSTi ho to sacitta jalase bhIgI huI pRthvI tathA sacitta phUloMse AcchAdita sthAna para sAdhu sAdhviyoMkA, tathA jinhoMne vratoM ko dhAraNa kara rakkhA hai ese pratijJAdhArI zrAvaka-zrAvikAoM kA je sthAna (kSetra), gAma ane nagaramAM samavasaraNa thAya che, tyAM bhagavAnanA Agamana pahelAM ja Abhiyogika devatA (sevaka devatA) AvIne acitta vAyu, jaLa tathA puSpa Adi vijhiyarUpathI utpanna kare che, vaikriya-zakita dvArA utpanna karela pavana, pANI tathA phUla saceta hatAM nathI. kaI deva tyAMnI dhULa (kacaro Adi) dUra karavA mATe vAyunI vikurvaNA kare che, keI devatA dhULane upazAnta karavA (besADI devA) jaLavRSTi kare che, keI pariSadane besavA mATe puSpavRSTi kare che. jethI pariSadamAM beThela zrotAonI nIce DhIMcaNa sudhI phulono Dhaga thaI jAya che. kadAca je devatAodvArA nirmita (nirmANa karAyela-racela) samavasaraNamAM saceta pANa-puSpAdinI vRSTi thAya te saceta pANIthI bhInI thaelI pRthvI tathA saceta kulethI AcchAdita sthAna para sAdhu-sAvi tathA jeoe vrata agIkAra karI rAkhyAM che evA pratijJAdhArI zrAvaka-zrAvikAonuM Agamana sarvathA asaMbhava che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttaropapAtikasUtre sAdhvAdayaH, tasmAd devakRtA sacittajalapuSpAdInA dRSTina bhavatIti nizcIyate / nanu-devAH svasvarUpaM vividharUpaM vikurvanti, tacca sacittaM, tarhi samavasaraNArtha jalapuSpAdInAM dRSTiH sacittAnAM kathaM na syAt ? ucyate-devAnAM svAkArasadRze parAkArasadRze vA vaikriye svarUpe svAtmapradezAH santu tAvat, tatra teSAmAtmapradezasattAyA anupalabhyamAnatvAd vaikriyazaktisamudbhAvite jalapuSpAdAve kendriyAdayo jIvAH santIti na labhyate zAstre, / yadi devAH saritasamudrAdibhyo jalaM, latAvakSebhyazca puSpANi samAnIya varSantItyAgame pratibodhitaM bhavet, tarhi sacittajalapuSpAnumAnaM saMbhavati / Agamana sarvathA asambhava hai| pariSadameM mukhya aGga sAdhu hI haiM, ataH devatAoM ke dvArA samavasaraNa meM sacitta jala tathA sacitta phUloM AdikI varSA nahIM hotI hai, parantu acitta kI hotI hai, esA nizcita hai| aba yahA yaha prazna utpanna hotA hai ki devatA jo apane svarUpa ko hAthI, mRga, sarpa Adi nAnA prakArake rUpoM meM apanI vaikriya zaktike dvArA pariNata karate hai, ve vividharUpa to sacitta hote haiM, phira samavasaraNa ke liye kI huI vRSTi sacitta kyoM nahIM ? isakA pratyuttara yahI hai ki devatAoM ke apane AkAra ke sadRza athavA dUsare ke AkAra ke sadRza vaikriya zarIrameM apane Atmapradeza hote haiM, ataH ve sacitta haiN| kintu una phUloMmeM tathA jalameM unake Atmapradeza nahIM honese ve acitta haiN| vaikriya-zakti ke dvArA utpanna vAyu, jala tathA phUloMmeM ekendriya Adi jIva hote haiM-aisA zAstromeM koI pramANa nahIM miltaa| pariSadamAM mukhya aMga te sAdhuja che. eTale devatAo dvArA samavasaraNamAM saceta pANI tathA saceta kula AdinI varSA nathI hotI, paraMtu acetaja hoya che. evuM nizcita thAya che, have ahIM e prazna utpanna thAya che ke, devatA je potAnA svarUpane hAthI, mRga, sarpa Adi nAnA prakAranA rUpamAM pitAnI vaikiya zakitadvArA pariNata kare che, te vividha rUpa te saceta hoya che. te samavasaraNane mATe karela vRSTi saceta kema nahIM? teno pratyuttara eja che ke devatAone pitAnA AkAra jevA athavA bIjAnA AkAra jevA vikriya zarIramAM pitAnA Atma-pradeza hoya che. eTale te saceta che. paNa te pulemAM tathA pANImAM tenA Atmapradeza na hovAthI te aceta che. vikiyazakitadvArA utpanna thaela vAyu, jaLa tathA phulemAM ekendriya Adi jIva hoya che e viSayanuM zAstromAM koI pramANa maLatu nathI. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyapUjAniSedhavarNanam kiMca-vItarAgasya sAvadyasaparyA zAstre pratiSiddhA / SaTkAyajIvArambheNa yA saparyA bhavati sA sAvadyA / ata eva sAvadyasaparyA vItarAgasya na kalpate, tasyAH karmabandhahetutvAt / sAvadyasaparyA saMsAraparibhramaNAya jAyate / ___atraiva kAryakAraNabhAvaparamparA - sAvadyasaparyayA paDajIvanikAyArambhaH, SaDjIvanikAyArambheNa hiMsA, hiMsayA cikaNakarmabandhaH, cikkaNakarmabandhena narakanigodAdyanantaduHkhasaMbhRta-caturgatirUpAnantasaMsAraparibhramaNam / ato vItarAgasya sAvadyasaparyA zAstre pratiSiddhA / tathA coktam-upAsakadazAGgamUtrasyAgAradharmasaMjIvanyAm jo sAvajjasapajjaM, kuNai mahAcAicIyarAgassa / so bhammai saMsAre, dIhaM kAlaM jahA jAo // 1 // chAyA-yaH sAvadyasapayoM karoti, mahAtyAgivItarAgasya / sa bhrAmyati saMsAre, dIrgha kAlaM yathA jAtaH // 1 // yadi devatA nadI samudra Adi se jala, latA-vRkSAdi se phUla lAkara varSA karate haiM-esA AgamameM likhA huA ho to sacitta jala puSpa Adi kA anumAna sambhava ho sakatA hai, anyathA nhiiN| aura bhI-jinezvara vItarAga bhagavAnakI sAvadya pUjA zAstroM meM niSiddha hai| chaH kAyoM ke samArambha se jo pUjA hotI hai vaha sAvadya kahalAtI hai| ataH bhavya jIvoM ko vItarAgakI sAvadyapUjA karanA nahIM kalpatA hai, kyoMki vaha karmabandhakA hetu hai| sAvadyapUjA saMsAra-paribhramaNa kA kAraNa hai| yahA kAryakAraNabhAva isa prakAra haisAvadya pUjA chaH jIvanikAya ke Arambha se hotI hai, chaH jIva je devatA nadI samudro AdithI pANI, latA, vRkSa AdithI kula lAvIne varSA kare che, evuM AgamamAM kAMI lakhyuM hoya te te saceta pANI purapAdinuM anumAna saMbhavita hoI zake, anyathA nahIM. vaLI paNa-jinezvara vItarAga bhagavAnanI sAvadya pUjA zAstromAM niSiddha che. chakAnA samAraMbhathI je pUjA thAya che te sAvadya kahevAya che. mATe bhavya jIne vItarAganI sAvadya pUjA karavI kalpatI nathI. kemake te karmabandhane hetu che. arthAta sAvadha--pUjA saMsAra-paribhramaNanuM kAraNa che. ahiM kArya kAraNa bhAva A pramANe che - sAvadya pUjA chakAyanA AraMbhathI thAya che, ane chakAyanA AraMbhathI hiMsA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra sAvajasapajjAe, samubhavai jIvahiMsaNAraMbho / tamhA bajjhai kamma, teNa ya saMsAracakkasaMpAo // 2 // chAyA-sAvadyasaparyayA samudbhavati jIvahiMsanArambhaH / tasmAd badhyate karma tena ca saMsAracakrasaMpAtaH // 2 // iti / sthAnAGgasUtre ca-(5 sthA. 1 u.) paMcahi~ ThANehiM jIvA duggaiM gacchanti, taM jahA-pANAivAeNaM, musAvAeNaM, adinnAdANeNaM, mehuNeNaM, pariggaheNaM / ____ chAyA-paJcabhiH sthAnaH jIvA durgatiM gacchanti tadyathA-prANAtipAtena, mRSAvAdena, adattadAnena, maithunena, parigraheNa / iti / nikAya ke Arambha se hiMsA hotI hai| hiMsA se cikane karmoM kA bandhana hotA hai / cikane karmoM ke bandhana se naraka nigoda Adi ananta duHkhoM se yukta caturgatirUpa saMsArameM paribhramaNa karanA paDatA hai| isa liye jinezvara vItarAga bhagavAn kI sAvadya pUjA zAsroM meM niSiddha hai| jaise ki upAsakadazAGga sUtra kI agAradharmasaMjIvanI nAmaka TIkA meM kahA hai-"jo mahAtyAgI jinezvara vItarAgadevakI sAvadya pUjA karatA hai vaha isa caturgati rUpa saMsArameM aneka prakAra ke janma-maraNa karatA huA dIghaMkAla taka paribhramaNa karatA hai"| sAvadya pUjA se cha: kAyakA Arambha hotA hai / Arambha se karmabandha hotA hai, karmabandhase jIva ko isa saMsArarUpI cakra meM giranA paDatA hai| bhagavAnane isI bAta ko sthAnAGgasUtra (6 sthA. 1u.) meM kahA haithAya che, hiMsAthI cikaNA karmo baMdhAya che, ane cikaNa karmonA bathI narakanigoda Adi ananta dukhethI yukta caturgatirUpa saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che. mATe jinezvara vItarAga bhagavAnanI sAvadha pUjAne zAomAM niSedha che. jemake upAzakadazAMganI "agAradharmasaMjIvanI" nAmanI TakAmAM kahyuM che-"je mahAtyAgI jinezvara vItarAga devanI sAvadha-pUjA kare che. te A caturgatirUpa saMsAramAM aneka prakAranA janma maraNa karatAM karatAM dIrghakALa sudhI paribhramaNa kare che." sAvadya pUjAthI chakAyane AraMbha thAya che. AraMbhathI kama-babdha thAya che. kama-baMdhathI jIvane A saMsAra rUpI cakramAM paDavuM paDe che. bhagavAne A vAta sthAnAsUtra (sthA. 5 761) mAM hI cha: "pAya Aro timI jaya che bha3-4sAthI, 4thI, vyAzathI, maithunathI ane parigrahathI." zrI anuttaropapAtika sUtra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyapUjAnivedhavarNanam hiMsAkaraNena durgatirbhavatIti sAvadyasaparyA sarvathA pratiSiddhA bhagavatA, evaMca bhagavaccaraNAnurAgiNaH zubhagatyabhilASiNaH suranikAyA vItarAgasya bhagavataH samavasaraNe sacittajalapuSpAdivRSTisamArambhaM kurvantIti vArtA na kathamapi yuktipthmaarohti| atredamanumAnavAkyam___AbhiyogyA devAH samavasaraNe sacittaparihAriNaH, bhagavanmatAnuyAyitvAt tuGgikAnagarIzrAvakavat / uktaMca acittajalapupphANaM, vuTTi bikkuvvae surA / samosaraNamajhe u, sacittaM jiNavAriyaM // 1 // pAMca kAraNose jIva durgati meM jAte haiM, jaise ki jIva hiMsA se, jhuThase, corIse, maithunase, tathA prigrhse"| hiMsA karanese durgati hotI hai, ataH sAvadya pUjA sarvathA niSiddha hai| isa prakAra bhagavAn ke caraNoM meM sadaiva prema rakhanevAle tathA zubhagati ke icchuka devatA vItarAga bhagavAn ke samavasaraNameM sacitta jala-puSpa AdikI varSA karate haiM, yaha bAta kisIbhI yuktise siddha nahIM ho sakatI hai / ___ anumAna-pramANase bhI yahI bAta siddha hotI hai| jaise tuMgikA nagarI ke zrAvaka, bhagavAn ke samavasaraNameM pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka arthAt sacitta kA parihAra karake jAte the, usI prakAra bhagavAn ke anuyAyI Abhiyogika devatA bhI samavasaraNameM sacitta jala puSpa Adi kI vRSTi nahIM karate haiM, yaha tIrthaMkaroM kI maryAdA hai| kahA bhI hai: hiMsA karavAthI durgati thAya che, mATe sAvadya-pUjA sarvathA niSiddha che. e rIte je bhagavAnanA caraNamAM sadA prema rAkhavAvALA tathA zubha-gatinA Icchaka devatA vItarAga bhagavAnanA samavasaraNamAM saceta pAchuM puSpa AdinI varSA kare che, A vAta kaI paNa yukitathI siddha thaI zakatI nathI. anumAnapramANathI paNa A vAta siddha thAya che ke- jema tuMgikA nagarInA zrAvaka, bhagavAnanA samavasaraNamAM pAMca prakAranA abhigama-pUrvaka arthAt saceta dravya (vastuo) ne tyAga karIne jatA hatA, teja rIte bhagavAnanA anuyAyI Abhiyogika devatA paNa samavasaraNamAM saceta pANI puSpa AdinI vRSTi karatA nathI. A tIrtha karanI maryAdA che. kahyuM paNa che - zrI anuttaropapAtika sUtra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtika sUtre chAyA-acittajalapuSpANAM, dRSTiM vikupate surA / samavasaraNamadhye tu, sacittaM jinavAritam // 1 // prabhoH pArzvanAthasya saMtAnaH sthaviro bhagavAn tuGgikAnagaryA udyAne samAjagAma / tanagarInivAsinaH zrAvakAH sthaviraM bhagavantaM vandituM paJcavidhenAbhigamena tatrAbhigacchanti / uktaMca bhagavatyAM ( zata. 2, u. 5, mU. 108) "....jeNeva pupphavaIe nAmaM ceie hotthA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA there bhagavaMte paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchaMti, taM jahA 1- sacittANaM davvANaM viusaraNayAe, 2- acittANaM davyANaM aviusaraNayAe, 3-- egasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM, 4- cakkhupphAse aMjalippaggaheNaM, 5- maNaso egattIkaraNeNaM, " "samavasaraNameM devatA acitta jala, puSpa AdikI vRSTi karate haiM / kyoM kiM sacitta vastuke liye jinendra bhagavAnne niSedha kiyA hai|" bhagavAn pArzvanAtha ke saMtAnika sthavira bhagavAn tuMgikA nagarI ke udyAna meM padhAre / usa nagarI ke nivAsI sthabira bhagavAn ko vandana karane ke liye pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka gaye / bhagavatI sUtra meM kahA haiN| "jisa aura puSpavatI nAmaka udyAna hai, vahA~ Akara ve sthavira bhagavAn ko pAMca prakArake abhi gamapUrvaka vandana karate haiM, arthAt sthavira bhagavAn ko vandanArtha jAte hue ina pAMca bAtoM kA dhyAna rakhate haiM, jaise ki :- (1) sacitta dravyoM ko dUra rakhate haiM, (2) acitta dravyoM ko dhAraNa karate haiM, (3) eka zATika-binA joDa-vAle-kapar3e kA jayaNA ke liye uttarAsaGga karate haiM, (4) dUrase bhagavAn ke dRSTigocara hotehI hAtha joDate haiM, (5) mana ko ekAgra karate haiN|" samavasaraNamAM devatA aceta pANI, puSpa AdinI vRSTi kare che kemake saceta vastune mATe jinendra bhagavAne niSedha karela che. * bhagavAna pArzvanAthanA saMtAnika sthavira bhagavAn taMgikA nagarInA puSpavatI nAmanA udyAnamAM padhAryA, te nagarInA nivAsI sthavira bhagavAnane vandana karavA pAMca prakAranA abhigamapUrvaka gayA. bhagavatI sUtramAM kahyuM che. jyAM puSpavatI nAmanuM udyAna che. tyAM AvI te sthavira bhagavAnane pAMca prakAranA abhigamapUrvaka vandana kare che. arthAt sthavira bhagavAnane vandanA karavA jatAM A pAMca vAtonuM dhyAna rAkhe che, jemake - (1) sayeta dravyAne 2 rAmecha, (2) mayata dravyAne dhAraNa 42 , (3) si jeDayA vagaranAM kApaDanuM (sAMdhyA zivAya eka saLaMga) jatanA mATe uttarasaMga kare che, (4) RthI lagavAna draSTigoyara yatair-hematair, 23 che, (5) bhanane me reche. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNasparUpavarNanam 11 upAsaka dazAGgasUtre - (1 a.) 'pi prasiddhametad-bhagavantaM mahAvIraM vandituM - jitazatrunAmadheyo nRpaH paJcavavidhAbhigamena jagAma / sacittapuSpatAmbUlAdInAM tyAgena zrAvakA abhigacchantIti vacanAd bhagavatsamavasaraNa samAgatAnAM devAnAM sacittajalapuSpAdivRSTikaraNaM nopapadyate / campAnagaryA bhagavanmahAvIrasamavasaraNAvasare narendraziromaNiH kUNikazcaturaGgasenAsamanvitaH paJcavidhenAbhigamena bhagavantaM vandituM sAdaraM savinayaM cAbhijagAma / sacaiva paJcavidho'bhigama aupapAtikasUtre nirdiSTaH 'tae NaM se kUNie rAyA.... jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uktagacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai, taM jahAupAsakadazAGga sUtrameM bhI yaha bAta prasiddha hai / prathama adhyayanameM AtA hai ki - 'jitazatru' nAmaka rAjA pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka bhagavAn ko vandana karane ke liye gayA / zrAvakagaNa bhI bhagavAn vIra ko bandanArtha sacitta puSpa, pAna AdikA tyAga kara ke hI jAte haiM / uparokta pramANoMse bhagavAn ke samavasaraNa meM Aye hue devatAoM ke dvArA kI gayI sacitta jala, puSpa Adi kI vRSTi siddha nahIM hotI / campA nagarImeM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samavasaraNa ke avasara para samrAT kuNika apanI caturaGginI senA ke sAtha pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka bhagavAna ko vandana karane ke liye atyanta Adara evaM vinaya ke sAtha gaye the / vaha pAMca prakArakA abhigama aupapAtika sUtrameM isa prakAra kahA gayA hai, jaise upAsakadazAMgasUtramAM paNa A vAta prasiddha che. prathama adhyayanamAM Ave che ke:-" jitazatru " nAme rAjA pAMca prakAranA abhigamapUrvaka bhagavAnane vandana karavA gayA zrAvakagaNu paNa vIrane vandana karavA mATe saceta puSpa pAna AdinA tyAga karIne pachIja jAya che, uparokata pramANothI bhagavAnanA samavasaraNamAM Avela devatAodvArA karelI saceta puSpa pANI AdinI vRSTi siddha thato nathI. caMpA nagarImAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA samavasaraNane avasare samrATa kuNika peAtAnI caturagiNI senA sAthe pAMca prakAranA abhigamapUrvaka bhagavAnane vandana karavA atyanta Adara temaja vinaya sahita gayA hatA. te pAMca prakAranA abhigata aupapAtika sUtramAM me prabhA Desa che, bhebhaDe zrI anuttaropapAtika sUtra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre 1- sacittANaM davANaM viusaraNayAe. 2- acinANaM davvANaM aviusaraNAe, 3- egasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM, 4- cakkhupphAse aMjalippaggaheNaM, 5- maNaso egattIbhAvakaraNeNaM" ityAdi / evamanye'pyAgamA anusaMdheyAH / athAnuttaropapAtikadazAGgasya zabdArthaH pradarzyate uttarANi zreSThAni na santi yebhya ityanuttarANi-vijaya vaijayanta-jayantAparAjita-sarvAthasiddhAbhidhAni vimAnAni, teSu upapAta: utpattiH sa vidyate yeSAM jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjate haiM, vahA~ kuNika rAjA Aye, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka vandana karate haiN| ve pAMca abhigama ninna prakAra haiM (1) sacitta dravyoM ko dUra rakhate haiM / (2) acitta dravyoM ko dhAraNa karate haiM / (3) eka zATika-binA joDavAle-kapaDekA jayaNa ke liye uttarAsaGga karate haiM / (4) bhagavAn ke dRSTipatha honepara hAtha joDate haiM / (5) mana ko ekAgra karate haiN| vizeSa jJAna ke liye isI prakAra dUsare AgamoM meM anusandhAna karanA cAhiye / aba yahA~ anuttaropapAtikadazAGga kA zabdArtha batAyA jAtA hai-'an'nahIM, 'uttara'=STha haiM, anya vimAna jina se, aise vijaya, baijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha nAmaka vimAno meM 'utapAta utpanna honA, arthAta vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita, aura sarvArthasiddha nAmaka sarvazreSTha vimAnoM meM utpanna hone vAle "anu jyAM zramaNa bhagavanta mahAvIra birAje che tyAM kuNika rAjA AvyA. AvIne bhagavAna mahAvIrane pAMca prakAranA abhigamapUrvaka vandana kare che. te pAMca abhigama nIce mujaba che - (1) sanyeta dravyo (pahA)ne 62 2||nne che. (2) ayeta dravyona dhAraNa 42 che. (3) ekazATika-sAMdhA vinAnuM eka saLaMga AkhuM kapaDuM. tenuM jayaNA mATe uttara saMga kare che. (4) bhagavAna daSTigocara thatAMja hAtha joDe che. (5) manane ekAgra kare che. vizeSa jJAna mATe Aja pramANe bIjA AgamamAM anusandhAna karavuM joIe. have ahiM anuttarAyapAtika dazAMgane zabdArtha batAvavAmAM Ave che - annahI uttaram zreSTha cha anya vibhAna nAthI, meva vinaya, vaizyanta, nyanta ati , ane. sAtha siddha nAmanA vimAnamA 'upapAta: Gun 2. 4rthAt vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita, ane sarvArthasiddha, nAmanA sarvazreSTha vimAnaamaa utpanna vA 'anuttaropapAtika' cha. anuttara vibhAnAbhA Gua thavApAgA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aryasudharma paricayadarzanam 13 te - anuttaropapAtikAH, anuttaropapAtikAnAM jAlikumArAdInAM daza = dazAdhyayanAtmakaprathamavargopalakSitakathAH - anuttaropapAtikadazAH / atra dazazabdo lakSaNayA kathArUpArthabodhakaH, bhagavatA'syAGgasya dharmakathArUpatayaiva pratibodhitatvAt / ' saMkhyAyAstatpuruSasya vAcyaH' iti Dac / tAsAm - anuttaropapAtikadazAnAM navamasyAGgasyedamAdyaM sUtram - ' teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare ajjasuhammassa samosaraNaM, parisA niggayA jAva jaMbU pajjuvAsai, evaM vayAsI - jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTTamassa aMgassa aMtagaDadasANaM ayamaTThe paNNatte, navamassa NaM bhaMte ! aMgassa aNuttarovavAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNate ? // sU0 1 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaram, AryasudharmaNaH sama vasaraNam pariSannirgatA yAvajambUH paryupAste, evamavAdIt - yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptenASTamasyAGgasyAntakRtadazAnAmayamarthaH prajJaptaH, navamasya khalu bhadanta ! aGgasyAnuttaropapAtikadazAnAM yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH // su 1 // TIkA- 'di kAle' ityAdi / tasmin kAle tasminasamaye ca rAjagRhanAmadheyaM nagaramAsIta tasmin kAle caturthArakalakSaNe tasmin samaye = hIyamAnarUpe, rAjattaropapAtika haiM / anuttara vimAnoM meM utpanna honevAle jAlikumAra Adi daza adhyayanavAlA jisa kA prathama varga hai, vaha ' anuttaropapAtikadazAGgasUtra' hai / yahA~ daza zabda, lakSaNA se kathAvastukA jJAna karAnevAlA hai, kyoM ki bhagavAn ke dvArA isa aGga kA dharmakathArUpase upadeza diyA gayA hai / isa navame aGga kA yaha pahalA sUtra hai'teNaM kAleNaM' ityAdi / " lasi kumAra AhidRza adhyayana vANo neno prathama varga che te 'anuttaropapAtikadazAGgasUtra' che. ahiM deza zabda lakSaNAthI kathAvastunuM jJAna karavAvALA che. kemake bhagavAnadvArA A aMgenA dha kathArUpe upadeza devAela che. te navamA aMganuM A prathama sUtra che. 'teNaM kAleNaM' dhatyAhi. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre gRhe nagare tadvahiHpradeze guNazilakanAmni caitye, AryasudharmaNaH zrImahAvIrabhagavataH paJcamo gaNadharaH sudharmA svAmI, sa ca jJAnAcArAdiyuktatvAdAryaH zobhanA dharmoM yasya sa sudharmA / 'dharmAdanicakevalAt' itynicprtyyH| AryazcAsau sudharmA, AryasudharmA, tasya AyasudharmaNaH samavasaraNaM babhUva / etatparicayastvevam / kollAkasanniveze dhammillaviSasya bhAryA bhadilA / tayoH putro nAmnA zrI sudharmA''sIt, sa paJcAzadvarSAnte prbjitH| tena triMzadvarSANi vIrasevA kRtA jisa kAla jisa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa kAla usa samayameM arthAt caturtha Areke hIyamAnarUpa samaya meM (jisa meM AyuSya, avagAhanA, varNa, rUpa, rasa, jJAna aura zakti AdikA hAsa hotA ho use hIyamAna kahate haiM) rAjagRha nagara ke bAhira guNazilanAmaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke paJcama gaNadhara zrI AryasudharmA svAmI pdhaare| jo jJAnAcAra darzanAcAra Adi AcArarUpa guNoM se saMyukta ho use Arya kahate haiN| ve ina guNoM se alakRta the, ataH una ko Arya zabda se kahate haiN| jisakA zreSTha dharma ho use sudharmA kahate haiN| sudharmA svAmI kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai 'kollAka' nAmaka sanniveza meM 'dhammilla' nAma ke eka brAhmaNa rahate the| unakI strI kA nAma 'bhadilA' thaa| unake putra sudharmA the| unhoMne pacAsa varSa kI avasthA meM zramaNa bhagavAn mahAvIra se dIkSA grahaNa kii| tIsa varSa paryanta bhagavAn mahAvIra kI sevA ko| ve je kALa je samayamAM rAjagRha nAme nagara hatuM. te kALa te samayamAM arthAt cethA ArAnA hIyamAna rUpa samayamAM (jemAM AyuSya, avagAhanA, varNa, rUpa, rasa, jJAna ane zakita Adine hAsa thato hoya tene hIyamAna kahe che) rAjagRha nagaranI bAhera guNazilaka nAmanA udyAnamAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA pAMcamA gaNadhara zrI Arya sudharmA svAmI padhAryA, je jJAnAcAra, darzanAcAra, Adi AcAra rUpa guNethI yukata hoya tene Arya kahe che, te A guNothI alaMkRta hatA. mATe temane AryazabdathI bolAvavAmAM AvatA hatA. jene dharmazreSTha hoya tene sudharmA kahe che. evA Arya sudharmA svAmI tyAM padhAryA. temane saMkSipta paricaya A pramANe che: 'can' nAme sannivezamA dhambhi' nAmanI me praajhe| raDato hato, tenI strInuM nAma "bhakilA" hatuM. temanA putra sudharmA hatA, temaNe pacAsa varSanI umare zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI. trIza varSa sudhI bhagavAna zrI anuttaropapAtika sUtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arya sudharmaparicayadarzanam caturdazapUrvadharo jAtaH / sa vIranirvANAd dvAdazavarSAnte janmato dvinavativarSAnte ca kevalajJAnaM mApa, tato'STau varSANi kevalievaM paripAlya zatavarSAyuSi zrI sudharmA svAmI jambUsvAminaM svapade saMsthApya zivaM gataH / atha zrIsudharmasvAminaM vandituM dharmakathAzravaNArthaM ca pariSadvRndarUpeNa janasaMhatiH paJcavidhAbhigamapurassaraM nagarAt nirgatA niHsRtA / sA tatsamIpamAgatya savidhivandanapurassaraM dharmakathAM zrutvA sva sva sthAnaM pratigatA / tasmin kAle tasmin samaye zrIdharmasvAmino jyeSTho'ntevAsI jambUranagArastadadurasAmante natamastakaH kRtAJjalipuTacordhvajAnurthyAMnakoSTho pagataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / 15 caudaha - pUrva ke dhArI hue / vIranirvANa ke bAraha varSa ke pazcAt janma se 92 varSa kI avasthA meM una ko kevala jJAna prApta huA / ATha varSa paryanta kevalipada ko pAlakara pUre sau varSa kA AyuSya pUrNa karake zrI Arya - jambUsvAmI ko apane pada para pratiSThita kara mokSa padhAre the / aise Arya sudharmA svAmI vahAM padhAre / zrI sudharmA svAmI kA padhAranA jAnakara nagaranivAsI loga vandana tathA dharmakathA zravaNa karane ke liye nikale / dharmakathA sunakara apane 2 sthAna para gaye / usa kAla usa samaya meM zrI sudharmA svAmI jyeSTha ziSya zrI jambU anagAra una ke avagraha meM natamastaka ho donoM hAtha joDe hue apane ghuTane ko UMcA kara ke dhyAna meM avasthita ho saMyama aura tapa pUrvaka AtmAko bhAvita kara rahe hai / mahAvIranI sevA karI, ane teo cauda pUrvanA dhArI thayA. vIra nirvANunA khAra varSa pachI janmathI khANu 92, varSAnI avasthAe temane kevaLa jJAna prApta thayuM. ATha va sudhI keLipadmane pALI pUrA se| vanuM AyuSya pUrNa karI zrIA, jammUsvAmIne potAnA pada upara pratiSThita karIne mekSa padhAryAM. zrIsudharmAMsvAmInuM padhAravuM jANI nagaranivAsI leAka vandanA karavA tathA dha kathA sAMbhaLavA nikaLyA, dha kathA sAMbhaLI sau pAta-peAtAnA sthAne gayA, te kALa te samaya zrI sudharmAvAmInA meATA ziSya zrI jammU aNugAra temanA avagrahamAM natamastaka arthAt jenuM mastaka namelu che evA thai, hAtha joDI, peAtAnA DhIcaNune uMcA rAkhI, ane dhyAnamAM avasthita thaI sayama ane tapathI AtmAne bhAvita zrI rahyA che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtre tato'sau jAtasaMjAtotpannasamutpannazraddho jAtasaMjAtotpannasamutpannasaMzayo jAtasaMjAtotpannasamutpannakutUhalaH san zrI sudharmasvAminamupAgatya savidhivandanaM vidhAyAbhimukhaM prAJjaliH paryupAste sevate / evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIuktavAn yadi khalu bhadanta ! he bhagavan !, idaM guroH saMbodhanam , zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, yAvat AdikaraNa, tIrthakareNa, svayaM saMbuddhena puruSottamena, puruSasiMhena, puruSavarapuNDarIkeNa, puruSavaragandhahastinA, lokottamena, lokanAthena, lokahitena, lokapradIpena, lokapradyotena, abhayadena, cakSurdaina, mArgadena, zaraNadena, jIvadena, ___ pariSada jAneke bAda ve jambU anagAra, jinheM zraddhA thI, jo jijJAsu the, aura jinheM jijJAsA ke kAraNa kautUhala huA thA, jinheM zraddhA uptanna huI thI, saMzaya (jijJAsA) uptanna huA thA, aura kautUhala uptanna huA thA, jinheM bhalIbhAti zraddhA thI, bhalIbhAtI saMzaya thA, aura bhalIbhAti kautahala thA, ve zrI sudharmA svAmIke samIpa Akara savidhi vandanA kara ke sanmukha donoM hAtha joDakara sevA karane lage aura isa prakAra bole he bhadanta ! dharmakI Adi karanevAle, dharma-tIrtha kI sthApanA karanevAle, apane Apa bodha ko prApta karane vAle, puruSoM meM zreSTha, puruSoM meM siMha ke samAna, puruSoM meM puNDarIka kamala ke samAna, puruSoM meM gandhahastI ke samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, lokahitaiSI, lokapradIpaka, loka ko jJAna rUpI Aloka (prakAza) se prakAzita karane vAle, abhaya dene vAle, jJAnarUpI netra dene vAle, mokSamArga ko batAnevAle, zaraNa dene vAle, saMyamarUpI jIvana pradAna karane vAle, pariSada gayA pachI te jaMbU anagAra, jemane zraddhA hatI, je jijJAsu hatA, ane jemane jijJAsAne kAraNe kutUhala thayuM hatuM, jemane zraddhA utpanna thaI, saMzaya (jijJAsA) utpanna thaye hatuM, ane kutUhala utpanna thayuM hatuM, jemane sArI peThe saMzaya hato ane sArI peThe kutUhala hatuM te zrI sudharmAsvAmInI samIpa AvI savidhi vandanA karIne sAme beu hAtha joDI sevA karavA lAgyA ane A pramANe chelyA he bhagavanta! dhamanI Adi karavAvALA, dharmatIrthanI sthApanA karavAvALA pitAnI meLe svayaM baMdhane prApta karavAvALA, puruSomAM zreSTha, puruSomAM siMhasamAna, puruSomAM puMDarIka kamaLa samAna, puruSomAM gandhahastI samAna, lekamAM uttama, lekanA nAtha, lekahitaiSI, lekapradIpaka, lekane jJAnarUpI Aleka (prakAza)thI prakAzita karavAvALA abhaya devAvALA, jJAnarUpI cakSanA devAvALA, mokSa mArga batAvavAvALA, zaraNa devAvALA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma - jambU-mazrottaravarNanam bodhina, dharmadena, dharmadezanAdena, dharmanAyakena, dharmasArathikena, dharmavaracaturantacakravartikena, dvIpa - trANa-zaraNAgati pratiSThena, apratihatajJAnadarzanadhareNa, vyAvRttachadmanA, jinena, jAyakena, tIrNena, tArakeNa, buddhena, bodhakena, muktena, mocakena, sarvajJena, sarvadarzinA, zivamacalamarujamanantamakSayamacyAbAdhamapunarAvRttikaM siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena aSTamasyAGgasya antakRtadazAnAm = yairAyuSo'ntasamaye kevalajJAnaM prAptam, ataeva bhavyajIvAnAM dharmadezanAM kartumakSamatayA mUkakevalino bhUtvA muktipadaM prAptAH, te karmaNastatphalarUpasya saMsArasya ca vinAzaM kRtavantaH, ato'ntaH = karmaNaH saMsArasya ca nAzaH kRto yaiste'ntakRtAH, iti vyutpattilabdhanAmnA prasiddhAH teSAM dazA:= dazAdhyayanAtmaka prathamavagoM palakSitakathAH, antasamyakatva dene vAle, dharma ke dAtAra, dharmadezanA denevAle, dharmanAyaka, dharma rUpI ratha ke sArathI, dharma meM pradhAna tathA cAra gati kA anta karane vAle cakravartI samAna, saMsArarUpI samudra meM dvIpa (beTa) ke sadRza, zaraNa meM Aye hue ke AdhArabhUta, apratihata zreSTha jJAna darzana ke dhAraNa karane vAle, chadma arthAt ghAtikarmarahita, svayaM rAgadveSako jItane vAle, tathA dUsaroM ko bhI jItAne vAle, svayaM saMsArarUpI samudra ke tirane vAle, tathA dUsaroMko bhI tArane vAle, svayaM bodha prApta kiye hue tathA dUsaroM ko bhI bodha prApta karAnevAle, svayaM kaThina karma bandhana se yukta tathA dUsaroM ko bhI mukta karane vAle, sarvajJa, sarvadarzI, kalyANarUpa, sthira, rogarahita, antarahita, akSaya, avyAbAdha, punarAgamanarahita, aise siddhagati nAmaka parama pada (mokSa) ko prApta karane vAle, zramaNa bhagavAn mahAvIrane AThaveM aGga antakRta - sacamarUpI jIvana pradAna karavAvALA, samyakatva devAvALA, dharmonA dAtAra, dharmAdezanA devAvALA, dhanAyaka, dharmarUpI rathanA sArathI, dharmomAM pradhAna tathA cAra gatinA anta karavAvALA, cakravartI samAna, saMsAra rUpI samudramAM dvIpa (beTa) samAna, zaraNe AvelAne AdhArabhUta, apratihata zreSTha jJAna darzanane dhAraNa karavAvALA, chadma arthAt ghAtika` rahita, svayaM rAgadveSane jItavAvALA tathA khIjAne paNa jItAvavAvALA, svayaM saMsArarUpI samudrane taravAvALA tathA khIjAne paNa tAravAvALA svayaM khAdha prApta tathA bIjAne paNa khAdha prApta karAvavAvALA, svayaM kaThina ka bandhanathI mukata tathA bIjAone paNa urbhathI bhuta uravAvANA, sarvajJa, sarvadezI udayAsva35, sthira, rograhita, antarahita akSaya, abhyASAdha, punarAgamanarahita, evA siddhigati nAme padmapada (mekSa) ne prApta karavAvALA, zramaNa bhagavAna mahAvIre AThamA aMga anta zrI anuttaropapAtika sUtra 17 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI anuttaropapAtika sUtre kRtadazAH, tAsAm=antakRtadazAnAm antakRtadazAkhyasya, ayamarthaH prajJaptaH= kthitH| he bhadanta ! he bhagavan ! navamasya aGgasya anuttaropapAtikadazAnAmanuttaropapAtikadazAkhyasya yAvat-sakalaguNasaMpannena, saMprAptena mukti prAptavatA bhagavatA ko'rthaH prajJaptaH kathitaH ? // sU0 1 // mUlam-tae NaM se suhamme aNagAre jambU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM navamassa aMgassa aNuttarovavAiyadasANaM tini vaggA paNNattA / jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM navamassa aMgassa aNuttarovavAiyadasANaM tao vaggA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte ! vaggassa aNuttarovavAiyadasANaM kai ajjhayaNA paNNatA ? / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-(1) jAlI (2) mayAlI (3) uvayAlI (4) purisaseNe ya (5) vAriseNe ya (6) dIhadaMte ya (7) laTudaMte ya (8) vehalle (9) vehAse (10) abhaye vi ya kumAre // sU0 2 // chAyA-tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUmanagAramevamavAdIta-evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptena navamasyAGgasya anuttaropapAtikadazAnAM trayo vargAH prjnyptaaH| yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena navamasyAGgasya anuttaropapAtikadazAnAM trayo vargAH prajJaptAH, prathamasya khalu bhadanta ! vargasya anutattaropapAtikadazAnAM, katyadhyayanAni prajJaptAni ? / evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasya dazAdhyayanAni dazA kA aisA artha kahA hai to he bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane isa navame aGga 'anuttaropapAtikadazAGga' sUtrakA kaunasA artha prarUpita kiyA hai ? // sU0 1 // katadazAne A artha kahyo che te he bhagavanmukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A navamA anuttarapapAtikadazAMga sUtranA zuM zuM artha prarUpita karyA che? (sa. 1) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma-jambU-praznottaravarNanam tadyathA-(1) jAliH (2) mayAliH (3) upajAliH (4) puruSasenaH (5) vAriSeNazca (6) dIrdhadantazca (7) laSTadantazca (8) vehallaH (9) vaihAyasaH (10) abhayo'pi ca kumAraH // sU0 2 // TIkA-'tae NaM se' ityAdi tataH jambUsvAmipRcchAnantaram samyasya bhagavatkathitArthavAcanA mUlAgamarUpeNa jinazAsane'dhunA pravartamAnA vidyate saH, sudharmA-sudharme tinAnA prasiddhaH anagAraH=mukhasamAdhinA sAdhUnAM navakalpavihAramaryAdAtikramapratiSedhAniyatavAsarahitaH, jambUm-jambUnAmnA prasiddhaM, jinavacanapIyUSapipAsam anagAraM-niyatavAsarahitaM saMyaminam evam-vakSyamANapakAraM vacanam avAdIt uktavAn he jambUH ! yAvat-uktaguNavatA saMprAptena-muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa navamasyAGgasya, anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya trayo vargAH prajJaptAH kathitAH / adhyayanasamUho vargaH / 'tae NaM se' ityAdi / yahAM prathama sudharmA svAmI kaise haiM ? isakA kucha varNana kiyA jAtA hai / jinhoM ne bhagavAna ke dvArA kahI huI artharUpa vANI ko mUlAgama rUpa se grathita kiyA hai, jo zreSTha dharma ko mAnane vAle sudharmA nAma se prasiddha hai / yahA sudharmA svAmI ko anagAra vizeSaNa se kyoM sambodhita kiyA gayA hai ? vaha kahate haiM-jo sukhasamAdhimeM rahate hue vihAra ke nava kalpoM kI maryAdA kA ulaGghana na kara ke niyatavAsarahita arthAt eka nizcita sthAna para sthAyI rUpa se na rahakara pavanasamAna apratibandha-vihAra karate rahate haiM, unheM anagAra kahate haiN| jambUsvAmI kaise haiM ?-jaMbU svAmI jinavacanAmRta ke atyanta 'tae NaM se' tyAhi. sudharmA svAmI kevA che tenuM varNana ahIM karavAmAM Ave che - jemaNe bhagavAna dvArA kahelI artharUpa vANune mULAgama rUpe grathita karI che, je zreSTha dharmane mAnavAvALA sudharmA nAmathI prasiddha che. ahiM sudharmAsvAmIne aNagAra vizeSaNathI zA mATe saodhita karela che te kahe che - aNagAra-sukha samAdhi rahetAM vihAranA nava nI maryAdAnuM ullaMghana na karI niyatavAsarahita arthAta eka nizcita sthAne sthAyIrUpa na rahetAM pavana samAna apratibandha vihAra karatA rahe, tene aNagAra kahe che. jaMbusvAmI kevA che ?- jaMbU zrI anuttaropapAtika sUtra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 __ zrI anuttaropapAtikasUtre atha-sotsAhaM savinayaM jambUsvAmI sudharmasvAminaM papraccha-bhadanta ! he bhagavan ! yadi yAvat-uktaguNavatA saMprAptena-muktiM labdhavatA, zramaNena-duzcara tapazcaryApaviddhana mahAvIreNa bhagavatA navamasyAGgasya anuttaropapAtikadazAnAm= anuttaropapAtikadazAGgasya trayo vargAH prajJaptA: kathitAH, tarhi bhadanta ! he bhagavan ! anuttaropAtikadazAnAm-anuttaropapAtikadazAgasya prathamasya vargasya khalu kati adhyayanAni prajJaptAni-moktAni ? sudharmA svAmI pAha-he jambUH ! evaM khalu yAvat-uktaguNavatA, saMprApipAsu haiM, saMyama meM dRDha evaM niyatavAsarahita anagAra haiM / zrI jambUsvAmI ke pUchane para pUrvokta guNayukta zrI sudharmAsvAmI bole-he jambU ! uparokta mahAn guNoM se alaGkRta, nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane navamAGga zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke tIna varga kahe haiN| kaI adhyayanoM ke samUha ko varga kahate hai| pUche hue prazna kA gurudvArA samIcIna uttara pAkara zrI jambUsvAmI ne punaH navIna utsAha evaM jijJAsAke sAtha vinayasahita zrI sudharmA svAmIse pUchA he bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane navamAGga zrI anuttaropapAtika dazAGga ke tIna varga kahe haiM, to he bhagavan ! anuttaropapAtikadazAGga ke prathama varga ke kitane adhyayana kahe haiM ? / zrI sudharmA svAmI bole-he jambU ! uparokta mahAn guNoMse yukta svAmI jinavacanAmRtanA atyanta pipAsu che, saMyamamAM daDha temaja niyatavAsa rahita aNagAra che. zrI aMbUsvAmInAM pUchavAthI pUrvokta guNothI yukta zrI sudharmA svAmI bolyA- jaMbU! uparokata guNothI alaMkRta nirvANapada prApta zramaNa bhagavRnta mahAvIre navamA aMga zrI anuttaro5pAtikadazAMga sUtranA traNa varga kahyA che. adhyanenAM samUhane varga kahe che. pUchelA praznanane gurudvArA yathArtha uttara prApta karI zrI jaMbusvAmIe pharI navIna utsAha temaja jijJAsA sAthe vinaya sahita zrI sudharmAsvAmIne pUchayuM he bhaganan ! mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre navamA aMga zrI anuttarepa pAtika dazAMganA traNa varga kahyA che, te he bhagavan! anuttaropapAtika dazAMganA prathama varganA keTalA adhyayana kahyA che? zrI sudhamAM svAmI belyA-he jaMbU! uparokta mahAna guNothI yukata, mukita zrI anuttaropapAtika sUtra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma - jambU-maznottaravarNanam 29 tena = siddhigatiM gatena, zramaNena = ghorapariSahasahanazIlena mahAvIreNa bhagavatA anutaropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni = nigaditAni / tad yathA-yatprakAraM=yannAmakam adhyayanaM tatpradarzyate - ( 1 ) jAli : (2) mayAliH (3) upajAli: (4) puruSasenaH (5) vAriSeNa: ( 6 ) dIrghadantaH (7) laSTadantaH (8) vehala : ( 9 ) vaihAyasaH (10) abhayo'pi ca kumAraH / atra kumAra iti pratyekaM saMbadhyate - jAlikumAro, mayAlikumAraH, ityAdi / anenaiva krameNAdhyayana viSayo boddhavyaH tathA ca-jAlikumArAdhyayanam mayAlikumArAdhyayanamityAdikrameNa dazAdhyayanAni kathitAnItyarthaH / 1 asyAGgasyAdhyayanena jAlikumArAdicaritrAvabodhanatastapaH saMyamArAdhane pravRttirbhavati / tayA cASTavidhakarmanirjarA jAyate / tayA ca sakalakarmakSayastatazca muktiprApta, ghora pariSahoM ko sahana karane vAle zramaNa bhagavAn mahAvIrane zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke prathama varga ke daza adhyayana kahe haiN| ve yahA~ batAeM jAteM haiM- (1) jAli (2) mayAli (3) upajAli (4) puruSa sena (5) vAriSeNa (6) dIrghadanta (7) laSTadanta (8) behalla ( 9 ) vaihAyasa (10) aura abhayakumAra / yahA~ 'kumAra' zabda kA pratyeka ke sAtha sambandha karanA cAhiye, jaise - jAlikumAra, mayAlikumAra Adi / isI krama se adhyayanoM kA viSaya jAnanA cAhiye, jaise ki jAlikumAra adhyayana, mayAlikumAra adhyayana Adi, isa krama se dazoM adhyayana kahe gaye haiM / isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke adhyayana se arthAt jAlikumAra Adi kumAroM ke cAritrajJAna se saMyama tathA tapa mArga meM prApta ghAra pariSahAne sahana karavAvALA zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anuttarapapAttikadazAMga sUtranA prathama varganA daza adhyayana kahyAM che, te ahIM khatAve che- (1) bhaSi, (2) bhayAsi, (3) upannati, (4) puruSasena, (4) vAriSeNa, (6) dIrghahanta, (7) saSTahAnta, (8) behalsa, (8) vaihAyasa bhane (10) malayaGkubhAra ahiM "kumAra" zabdathI pratyekane samadhita karavA joie. jema jAlikumAra mayAlikumAra Adi. Aja kamathI adhyayanAnA viSaya jANavA joie. jemake:jAlikumAra adhyayana, mayAlikumAra adhyayana Adi. A kramathI dazeya adhyayana kahelAM che, A anuttapapAtikadazAMga sUtranA adhyayanathI arthAta jAlikumAra Adi kumAranA strijJAnathI saMyama tathA tapa mArgomAM pravRtti thAya che. tapasayamamAM zrI anuttaropapAtika sUtra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ___ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mokSaprAptiH / evaM cAsya zAstrasya phalaM mokSaprAptirviSayazca jAlikumArAdicaritramiti bhavyairadhigantavyam // sU0 2 // mUlam-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa anuttarovavAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ? // sU0 3 // ___chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasyAnuttaropapAtikadazAnAM zramaNena yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? // suu03|| TIkA-'jai NaM bhaMte' ityAdi he bhadanta ! he bhagavan ! yadi khalu yAvat =pUrvoktaguNavatA saMpAptena muktiM labdhavatA, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, anuttaropapAtikadazAnAm-anuttaropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni=kathitAni,tatra he bhadanta ! anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadapravRtti hotI hai / tapa saMyama meM pravRtti hone se AThoM hI prakAra ke karmo kI nirjarA hotI hai / nirjarA se samasta karma kSINa hote haiN| samasta karmoM ke kSaya hone para parama pada ( mokSa ) kI prApti hAtI hai / ukta prakArase isa zAstrakA phala mokSa prApti aura viSaya jAlikumAra Adi kA caritra hai, yaha bhavya janoM ko jAnanA cAhiye ||suu.2|| zrI jambU svAmI punaH prazna karate haiM-'jai NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! pUrvokta guNoM se yukta nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtikadazAMGga sUtra ke prathama varga ke daza adhyayana kahe haiM to he bhagavan ! pUrvokta guNoM se alaGkRta mukti pravRtti thavAthI ATheya karmonI nirjarA thAya che. nirjarAthI samasta karmakSINa thAya che. samasta karma kSaya thavAthI paramapada (mokSa) nI prApti thAya che. ukata prakArathI A zAstrajJAnanuM phala ekSaprApti ane viSaya jAlikumAra AdinuM caritra che. ema bhavya jIvane jANavuM joIe (sU0 2) zrI svAmI zayI prazna 43 cha:- 'jai NaM bhaMte' tyA. he bhadaMta ! pUrvokata guNethI saMyukta nirvANapada prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttarapAtikadazAga sUtranA prathama varganA daza adhyayana kahyA che. te che zrI anuttaropapAtika sUtra Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma - jambU - prazrottaravarNanam 23 zAGgasya prathamasyAdhyayanasya yAvat pUrvoktaguNavatA saMprAptena= muktiM labdhavatA, zravaNena bhagavatA mahAvIreNa ko'rthaH prajJaptaH = kathitaH ? / ' zramaNena yAvat saMprAptene ' tyAdipadAnAM punaH punaH kathanaM bhagavadbhaktimakarSamAvedayati / kiJca vAkyabhedena punaruktirna dopAya bhavati / aparazca- 'bhagavadguNAnAM punaH punaranusmaraNaM bhavyAnAM bhavatu' - itIcchayA punaH punaruccAraNaM guNa eva / anyacca - anyaviSayebhyo manaH samAkRSya vivakSitaviSayAvadhAnArthaM punaH punaruccAraNam | tIrthakaroktabhAvAnAM bahuzo 'nukIrtana - samyaktvatapaH saMyamAdi vizuddhapariNAmAnAM puSTikaraM, mohavyAdhivinAzanaM rAgAdiviSaharaM ca bhavati / yathA viSApaharaNArthaM punaH punareka eva prApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGga ke prathama adhyayanakA kyA artha prarUpita kiyA hai ? arthAt usa meM kyA varNana kiyA hai ? yahA~ prazna karate hue " pUrvokta guNo se saMyukta " " muktiprApta " " zramaNa bhagavAn mahAvIra" Adi zabdoM kA bArabAra prayoga karanA bhagavAn ke prati atyanta bhakti ko vyakta karatA hai / athavA vAkya bheda se bArabAra kathana punarukti doSa kA kAraNa bhI nahIM hotA hai, aura atyanta icchA evaM bhakti ke sAtha bhagavAn ke guNoM kA bArabAra smaraNa karanA guNa hI hotA hai / tathA dUsare viSayoM se mana ko khIMcakara kisI eka viSaya para sAvadhAna karane ke liye bAra2 uccAraNa kiyA jAtA hai / tIrthaGkara dvArA kathita bhAvoM kA bAra 2 kathana, samyaktva, saMyama aura tapa Adi vizuddha bhAvoM ko paripuSTa karane vAlA, moharUpI bhybhagavAn ! pUrvAMkata guNayukata evA zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttaropapatikadazAMganA prathama adhyayananA zuM artha prarUpita karyAM che ? arthAt temAM zuM varNana karyuM che ? ahiM prazna karatAM "pUkita guNAthI yukata" "mukita prApta" "zramaNa bhagavAna mahAvIra" Adi zabdone prayoga vAravAra karavAmAM Avye che. te bhagavAna pratye atyanta bhakitane vyakata kare che. vAkayabhedathI vAra vAra kathana punaruktideSanuM kAraNa paNa thatuM nathI, ane atyanta icchA temaja bhakita sAthe bhagavAnanA guNAnuM vAravAra smaraNa karatAM guNuja thAya che tathA khIjA vicArothI manane kheMcI kAi paNa eka viSaya para manane ekAgra karavA mATe vAra vAra uccAraNa karavAmAM Ave che. tI karAdvArA kathita bhAvAnuM vAraMvAra kathana, samyakatva saMyama ane tapa Adi vizuddha bhAvane paripuSTa karavAvALuM, meharUpI bhayaMkara vyAdhinA nAza karavAvALu zrI anuttaropapAtika sUtra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mantraH samuccAryate, mantrasiddhayarthe japakarmaNi punaH punareka eva mantrI japyate / vyAdhinivRttyarthaM tadevauSadhaM punaHpunarAsevyate, karmakSayArtha ca tAveva tapaHsaMyamau punaHpunaranudinaM samAcaryete, tadevAhadbhagavaddhayAnaM svAtmasvarUpaprakaTanArtha punaH punarupAdIyate, tathaivAdezopadezaguNasaMkIrtanAdAvuktapadAnAM punaHpunaruccAraNaM zubhapariNAmapravartakamazubhapariNAmanivartakaM ca bhavati / upadezapradAnasamaye tIrthakaragaNadhara NAbhiprAyazca bhavyAnAM tattvajJAnasaMskArAvirbhAvArtha mohavyAdhivinAzanArtha rAgaviSApaharaNArtha ca bhavati / punaHpunaruccAraNena samyaktvAdiguNapoSaNAdikaM bhavatIti tadAvazyakameva // sU0 3 // Gkara vyAdhi ko naSTa karane vAlA aura rAgAdirUpI viSa ko dUra karane vAlA hotA hai / jisa prakAra viSa ko dUra karane ke liye eka hI mantra kA uccAraNa bArabAra kiyA jAtA hai, mantrasiddhi ke liye japa karate hue eka hI mantra kA bAra 2 japa kiyA jAtA hai, roga ko dUra karane ke liye vahI auSadhi bAra 2 sevana kI jAtI hai, karma kSaya karane ke liye usI tapa-saMyama kI ArAdhanA bAra 2 kI jAtI hai, apane AtmasvarUpa ko pragaTa karane ke liye unhoM parama prabhu arihanta Adi kA bAra 2 dhyAna kiyA jAtA hai, usI prakAra AjJA, upadeza tathA guNakIrtana Adi meM uparokta una padoM kA bAra 2 uccAraNa zubhaphaladAyaka tathA azubha kA nivartaka hotA hai, upadeza dete hue tIrthaGkaroM kA tathA gaNadharoM kA abhiprAya bhavyajanoM ke tatvajJAna-saMskAroM ko utpanna karane ke liye, moharUpI vyAdhikA vinAza karane ke liye aura ane rAgAdipI viSane dUra karavAvALuM hoya che. jevI rIte viSane dUra karavA mATe ekaja mandranuM uccAraNa vAraMvAra karAya che, mannasiddhi mATe japa karatAM ekaja manTane vAraMvAra japa karavAmAM Ave che, regane dUra karavA mATe enI eja auSadhInuM vAraMvAra sevana karavAmAM Ave che, karmakSaya karavA mATe tapa-saMyamanI ArAdhanA vAraMvAra karavAmAM Ave che, nija AtmasvarUpane pragaTa karavA mATe parama prabhu ari hata AdinuM vAraMvAra dhyAna karavAmAM Ave che. te ja rIte AjJA, upadeza tathA guNakIrtana AdimAM uparokata e padenuM vAraMvAra uccAraNa zubha phaladAyI tathA azubha phaLane dUra karavAvALuM thAya che. upadeza detA tIrthakara tathA gaNadharanA abhiprAya-bhavyajanonAM tatvajJAna saMskArone utpanna karavA mATe, meharUpI vyAdhine vinAza zrI anuttaropapAtika sUtra Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarmajambU - prabhottaravarNanam 25 mUlam - evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe yare, riddhatthimiyasamiddhe, guNasilae ceie, seNie rAyA, dhAriNI devI, sIho sumiNe, jAlikumAro jahA meho, aTUTuo dAo, jAva upi pAsAya0 viharai, sAmI samosaDhe, seNio niggao, jahA meho tahA jAlI vi niggao, taheva nikkhaMto jahA meho ekkArasa aMgAI ahijjai, guNarayaNaM tavokammaM jahA caiva khaMdagavattavvayA sA caiva ciMtaNA, ApucchaNA, therehiM saddhiM viulaM taheva duruhai, navaraM solasavAsAIM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA, kAlamAse kAlaM kiccA, uDhuM caMdimasohammIsANa jAva AraNaccue kappe navakagevije vimANapatthaDe uDDha dUraM vIivaittA vijae vimANe devattAe uvavaNNe ||sU04 // chAyA - evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM RddhastimitasamRddhaM, guNazilakaM caityaM, zreNiko rAjA, dhAriNI devI, siMhaH svapne, jAlikumAro, yathA meghaH, aSTASTako dAyaH, yAvadupari prAsAda0 viharati / svAmI samavasRtaH / zreNiko nirgataH = yathA meghastathA jAlirapi nirgataH / tathaiva niSkrAntaH, yathA meghaH, ekAdaza aGgAni adhIte / guNaratne tapaHkarmma yathaiva skandaka vaktavyatA saiva cintanA ApRcchanA, sthaviraiH sArddhaM vipulaM tathaiva dUrohati, navaraM (vizeSaH) - SoDazavarSa Ni zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA UrdhvaM candramaH - saudharmezAna - yAvat - AraNAcyute kalpe navakagraiveyake vimAnaprastare UrdhvaM dUraM vyatikramya vijaye vimAne devatvena utpannaH // su04|| rAga rUpI viSa ko dUra karane ke liye hotA hai / bAra bAra uccAraNa se samyaktva Adi guNoM kA poSaNa hotA hai, ataH uparokta zabdoM kA punaH punaH prayoga Avazyaka hai || sU0 3 // karavA mATe ane rAgarUpI vizvane dUra karavA mATe hoya che. vAraMvAra uccAraNathI samyakatva Adi guNAnuM pASaNa thAya che, eTale uparakata zabdone vAraMvAra prayAga zyAvazyaka che. // sU0 3 // zrI anuttaropapAtika sUtra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre TIkA-jambUsvAminaH pRcchAnantaraM zrIsudharmA svAmI prAvocat- ' evaM khalu' ityAdi / he jambUH ! evaM vakSyamANaprakAreNa khalu-nizcayena prathamAdhyayanasyArthoM bhagavatA kathitaH-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramAsIt / kIdRzaM tanagaram ? RddhastimitasamRddham-RddhaMnabhaHsparzibahulapAsAdayuktaM bahulajanasaMkulaM ca, stimitaM-svaparacakrabhayarahitam , samRddhaM-dhanadhAnyAdiparipUrNam / tatrezAnakoNe guNazilaM-tannAnnA prasiddhaM caityam-udyAnamAsIt / tasmin nagare zreNikA zreNikanAmA rAjA-rAjagRhanagarAdhipatiH, tathA tasya devI-paTThamahiSI dhAriNI-dhAriNInAmnI zIlAdiguNazAlinI cAsIt / tayA kadAcit zubhavelAyAM svapne svapnAvasthAyAM siMhaH mRgendro dRSTaH / zreNikabhUpasya dhAriNIdevyAM tatsvapnadarzanaphalasvarUpo jAlikumAraH putro jaatH| yathA meghaH meghakumAravat zrI jambU svAmI ke pUchane ke pazcAt zrIsudharmA svAmI bole'evaM khalu' ityAdi / he jambU ! isa prakAra nizcaya hI bhagavAnane prathama adhyayana kA nimna artha kahA hai-usa kAla usa samaya meM dhana-dhAnya-aizvaryavaibhava-sampanna, aneka gaganacumbI prAsAdoM se alakRta tathA svaparacakabhayarahita 'rAjagRha' nAmakA nagara thaa| usa nagarake IzAna koNameM 'guNazila' nAmaka prasiddha udyAna thA / vahAM zreNika' nAmakA rAjA thA / usa kI paTarAnI kA nAma 'dhAriNI devI' thA, jo zIla Adi guNoM se suzobhita thii| usane eka bAra svapna meM siMha dekhA / rAjA 'zreNika' ke paTTamahiSI 'dhAriNI devI' ke isa zubha svapna ke phalasvarUpa 'jAlikumAra' nAmaka putra utpanna huaa| meghakumAra ke zrI svAbhA tathA prazna tai zrIsudhAsvAmI moTyA- "evaM khalu' tyAdi. he jaMbU! A rIte nizcayathI bhagavAne prathama adhyayananA nIce mujaba artha uhyA che-te Na te samayamA dhana-dhAnya-maizvaya-vaibhava-sampanna, bhane maashspazI bhavanethI zebhita tathA sva paracakabhayarahita, rAjagRha nAmanuM nagara hatuM te nagaranA IzAna keNamAM guNazilaka nAmanuM prasiddha udyAna hatuM. tyAM zreNika nAme rAjA hate, tenI paTarANInuM nAma dhAraNIdevI hatuM. je zIla Adi guNethI suzobhita hatI. teNe eka vakhata svapnAmAM siMha je. rAjA "Nika" nI paTTarANI dhAriNI devI ne A zubha svapnanA phaLasvarUpa "jAlikumAra nAme putra utpanna thayA. meghakumA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlikumAravarNanam 27 tasya janma, paJcadhAtrIbhiH paripAlanaM, dvAsaptatikalAdhyayanaM, vivAhazca, vivAheaSTASTako dAyaH aSTASTasaMkhyakaH zvazrUzvazurapradattavastrAbharaNaratnayAnAdiyautukasamUho vijJeyaH / sa ca-upari prAsAda0-prasAdavaragataH san pUrvajanmopArjitasukRtaphalaM bhuJjAno viharatI krIDati sma / tadA svAmI smvsRtH| rAjagRhanagarasya guNazilakacaitye zramaNasya bhagavato mahAvIrasvAminaH samavasaraNaM bbhuuvetyrthH| zreNikA zreNikabhUpatiH bhavyahitakaraM caramatIrthakaraM sudhIraM mudhIraJjanaparaM guNagambhIraM zrImahAvIraM pazcAbhigamapurassaraM vandituM caturaGgasainyasahitaH parivArapariTataH, nirgataH nismRtaH zrIbhagavataH samIpaM samAjagAma / samAna hI janmotsava, pAMca dhAIyoMdvArA lAlana-pAlana, bahattara kalAoM kA adhyayana tathA vivAha Adi kArya sampanna hue / zvazura ke dvArA daheja meM vastra, alaGkAra, ratna Adi ATha 2 prakArakI vastue~ meghakumAra ke samAna hI inako vivAha meM prApta huI thiiN| vaha 'jAlikumAra' nijamahaloM meM apane pUrvajanma ke upArjita zubha karmoM ke kAraNa atyuttama gItanRtyAdi pAMca prakAra ke anupama viSayasukhoM kA anubhava karatA huA vicaratA thaa| usa samaya rAjagRha ke 'guNazilaka' nAmaka udyAna meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAre / rAjA 'zreNika' apane samasta parivAra tathA caturaGginI senA ke sAtha bhavyajanoM kA kalyANa karane vAle, bhavyajanoM ke mana ko raJjana karane vAle, guNagambhIra, caramatIrthaGkara zramaNa bhagavAna mahAvIra kA Agamana jAnakara una ko vandana tathA namaskAra karane ke liye ranI mAphaka ja janmotsava, pAMca dhAIo dvArA lAlana pAlana, bahetara kaLAonuM adhyayana, tathA vivAha Adi kArya saMpanna thayA. nathura taraphathI dAyajAmAM vastra, alaMkAra, rana Adi ATha ATha prakAranI vastuo, meghakumAranI mAphaka ja temane lagnamAM prApta thaI hatI. te "jAlikumAra " potAnA mahelamAM pUrvajanma-upArjita zubha karmone kAraNe atyuttama gItanRtyAdi pAMca prakAranAM anupama viSayasukhene anubhava karatA vicaratA hatA. te samaye rAjagRhanA guNazilaka nAmanA udyAnamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. rAjA "zreNika pitAnA samasta parivAra tathA caturaMgiNI senA sAthe bhavya jIvenuM kalyANa karavAvALA, bhavyajanenA manane raMjana karavAvALA, guNagaMbhIra, carama tIrthakara zramaNa bhagavAna mahAvIranu Agamana jANI temane vandana namaskAra karavA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI anuttaropapAtikasUtre yathA meghastathA jAlirapi nirgataH yathA pUrva meghakumAraH zrImahAvIraM vandituM nirgatastatra samAjagAma tathA jAlikumAro'pi nagarAnnissRtya tatra samAjagAma / meghakumAravadasau bhagavaddezanAzravaNasamanantaraM sapadisaMjAtavairAgyavegaH sotkaNThaM mAtApitarAvApRcchaya sarvaprANirakSAdakSAM mokSakalakSAM dIkSAM kakSIcakAra / __ yathA megha ekAdazAGgAnyadhIte meghakumAravajjAlikumAro'pi sAmAyikamArabhya AcArAGgAdIni ekAdazAGgAni samadhItavAn / nanu jAlikumArAdAyaH zrIbhagavatsamIpe pravrajyAM gRhItvA ekAdazAGganAmadhyayanaM kRtavanta iti kathaM saMbhavati, ekAdazAGgAntargatasya navamAGgasya nAmnAM nikalA aura pAMca abhigamapUrvaka bhagavAna kI sevAmeM upasthita huaa| jisa prakAra 'meghakumAra' bhagavAn ko vandana-namaskAra karane nikalA thA, usI prakAra 'jAlikumAra' bhI bhagavAn ko vandananamaskAra karane ke liye nagarase nikalakara bhagavAna jahA virAjita the vahA~ aaye| meghakumAra ke samAna unako bhagavAna kI anupama dharmadezanA sunakara vairAgya utpanna huaa| apane mAtA-pitA ko pUcha kara atyanta utsAha evaM utkaTa abhilASAke sAtha sarva prANiyoM ko abhaya pradAna karane vAlI, paramapada mokSa ke prati ekalakSya banAne vAlI dIkSA grahaNa kii| jisa prakAra meghakumArane gyAraha aGgoMkA jJAna prApta kiyA thA usI prakAra 'jAlikumAra' ne bhI sAmAyika se lekara AcArAGga Adi gyAraha aGgoMkA jJAna prApta kiyA / mATe nIkaLyA ane pAMca abhigamapUrvaka bhagavAnanI sevAno upasthita thayA. jevI rIte pahelAM meghakumAra" bhagavAnane vandana-namaskAra karavA nIkaLyA hatA teja rIte "jAlikumAra paNa bhagavAnane vandana-namaskAra karavA mATe nagarathI nIkaLI bhagavAna jyAM birAjatA hatA tyAM AvyA. meghakumAra' nI mAphaka bhagavAnanI anupama dharmadezanA sAMbhaLI teone vairAgya utpanna thaye. pitAnA mAtApitAne pUchI atyanta utsAha temaja utkRSTa abhilASAnI sAthe sarva prANione abhaya pradAna karavAvALI, paramapada mokSa tarapha eka lakSya banAvavAvALI dIkSA grahaNa karI. je rIte meghakumAre agyAra aMgenuM jJAna prApta karyuM hatuM. teja rIte jAtikumAre paNa sAmAyikathI laIne AcArAMga Adi agyAra aMgenuM jJAna prApta karyuM. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlikumAravarNanam idameva prastutamaGgamupalabhyate, jAlikumArAdInAM svakIyacaritra pratipAdakarayAsya prastutasya zAstrasya tadAnImavidyamAnatayA tadadhyayanaviSayatAyA asaMbhavAt ? iti ceducyate-epA dvAdazAGgI artharUpeNa dhruvA, nityA, zAzvatI c| mokSopapayogizrutacAritranirUpaNArtha pravRttena bhagavatA tattatsamayopayogi kevalaM hetudRSTAntasvarUpamanyadanyatsaMgRhItaM, lakSyaM tu mokSaprAptikaraM zrutacAritraM na kacid vibhinnatayo yahA~ prazna utpanna hotA hai ki-'jAlikumAra' Adi rAjakumAroM ne bhagavAna se dIkSA grahaNa kI, tathA unake hI samIpa gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA, yaha bAta kaise sambhava ho sakatI hai ?; kyoM ki yaha navamA aMgasUtra gyAraha aGgoM ke antargata ho jAtA hai, jisakA viSaya svayaM jAlikumAra Adi rAjakumAroM kA jIvana vRttAnta hI hai| ataH jAli kumAra Adi rAjakumAroM kA apane hI caritra ke nirUpaka isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke usa samaya anupalabdha honese isa aGgakA adhyayana (paDhanA) sarvathA asambhava hai arthAt unake adhyayana viSaya kI bAta kaise sambhava ho sakatI hai? ___isakA pratyuttara yaha hai ki yaha dvAdazAGgI artharUpase dhruva, nitya evaM zAzvata hai, parantu mokSopayogI zruta cAritrakA nirUpaNa karane meM pravRtta sabhI tIrthaGkaroMne usa-usa samaya ke upayogI kevala hetu aura dRSTAnta kA svarUpa judI-judI tarahase saMkalita kiyA hai, kintu mokSa prApti karAne vAle zrutacAritrarUpa lakSya kA bhinnarUpase kahIM ahiM prazna utpanna thAya che ke:-"jAlikumAra " Adi rAjakumAe bhagavAna pAse dIkSA lIdhI tathA temanI ja pAse agyAra aMgenuM adhyayana karyuM hatuM, A vAta kevI rIte saMbhavita hoI zake che? kemake A navamu aMgasUtra agyAra aMgenI antargata thaI jAya che jene viSaya svayaM jAlikumAra Adi rAjakumAronAM jIvana vRttAntaja che. eTale jAlikumAra Adi rAjakumAronA pitAnA caritrane nirUpaNa karavAvAlA A anuttarapapAtikadazAMga sUtra te samaye anupalabdha hovAthI A aMgane adhyayana (bhaNavuM) sarvathA asaMbhava che, arthAt temane adhyayana (bhaNavA) viSayanI vAta kevI rIte saMbhavita thaI zake che? ene pratyuttara A che ke-A dvAdazAMgI arthapathI dhruva, nitya ane zAzvata che. paNa mekSepagI zrata cAritranuM nirUpaNa karavAmAM pravRtta sarve tIrthakaree te te samayane upayogI phakata hatuM ane dRSTAMntanuM svarUpa judI judI rIte saMkalita karela che paraMtu mokSa prApti karAvavAvALA zrata-cAritrarUpa lakSyane judI rIte kayAMya zrI anuttaropapAtika sUtra Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre padiSTam / ata evAsya zrutacAritrasvarUpasyaikarUpeNA'nAdikAlataH pravRttatayA dhruvatvaM nityatvaM zAzvatikatvaM ca siddhayati dvAdazAGgayaH, uktazca ___ 'icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM na kayAi nAsI, na kayAi na bhavai, na kayAi na bhavissai, bhuvi ca bhavai ya, bhavissai ya, dhuve niyae, sAsae, akkhae, avvae, abaTie, nicce / " (nandI) ___ " ityeSa dvAdazAGgogaNipiTako na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhavati, na kadAcina bhaviSyati, abhUcca bhavati ca, bhaviSyati ca, dhruvo, niyataH zAzvataH akSayaH avyayaH avasthitaH nityH|" iticchaayaa| . ___hetudRSTAntAnAM tu zrutacAritraparipoSakatayA tIrthaGkaraiH samaye samaye svaziSyapratibodhAnukUlatayA teSAM bhinnarUpeNa pradarzanaM kRtamiti nAsti kasyAzcidAzaGkAyA avasara iti / ata eva jJAtAdharmakathAGga meghakumArasya, vipAkasUtre subAhubhI upadeza nahIM kiyA, ata eva isa zrutacAritra ke svarUpakI samAnarUpase anAdikAlika pravRtti hone ke kAraNa isa dvAdazAGgIkA dhruvatva, nityatva, evaM zAzvatikatva siddha hotA hai / kahA bhI hai "yaha bAraha aGgarUpa gaNipiTaka (AcArya kI peTI)na kabhI thA, na hai, aura na kabhI rahegA, aisI bAta nahIM hai / parantu yaha thA, hai, aura rahegA, kyoM ki yaha dhruva hai, niyata hai, zAzvata hai, akSaya hai, avyaya hai, avasthita hai aura nitya hai" (nndii)| hetu aura dRSTAnta-zruta cAritra kA paripoSaka hai, isa kAraNa tIrthaGkaroMne samaya samaya para apane ziSyoM ke pratibodhakI anukUlatA ko lekara unakA bhinna-bhinnarUpase kathana kiyA hai, ataH yahAM aba zaGkA kA koI sthAna nahIM rhtaa| isaliye jJAtAdharmakathAGga meM meghpaNa upadeza karela nathI, eTale A zruta-cAritranA savarUpanI samAnarUpathI anAdikALanI pravRtti hevAne kAraNe A dvAdazAMgInuM dhRvatva nityatva ane zAzvatikatva siddha thAya che. temaja kahyuM paNa che ke "A bAra aMgarUpa gaNipiTaka (AcAryanI peTI) kayAreka paNa na hatI atyAre paNa nathI ane kayAreya nahi hoya tema nathI, paNa te hatI, che ane raheze, kemake A peTI dhava che. niyata che, zAzvata che, akSaya che, bhavyaya che. mavasthita che bhane nitya che." (nandI) hatu ane daSTAnta zrutacAritranA paripaSaka hovAthI tIrthakaree pratyeka samaye pitApitAnA ziSyane pratibaMdhivA anukULatAnusAre tenuM judI judI rIte kathana karela che, eTale ahIM have zaMkAne keI sthAna rahetuM nathI. tethI jJAtAdharmakathAMgasUtra zrI anuttaropapAtika sUtra Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlikumAravarNanam kumArAdInAM, antakRtadazAGga gautamakumArAdInAM tathA kAlImahAkAlIprabhRtisAdhvInAM caikAdazAGgAdhyayanaM saMgacchate / guNaratnaM tapaHkarmeti / jAlikumArasya meghakumAravat guNaratnAkhyatapaHkarmAnuSThAnam / skandakaRSivat sarvA vaktavyatA, saiva cintanA-tadvaddharmacintanA, ApucchanA tathaivAnazanavratAcaraNArthamanujJAprAptaye bhagavataH prArthanA / skandakavadeva ca sa jAliranagAraH sthaciraiH sArdai vipulagiri samAruroha / navaraM-etAvAneva tasmAdvizeSaH-yadayaM SoDaza varSANi zrAmaNyaparyAya cAritraM pAlayitvA kAlamAse= kumAra, vipAka sUtrameM subAhukumAra Adi, antakRtadazAGga sUtra meM gautamakumAra Adi. aura kAlI-mahAkAlI Adi sAdhviyoM ke gyAraha aGgo kA adhyayana (paDhanA) saGgata hotA hai| meghakumAra ke samAna jAlikumArane bhI guNaratna nAmaka tapa kA ArAdhana kiyA / isa tapa kI vidhi isa prakAra hai prathama mAsa meM ekAntara upavAsa, dvitIya mAsa meM bele - bele pAraNA, tIsare mahIne meM tele - tele pAraNA, isa prakAra solahaveM mahIne meM solaha-solaha upavAsa ke anantara pAraNA, isI kramase punaH utarate hue ekAntara upavAsa taka kiyA jAtA hai / dina meM utkuTukAsanase sUryakI AtApanA le, rAtri meM mukhavastrikA colapaTTaka sivAya prAvaraNarahita vIrAsana se dhyAna kre| isa meM tapa ke dina 407, pAraNeMke dina 73, kula 480 dina hote haiM / isa kramase solaha mAsa meM yaha tapa pUrNa hotA hai| meghakumAra, vipAkasUtramAM subAhukumAra Adi, antakRtadazAMgasUtramAM gautamakumAra Adi tathA kAlI mahAkAlI Adi sAdivaone agyAra aMgenuM adhyayana (bhaNavuM) saMgata thAya che. | meghakumAranI mAphaka jAlikumAre paNa guNaratna nAme tapanuM ArAdhana karyuM. e tapanI vidhi A rIte che :-prathama mahinAmAM ekAntara upavAsa, bIjA mahinAmAM chadrane pAraNe chaThTha, trIjAmAM aThThamane pAraNe aThThama. e rIte saLage mahine saLa soLa upavAse pAraNuM, eja kramathI pAchA utaratA ekAntara upavAsa sudhI karavAmAM Ave che. divase utkaTukAsane (ukaDuAsane) sUryanI AtApanA le. rAtrimAM mukhavastrikA lapaTTaka sivAya prAvaraNa rahita thaI vIrAsane besI dhyAna kare. A pramANe A tapamAM tapa divasa 407 tathA pAraNAnA divasa 73 kula 480 divasa thAya che e kame soLa mAsamAM A tapa pUrNa thAya che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre mRtyusamaye kAlaM kRtvA audArikazarIraM parityajya Urdhvam UrdhvagatiM prApnuvan candrAdArabhya saudharmezAnAdi yAvadAraNAcyutaM kalpaM gacchan navagraiveyakavimAnaprastarA dUrdhva dUraM vyatikramya samullaGghya vijaye-vijayAkhye vimAne=anuttaravimAne devatvena vaimAnikadevatvena upapannaH upapAtAkhyaM janma prAptavAn // sU0 5 // mUlam-tae NaM te therA bhagavaMto jAli aNagAraM kAlagayaM jANittA parinivvANavattiyaM kAussaggaM kareMti, kAussaggaM karittA pattacIvarAI giNhaMti, giNhittA taheva oyaraMti, jAva ime se AyArabhaMDae bhaMte !' ti bhagavaM goyame jAva evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! tubbhaM aMtevAsI jAlinAmaM aNagAre pagaibhaddae, se NaM jAlI aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae ? kahiM uvavaNNe ?, evaM khalu goyamA ! mamaM aMtevAsI taheba jahA khaMdayassa jAva kAlamAse kAlaM ___ skandaka RSi ke samAna cintanA, pucchanA, tathA anazana Adi vrata ke liye bhagavAna kI AjJA prApta karanA Adi saba varNana jAna lenA, aura skandaka RSi ke samAna hI ye jAlikumAra anagAra sthaviroM ke sAtha vipulagiri para gae / yahA~ vizeSa yaha samajheM kiinhoM ne solaha varSa cAritra kA pAlana kara anta samaya audArika zarIrako tyAga kara Urdhvagati karate hue candramA se lekara saudharma, IzAna Adi AraNa, acyuta paryaMta bAraha hI devaloka tathA nava graiveyaka vimAnoM ko ullaGghana kara 'vijaya' nAmaka anuttara vimAna meM vaimAnika devatArUpase utpanna hue // sU0 5 // - kandaka RSinI mAphaka, cintanA, pRcchane tathA anazana Adi vrata mATe bhagavAnanI AjJA prApta karavI Adi sarva varNana jANavuM, ane skandaka rASinI mAphaka ja e jAlikumAra aNagAra sthavirenI sAthe vipulAcala parvata upara gayA. ahIM vizeSa ATaluM jANavuM ke eee soLa varSa cAritrapAlana karI anta samayamAM audArika zarIrane chaDI urdhvagati karatAM candramAthI laI sIdhama IzAna Adi AraNa azruta paryata bAreya devaloka tathA nava raiveyaka vimAnene elaMghI "vijaya" nAme anuttara vimAnamAM vaimAnika deva rUpe utpanna thayA. (sU) 5) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 gautama praznottaravarNanam kiccA u8 caMdima jAva vijae vimANe devattAe uvvnnnne| jAlissa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! battIsaM sAgarovamAiM ThiI pnnnnttaa| se NaM bhaMte! tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM cayaM caittA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti ?, goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa paDhamajjhayaNassa ayamaThe paNNatte // sU0 6 // ____ chAyA-tataHkhalu te sthavirA bhagavanto jAlimanagAraM kAlagataM jJAtvA parinirvANapratyayikaM kAyotsarga kurvanti, kAyotsarga kRtvA pAtracIvarANi gRhNanti, gRhItvA tathaivAvataranti yAvat 'imAni tasyAcArabhANDAni bhadanta ! ' iti bhagavAn gautamaH yAvadevamavAdI evaM khalu devAnupriyAH ! yuSmAkamantevAsI jAlinAmAnagAraH prakRtibhadrakaH, sa khalu jAliranagAraH kAlamAse kAlaM kRtvA ka gataH! kkopapannaH / evaM khalu gautama ! mamAntevAsI tathaiva yathA skandakasya yAvatkAlamAse kAlaM kRtvA UrdhvaM candramaH-yAvad vijaye vimAne devatvena upapannaH / / jAleH khalu bhadanta ! devasya kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! dvAtriMzatsAgaropamAni sthitiH prajJaptA / sa khalu bhadanta ! tasmAd devalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa cayaM tyaktvA ka gamiSyati, kopapatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyti5| evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasya prathamAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH ||suu06|| TIkA-'tae NaM te ityAdi-tataH jAlikumArasya zarIraparityAgAnantaraM khalu-nizcayena tejAlikumArasamIpavatino bhagavantaH sthavirA jAlimanagAraM 'tae NaM te' ityAdi / jAlikumAra ke zarIra choDane para unake samIpavartI sthaviroMne jAlikumAra anagAra ko kAlagata huA 'tae NaM te 'tyA. jAlikumAranA zarIra chuTayA bAda temanA samIpavatI sthaviree jAlikumAra aNagArane kAlagata thayA jANI paraphekagamanahetuka kAryotsarga karyo. tadanantara jAlikumAranA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI attanuropapAtikadazAGgasUtre kAlagataM jJAtvA parinirvANapratyayikaM = paralokagamanahetukaM kAyotsarga kRtavantaH / kAyotsarga kRtvA pAtracIvarANi pAtrANi bhikSApAtrAdIni cIvarANi vastrANi sadoraka mukha vastrikAcolapaTukazATikArajoharaNAdIni dharmopakaraNAni jagRhu:, gRhItvA ca tathaiva vipulagiritaTAdavataranti, avatIrNAH yAvat-bhagavatsamIpamAgatyA'bruvan he bhagavan ! imAni tasya paralokagatasya jAleranagArasya AcArabhANDAni= dharmopakaraNAni santi / tataH 'bhadanta ! iti' = he bhagavan ! iti savinayaM bhagavantaM svAbhimukhIkRtya bhagavAn gautamaH yAvat - bhagavantaM paryupAsIna evaM = vakSyamANarItyA'vAdIt- evaM khalu nizcayena he devAnupriyAH yuSmAkamantevAsI - ziSya jAlinAmA anagAraH prakRtibhadrakaH = svabhAvenaivopazAntakapAya AsIt / sa khalu jAliranagAraH kAlamAse = AyuSo'vasAnakAle kAlaM kRtvA = audArikazarIraM tyaktvA kva gataH ? kopapannaH ? = kasmin sthAne janma prAptaH ? bhagavAnAha - he gautama! jAnakara paralokagamana - hetuka kAyotsarga kiyA, tadanantara jAlikumAra ke pAtra - bhikSApAtra Adi, vastra - dorAsahita mukhavastrikA, colapaTTa, cAdara, rajoharaNa Adi dharmopakaraNa lekara vipulAcala pahADase utare aura bhagavAna mahAvIra svAmI kI sevA meM upasthita hue, tathA vandana namaskAra kara isa prakAra bole- he bhagavan ! kAlaprApta jAlikumAra anagAra ke ye dharmopakaraNa haiM / isa ke bAda ' he bhagavan !' aisA sambodhana karake bhagavAna gautamasvAmI zramaNa bhagavAna mahAvIra se atyanta vinaya ke sAtha isa prakAra pUchane lage - he bhagavan ! devatAoM dvArA sevita, bhadraprakRtivAle, Apake suziSya jAlikumAra anagAra kAla karake kahAM gaye ? tathA kahA~ utpanna hue ? | yAtra - likSApAtra mAhi, vastra horAsahita bhubhavastri, yosayaTTa, zAhara, raharaNa mAhi pakaraNa laine vipulAcala pahADathI utarI bhagavAna mahAvIra svAmInI sevAmAM upasthita thayA, ane vandana namaskAra karI A pramANe khelyA. he bhagavan! kAlaprApta jAlikumAranA A dharmapakaraNo che. tyArabAda he bhagavan ! evuM sambodhana karI bhagavAna gautama svAmI zramaNa bhagavanta mahAvIrane atyanta-vinaya-sahita A pramANe pUchavA lAgyA-he bhagavan! devatAo dvArA sevita bhadraprakRtivALA ApanA suziSya jAlikumAra aNagAra kALa karIne kayAM gayA ? ane kayAM utpanna thayA? zrI anuttaropapAtika sUtra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama praznottaravarNanam evaM khalu mamAntevAsI = ziSyaH jAliranagAraH yathAskandakasya = skandakaRpivat tyaktaudArikazarIraH UrdhvagatiM prApnuvan candrAdArabhya yAvad vijaye vimAne devatvenopapannaH / 35 gautamaH pRcchati - bhagavan / jAle: khalu devasya vijayavimAne kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA / bhagavAnAha - he gautama ! jAlidevasya sthitistatra dvAtriMzatsAgaropamAni prajJaptA / , gautamaH pRcchati - he bhadanta ! sa khalu jAlidevaH AyuH kSayeNa = devAyuSaH kSayeNa bhavakSayeNa = devabhavacyavanena, sthitikSayeNa vijayavimAne dvAtriMzatsAgarIpamasthitikSayeNa ca pazcAttasmAt = vijayavimAnAkhyAdevalokAt pracyutaH ka gamivyati ? ka punarupapatsyate ? | bhagavAn kathayati - he gautama ! mahAvidehe varSe = mahAvidehakSetre setsyati = siddhigatinAmadheyaM sthAnaM prApsyati / bhagavAna mahAvIra kahate haiM: - he gautama ! merA suziSya jAlikumAra anagAra skandaka RSi ke samAna apane isa audArika zarIra ko choDakara candra Adi bArahoM devaloka aura nava graiveyaka ko ullana kara vijayanAmaka anuttara vimAna meM utpanna huA hai / zrI gautama svAmI punaH prazna karate haiM - he bhagavan ! vijaya vimAna meM jAlikumAra devakI kitanI sthiti hai ? bhagavAnane kahAhe gautama! battIsa sAgaropamakI sthiti hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! jAlikumAra deva, apanI deva-saMbandhI Ayu, bhava aura sthitiko samAptakara kahA~ jAyeMge ? tathA kahA~ utpanna hoge ? ' 1 bhagavAna - he gautama ! mahAvidehakSetra meM janma lekara vahA~ se sidvigatinAmaka sthAna ko prApta karegA, arthAt apane samasta karmA ko kSaya karake mokSameM jAyegA / bhagavAna mahAvIra kahe che, he gautama! mArA suziSya jAlikumAra aNugAra skandaka RSinI jema peAtAnA audArika zarIrane cheDI candva Adi khAreya devaleka ane nava caiveyakane eLadhI vijaya nAmanA pahelA anuttaravimAnamAM utpanna thayA che. zrI gautamasvAmI puna: prazna kare che:- he bhagavan! vijaya vimAnamAM jAlikumAra devanI keTalI sthiti che ? bhagavAne kahyuM-he gautama ! khatrIsa sAgaropamanI sthiti che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! jAlikumAradeva peAtAnI devasa anlI Ayu, bhava ane sthitine pUrNa karI kayAM jaze? tathA kayAM utpanna thaze? zrI anuttaropapAtika sUtra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre atha sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati praNijagAda he jambUH ! evaM khalu uktarItyA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat uktasakalavizeSaNaviziSTena saMmAptena-siddhigatigatena anuttaropapAtikadazAnAm =anuttaropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya prathamAdhyayanasya ayaM pUrvapratipAditaH arthaH=bhAvaH prajJaptaH kathitaH // sU0 6 // anuttaropapAtikadazAGgasUtrasyArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathamaM jAlikumArAkhyamadhyayanaM samAptam // 1 // zrI sudharmA svAmI zrI jambU svAmI ke prati kahate haiM:-he jambU ! pUrvokta samasta guNoM se yukta muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGga sUtrake prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai| zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakI arthabodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA prathama adhyayana samApta // bhagavAna kahe che-he gautama! mahAvideha kSetramAM janma laIne tyAMthI siddhigati nAme sthAnanI prApti karaze, arthAt pitAnA samasta kamene kSaya karI mokSamAM jaze. zrI sudhamAM svAmI zrI jabUsvAmI pratye kahe che - he jabU! pUrvokata samasta guNothI yukata mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttarapapAtikadazAMga sUtranA prathama varganA prathama adhyayanane A pramANe artha kahela che. 'zrI manuttaroSapAti sUtra' nI mamAdhinA' nAmanI TIkAnA "gujarAtI anuvAda" nuM prathama azcayana samApta, zrI anuttaropapAtika sUtra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayA likumArAdi caritravarNanam 37 mUlam - evaM sesANa vi navahaM bhANiavvaM, NavaraM satta dhAriNIsuyA, vehavehAsA cillAe, abhae dAe / AilANaM paMcaNhaM sIlasavAsAiM sAmaNNapariyAo, tinhaM vArasa vAsAI, dopahaM paMcavAsAI / AillANaM paMcahaM ANupuvvIe uvavAo vijae, vejayaMte, jayaMte, aparAjite, savvaTTasiddhe / dIha daMte sabvaTTasiddhe / ukkameNaM sesA, abhao vijae, sesaM jahA paDhame / abhayassa nANattaM - rAyagihe Nayare seNie rAyA, naMdA devI mAyA, sesaM taheva / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa ayamaTThe paNatte // 01 // chAyA - evaM zeSANAmapi navAnAM bhaNitavyaM, navaraM ( vizeSaH ) - sapta dhAriNIsutAH, vehallavaihAyasau vellanAyAH, abhayo nandAyAH / AdyAnAM paJcAnAM SoDazavarSANi zrAmaNyaparyAyaH / trayANAM dvAdazavarSANi dvayoH paJca varSANi / AdyAnAM paJcAnAmAnupUrvyopapAtaH = vijaye, vaijayante, jayante, aparAjite, sarvArthasiddhe / dIrghadantaH sarvArthasiddhe, utkrameNa zeSAH, abhayo vijaye / zeSaM yathA prathame / abhayassa nAnAtvaM - rAjagRhaM nagaraM, zreNiko rAjA, nandAdevI mAtA, zeSaM tathaiva / evaM ela jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptena, anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH // sU0 1 // // iti prathamo vargaH samAptaH // 1 // TIkA- ' evaM ityAdi / evam uktarItyA jAlikumAravat zeSANAmapi navAnAM mayAliprabhRtinAM kumArANAM bhaNitavyaM = varNanaM vaktavyam | navaramiti ' evaM ' ityAdi / isa prakAra jAlikumAra ke tulya hI zeSa mayAli Adi navoM rAjakumAroM kA jIvana vRttAnta jAnanA cAhiye / yahA~ vizeSa yaha hai evaM ' dhatyAhi. A rIte jAlikumAranI mAphka zeSa mayAli Adi nave rAjakumAreAna jIvanavRttAnta zrI anuttaropapAtika sUtra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 __ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre vizeSArthavAcakamavyayam tato dazasu kumAreSu khalvetAvAn vizeSaH-sapta-1 jAli 2 mayAliH, 3 upayAliH, 4 puruSasenaH, 5 vAriSeNaH, 6 dIrghadantaH, 7 laSTadantazcaite sapta dhaarinniiputraaH| vehalla-behAyasau, imau dvau cellanAyAH putrau / abhayazca nandAyAH putra AsIt / AdyAnAM pazcAnAM jAlikumArAdivAriSeNa paryantAnAM zrAmaNyaparyAya cAritraparyAyaH SoDaza varSANi / trayANAM dIrghadantalaSTadanta vehallAnAM zrAmaNyaparyAyo dvAdaza varSANi / dvayoH vaihAyasasya, abhayasya ca zrAmaNyaparyAyaH paJca vrssaanni| tathA AdyAnAM pazcAnAM jAlikumArasya, mayAlikumArasya upayAlisakumArasya, puruSasenasya, vAriSeNasya ca AnupUvyA~anukramazaH vijaye, vaijayante, jayante, aparAjite sarvArthasiddhe ca vimAne-tattadAkhye vimAne upapAtaH-utpattirvabhUva / dIrghadantaH sarvArthasiddhe utpannaH / utkrameNa pazcAnupUA zeSAH-aparAjite laSTadantaH, jayante vehallaH, vaijayante ki-ina dasa kumAroM meM-1 jAli, 2 mayAli, 3 upayAli, 4 puruSasena, 5 vAriSeNa, 6 dIrghadanta, aura 7 laSTadanta, ye sAta dhAriNI rAnI ke, vehalla aura vaihAyasa ye do celaNA ke putra haiM / abhayakumAra mahArAnI 'nandA' ke putra haiN| jAlikumAra se vAriSeNa paryanta pAMca rAjakumAroMne solaha varSa, dIrghadanta, laSTadanta aura vehalla ina tIna rAjakumAroMne bAraha varSa, vaihAyasa aura abhayakumArane pAMca pAMca varSa saMyama pAlana kiyA / jAlikumAra, mayAlikumAra, upayAlikumAra puruSasena aura vAriSeNakumAra, ye pAMca kramazaH-vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha meM utpanna hue| dIrghadanta sarvArthasiddha meM utpanna hue| zeSa tIna pazcAnupUrvIse aparAjita Adi vimAnoM meM jANavAM. ahi vizeSa ema samajavuM ke A daza kumArImAM 1 jali, 2 mayAli, 3 upayAli, 4 puruSasena, 5 vAriNa, 6 dIrghadata ane 7 laSTadanta, e sAta dhArINuM rANanA, vehala ane vaihAyasa e be celaNAnA putra che. abhayakumAra mahArANuM nandAne putra che. jAlikumArathI vAriSaNa sudhI pAMca rAjakumAree soLa varSa, dIrghadanta, lakhadanta, ane vehala, e traNe bAra varSa ane vaihAyasa tathA abhayakumAra, e be pAMca pAMca varSa sudhI saMyama pAlana karyuM. jAlikumAra, mAlikumAra, upayAlikumAra, puruSasena, ane vAriNakumAra e pAMca kramazaH vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddhamAM utpanna thayA. dIrghadanta sarvArthasiddhamAM utpanna thayA. bAkInA traNa pazcAnupUrI thI aparAjita Adi vimAnamAM utpanna thayA, arthAt aparAjitAM zrI anuttaropapAtika sUtra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayAlikumArAdi caritravarNanam vaihAyasaH, ityevaM trayaH smutpnnaaH| abhayo vijaye vimAne upapAtaM prApa / zeSam uktAdanyad varNanaM yathA prathame prathamAdhyayane jAlikumArasya tadvad bodhymityrthH| abhayasya abhayakumAraviSaye nAnAtvaM vizeSo vartate yathArAjagRhaM nagaraM, zreNiko rAjA pitA, nandAdevI mAtA, zeSam avaziSTaM varNanaM tathaiva jAlikumAravadvijJeyam / evaM khalu jambUH ! ityAdi pUrva vyAkhyAtam / anuttaropapAtikadazAnAM prathamasyavargasyAyamarthaH prajJaptaH // 1 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya -padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlaativiracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga-sUtrasya arthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathamo vargaH samAptaH // 1 // utpanna hue, arthAt aparAjita meM laSTadanta, jayanta meM vehalla, aura vaijayanta meM vaihAyasa utpanna hue / abhayakumAra vijaya vimAna meM utpanna hue| zeSa varNana prathama adhyayanameM varNita jAlikumAra ke hI samAna jAnanA caahiye| abhayakumArakA vizeSa paricaya isa prakAra hai'rAjagRha' nagara, pitAkA nAma 'zreNika', tathA mAtA kA nAma 'nandA' devI / avazeSa varNana jAlikumAra ke samAna hai| zrIsudharmAsvAmIne kahA-he jambR ! muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke prathama vargakA yaha uparokta artha kahA hai / zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakI arthabodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA prathama varga samApta // laSTadanta, jayantamAM vehala, ane vaijayantamAM vihAyasa utpanna thayA. abhayakumAra vijaya vimAnamAM utpanna thayA. zeSa varNana prathama adhyayanamAM varNita jAlikumAranI mAphaka ja jANavuM, abhaya kumArane vizeSa paricaya A pramANe che. rAjagRha nagara, pitAnuM nAma zreNika tathA mAtAnuM nAma nandAdevI, avazeSa varNana jAlikumAranI mAphaka che. zrIsurmAsvAmIe kahyuM- he jaMbU ! mukitaprApta zramaNa bhagavanta mahAvIre anuttare papAtikadazAMgasUtranA prathama varganA A Upara mujaba arthe prarUpita karyA che. anuttarapapAtikadazAMga sUtranI "arthAdhinI" nAmaka TIkAnA gujarAtI anuvAdane prathama varga samApta. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra / atha dvitIyo vrg|| atha jambUsvAmI sudharmasvAmInaM pRcchati-'jai NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa ayamahe paNNatte, doccassa NaM bhaMte ! vaggassa anuttarovavAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ? / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM doccassa vaggassa aNuttarovavAiyadasANaM terasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-dIhaseNe 1 mahAseNe 2 laTThadaMte ya 3 gUDhadaMte ya 4 suddhadaMte ya 5 / halle 6 dume 7 dumaseNe 8, mahAdumaseNe ya 9 Ahie // 1 // sIhe ya 10 sIhaseNe ya 91, mahAsIhaseNe ya Ahie 12 / puNNaseNe ya vodhavve 13, terasame hoi ajjhayaNe // 2 // sU0 1 // chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu bhadanta ! vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM zramaNena yAvatsaMpAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsaMprAptena dvitIyasya vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM trayodazAdhyayanAni prajJaptAni tadyathA-"(1) dIrghasenaH, (2) mahAsenaH, (3) laSTadantazca, (4) gUDhadantazca, (5) zuddhadantazca, (6) hallaH, (7) drumaH, (8) drumasenaH, (9) mahAdrumasena aakhyaatH||1||" (10) siMhazca, (11) siMhasenazca, (12) mahAsiMhasenazvAkhyAtaH |(13)punnysenshc, boddhavyaH, trayodaze bhavatyadhyayane / 2 / 01 / TIkA-bhadanta ! he bhagavan yadi khalu yAvat salakaguNayuktena saMpAptena-muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA anuttaropapAtika zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA dvitIya varga / zrIjambUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate hai-'jai NaM bhaMte' ! ityAdi zrI anupAtikadazAMga sUtrane bIjo varga (2). zrI svAmI sudhAsvAmIna pUche cha- 'jai NaM bhaMte ' tyAhi. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhana TIkA varga 2 dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam 41 dazAnAm=anuttaropapAtikadazAkhyasya navamasyAGgasya prathamasya vargasya ayam = pUrvoktaH arthaH =bhAvaH prajJaptaH kathitaH / bhadanta ! he bhagavana ! anuttaropapAtika dazAnAm=anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya yAvat - sakalaguNayuktena saMprAptena = mukti prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA ko'rthaH prajJaptaH ? | sudharmA svAmI kathayati - he jambUH ! yAvat = pUrvoktasakalaguNayuktena saMprAptena muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAmiyA anuttaropapAtikadazAnAm = anuttaropapAtikadazAGgasya evaM vakSyamANarItvA trayodazAdhyayanAni prajJaptAni = kathitAni, tadyathA - yadyathA = yena prakAreNa bhagavatkathanaM tattathA kathayAmItyarthaH / (1) dIrghasenaH, (2) mahAsenaH, (3) laSTadantaH, (4) gUDhadantaH, (5) zuddhadantaH, (6) hallaH, (7) drumaH, (8) drumasenaH, (9) mahAdrumasenaH, AkhyAtaH= he bhadanta ! pUrvokta sakalaguNAlaGkRta muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane zrI - anuttaropapAtikadazAMganAmaka isa navame aGga ke prathama vargakA yaha artha prarUpita kiyA hai to he bhagavan ! sakalaguNayukta muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke dvitIya vargakA kyA artha kahA hai ?, arthAt usameM kisa viSaya kA varNana kiyA gayA hai ? | zrI sudharmA svAmI kahate haiM jambU ! pUrvokta samasta guNoM se ala kRta mukti prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa anutaropapAtikadazAGgasUtra ke teraha adhyayana prarUpita kiye haiM, ve isa prakAra haiM (1) dIrghasena, (2) mahAsena, (3) laSTadanta, (4) gUDhadanta (5) zuddha he bhagavan! pUrvAMta sakalaguNAlaMkRta mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrIanuttara papAtikadazAMga nAmaka A navamA aMganA prathama varganA A artha prarUpita karyAM che tA bhagavan! sakalaguNayukata mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A anuttarApapAtikadazAMga sUtranA dvitIya vanA zuM artha kahyA che? arthAt temAM kayA viSayanuM varNana karyu che. zrIsudharmA svAmI kahe cheja' ! pUkita sa AthI yukata mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A anuttarApAtikadazAMga sUtranA tera (13) adhyayana prarUpita IrSyA che te yA pramANe che - (1) dIrghasena (2) mahAsena (3) saSTahanta (4) gUDhahanta zrI anuttaropapAtika sUtra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre kathitaH, (10) sihaH (11) siMhasenaH, (12) mahAsiMhasenazca, AkhyAtaH - dvAdazaH kathitaH / (13) trayodaze'dhyayane puNyaseno bhavati ityayaM boddhavya / / sU. 1 / punarjambUsvAmI pRcchati - 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM doccassa vaggassa terasa ajjhayaNA paNNattA / doccassa NaM bhaMte ! vaggassa paDhamassa ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte ? / evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, dhAriNI devI, sIho sumiNe, jahA jAlissa tahA jammaM, bAlattaNaM, kalAo, navaraM dIhaseNe kumAre / saccaiva vattavvayA jahA jAlissa jAva aMtaM kAhiti / evaM terasahavi rAyagihe Nayare, seNio piA, dhAriNA mAyA, terasahavi sAlasa vAsA pariyAo, ANupuvvIe vijae doNNi, vejayante doNNi, jayaMte doNNi, aparAjite doNNi, sesA muhAdumaseNamAI paMca sabvasiddhe / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNutarovavAiyadasANaM doccassa vaggassa ayamaDe paNNatte / mAsiyA saMlehaNAra dAsu vi vaggesu // sU0 2 // // viio vaggo samatto // chAyA - yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanAni prajJaptAni, dvitIyasya khalu bhadanta / vargasya prathamasyAdhyayanasya zramaNena yAvatsaMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH ! danta (6) halla, (7) druma, (8) drumasena, (9) mahAdumasena, (10) siMha, (11) siMhasena, (12) mahAsiMhasena, (13) puNyasena || sU0 1 // (4) zuddhahanta (6) isa (7) drubha (8) drumasena (E) bhahAdubhasena (10) siMha (11) siMhasena (12) mahAsiMhasena (13) punyasena (sU0 1) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 2 dirghasenAdi 13 kumAravarNanam tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM, nagaraM, guNazilakaM caityam, zreNiko rAjA, dhAriNI devI, siMhaH svapne, yathA jAlestathA janma, bAlatvaM, kalAzca / navaraM vizeSaH-dIrghasenaH kumaarH| sA caiva vaktavyatA yathA jAle. yAvad antaM krissyti| ___ evaM trayodazAnAmapi rAjagRhaM nagaraM, zreNikaH pitA, dhAriNI mAtA / trayodazAnAmapi SoDaza varSANi paryAyaH, AnupUrvyA vijaye dvau, vaijayante dvau, jayante dvau, aparAjite dvau, zeSA mahAdrumasenAdayaH paJca sarvArthasiddhe / evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya vargasyAyamarthaH prjnyptH| mAsikyA saMlekhanayA dvayorapi vargayoH / / mU0 2 // // dvitIyo vargaH samAptaH // TIkA-bhadanta ! he bhagavAn yadi khalu yAvat sakalaguNayuktena samAptena siddhigati prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm =anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanAni prajJaptAnikathitAni, bhadanta ! he bhagavAn ! dvitIyasya khalu vargasya prathamasyAdhyayanasya= dvitIyavarNAntargata-prathamAdhyayanasya yAvat sakalaguNayuktena saMprAptena-siddhigati prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA ko'rthaH prajJaptaH kathitaH ? / sudharmA svAmI kathayati-evam-uktaprakAreNa khalu he jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaram / guNazilakaM-guNazilakAkhyaM caityam udyAnam zrIjambUsvAmI zrIsudharmA svAmIse pUchate haiM-'jai NaM bhaMte' ityaadi| he bhadanta ! nirvANapadaprApta sakalaguNAlaGkRta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne yadi anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke dvitIya varga ke teraha (13) adhyayana kahe hai, to he bhadanta ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane dvitIya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdita kiyA hai / zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! usa kAla usa samaya zrI svAmI sudharmA svAbhIra pUche che--'jai NaM bhaMte' tyAha. he bhagavAna!nirvANapadaprApta sakaLaguNalaMkRta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe je anuttarapapAtikadazAMga sUtranA dvitIya varganA tera (13) adhyayana kahyA che te che bhagavanamukitaprApta zramaNa bhagavanta mahAvIre dvitIya varganA prathama adhyayananA zuM arthe pratipAdita karyA che.? zrI sudharmA svAmI kahe che-he jaMbU! te kALa te samayamAM rAjagRha nAme zrI anuttaropapAtika sUtra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre zreNiko raajaa| dhAriNI devI / tayA svapne siMho dRssttH| yathA jAle jAlikumArasya tathA janma, bAlabhAvaH, kalA-kalAgrahaNaM ca vijJeyam / navaraM vizeSaHdIrghasena iti nAmamAtrato bheda ityrthH| sA caitra vaktavyatA yathA jAleyAMvadantaM kariSyati-jAlikumAravad bhagavatsamIpagamanapravrajyAgrahaNAdi sarva yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / ____ evaM trayodazAnAmapi, dIrghasenAdikumArANAM rAjagRhaM nagaraM, zreNikaH pitA, dhAriNI mAtA, SoDaza varSANi zrAmaNyaparyAyo'bhavat / AnupUrtyA anukrameNa dvau-dIrghasena-mahAsenau vijaye-vijayAkhye'nuttarameM rAjagRha nAmaka nagara, guNazilaka caitya, zreNika rAjA, dhAriNI devI, usane svapnameM ekabAra siMha dekhA, jisake phalasvarUpa eka putraratna utpanna huA / jAlikumAra ke samAna hI isakA bhI janma mahotsava, bAlakrIDA, zikSaNa Adi jAnanA caahie| yahA vizeSa yaha samajheM ki inakA nAma dIrghasena hai| zeSa-bhagavAn ke samIpa dIkSA grahaNa karanA, mAsika saMlekhanA se kAlakara vijaya vimAna meM utpanna honA, mahAvideha kSetra meM janma lenA, tathA vahA~ samasta duHkho kA nAza kara nirvANapada prApta karanA Adi isakI bhI vahI samasta vaktavyatA hai jo jAlikumAra kI hai| isa prakAra dIrghasena Adi teraha hI rAjakumAroM kA rAjagRha nagara, zreNika pitA, dhAriNI mAtA tathA dIkSA paryAya solaha 2 varSakI thii| inameM anukrama se dIrghasena aura mahAsena; ye do vijayameM, nagara, guNazilaka cetya zreNika rAjA, dhAriNI devI, teNe svapnamAM ekavAra siMha dekhe, jenA phaLasvarUpa eka putraratna utpanna thaye. jAlikumAranI mAphaka ja tene paNa janma-mahotsava, bAlakIDA, zikSaNa Adi jANavuM joIe. ahiM vizeSamAM ATaluM samajavuM ke emanuM nAma dIghasena che. zeSa bhagavAnanI pAse dIkSA grahaNa karavI, mAsika saMlekhanAthI kALa karI vijaya vimAnamAM utpanna thavuM, mahAvideha kSetramAM janma le, tathA tyAM samasta du:khane nAza karI nirvANapada prApta karavuM, Adi tenuM paNa samasta vaktavya jAlikumAranI mAphaka ja che. eja pramANe dIghasena Adi tereya (13) rAjakumAranuM rAjagRhanagara zreNika pitA, dhAriNI mAtA, tathA dIkSA paryAya meLaseLa varSanI hatI. emAM anukramathI dIrdhasena ane mahAsena e be vijayamAM, laidanta ane zrI anuttaropapAtika sUtra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 2 dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam 45 vimAne samutpannau / dvau = laSTadanto gUDhadantaca vaijayante jAtau / dvau = zuddhadanto hallazca jayante, dvau drumaH, drumasenazca aparAjite vimAne upapannau / zeSAH = avaziSTAH paJca mahAdrumasenAdayaH = (9) mahAdrumasena:, (10) siMha:, (11) siMhasena, (12) mahAsiMhasenaH, (13) puNyasenazca ityete paJcasaMkhyakAH sarvArthasiddhe= sarvArthasiddhAbhidhe'nuttaravimAne upapAtaM prAptavantaH / 1 he jambU : ! evaM pUrvoktarItyA khalu nizcayena zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM samAptena anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya ayaM = pUrvoktaprakAraH arthaH = bhAvaH prajJaptaH = kathitaH / laSTanta aura gUDhadanta, ye do vaijayanta meM, zuddhadanta aura hala, ye do jayanta meM, duma aura tumasena, ye do aparAjita vimAna meM aura zeSa mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsiMhasena aura puNyasena, ye pAMcoM hI sarvArthasiddha nAmaka anuttara vimAna meM utpanna hue / he jambU ! isa prakAra mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane zrI anuttaropapAtika dazAGga sUtra ke dvitIya vargakA yaha artha prarUpita kiyA hai / donoM hI vargoM ke arthAt jAlikumAra Adi teisoM hI muniyoM ne eka eka mAsakI saMlekhanA karake apanA zarIra parityAga kiyA / bhAvArtha - anuttaropapAtikadazAGga sUtra kA yaha dvitIya varga teraha adhyayanoM meM vibhAjita hai / pratyeka adhyayana kA varNana pratyeka rAjakumAra kA jIvana - vRttAnta hai / ye teraha hI rAjakumAra rAjagRha ke rAjA zreNika ke putra tathA paTTamahiSI dhAriNI devI ke aGgajAta the / gUDhaDhanta e be vaijayantamAM, zuddhAnta ane halla e be jayantamAM druma ane drumasena e e aparAjita vimAnamAM, ane zeSa mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mAsihasena ane puNyasena e pAMceya sarvAMsiddha nAme anuttara vimAnamAM utpanna thayA. huM jabU! A pramANe mekSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anuttara papAtikardezAMga sUtranA bIjA varganA A artha prarUpita karyAM che, ane varganA arthAt jAlikumAra Adi trevIsa muniyAe eka eka mAsanI salekhanA karI peAtAnA zarIrane parityAga karyAM hatA. bhAvArtha -anuttara papAtikadazAMga sUtranA A bIjo varga tera adhyayanAmAM vibhAjita che. pratyeka adhyayananuM varNana pratyeka rAjakumAranuM jInavavRttAnta che. A tereya rAjakumAra rAjagRhanA rAjA zreNikanA putra tathA padmamahiSI dhAriNIdevInA aMgajAta hatA. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre dvayorapi vargayoH jAlikurAdayastrayoviMzatirmunayo mAsikyA saMlekhanayA-ekaikamAsaM pAdapopagamanasaMstArakeNa zarIraM tyaktavantaH ||suu0 2 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka--paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyakavAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradattajaina zAstrAcArya-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga-sUtrasya arthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyo vargaH samAptaH // 2 // jAlikumAra ke samAna hI inakA janmamahotsava, zikSA, bAlakrIDA Adi kArya sampanna hue / inameM tyAga kI parAkASTA pAI jAtI hai / anupama sAMsArika sukhoM ko tyAga kara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kii| gyAraha aGgo kA jJAna prApta kiyaa| guNaratna tapa, cintana Adi samasta kArya kiye / solaha varSa paryanta saMyama pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kI pAdapopagamana saMlekhanA se isa zarIra ko choDakara anuttara vimAnoM meM utpanna hue / vahA~ se cavakara mahAvideha kSetra meM janma lekara samasta karmo ko kSaya karake paramapada mokSa prApta kareMge // sU0 2 // iti zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtra kI arthabodhinI nAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA dvitIya varga samApta // 2 // jAlikumAranI mAphaka ja temane janma-mahotsava, zikSA, bAlakrIDA, Adi kArya sampanna thayAM. temAM tyAganI parAkASThA hatI. anupama sAMsArika sukhone tyAgI emaNe bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI, agyAra aMgenuM jJAna prApta karyuM. guNaratna tapa, cintana Adi samasta kAma karyuM, seLa varSa paryanta saMyamanuM pAlana karyuM. antamAM eka mahinAnI pAdapagamana saMlekhanA karI A zarIrane cheDI anuttara vimAnamAM utpanna thayA. tyAMthI cavI mahAvideha kSetramAM janma laI samasta karmonA kSaya karI paramapada mekSa prApta karaze. (sU) 2) Iti zrI anuttarapapAtikadazAMga sUvanI arthabedhinI nAmaka TIkAnA gujarAtI anuvAdane bIjo varga samApta. mArA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 47 // atha tRtIyo vargaH // jambUsvAmi pRcchati - ' jar3a NaM bhaMte!' ityAdi / mUlam - jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarobavAiyadasANaM doccassa NaM vaggassa ayamaTThe paNNatte, taccassa NaM bhaMte ! vaggassa aNuttarovavAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpateNaM ke aTThe paNNatte ? / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM taccassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA - "dhanne ya 1 sunakkhate ya 2, isidAse ya 3 Ahie / pella 4 rAmaputte ya 5, caMdimA 6 piTTimAiyA 7 // 1 // peDhAlaputte 8 aNagAre, navame pohile 9 viya / behale 10 dasame vutte, ime ya dasa AhiyA // 2 // ||suu0 1 // jambUsvAmI punaH pRcchati - 'jar3a NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM taccassa vaggassa dasa ajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke ahe pannatte ? evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdI nAmaM nayarI hotthA, riddhatthimiyasamiddhA / sahasaMvavaNe ujjANe savvouyasamiddhe / jiyasattU rAyA / tattha NaM kAkaMdIe naya e bhaddA nAma satthavAhI parivasai, aDDhA jAva aparibhUyA / tIse NaM bhaddAe satthavAhIe putte dhaNNe, nAmaM dArae hotthA, ahINa jAva surUve, paMcadhAIpariggahIe, taM jahA - khIradhAI 0, jahA mahAbale jAva bAvantariM kalAo ahIe, jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hotthA // sU0 2 // zrI anuttaropapAtika sUtra Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya khalu vargasyAyamarthaH prajJaptaH, tRtIyasya khalu bhadanta ! vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM zramaNena yAvatsamprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM tRtIyasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-"dhanyazca 1, sunakSatrazca 2, RSidAsazca 3, aakhyaatH| pellako 4, rAmaputrazca 5, candrikaH 6, pRSTimAtRkaH 7 peDhAlaputraH anagAraH 8, navamaH poTTilo'pi 9 ca / vehallo 10 dasama uktaH, ime ca daza AkhyAtAH // 2 // sU0 1 // chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsamprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM tRtIyasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasya zramaNena yAvatsaMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI abhavat, RddhastimitasamRddhA / sahasrAmravanamudyAnaM sarvattukasamRddham / jitazatrU raajaa| tatra khalu kAkanyAM nagayAM bhadrA nAma sArthavAhI parivasati, ADhayA yAvadaparibhUtA / tasyA bhadrAyAH sArthavAhyAH putro dhanyo nAma dAraka AsIt ahIna yAvatsurUpaH paJcadhAtrIparigRhItaH, tadyathA kSIradhAtrI, yathA mahAbalo yAvad dvAsaptatikalA adhItaH, yAvad alaM bhogasamarthoM jAtazcApyabhavat // 2 // mU0 2 // ____TIkA-'jai NaM bhaMte !' he bhadanta ! yadi khalu zramaNena yAvat siddhigati saMprAptena bhagavatA mahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanasamudAyarUpasya ayaM pUrvoktaH arthaH=bhAvaH prajJaptaH =kthitH| kintu he bhagavana ! anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya zramaNena / atha tRtIya varga prAraMbhaH zrI jambU svAmI pUchate haiM-' jai NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! nirvANapada prApta zravaNa bhagavAna mahAvIrane zrI anuttaropapAtika dazAGga sUtrake dvitIya vargake teraha adhyayanoMkA yaha artha kahA hai to he bhadanta ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane matha tRtIya kA prArama zrI svAmI pUche cha:- sAvana ! 'jai NaM bhaMte' tyAhi. nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anuttarapapAtikadazAMga sUtranA bIjA varganA (13) tera adhyayananA A uparokata artha kahyA che te, he bhagavan! zrI anuttaropapAtika sUtra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam yAvata-siddhigati saMprAptena ko'rthaH ko bhAvaH prajJaptaH kathitaH / zrI sudharmA svAmI kathayati he jambUH ! yAvatsaMprAptena=sakalaguNayuktena mukti prAptena zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evaM vakSyamANarItyA anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya daza adhyayanAni prajJaptAni=kathitAni, tadyathA bhagavatA yathA kathitaM tadevam-"(1) dhanyaH, (2) sunakSatraH, (3) RSidAsazca, AkhyAtaH-bhagavatA tRtIyAdhyayane RSidAsaH kathitaH ityrthH| (4) pellakaH, (5) rAmaputraH, (6) candrikaH, (7) pRSTimAtRkaH, (8) peDhAlaputro'nagAra:= aSTamAdhyayane peDhAlaputra nAmA anagAraH kathitaH, (9) poTila iti ca-navamAdhyayane poTTilaH kthitH| (10) vehallo dazama uktaH, ime vakSyamANA dhanyanAmAnagAramArabhya vehallaparyantA anagArA daza AkhyAtAH kathitAH, tattanAmakAnyadhyayanAniprarUpitAnItyarthaH // 2 // // sU0 1 // TIkA- 'jai NaM bhaMte !' ityaadi| bhadanta ! he bhagavan ! 'samaNeNaM' ityAdi 'siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpatteNaM' ityantavAkyabodhitaguNaviziSTena bhagavatA isa anuttaropapAtikadazAGga ke tRtIya vargakA kyA artha prarUpita kiyA hai| zrI sudharmA svAmI kahate haiM |-he jambU ! muktiprApta pUrvokta guNoMse suzobhita zravaNa bhagavAna mahAvIra prabhune isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke tRtIya varga ke daza adhyayana kahe haiM, ve isa prakAra haiM:- (1) dhanya (2) sunakSatra (3) RSidAsa (4) pellaka (5) rAmaputra (6) candrika (7) pRSTimAtUka (8) peDhAlaputra (9) poTila (10) vehalla / / sU0 1 // zrI jambU svAmI pUchate haiM:-'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhagavan siddhigati nAmaka parama padako prApta karanevAle uparokta aneka gunnoNmukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A anupAtikadazAMganA tRtIya varganA zuM artha prarUpita karyA che ? zrIsadharmAsvAmI kahe che he jaMbU! muktiprApta pUrvokta guNathI suzobhita zramaNa bhagavAna mahAvIra-prabhue A anuttarepapAtikadazAMga sUtranA trIjA adhyayana kahyAM che, te A pramANe che: (1) dhanya, (2) sunakSatra, (3) RSihAsa, (4) , (5) rAmaputra, (6) yandri (7) pRSTimAtR, (8) caDhAsaputra, () paTTisa, (10) vA (sU0 1) zrI svAmI pUche che-jai NaM bhaMte! tyAhi lagavan ! siddhizatinAma parama padane prApta karavAvALA uparokta aneka guNothI yukta zramaNa bhagavAna mahA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttaropapAtikasUtre mahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni kathitAni, bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena yAvat saMmAptena zrImahAvIreNa bhagavatA prathamasya adhyayanasya ko'rthaH prajJaptaH ? sudharmA svAmI kathayati-he jambU ? evaM vakSyamANarItyA khalu-nizcayena tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI AsIt, sA kIdRzI AsIt ? RddhastimitasamRddhA-RddhA-nabhaHspazibahulaprAsAdayuktA, bahulajanasaMkulA ca, stimitA-svaparacakrabhayarahitA, samRddhA dhanadhAnyAdiparipUrNA / tatra sarvatukasamRddha= sarvattuphalapuSpAdisamanvitaM sahasrAmravananAmakamudyAnamAsIt / tatra nagayoM jitazatrunAmadheyo rAjA'bhavat / se yukta zramaNa bhagavAna mahAvIrane zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrake tIsare varga ke daza (10) adhyayana kahe haiM to he bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane prathama adhyayanakA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! isa anuttaropapAti. dazAGgasUtra ke tRtIya varga ke prathama adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIrane yaha Age kahejAnevAlA artha prarUpita kiyA hai usa kAla usa samaya meM aneka gaganacumbI prAsAdoM se yukta svacakra paracakra bhaya rahita, dhana dhAnya, aura janase paripUrNa, aizvaya tathA vaibhavasampanna kAkandI nAmaka prasiddha nagarI thii| vahA~ sarva Rtu ke phala-phUloMse yukta sahastrAmra nAmaka eka atIva ramaNIya udyAna thA / usa nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thaa| vire zrI anupAtikadazAMganA trIjA varganA dasa (10) adhyayane kahyAM che te he bhagavan! mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre prathama adhyayananA zuM artha pratipAhi yA cha : - zrI sudharmA svAmI kahe che he jaMbU! A anuro5pAtikadazAMga sUtranA trIjA varganA prathama adhyayananA zramaNa bhagavAna mahAvIre A artha pratipAdita karyA che te kALa te samayamAM aneka gaganacumbI prAsAdethI yukata svacakaparacakrabhayarahita, dhana-dhAnya-janathI paripUrNa, aizvarya tathA vaibhava sampanna kakandI nAthe prasiddha nagarI hatI. tyAM sarva RtunAM phalakUlethI yukata sahasrAma nAme eka atIta ramaNIya udyAna hatuM, te nagarImAM jitazatrunAme rAjA hato. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam tatra khalu kAkanyAM nagayoM bhadrA-nAmnI sArthavAhI parivasati / sAthai vahati yaH sa sArthavAhaH = gaNima-dharima-meya- paricchedyarUpaM krayANakadravyajAtaM gRhItvA lAbhArthamanyadezaM vrajana yogakSemacintayA saarthpaalkH| tatra-gaNimam ekadvitricaturAdisaMkhyAkrameNa gaNayitvA yaddIyate tat, yathA nAlikerapUgIphala. kadalIphalAdikam / dharimam = tulAyAmuttolya yaddIyate tat, yathA vrIhiyavalavaNasitAdi / meyam yat palAdinA seTikAdinA hastAdinA vA mIyate-mApyate tat , yathA dugdhaghRtatailAdikaM vastrAdikaM vA / paricchedyam-pratyakSato nikaSAdikaparIkSayA yaddIyate tat , yathA maNimuktApravAlAdi / tasya strI sArthavAhI / . usa kAkandI nagarI meM bhadrA nAmaka eka sArthavAhI rahatI thii| sArthavAhI zabda kA artha nimna prakAra hai: jo gaNima dharima meya aura paricchedya rUpa vikreya padArthoM ko lekara vizeSa lAbha ke liye dUsare dezako jAtI ho tathA sArtha(sAtha meM calane vAle jana samUha) ke yoga kSema kI cintA karatI ho use sArthavAha kahate hai| usakI strI sArthavAhI kahalAtI hai| 'gaNima' Adi padoM kA artha nimna prakAra hai gaNima-una vikreya vastuoM ko kahate haiM jo eka, do, tIna Adi saMkhyA kramase gina kara dI jAtI hoM, jaise-nAriyala, supArI, kele Adi / dharima-una vikreya vastuoM ko kahate haiM, jo tarAjU (takaDI) athavA kAMTedvArA tolakara dI jAtI hoM / jaise - gehU~, jau, namaka, zakara Adi / te kAkandI nagarImAM bhadrA nAme eka sArthavAhI rahetI hatI. sArthavAhI zabdane artha nice mujaba che - - je gaNima, dharima, meya ane paricchedyarUpa vikeya padArtho laIne vizeSa lAbha mATe bIje deza jatA hoya tathA sArtha (sAthe cAlanArA janasamUha) nAM gakSemanI cintA karatA hoya tene sArthavAhI kahe che, tenI strI sArthavAhI kahevAya che. __'gaNima' mAhipahonA atha nimna prAre cha:'gaNima'- viya vastumAne 4 2 me se trA, mAhi sdhyaaphamathI gaNatrI karI ApavAmAM Ave, jema-nALiyera, sepArI, keLA Adi. 'dharima'-tene 4 cha trA4qi-siTo me dvArA tara 42 zAya; rebhadhaG, q, bhI, sA32, mA. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre ___'aDDhA jAva aparibhUyA,' iti 'aDDhA' ityArabhya 'aparibhUyA' ityetatparyatoktasamastavizeSaNaviziSTetyarthaH, tena 'aDDhA dittA vitthiNaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNA, bahudhaNabahujAyarUvarayayA, AogapaogasaMpauttA, vicchuDDiyaviulabhattapANA, bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUyA, bahunaNassa aparibhUyA iti pAThasya saMgrahaH / tatra ADhayA mahatI, dhanadhAnyAdisaMpannA vA / dIptA-sadAcAraguNairUjjvalA, darpitA dharmagauravagarvitA vA / vistIrNavipulabhavanazayanAsanavAhanA meya-una vikreya padArtho ko kahate haiM jo valI gaja, vAra, hAtha athavA kisI mApa-vizeSa ke dvArA mApa kara diye jAte hoM, jaisedUdha, ghI, tela, vastra Adi / ___paricchedya-una vikreya padArthoM ko karate haiM jo pratyakSa rUpase kasauTI athavA anya kinhIM upAyoM dvArA parIkSA karake diye-liye jAte hoM; jaise-mANika, motI, mUMgA sonA aadi| ___ 'aDDhA jAba aparibhUyA'-'aDhA' zabdase lekara 'aparibhUyA' paryanta samasta vizeSaNa padoMkA nimna artha hai aDaDhA-ADhathA apAra dhana dhAnyase sampanna, dittA-dIptA-zIla, sadAcAra Adi guNoMse prakAzita, dittA-darpitA dharma gaurava se garvita, arthAt vaha bhadrA sArthavAhI atyadhika dhanadhAnyasampanna, zIla-sadAcArarUpI guNoMse prakAzita tathA apane gaurava se yukta thii| usake vistRta aneka bhavana, palaMga, zayyA, siMhAsana, caukI Adi, yAna-gADI, 'meya' te vidhya pahAni cha , jI, 8, pA2, 4Aya athavA bhA5 vizeSadvArA mAthI 2071ya; bha-dUdha, ghI, tesa, kha, mAhi. "paricchedya'-te pahAna 4 cha 2, pratyakSa3pe soTarI athavA anya SpAyAparIkSA 4 vAya, mathavA sevAya; rebha-bhA4, mAtI, bhu, sonu, mAhi. 'aDDhA jAba aparibhUyA' '28t' 4thI 14 aparibhUyA' paya-ta samasta vizeSaNa padena nIce pramANe artha che 'aihA'-apAra dhana-dhAnyathA sampanna, 'dittA'-hatA,-zAsa sahAyA2 mA mAthI prAzita, 'dittA' harSitA-dharma-gauravathA garvita arthAta te mI sArthavAhI ghaNAM dhana dhAnyathI sampanna, zIla-sadAcAra rUpI guNethI prakAzita tathA pitAnA gauravathI yuta utI. tena vistRta mane savana, 5, zayyA, siMhAsana, pArasa mAhi, yAna zrI anuttaropapAtika sUtra Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam kIrNA-vistIrNAni=vistRtAni, vipulAni bahUni bhavanAni-gRhAH, zayanAni talpAni, AsanAni=pIThakAdIni, yAnAni-gantrIprabhRtIni, vAhanAni-turagAdayaH, tairAkIrNA-samanvitA / bahudhanabahujAtarUparajatA-bahu-vipulaM dhanaM-gaNimadharimAdi yasyAH sA bahudhanA, bahu-vipulaM jAtarUpaM-muvarNa, rajataM rUpyaM yasyAH sA bahujAtarUparajatA, bahudhanA cAsau bahujAtarUparajatA ceti bhudhnbhujaatruuprjtaa| AyogaprayogasaMprayuktA-A-samAntAt yojanaM dviguNAdilAbhArtha rUpyAdInAm RNagrAhakebhyo niyojanamAyogaH, tasya pra-prakarSeNa yojanam upAyacintanaM prayogaH yadvA Ayogena-dviguNAdilipsayA prayogaH RNagrAhakANAM savidhe dravyasya vitaraNamAyogaprayogaH, sa saMprayuktaH pravartito yayA, tasmit vA saMpayuktA-saMlagnA yA sA AyogaprayogasaMprayuktA-nItyA dravyopArjanapravRttetyarthaH / viccharditavipulabhaktapAnA-bhaktaM ca pAnaM ca bhaktapAne, vipule ca te bhaktapAne vipulabhaktapAne, vi-vizeSeNa chardite bhojanAvaziSTe bhaktapAne yasyAH sA vicchaditavipulabhaktapAnA / bahudAsIdAsagomahiSagavelakaprabhUtA=dAsyazca dAsAzva gAvazca mahiSAzca gavelakA-urabhrAzceti dAsIdAsagomahiSagavelakAH, atra bahuzabdaH prastArthastena-bahavaH prazastAzca te dAsIdAsagomahiSagavelakA iti bahudAsIdAsagomahiSagavelakAH, te prabhUtAH pracurA yasyAH sA bahudAsIdAsagomahiSagavelava:ratha Adi aura vAhana-ghoDA, hAthI Adi the| usake bahuta dhanagaNima dharima Adi, tathA bahuta cA~dI sonA the / usane apanA dhana dviguNita lAbhapara nyAyapUrvaka karjalenevAle manuSyoM meM tathA vyApAra meM lagA rakkhA thA / usake yahAM sabake bhojana kara lene bAda bahuta bhakta-pAna avaziSTa rahatA thA aura baha avaziSTa bhaktapAna garIboM ko diyA jAtA thaa| usake AjJAkArI bahuta dAsa-dAsI the aura bahutase jAtimanta gAya, baila, bhaisabhaisA, bheDa Adi usake pAsa the / vaha usa nagarameM atyanta pratiSThita evaM sammAnanIya thI / gADI, 25 mAhi, pAuna-dhA, sAthI mAtA . tene pA dhana-zubha paribha mAhi, tathA ghaNuM cAMdI, senuM hatuM, teNe pitAnuM dhana bevaDA lAbha upara nyAyapUrvaka karja levAvALA manuSyamAM tathA vyApAramAM lagAvI rAkhyuM hatuM. tene tyAM sahue jamI lIdhA pachI paNa ghaNuM bhata-pAna vadhatuM hatuM, ane te vadheluM bhakta-pAna garIne ApavAmAM AvatuM haMtuM. tene AjJAkArI dAsa dAsI ane jAtivaMta gAya, baLada, bheMza, pADA, gADara Adi ghaNAM hatAM, te bhadrA rAjagRha nagaramAM ghaNI pratiSThita ane sammAnanIya hatI. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre prabhUtA / atra gavAdipadaM strIgavAdInAmapyupalakSakam / 'bahujanasya aparibhUtA' bahujanaiH parAbhavarahitA bahujanamAnyetyarthaH / ___tasyAH khalu bhadrAyAH sArthavAhyA dhanyanAmA dArakaH putro'bhavat / dAraka iti svodarAjjAto natu dattakatvena parigRhIta ityarthaH / saH 'ahINajAvasurUve' iti 'ahINa' ityArabhya 'surUve' ityetatparyantoktasakalavizeSaNaviziSTa ityarthaH, tena 'ahINapaMciMdiyasarIre, lakSaNavaMjaNaguNovavee, mANummANappamANapaDipuNNamujAyasavvaMgasudaraMge, sasisomAgAre kaMte piyadaMsaNe surUve' iti pAThasya sNgrhH| tatra--ahIna paJcendriyazarIraH ahInAni = lakSaNasvarUpAbhyAM paripUrNAni paJca indriyANi yasmitAdRzaM zarIraM yasya sa tathoktaH, svasvaviSayagrahaNasamarthapUrNAkAracakSurAdIndriyaviSiSTa ityarthaH / lakSaNavyaJjanaguNopapetaH lakSyante= cihnayante yaistAni lakSaNAni=puruSacihnAni hastasthavidyAdhanajIvitarekhArUpANi vA, vyajyante prakaTIkriyante guNA yaistAni vyaJjanAni-tilakAlaka-maSAdIni, guNAH sauzIlyAdayaH, yadvA pUrvoktaprakArairlakSaNairvyajyante iti lakSaNavyaJjanAH, te ca te guNAstaiH, upapetaH samanvitaH / mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundarAGgaH-mAnaM = jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe puruSAdau yadA droNaparimitaM usa bhadrA sArthavAhI ke 'dhanya' nAmaka dAraka-putra thA / 'dAraka' zabda se yaha jAnanA cAhie ki vaha usI ke garbha se utpanna thA,arthAt gIda liyA huA (dattaka putra) nahIM thA / vaha sarvaprakAra ke zubha lakSaNoM se tathA AkAraparipUrNa pA~ca indriyoM se yukta sarvAGgasundara thaa| arthAt-jisakI samasta indriyA apane-apane viSaya ko grahaNa karane meM samartha aura pUrNa AkAra vAlI thI / vaha hAthameM rahI huI vidyA, dhana jIvana rekhArUpa lakSaNoM se, zarIrapara rahe hae tilamasa Adi vyaJjano se tathA suzIlatA Adi guNose yukta thiiN| mAna-koI puruSa Adi, jala se labAlaba bhare hue kuMDa (zarIra te bhadrA sArthavAhIna dhanya nAme ||24-putr hato, 'dAraka' zapathI ko zuq joIe ke tenA garbhathI utpanna thaela hate arthAt khoLe lIdhela na hatuM, te sarva prakAranA zubha lakSaNothI tathA AkAra-paripUrNa pAMca IndriyethI yukta sarvAga sundara hate. arthAt jenI badhIya Indriye pitApitAnA viSayane grahaNa karavAmAM samartha ane pUrNa AkAra vALI hatI, te hAthamAM rahela vidyA, dhana, jIvana rekhArUpa lakSaNathI, zarIra para rahela tila, masa Adi vyaMjanathI tathA suzIlatA Adi guNothI yukta hate. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhani TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam jalAdi nissarati tadA sa puruSAdIrmAMnavAn ucyate, tasya zarIrAvagAhanAvizeSo mAnamatra gRhyate / unmAnam = UrdhvamAnaM yattulAyAmAropya tolane'rddhabhArapramANaM bhavati tat / pramANaM = nijAGgulIbhiraSTottarazatAGgulaparimitocchrAyaH, mAnaM ca, unmAnaM ca pramANaM ceti mAnonmAnapramANAni, taH pratipUrNAni= saMpannAni, ata eva sujAtAni yathocitAyavasannivezayanti sarvANi = sakalAni aGgA=i mastakAdArabhya caraNAntAni yasmiMstat, ata eva sundarama = trapUryasya sa tathoktaH / zazisaumyAkAraH = zazI = candrastadvatsaumyaH ramaNIya AkAraH = svarUpaM yasya saH / pramANa gaharA, zarIra - pramANa lambA va zarIra- pramANa hI cauDA) Adi meM ghuse, aura usake ghusane se yadi eka droNa (parimANa - vizeSa) jala bAhara nikale to usa puruSa Adi ko mAnavAna (mAna se yukta ) kahate haiM / yahA~ mAnavAn puruSa Adi ke zarIra kI avagAhanA vizeSa ko mAna kahate haiM | unmAna - tarAjU meM rakhakara tolane se jo ardha bhAra (eka prakAra kA parimANa) ho use unmAna kahate haiN| pramANa- apanI aMgulI se eka sau ATha aMgulI uMcAI ko pramANa kahate hai / ina mAna, unmAna aura pramANa se yukta hone ke kAraNa yathAyogya avayavoM kI racanAvAlA hone se jisa puruSa kA samasta aMga sundara ho use 'mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundarAGga' kahate haiM / isa prakAra kI zarIrasampadAvAlA vaha dhanya kumAra candramA ke samAna saumya AkAravAlA, sundara kAntivAlA, sabhI ke hRdaya ko AhlAdita karanevAlA tathA sarvotkRSTa rUpa lAvaNya karake yukta thA / 55 mAna-kAi puruSa Adi jaLathI bharapUra bharelA kuMDa (zarIra jeTalA uMDA ane paheALA) AdimAM pese ane tenA pesavAthI jo eka droNa (parimANuvizeSa) jaLa mahAra nIkaLI jAya te te puruSa Adine mAnavAna (mAnava yukata) kahe che. ahIM mAnavAna puruSa mahinAM zarIranI avagAhanAvizeSane bhAna vAmAM Ave che. 'unmAna' -04vAmAM rAkhI teAlavAthI je adhu bhAra ( eka prakAranA piAma ) thAya tene unmAna Ahe che. 'pramANa' - potAnI sAMgajiyothI 108 mesomA mAMguNa yA ne pramANa kahe che. 46 A mAna, unmAna ane pramANathI yukata hovAne kAraNe yathAyAgya avayaveAnI racanAvAjA hovAthI ne puruSanuM samasta aMga sundara hoya tene " mAnonmAnapramANa pratipUrNasujAtasarvAGgasundarAGga " he che. A latanI zarIra sabhyahAvAjA te dhanya kumAra candramA samAna saumya AkAravALA, sundara kAntivALA, sahUnAM hRdayane AhalAdita karavAvALA tathA sarvotkRSTa rUpa lAvaNya karI yukata hatA. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttarApapAtikasUtre kAntaH kamanIyaH / priyadarzanA darzakajanacittAlAdakaM darzanam avalokanaM sa tathoktaH / ata eva surUpaH sarvAtizAyirUpalAvaNyavAn, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAt / tathA paJcadhAtrIparigRhItaH paJcavidhadhAtrIpratipAlitaH / tadyathA-kSIradhAtrI, dhAtrI paJcavidhA-yathA-(1) kSIradhAtrI stanyapAyikA, (2) majjanadhAtrI-snApikA, (3) maNDanadhAtrI vastrAbharaNaparidhApikA, (4) krIDanadhAtrI khelanakUrdanAdikArayitrI, (5) aGkadhAtrI-kroDavAhinI ca / ____ yathA mahAbala: mahAbalakumAravarNanavat dhanyakumArasya varNanaM vijJeyam, yAvat dvAsaptati kalA adhItavAn / punaH-yAvat alaM-paripUrNaH bhogasamarthaH, bhogAH zabdAdayasteSu-samarthoM jAtazcApvabhUta, dhanyakumAro yauvanaM prApta ityarthaH ||suu0 2 // mUlam-tae NaM sA bhaddA satthavAhI dhaNNaM dArayaM ummukabAlabhAvaM jAva bhogasamatthaM vijANittA battIsaM pAsAyavarDisae kArei, abbhuggayamUsie jAva tersi majjhe ega bhavaNaM aNegakhaMbhasayasanniviTraM jAva battIsAe ibbhavarakannagANaM egadivaseNaM yaha dhanyakumAra pAMca prakAra kI dhAiyoMdvArA pAlA gayA thA / (1) kSIradhAtrI-dUdha stana-pAna karAnevAlI / (2) majanadhAtrI-snAna karAnevAlI (3) maNDanadhAtrI-vastra AbhUSaNa pahinAnevAlI, (4) krIDanadhAtrI-khela kUda karAnevAlI, aura(5) aGkadhAtrI-godameM lenevAlI dhaaii| dhanyakumAra kA zeSa varNana bahattara (72) kalAoM ke adhyayana se lekara jaba taka ve zabdAdi viSayoM ke bhogoM meM samartha hue arthAt yauvanAvasthA ko prApta hue vahA~ taka kA varNana-zrI bhagavatIsUtra meM kahe gaye mahAbalakumAra ke varNana ke samAna jAnanA cAhiye // sU0 2 // A dhanyakumAranuM pAMca prakAranI dhAImAtAo dvArA pAlana karavAmAM Avela hatuM bha-(1) kSIradhAtrI-dUdha gharAvanArI. (2) manadhAtrI-snAna zavAvANI. (3) maMDanadhAtrI-vastrAbhUSaNa paherAvavAvALI (4) kIDanadhAtrI khelAvavA-kudAvavAvALI arthAta 2mAvAvAjI, (5) AdhAtrI-mAjamA sevApANI ghAe. dhanyakumAranuM zeSa varNana-bahetara 72 kaLAonA adhyayanathI mAMDI jyAM sudhI zabdAdi viSayenA bhAgamAM samartha thayA arthAta yauvanAvasthAne prApta thayA tyAM sudhInuM varNana zrI bhagavatIsUtramAM kahela mahAbalakumAranA varNananI mAphaka jANavuM naye. (sU0 2) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 57 pANi giNhAve / battIsao dAo jAva upipAsAya0 phuhaMtehiM jAva viharai // sU0 3 // chAyA - tataH khalu sA bhadrA sArthavAhI dhanyaM dArakamunmuktabAlabhAva yAvad bhogasamartha vijJAya dvAtriMzataM prAsAdAvataMsakAn kArayati abhyudgatAnucchritAn yAvat teSAM madhye ekaM bhavanamanekastambhazata saMniviSTaM yAvad dAtriMzata ibhyavarakanyakAnAmekadivase pANi grAhayati / dvAtriMzatko dAyA yAvadupari prAsAda0 sphuTadbhiH yAvad viharati // sU0 3 // TIkA- 'tae NaM sA' ityAdi / tataH = tadanantaraM khalu - nizcayena sA sArthavAhI bhadrA dhanyaM =dhanyakumAranAmadheyaM dArakaM nijaputram unmuktabAlabhAvaM= atikrAnta bAlyAvasthaM yAvat bhogasamarthaM ca vijJAya abhyudgatocchritAn atyunnatAn nabhaHsparzina ityarthaH, dvAtriMzataM prAsAdAvataMsakAn zreSThamAsAdAn kArayati yAvat teSAM madhye anekastambhazatasanniviSTam aneke = anekaprakArA nAnAvarNadedIpyamAnacAkacikyacaJcacakSuzcittAhAdajanakamaNigatavicitra zilparacanAsuzobhitA ye stambhAH= suvarNamayastambhAH teSAM zataiH saMniviSTaM samanvitam ekaM bhavanaM prAsAdaM kArayatItyanenAnvayaH yAvat dvAtriMzata ibhyavarakanyakAnAM mahAzreSThikanyakAnAM pANikadIvase grAhayati / mahAzreSThinAM dvAtriMzatkanyakAbhiH sahaikasminneva divase 'ta NaM sA' ityAdi / tadanantara usa bhadrA sArthavAhIne apane putra dhanyakumAra ko bAlyAvasthA kA ullaGghana kara yuvAvasthAmeM AyA huA tathA bhogasamartha jAnakara battIsa atyanta unnata gaganacumbI zreSTha prAsAda nirmANa karAye / una bhavanoM ke madhya meM eka sundara bhavana, dedIpyamAna vividha varNavAlI maNiyoM se khacita, zilpa kauzala se yukta, netra tathA mana ko AhlAdita karanevAle sundara aneka prakAra ke suvarNastambhoM se yukta thA / bAda meM usa bhadrA sArthavAhIne (32) battIsa ibhya seThoMkI kanyAoMse eka dinameM dhanyakumArakA vivAha karAyA / 'tae NaM sA' tyAhi, te pachI ladrA sArthavAhI potAnA putra dhanyakumArane mAlyAvasthA eLagI cuvAvasthAmAM Avela tathA bhAgasamartha jANI batrIsa atyanta uMcA gaganacukhI zreSTha bhavana nirmANu-taiyAra karAvyA, te bhavanAnA madhyamAM eka sundara bhavana, dedIpyamAna vividha varNavALA maNiethI jaDela, zilpa kauzalya yukata, netra tathA manane AhlAdita karavAvALA sundara aneka prakAranAM suvaNa staMbheAthI yukata hatu. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre dhanyakumArasya vivAhaM kAritavatItyarthaH / atra ibhyazabdena trividhAH zreSThino jJAyante, tathAhi-ibho hastI tatpramANaM dravyamahantIti ibhyAH, te ca jghnymdhymotkRssttbhedaatriprkaaraaH| tatra hastiparimitamaNimuktAmavAlasuvarNarajatAdidravyarAzisvAmino jghnyaaH| hastiparimitavajramaNimANikyarAzisvAmino mdhymaaH| hastiparimitakevalababahIrakarAzisvAmina utkRssttaaH| teSu varA-utkRSTAH zreSThina ibhyavarA iti / pratyekakanyAyA mAtApitRbhyAM dhanyakumArAya pradattaH-dvAtriMzatkaH= dvAtriMzatsaMkhyakaH dAyaH ratnAbharaNavastrayAnAsanadAsadAsIprabhRtirUpo yautuka AgataH __ 'ibha' zabdakA artha hotA hai hAthI / jisake pAsa hastiparimita dravya hotA hai, use 'ibhya' seTha kahate haiN| ye ibhya seTha jaghanya, madhyama tathA utkRSTa bheda se tIna prakAra ke hote haiN| eka hAthI ke parimANa meM jisake pAsa mANika, motI, maMgA, sonA, cAMdI Adi ho use jaghanya ibhya kahate haiM / eka hAthI ke parimANameM jisake pAsa vaz2a maNi, mANika, AdikI dhanarAzi ho, use madhyama ibhya kahate haiN| eka hAthI ke parimANa meM jisake pAsa mAtra vajra hIre hI hoM use utkRSTa ibhya kahate hai / ibhya zreSThiyoM meM zreSTha arthAt utkRSTa ibhya zreSTiyoM ke yahA~ dhanyakumAra kA vivAha huA pratyeka kanyA ke mAtApitA dvArA dhanyakumAra ko ratna, AbharaNa, vastra, yAna-ratha, ghoDA, gADI Adi, AsanapalaMga, bichaune Adi, dAsa-dAsI Adi battIsa-battIsa daheja meM mile / tyAra bAda te bhadrA sArthavAhIe batrIsa 32 ibhya zeThanI kanyAo sAthe eka divase dhanyakumArane vivAha karAvyuM ahiM "ma' zabdano artha thAya che hAthI, jenI pAsa thI 2 0ya DAya tene 'ibhya' ze: 49 cha. me ya za dhanya madhyama utkRSTa bhedathI traNa prakAranA hoya che, eka hAthInA parimANamAM jenI pAse mANeka, motI, mUMgA, sonA, cAMdI Adi hoya tene jaghanya Ibhya kahe che. eka hAthInA parimANamAM jenI pAse vajAmaNi, mANeka AdinI dhanarAzi hoya, tene madhyama Ibhya kahe che. eka hAthInA parimANamAM jenI pAse mAtra vajI hIrA ya tene utkRSTa Ibhya kahe che. Ibhya zreSThimAM zreSTha arthAt utkRSTa Ibhya zreSThine tyAM dhanyakumAranA vivAha thayA, pratyeka kanyAnA mAtA pitA dvArA dhanyakumArane ratna, AbharaNa, vastra, yAna-ratha ghaDA gADI Adi, Asana-palaMga, pathArI Adi. dAsa, dAsI Adi batrIsa batrIsa dAyajAmAM maLyAM. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 59 'yAvadupari prAsAde sphuTadbhiH yAvad viharatIti / sa dhanyakumAraH mRdaGgAdivividhavAdyanAdaiH sphuTadbhiH =vAditaiH mRdaGgAdivividhavAdyairyukte mAsAde upari= Urdhvapradeze manuSyasambandhIni paJcavidhaviSayasukhAni bhuJjAno viharati // 03 // mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe, parisA niggayA, rAyA jahA koNio tahA niggao // sU0 4 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn mahAvIro yAvatsamavasRtaH / pariSannirgatA / rAjA yathA koNikastathA nirgataH // [sU0 4 // kumArasya TIkA- ' teNaM kAleNaM ' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye dhanyamanuSyasambandhipaJcavidhaviSayasukhAnubhavapUrvaka viharaNasamaye tatra kAkandInagaryAM bhagavAna mahAvIraH samavasRtaH - samAjagAma / tannagarInivAsinAM pariSad bhagavadvandanArthe nirgatA / yathA rAjA koNikaH pUrva nirgatastathA rAjA jita - zatrurapi bhagavantaM vandituM nirgataH ||4|| tadanantara ve dhanyakumAra apane mahala meM aneka prakAra ke mRdaMga Adi vAdyoM evaM gIta-nRtyoM ke sAtha manuSyasambandhI pAMco prakAra ke viSaya sukhoMkA upabhoga karate hue vicarane lage // sU0 3 // ' teNaM kAle' ityAdi / jisa samaya dhanyakumAra manuSyasaMbaMdhI pA~ca prakAra ke viSaya sukhoMkA anubhava kara rahe the usa kAla usa samaya kAkandI nagarI meM zramaNa bhagavAn zrImahAvIra prabhu padhAre / usa nagaranivAsiyoM kI pariSad bhagavAna ko vandanArtha gaI / jisa prakAra ke ThATa-bATa evaM bhakti ke sAtha samrATa koNika bhagavAna mahAvIra tyAra pachI te dhanyakumAra peAtAnA mahelamAM aneka prakAranAM mRga Adi vAdyo temaja gIta nRtyonI sAthe manuSyabhava sakhandhI pAMceya prakAranA viSaya sukhAne upabhAga karatA vicaravA lAgyA. (sU. 3) 'teNaM kAleNaM' tyAhi me vasate dhanyakumAra manuSya lavasaMbaMdhI cAMga prakAranA viSaya sukhene anubhava karI rahyA hatA. te kAla te samaye kAkandI nagarImAM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra prabhu padhAryAM, te nagaranivAsinI pariSada bhagavAnane vAMdavA mATe gaI. je prakAranA ThAma-mATaeN temaja bhakitanI sAthe samrATa keANika bhagavAna zrI anuttaropapAtika sUtra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre mUlam-tae NaM tassa dhaNNassa dAragassa taM mahayA jaNasadaM vA jahA jamAlI tahA niggao, navaraM pAyacAreNaM jAva navaraM ammayaM bhadaM satthavAhi ApucchAmi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtie jAva pavvayAmi / jahA suhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kareha // sU0 5 // chAyA-tataH khalu tasya dhanyasya dArakasya taM mahAjanazabdaM vA yathA jamAlistathA nirgataH, navaraM-pAdacAreNa yAvat navaram-ambAM bhadrAM sArthavAhImApRcchAmi, tataH khalu ahaM devAnupriyANAmantike yAvat pravrajAmi / yathA sukhaM devAnupiya ! mA pratibandhaM kuru ||suu05|| TIkA-'tae NaM tasse'-tyAdi / tataH tadanantaraM, jitazatrubhUpatinirgamanasamaye khalu kAkandInagarInivAsinAM janAnAM parasparAlApAdijanyamahAkalakaladhvanizravaNena bhagavadAgamanaM jJAtvA tasya dhanyasya dArakasya dhanyakumArasya evaM vidho manogataH saMkalpaH samajani, yat-dharmAdikaro dharmatIrthaGkaro dharmanAyako dharmasArthavAhaH zrIvarddhamAnasvAmI caramatIrthaGkaraH kAkandIbahiH pradeze sahasrAmravane svAmI ko vandanAtha gayA thA usI prakAra kAkandI ke rAjA jitazatru bhI bhagavAn ke vandanArtha gaye // sU0 4 // 'tae NaM tassa' ityAdi / isake pazcAt jitazatru rAjA ke gamana samaya kAkandI nagarInivAsI manuSyoM ke paraspara vArtAlApa janya mahAkalakalanAda se bhagavAna ke Agamana ko jAnakara dhanyakumArake hRdaya meM isa prakArake vicAra utpanna hue dharma kI Adi karanevAle, dharmatIrthakI sthApanA karanevAle, dharmanAyaka, dharmasArthavAha, caramatIrthaGkara bhagavAna zrI vardhamAnasvAmI kAkandI mahAvIra svAmIne vandanArtha gayA teja pramANe kAkabdInA rAjA jitazatru paNa bhagavAnane pannA gayA. (sU0 4) / ___ 'tae NaM tassa' tyA, tyA2 pachI tizatrutana oral samaye // 4-6 nagarInivAsI manuSyanA paraspara vArtAlApathI utpanna thatA kolAhalathI bhagavAnanuM Agamana jANuM dhanyakumArane hRdaye A pramANe vicAre utpanna thayA. dhanI mA 42vApA, dharma-tIrthanI sthApanA 42nA2, yamanAya, dhrmsArthavAha, carama tIrthakara bhagavAna zrI vardhamAna svAmI kakandI nagarInI bahAra zrI anuttaropapAtika sUtra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyakumAradharmopadezavarNanam udyAne smvstH| sarve janAstadvandanArtha gacchanti, tat-tasmAtkAraNAt mahAn uccaiH kalakaladhvaniH zrayate / tathArUpANAmahetAM bhagavatAM nAmagotrazravaNe'pi mahAphalaM jAyate kiM punastadabhimukhagamane yAvattatparyupAsane ? / iti vicArya yathA jamAlinirgatastathaiva dhanyakumAro'pi nirgtH| navaram etAvAn vizeSaHjamAlirazvarathArUDhA nirgataH, dhanyakumArastu pAdacAreNa-rathAdIyAnaM vinA padbhayAmeva jagAma / sa tatra gatvA bhagavantaM savidhi praNamya dharmadezanAM zrotuM tadantike samupaviSTaH / yAvat-bhagavAn tasyAM mahAparSadi dhanyakumAramabhimukhIkRtya dharmakathAM nagarI ke bahAra sahasrAmravana nAmaka udyAna meM padhAre haiM / samasta manuSya unako vandanArtha jA rahe haiM, ataH unake paraspara vArtAlApa se utpanna yaha mahAkalakala nAda sunAI detA hai / uparokta mahAn guNoM se yukta aise arhanta bhagavantoM ke nAma mAtra ke sunanese bhI mahAphala kI prApti hotI hai to phira una ke sammukha darzanArtha jAne tathA unakI sevA karane ke phalakA to kahanA hI kyA hai| isa prakAra vicAra karake bhagavAna ko jisa bhAva aura bhakti ke sAtha jamAli vandana karane ke liye gayA thA, usI prakAra dhanyakumAra bhI gayA / yahA~ vizeSatA yaha hai ki-jamAli ratha meM baiThakara bhagavAn ko vandana karane ke liye gayA thA, parantu dhanyakumAra aneka vAhanoM ke hote hue bhI paidala hI-binA kisI vAhana ke gaye / vahA~ jAkara unhoMne bhagavAn ko savidhi vandana kiyA, tathA dharmadezanA ko zravaNa karane ke liye unake samIpa baitthe| taba bhagavAnne sahassAmravana nAmanA udhAnamAM padhAryA che. samasta manuSya temane vaMdavA mATe jaI rahyA che. eTale te lekene aMdara aMdara vArtAlApathI thatuM ke lAhala saMbhaLAya che. uparokata mahAna guNethI yukata evA aheMnta bhagavAnanAM nAma mAtranAM zravaNathI mahAphaLanI prApti thAya che. te pachI temanI sanmukha darzanArtha jatAM tathA temanI sevA karatAM phaLanuM te kahevuM ja zuM. e pramANe vicAra karI, je bhAva ane bhakitathI bhagavAnane jamAli vandana karavA gayA hatA teja pramANe dhanyakumAra paNa gayA ahiM vizeSatA e che ke jamAli rathamAM besI bhagavAnane vaMdavA gayA hatA. tyAre dhanyakumAra pitAne aneka vAhane hovA chatAM paNa koI jAtanA vAhana sivAya pagathI cAlIne gayA. tyAM jaIne temaNe bhagavAnane vividha vandana karyA tathA dharmadezanA zravaNa karavA bhagavAnanI samIpe zrI anuttaropapAtika sUtra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI attanuropapAtikadazAGgasUtre kathayati-'atthi loe atthi aloe' ityAdi yAvat he dhanyakumAra ! pracuratararatnakhaniparipUritarohaNAcalasadRzaM sarvaguNAgAraM svargApavargasukhasAraM dulabhamidaM manuSyajanma / he devAnupriya ! anantAnantaduHkhAni sahamAnena muhurmuhuH pudgalaparAvartanaM kRtavatA tvayA kathazcidviziSTapuNyaprakRtyudayena dharmAnuSThAnAvasaro'yaM labdha: / IdRzo'yamavasaro na punrlbhyH| he devAnupriya ! idaM manuSyajanma 1, idamAryakSetram 2, atrottamakulam 3, dIrghAyuSyam 4, indriyapUrNatvam 5, zarIranairujyam 6, sAdhusamAgamaH 7, sUtrazravaNam 8, samyakzraddhA 9, dhanyakumAra ko sambodhita karake usa vizAla dharmasabhA meM dharmakathA kahane lage-'loka hai, aloka hai ' ityAdi / bAda meM phira bhagavAn dhanyakumAra ko sambodhita kara kahate haiM-he dhanyakumAra ! atyadhika ratnoMkI khAnoMse paripUrNa rohaNAcala parvata ke samAna samasta guNoM kI khAna, svarga tathA mokSa ke sukho ko denevAle yaha manuSya janma atIva durlabha hai / he devAnupriya ! anantAnanta duHkhoM ko sahana karate hue, tathA bAra-bAra pudgala-parAvarta karate hue tumane kisI viziSTa puNya-prakRti ke udayase dharmAnuSTAna kA manuSya-bhavarUpI yaha svarNAvasara prApta kiyA hai, aisA suavasara punaH prApta honA muzkila hai, kyoMki he devAnupriya ! (1) manuSyajanma, (2) AryakSetra, (3) uttamakula, (4) dIrgha AyuSya, (5) samasta indriyoMkA pUrNa honA, (6) zarIra kA svastha (nIroga) honA, beThA. tyAre bhagavAna dhanyakumArane saMbodhIne te vizALa dharma sabhAmAM dharma kathA vA sAyA- 'so cha' 'ma che' tyAdi te pachI bhagavAna dhanyakumArane saMbodhIne kahe che ke - he dhanyakumAra! ghaNAM ratnanI khANethI paripUrNa rehaNAcala parvata samAna, samasta guNonI khANa, svarga tathA mekSanA sukhane devAvALe A manuSyajanma ati durlabha che. he devAnupriya ! anaMtAnanta du:khane sahana karatAM karatAM tathA vAraMvAra aneka pudagala-parAvarta karatAM karatAM keI viziSTa puNya-prakRtinA udayathI dharmAnuSThAna karavAne A manuSya-bhavarUpa suvarNavasa tane prApta thaye che. A suavasara pharIthI prApta thavA muzta cha, bha vAnupriya! (1) manuSya janma, (2) mArya kSetra, (3) uttama , (4) hI mAyuSya, (5) samasta ndriyonI paripUrNatA, (6) zarIranu svastha zrI anuttaropapAtika sUtra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAra dharmopadezavarNanam dharme parAkramasphoraNam 10, ityetAni daza mokSasAdhanAni mANinAM durlabhAni santi / he devAnupriya ! devadurlabhamidaM manuSyajanma saMpApya yaH svAtmanaH kalyANAya mokSamArga nAzrayati sa nijAJjaligataM pIyUSaM nipAtya viSaM pAtumicchati, cintAmaNiM vihAya pASANakhaNDaM jighRkSati, airAvataM tyaktvA rAsabhamArurukSati, kalpavRkSamunmUlya baLUramAropayati, sparzamaNivinimayena grAvANaM gRhNAti, kastUrI datvA'GgArakamaGgIkaroti, kAmadhenuM vikrIya chAgI krINAti, tejo vihAya timiraM sevate, rAjahaMsa vinindha vAyasamAdriyate, mukkAM parityajya guJjAmupAdatte / (7) sAdhu-samAgama, (8) sUtra-zravaNa, (9) samyakU-zraddhA, (10) dharmakArya meM parAkrama phuranA, ye daza mokSa ke sAdhana, jIvoMko atyanta kaThinatA se prApta hote haiM / he devAnupriya ! jo manuSya isa durlabha mAnava janma ko prApta kara apane AtmakalyANa ke lie mokSamArga kA Azraya nahIM letA hai vaha mAno apanI aMjali meM Aye hue amRta ko girAkara viSa pInA cAhatA hai| samasta icchAoM ko pUrNa karanevAle anamola cintAmaNi-ratna ko choDakara patthara ke TukaDe ko grahaNa karanA cAhatA hai| airAvata hAthI ko choDakara gadhepara caDhanA cAhatA hai / sarva abhilASAoM ko pUrNa karanevAle kalpavRkSa ko ukhADakara babUla bonA cAhatA hai / pArasamaNi dekara badale meM patthara ke Tukar3e ko grahaNa karanA cAhatA hai / kastUrI ko dekara koyale ko grahaNa karanA cAhatA hai| kAmadhenu gAya ko becakara bakarI kharIdanA cAhatA hai / prakAza ko choDakara andhakAra grahaNa karanA cAhatA hai, / rAjahaMsa kI nindAkara (ni ) hAg, (7) sAdhu-samAgama, (8) sUtra-zravAzu, () sabhya-zraddhA, (10) dharma kAryamAM parAkrama pherava. e daza mekSasAdhana, jIne atyanta durlabhatAe maLe che. he devAnupriya ! je manuSya, A durlabha mAnava-janma prApta karIne potAnA kalyANa mATe mokSamArgane Azraya nathI letA te manuSya pitAnI aMjalimAM AvelA amRtane DhALI nAkhI viSapAna karavA Icche che, samasta IcchAone pUrNa karavAvALA, aNamola cintAmaNi ratnane cheDI pattharanA TukaDAne grahaNa karavA icche che, airAvata hAthIne choDI gadheDA para caDhavAnI IcchA rAkhe che. sarva abhilASAo pUrNa karavAvALA ka95vRkSane ukhADI bAvaLane ropavA mAMge che. pArasamaNi ApI tenA badalAmAM pattharanA TukaDAne levAnI cAhanA rAkhe che. kastUrI ApIne kolasA grahaNa karavA irache che. kAmadhenu gAyane vecI bakarI kharIda karavA Icche che. prakAzane cheDI adhakArane I che zrI anuttaropapAtika sUtra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre ataH kSaNamAtrasukhadAn pariNAmatazcirataraduHkhajanakAn kAmabhogAn parihAya sarvaviratilakSaNe cAritradharme sarvathA prayatitavyam / yathA girinadIpravAhAntargatapunaHpunarUdvatitaparAvartitapASANasya zatasahasrapraghaTanasaMgharSaNaiH kathaJcid vartulatA saMpadyate, tathaivAnantakAlato'nantAnantapudgalaparAvarta kRtvA viziSTapuNyodayena kathaM kathamapi svAtmakalyANAya dharmArAdhanasya durlabho'yamavasarastvayA labdhaH, ityAdi / atha dhanyakumAraH pRcchati-bhagavan ! ko'yaM pudgalaparAvataH ? bhagavAnAhakauoko Adara denA cAhatA hai / motIko choDakara guMjA (ciramI) lenA cAhatA hai / ata eva kSaNamAtra ke lie sukhadAyI, parantu pariNAma meM lambe samaya taka ananta duHkha denevAle ina kAma bhogoM ko choDakara sarvaviratirUpa cAritradharma meM sarva prakAra se yatna karanA caahiye| jisa prakAra kisI pahADI nadI ke teja pravAha meM par3A huA patthara bArabAra Upara nIce girane tathA lAkhoM coToM aura ghasIToMke kAraNa vinAprayatna-svayameva gola AkAra kA ho jAtA hai, usI prakAra anantakAla se anantAnantapudgala parAvarta karate hue kisI viziSTa puNya prakRti ke udayase apanA AtmakalyANa karane ke lie dharmakI AradhanA karane kA tumheM yaha durlabha avasara baDI kaThinatAse prApta huA hai, ityAdi / dhanyakumAra pUchatA hai-he bhagavan ! yaha pudgala parAvarta kyA hai ? bhagavAn kahate haiNche. rAjaheMsanI nindI karI kAgaDAne Adara ApavA icche che. tIone cheDI guMjA (coThI) levA Icche che. eTale kSaNamAtra sukhadAyI, paraMtu pariNAmamAM lAMbA samaya sudhI ananta du:kha devAvALA e kAmabhegene cheDI sarvaviratirUpa cAritradharmamAM sarva prakAre yatna karavuM joIe. jevI rIte kaI pahADI nadInA Ugra pravAhamAM paDela patthara vAraMvAra upara nIce gabaDatAM tathA aneka ThekANe athaDAtAM athaDAtAM amuka TAIme vagara prayatna svayameva geLa thaI jAya che. tevI ja rIte ananta kALathI anantAnanta pudagala-parAvarta karatAM karatAM kaI viziSTa puNyaprakRtinA udayathI AtmakalyANa arthe dharmanI AradhanA karavAne apUrva temaja durlabha avasara tamane mahAna muzkelIthI prApta thayela che. ItyAdi. dhanyakumAra pUche che- he bhagavan ! A pudgalaparAvarta zuM che? zrI anuttaropapAtika sUtra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam pudgalAnAm AhArakavajitaudArikAdivargaNAyogyAnAM caturdazarajvAtmakalokavatisamastaparamANUnAM parAvataH sAmastyena sparza saMmilanaM pudglpraavrtH| sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparAvarta ityucyate / sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIparimANaH / sa saptavidhaH ___ (1) audArikapudgalaparAvartaH, (2) vaikriyapudgalaparAvartaH, (3) taijasapudgalaparAvataH, (4) kArmaNapudagalaparAvataH, (5) manaHpudgalaparAvartaH, (6) bhASApudgalaparAvarttaH, (7) zvAsocchavAsapudgalaparAvataH, / uktaJca ___........sattavihe poggalapariyaTTe paNNatte taM jahA- (1) orAliyapoggalapariyaTTe, (2) veuvviyapoggalapariyaTTe, (3) teyApoggalapariyaTTe (4) kammApoggalapariyaTTe, (5) maNapoggalapariya), (6) vaipoggalapariyaTTe, (7) ANApANupoggalapariyaTTe / " ( bhagavatI0 za0 12 u0 4 ) AhAraka zarIra ko choDakara audArika Adi zarIra kI vargaNAoM ke yogya caudaha rAjulokavartI samasta paramANuoMkA samasta rUpase sammilana hI pudgalaparAvarta hai / vaha jitane kAlase hotA hai vaha kAla bhI pudgalaparAvarta kahalAtA hai, isakA parimANa (kAlamAna) ananta utsarpiNiyAM aura avasarpiNiyAM haiN| yaha pudgalaparAvarta sAta prakAra kA hai : (1) audArika pudgalaparAvarta, (2) vaikriya pudgalaparAvarta, (3) taijasa pudgalaparAvarta, (4) kArmaNa pudgalaparAvarta, (5) manapudgalaparAvarta, (6) bhASA pudgalaparAvarta, (7) zvAsocchUvAsa pudgalaparAvarta / (bhagavatI0 zataka 12 u 4) bhagavAna kahe che - AhArakane cheDIne audArika Adi zarIranI vargaNAone gya cauda rAjulakavatI samasta paramANuonA samastarUpathI sammilanaja puddagalaparAvarta che, te jeTalA kAlamAM thAya che, te kALa paNa pudagala-parAvarta kahevAya che, tenuM parimANa (kALamAna) ananta utsapiNio ane avasarpiNio che. yA pusa-rAta sAta prA2rnu cha:- (1) mohA2i4-pAsa-parAvata, (2) vaiThiya-pAsa-parAvataH, (3) tesa-dAdA-parAvataH, (4) sama- sa-parAvata, (5) bhana-564-parAkta, (6) lASA- pusa-parApata, (7) shvaasoshvaas-paasparAvarta, A sAta pudgalapasavane ullekha bhagavatI za 12 u. 4 mAM paNa che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre tatra pratyekaM pudgalaparAvarttazcaturdhA bhavati dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / tatrApi dravyapudgalaparAvarttAdayo bAdara - sUkSmabhedAtpratyekaM dvidhA, yathA (1) bAdaradravyapudgalaparAvarttaH, (2) sUkSmadravyapudgalaparAvarttaH, (3) bAdarakSetra pudgalaparAvarttaH, (4) sUkSmakSetra pudgalaparAvartaH, (5) bAdarakAlapudgalaparAvarttaH, (6) sUkSmakAla pudgala parAvarttaH, (7) bAdarabhAvapudgalaparAvarttaH, (8) sUkSmabhAvapudgalaparAvarttaH / 66 audArikAdInAM saptAnAM dvapyakSetrakAlabhAvaviSayabhedAtpratyekaM cAturvi dhye'STAvizatirbhedA bhavanti / tatrApi bAdarasUkSmabhedAtmatyekaM dvaividhye paTTpaJcAzad bhedAH pudgalaparAvarttasya jAyante / yaha pudgala parAvarta, dravya, kSetra, kAla, bhAva bheda se pratyeka cAra prakAra kA hotA hai / ye dravya, kSetra, kAla, bhAva rUpa pudgalaparAvarta bhI sUkSma aura bAdara ke bheda se pratyeka do2 prakAra ke hote haiM / jaise(1) bAdara dravya pudgalaparAvarta, (2) sUkSma dravya pudgalaparArta, (3) bAdara kSetra pudgalaparAvarta, (4) sUkSma kSetra pudagalaparAvarta, (5) bAdara kAla pudgala parAvarta, (6) sUkSma kAla pudgalaparAvarta, (7) bAdara bhAva pudgalaparAvarta, (8) sUkSma bhAva pudgalaparAvarta, audArika Adi sAtoM hI pudgalaparAvartI ko dravya, kSetra, kAla, bhAva se caugune karanepara (28) aTThAisa bheda hote haiM / isa prakAra sUkSma aura bAdara ke bhedase pratyeka do do prakAra kA honese pudgala parAvarta ke (56) chappana bheda ho jAte haiM / A puddagalaparAvata dravya, kSetra, kALa, bhAva, bhedathI pratyeka cAra prakAranAM thAya che. A dravya kSetra, kALa, bhAva, rUpa pudgalaparAvata paNa sUkSma ane mAdaranA bhedathI pratyeka e be prakAranA thAya che, jema- (1) mAhara-dravya-puGgava parAvarta, (2) sUkSma-dravya - yugala parAvarta, (3) mAharakSetra - yugasa yazavarta', (4) sUkSma - kSetra - yugAparAvarta, (5) bAhara - aNa-yugala parAvarta, (6) sUkSma-ja-yugAparAvarta, (7) mAhara-bhAva - yugasa parAvarta, (8) suukssm-laavpuddagalaparAva . audArika Adi sAteya pudgalaparAvartAne dravya, kSetra, kALa, bhAvathI cAraguNA karatAM (28) aThAvIsa bheda thAya che. e rIte sUkSma ane mAdaranA bhedathI pratyeka khaMkhe prakAranA hAvAthI pudgalaparAvanA (56) chappana bheda thAya che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam ( audArikAdipudgalaparAvartAH) / tatra-audArikazarIre vartamAno jIvo yadA sakalalokavartinaH sarvAnaudArikazarIrayogyaparamANUt audArikazarIratayA sAmastyena spRzati pariNamayati, paribhujya2 muJcati tadA sa sparza audArikapudgalaparAvataH kathyate / evaM vaikriyaparamANUna vaikriyazarIratayA sAmastyena eka eva jIvo yadA spRzati pariNamayati paribhujya2 muJcati tadA sa vaikriyapudgalaparAvarttaH / evaM zeSA api taijasAdipudgalaparAvartA vijJeyAH / / dravyapudgalaparAvataH / iha kilAnAdisaMsAre paribhraman kazcideko jIvo yadA'nantAnantabhavagrahaNaiH audArikAdi-pudgalAparAvarta / audArika zarIra meM sthita jIvAtmA jaba samasta lokavartI audArika zarIra yogya saba paramANuoMko sAmastyarUpa se audArika zarIrapane sparza karatA hai, pariNamana karatA hai aura upabhogakara choDa detA hai taba vaha sparza audArika pudgala parAvarta kahalAtA hai| evaM vaikriya zarIra sthita jIva jaba samasta lokavartI vaikriya zarIra ke yogya paramANuoko samasta rUpase sparza karatA hai, pariNamana karatA hai aura upabhoga kara-kara choDa detA hai taba vaha vaikriya pudgala parAvarta hotA hai| isI prakAra taijasa Adi samasta pudgala parAvarta jAna lenA caahiye| dravya-pudgalaparAvarta / isa anAdi saMsArameM bhramaNa karatAhuA koi eka jIva jaba audArikAdi-pudgala-parAvartana audArika zarIramAM sthita jIvAtmA jyAre samasta lekavatI audArika zarIra save paramANuone samasta rUpathI dArikazarIrapaNe sparza kare che, pariNamana kare che. ane upabhegA karIne cheDe che. tyAre te sparza dAzmi-pudagala-parAvarta kahevAya che. emaja vaikiya-zarIra-sthita jIva jyAre samastalakavatI kriya-zarIra-gya paramANuone samasta-rUpathI sparza, pariNamana ane upabhegA karIne cheDe che, tyAre te vaikiya-pula-parAvarta thAya che. evI rIte tejasa Adi samasta pudagalaparAvarta jANuM levA. dravya-dhulapavata. A anAdi saMsAramAM bhavabhramaNa karatAM karatAM keka jIva jyAre ananta ananta zrI anuttaropapAtika sUtra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI anuttaropapAtikasUtre sakalalokavartinaH samagrAn sva sva vargaNAyogyAna pudgalaparamANUn audArikazarIravaikriyazarIra-tajasazarIra-kArmaNazarIra-mano-bhASA-zvAsocchvAsalakSaNapadArthasaptakabhAvena spRzati pariNamayati paribhujya2 muzcati tadA sa parAmANUnAM sparzI bAdaradravyapudgalaparAvartI bhvti| ___ ekasya jIvasya dravyato'nantAnantapudgalaparAvartA bhavanti, tathAhiparamANavo'nantAH santi, ekaikaM paramANumanantavAramaudArikAdinA jIvaH spRzati, pariNamayati, paribhujya 2 muzcati ca / tatrAnantena guNitA anantA anantAnantA ananta anantabhava grahaNase sakala lokavartI samasta paramANuoM ko apanI 2 vargaNA ke yogya arthAt audArikazarIra ke audArika zarIra yogya, vaikriyazarIra-yogya, taijasa ke taijasa zarIra yogya, kArmaNa ke kArmaNazarIra-yogya, mana ke manayogya, bhASA ke bhASAyogya, aura zvAsocchvAsa ke zvAsocchvAsayogya pudgalaparamANuoM ko sAmastyarUpase sparza kara letA hai, pariNamana kara letA hai aura upabhoga kara-kara choDa detA hai, taba paramANuoM kA vaha sparza bAdaradravya-pudgalaparAvarta hotA hai / dravya se ekajIva ke anantAnanta pudgalaparAvarta hote haiM, kyoM ki paramANu ananta haiM / eka eka paramANu ko jIva anantavAra audArikAdi sAtoM hI rUpa se sparza karatA hai, pariNamana karatA hai tathA upabhoga kara-kara choDa detA hai / ananta kA ananta se guNA karane para anantAnanta hote haiM / ananta paramANuoM meM se eka eka para bhavagrahaNathI sakalalekavatI samasta paramANuone pota potAnI vargaNAne gya, arthAta audArika zarIrane audArika zarIra yegya, vakriyane vaikiya-zarIra egya, tejasane tejasa zarIra egya kArmaNane kArmaNazarIrogya, manane mogya, bhASAne bhASAgya, zvAsacachavAsane zvAsocchavAsayogya, pudagala paramANuone samastarUpathI sparza kare che, parizamana kare che ane upabhega karI karI cheDe che, tyAre bAradravyapudgalaparAvarta thAya che. dravyathI eka jIvane anantAnanta pudagalaparAvarta thAya che, kemake paramANu ananta che. eka eka paramANune jIva anantAnaH audArika Adi sAteya rUpathI sparza kare che, pariNamana kare che. tathA upaga karI karIne cheDe che. anantane anantathI guNatAM zrI anuttaropapAtika sUtra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha bodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam bhavanti / anantaparamANanAmekaikasya paramANoranantaparAvartasadbhAvena anantAnantAH pudgala parAvarttA ekasya jIvasya bhavanti / ___evamanantAnantapudgalaparAvartarUpebhyaH saMsAramahAcakraparivarttanebhyo jIvaH kadApi zAnti nopayAti / audArikAdisaptAnAmanyatareNa punarekena kenacidaudArikAdinA svasvavargaNAyogyAn sakalalokavartinaH pudgalaparamANUn ekaikaM kramazaH spRzati, audArikAdizarIratayA pariNamayati, paribhujya2 muJcati sa sparzaH sUkSmadravyapudgalaparAvarto bhavati / / idamatra tatvam-pathamaM tAvat audArikazarIreNa-audArikavargaNAyogyAn sarvAn samastalokavartinaH pudgalAm spRSTvA 2 pariNamayya 2 upabhujya 2 punaH mANu ke ananta pudgala parAvarta hone se ekajIva ke anantAnanta pudgalaparAvarta hote haiM / isa prakAra anantAnanta pudgalaparAvartarUpa saMsAramahAcakra ke paribhramaNa se jIva kabhI bhI zAnti prApta nahIM kara sakatA hai| audArika Adi sAtoM hI kA apane apane rUpase arthAt audArika Adi pane se apanI apanI vargaNA ke yogya samastalokavyApta pudgalaparamANuoM ko eka eka - karake kramazaH sparza karanA, audArika zarIrarUpa meM pariNamana karanA tathA upabhoga kara-kara choDa denA hI sUkSma dravyapudgalaparAvarta hai / / yahA~ tAtparya yaha hai ki-prathama audArika zarIra dvArA audArika vargaNA yogya sakala lokavyApta samasta pudgala-paramANuoM ko anantAnanta thAya che. ananta paramANuomAM ekeka paramANunA ananta pugalaparAvartana thavAthI eka jIvane anantAnanta pudagalaparAvarta thAya che. eTalA mATe A rIte anantapulaparAvartarUpa saMsAra mahAcakranAM paribhramaNathI jIva kadI paNa zAnti prApta karI zatA nathI. audyArika Adi sAteyanuM pitapatanAM rUpathI arthAt audArika Adi paNAthI pitApitAnI vagaNa cagya samasta lekavyApI pugala paramANuone ekeka karatAM kramathI sparza kare, audyArika-zarIra-rUpamAM pariNamana kare tathA upabhega karI-karI cheDI deve teja sUphamapudagalaparAvarta che. ahiM tAtparya e che ke :- prathama dArika zarIrathI audArika-vargaNagya sakalaleka-vyApta samasta pudgala-paramANuone sparza kare, pariNamana kare tathA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre punarmuJcati, evaM sklaudaarikvrgnnaaye| gyapudgalopabhoge sati, tadnantaraM vaikriyazarIreNa tAdRzavargaNA yogya pudgalAn samagrAn spRzati, pariNamayati, upabhujya 2 muJcati ca tatpazcAt evaM krameNAvaziSTAn taijasAdivargaNAyogyAnapi sarvAMna pudgalAn spRzati, pariNamayati, upabhujya2 muJcati sa sUkSmadravyapudgalaparAvarttaH kathyate / atra audArikavargaNA yogya pudgala paramANeArekasyApi sparze sati tadbhyantare vaikriyAdivargaNAyogyapudgalAn yadi spRzati sa tu sparzo na gaNyate / / kSetra pudgalaparAvarttaH ! 70 yAvanto lokakAzasya pradezAH santi teSAM pratyekapadezasya kramotkramAbhyAM sparza karanA, pariNamana karanA tathA bAra bAra upabhoga meM lekara choDa denA, isa prakAra audArikavargaNA yogya sakala lokavyApta samasta pudgala dravyoM ke upabhoga kara lenepara vaikriya zarIra se vaikriya vargaNA yogya samasta pudgaloM kA sparza karanA, pariNamana karanA, tathA upabhoga kara choDa denA, tatpazcAt isI kramase zeSa taijasa Adi kA apanI vargaNAoM ke yogya paramANuoM ko sparza karanA pariNamana karanA tathA upabhoga meM lekara parityAga kara denA hI sUkSma dravya pudagala parAvarta hai / yahA~ isa bAta ko jAna lenA Avazyaka hai ki-audArika vargaNA yogya eka bhI pudgalaparamANu kA sparza karate hue jIva yadi isa bIca meM Aye hue vaikriya vargaNA yogya pudgaloM kA sparza kare to vaha sparza nahIM ginA jAtA hai | kSetra pudgalaparAvarta lokAkAza ke jitane bhI pradeza haiM una meM pratyeka pradeza kA vArevAre upabhAgamAM lai DI devA. e rIte audArika-vaNA-Agya sakala leAkavyApI samasta-pudgala-dravyonA upabhAga ryAM pachI vaikriya-zarIrathI vaikriya--vaNA--yAgya samasta-puddagalAne sparza karavA, pariNamana karavo tathA upabhAga karI-karI cheoDI devo. tyAra pachI eja kramathI khAkInA taijasa AdinuM peAtAnI vaNAyAgya paramANuone sparza karavo, pariNamana karavo tathA upabhogamAM laine tyAga karavo sUkSmadravyapudgalaparAvata che. ahiM e vAtane jANI levI Avazyaka che keH-- audArika-vaNA-cegya eka pNa pugala paramANuonA sparza karatAM jIva jo enI vacamAM Avela vaikriya-- vaNAyAgya pudgalAne speze tA te spaza gaNI zakAtA nathI. kSetrapugalaparAvata . leAkAkAzanA jeTalA paNa pradeza che, temAM pratyeka pradezanA kaeNma-utkrama-pUrNAMka zrI anuttaropapAtika sUtra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam maraNena sparzoM bhavati tadA bAdarakSetrapudgalaparAvattoM jAyate / bhavAntaraM bhraman jIvaH kAlAntareNa punarapi tatrAgatya tasminneva pUrvAvagADhe pradeze yadi mriyate tadA sa pradezo na gaNyate, kintu yasmin pradeze pUrva na mRtaH sa krameNotkrameNa vA maraNena spRSTo bhavati tadA gaNyate / yadA tu pUrvaspRSTalokAkAzapradezAdavyavadhAnena kramazo lokAkAzapradezA maraNena spRSTA bhavanti cettadA sUkSmakSetrapudgalaparAvattoM bhavati / atrAyaM bhAvaH yadA yasminnAkAzapradeze pUrvAvagADhe mRtastasmAdavyavadhAnena vartamAne dvitIye gaganapradeze'nyadApi mriyate, evamavyahitatRtIyacaturthapaJcamAdiSvAkAzapradezeSu mriyate, evaM krameNa sarvAMn lokAkAzapradezAn maraNena spRzati tadA krama-utkrama pUrvaka maraNase sparza honA hI bAdara kSetrapudgalaparAvarta hai| ___ bhava bhramaNa karatA huA yadi jIva kAlAntara meM punaH vahAM Akara usI pUrvAvagADha (pahale avagAhe hue) pradeza meM maratA hai to vaha pradeza nahIM ginA jAtA hai, kintu jisa pradeza meM jIva pUrvameM mRtyu ko prApta nahIM huA vaha pradeza yadi krama yA utkrama se mRtyu ke dvArA spRSTa hotA ho to ginA jAtA hai / yadi pUrva spRSTa lokAkAza pradeza se vinA kisI vyavadhAna (antara ) ke kramazaH lokAkAza pradeza, mRtyuse spRSTa hote hoM to sUkSma kSetra pudgalaparAvarta hotA hai / / sArAMza-jisa pUrvAvagADha AkAza pradezameM jIva marA hai, usa AkAza pradezase vinA kisI vyavadhAna ke rahe hue dvitIya, tRtIya, caturtha paJcama Adi AkAza pradezoM meM kisI bhI samaya maratA hai aura isI maraNathI sparza thavo teja bAdarakSetrapugalaparAvarta che. bhava-bramaNa karatAM karatAM jyAre jIva kAlAntaramAM pharIthI tyAM AvI teja pUrvAvagADha (pUrve avagahelA) pradezamAM mare te te pradeza gaNI zakAto nathI. paraMtu je pradezamAM jIva pUrve mRtyune prApta nathI thaye te pradeza je kama yA utkamathI mRtyu- dvArA pRSTa thAya te gaNI zakAya che. ne pUrva-spRSTa sa1i2 - prazathI jo vyavadhAna (manta2) vina bhaza: kAkAza-pradeza mRtyuthI sparzAya te sUkSmakSetra-pugala-parAvarta thAya che. sArAMza- je pUrvAvagADha AkAza-pradezamAM jIva meye che te AkAza-pradezathI kaI vyavadhAna vinA rahelA bIjA, trIjA, cothA, pAMcamAM Adi AkAza pradezamAM keIpaNa samaye mare ane eja kramathI je samasta kAkAza-pradezane mRtyuthI paze te te zrI anuttaropapAtika sUtra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mUkSmakSetrapudgalaparAvarto bhvti| parantu pUrvAvagADhe pradeze vyavahitapadeze vA bhavacakrabhramaNena punaH punaranantavAramapi mriyate tadA sa maraNaspRSTaH pradezo na gaNyate / // kAlapudgalaparAvataH // yadotsapiNyavasarpiNyoryAvantaH samayA bhavanti tAn sarvAn kramotkramAbhyAM maraNaiH spRzati tadA bAdarakAlapudagalaparAvartoM bhavati / __yadA tu krageNa spRzati tada sUkSmapUdgalaparAvartaH / atreda tattvam-- yadA tUtsarpiNyA avasarpiNyA vA prathamasamaye mRtaH, tataH punarapi ekasamayonaviMzatisAgaropamakoTIkoTIbhiratikrAntAbhibhUyo'pi sa eva jantuH kAlAkrama se yadi vaha samasta lokAkAza pradezoM ko mRtyu se sparza karatA hai to sUkSma-kSetra pudgala parAvarta hotA hai| parantu bhavacakra ke bhramaNa se jIva yadi pUrvAvagADha pradeza athavA vyavahita pradeza meM bAra 2 anantavAra bhI maratA hai to vaha pradeza mRtyuspRSTa nahIM ginA jA sakatA hai| kAla pudgalaparAvartautsarpiNI aura avasarpiNI ke jitane samaya hote haiM una saba kA krama yA utkramase bArabAra mRtyudvArA sparza kare to bAdarakAla pudgalaparAvarta hotA hai |ydi jIva krama pUrvaka eka ke bAda dUsare ko sparza karatA hai to sUkSmakAla pudgalaparAvarta hotA hai / __ sArAMza-koI jIva utsarpiNI yA avasarpiNI kAla ke prathama samaya meM marA vahI jIva eka samaya nyUna (kama) vIsa koDA koDI sUphamakSetra-pugalaparAvarta thAya che. paraMtu bhavacakanAM bhramaNathI jIva je pUrvAvagaDhapradeza athavA vyavahita-pradezamAM vAra vAra ananta vAra paNa mare che te pradeza mRtyupRSTa gaNI zakAtuM nathI. kALapudagalaparAvarta. utsarpiNa ane avasarpiNa kALamAM jeTalA samaya hoya che te badhAyane kama yA utkamathI vAra vAra mRtyudvArA sparza kare te te bAdara-kALa pudugaLaparAvarta thAya che. je jIva kemapUrvaka eka pachI bIjAne sparza kare te te sUkSamakALapugaLaparAvarta thAya che, sArAMza- koI jIva utsarpiNI athavA avasarpiNa kALanA prathama samayamAM ma, teja jIva eka samaya nyUna vIsa keDA-cheDI sAgaropama vItyA pachI kAlAntare teja utsa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha bodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam ntareNa tasyA eva dvitIyasamaye mriyate, punarapi kadAcittathaiva tAbhiratikrAntAbhistasyA eva tRtIyasamaye mriyate, evaM caturthapaJcamaSaSThAdisamayakrameNAnantAnantairbhavairyAvatsarve'pi utsarpiNyavasarpiNyoviMzatisAgaropamakoTIkoTImAnayoH samayA maraNena vyAptA bhavanti tadA sUkSmakAlapudgalaparAvartoM bhavati / ye tu prathamAdisamayakramamulladhya vyavahitasamayA, pUrvaspRSTasamayA vA maraNena spRSTA bhavanti te tu nAtra gRhyante / / bhAvapudgalaparAvarta : / kaSAyavazenAdhyavasAyA bhavanti, tatazca karmabandhaH / tatra bahudhA tAratamyaM kaSAyANAM mandatItrAdibhedAd bhavati, tatkarmavipAkarUpasyAnubhAgabandhasyAdhyavasAyasAgaropamake bIta jAnepara kAlAntara se usI utsarpiNI yA avasarpiNI ke dUsare samaya meM maratA hai tathA phira bhI usI prakAra kadAcit tIsare cauthe, pAMcave, chaThe, Adi samaya meM mare, isa kramase utsarpiNI aura avasarpiNI ke vIsa koDA koDI sAgaropama meM jitane bhI samaya haiM, una saboM ko anantAnanta bhavoM ko grahaNa kara mRtyu se sparza karanA hI sUkSma kAlapudgalaparAvarta hai, jo vyavahita yA pUrvaspRSTa samaya isa krama se mRtyudvArA spRSTa na hokara Age pIche spRSTa hote haiM to ve nahIM gine jAte haiN| bhAvapudgalaparAvarta___ kaSAya ke vazIbhUta hone se adhyavasAya hote haiM / adhyavasAyoM se karmabandha hote haiM / una meM manda aura tIvra Adi bhedase piNI athavA avasarpiNInAM bIjA samayamAM mare tathA pharI paNa teja prakAre trIjA, thA, pAMcamAM, chaThThA Adi samayamAM mare. e kamathI utsarpiNI ane avasarpiNInA vIsa keDAcheDI sAgarepamamAM jeTalA paNa samaya che e badhAyanuM anantAnanta bhavene grahaNa karI mRtyuno sparza kare te ja sUkSyakALa pugalaparAvarta che, je vyavahita (AMtarU paDela) athavA pUrvadhRSTa samaya A kramathI mRtyu dvArA sparzayA vinA AgaLa-pAchaLa sparza thAya te tenI gaNatrI thatI nathI. bhAvapudagalaparAvartA kaSAya-vaza thavAthI adhyavasAya thAya che, adhyavasAyathI karmabandhana thAya che, temAM manda ane tIvra Adi bhedathI kaSAyamAM paraspara ghaNuMkharUM aMtara hoya che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra svarUpasya sthAnAni mandatIvrAdibhedenAsaMkhyAtAni vartante / prANinAM yAdRzI vibhinnarUpA pravRttistAdRzA bhinnabhinnarUpA adhyavasAyA api bhavanti, tasmAtteSAM pratyekaM sthAnaM bhinna bhinnaM bhavati / tatra-asaMkhyAteSu anubhAgabandhAdhyavasAyasthAneSu madhye kasmiMzcidekasmin sthAne tadanurUpakaSAyodaye vartamAnaH kazcinmRtaH / evaM krameNa utkrameNa ca maraNena sarvANi asaMkhyAtalokAkAzapradezapramANAni anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni spRSTAni bhavanti tadA baadrbhaavpudglpraavttto bhavati / atrApi yadadhyavasAyasthAnaM maraNena spRSTaM tadeva punaranyadApi maraNena spRzati tadA tanna gaNyate / yattu pUrva maraNena na spRSTaM tada dUravyavahitamapi spRSTaM bhavati cettadA gaNyata eva / / kaSAyo meM paraspara bahuta sA antara hotA hai / isa kAraNa manda aura tIvra Adi bhedase karmo ke vipAkarUpa anubhAga bandha ke asaMkhyAta adhyavasAya sthAna haiM / prANiyoM kI jisa 2 prakAra kI vibhinna 2 pravRttiyAM haiM usa 2 prakAra ke bhinna 2 adhyavasAya haiM, isa liye unakA pratyeka sthAna bhinna 2 hotA hai / anubhAga bandha ke asaMkhyAta adhyavasAya sthAnoM meM se kisI eka sthAna meM usake anurUpa kaSAya ke udaya meM rahA huvA koI jIva mRtyuprApta huA ho, isI prakAra krama aura utkramase mRtyudvArA anubhAgabandha ke asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANavAle samasta adhyavasAya sthAna spRSTa ho taba bAdara bhAva pudgalaparAvarta hotA hai |yhaa bhI jo adhyavasAya sthAna yadi mRtyu se sparza kara liyAgayA hai aura vahI phira kabhI mRtyuse spRSTa hotA hai to eTale manda ane tIvra Adi bhedathI karmonA vipAkarUpa anubhAga-anyanA asaMkhyAta adhyavasAya sthAna che. prANinI je je prakAranI bhinna bhinna pravRttio che te te prakAranA bhinna bhinna adhyavasAye che. ethI tenuM pratyeka sthAna bhinna bhinna thAya che. anubhAga-andhanA asaMkhyAta adhyavasAya sthAnomAMthI keI eka sthAnamAM tene anurUpa kaSAyanA udayamAM rahela ke jIva mRtyu prApta thaye heya ane teja rIte krama ane utkamathI mRtyu dvArA anubhAga bandhanAM asaMkhyAta lekAkAza pradeza pramANavALA sarve adhyavasAya sthAna pRSTa thAya tyAre bAdarabhAva pugala-parAvarta thAya che. ahIM paNa je adhyavasAya-sthAna kadAca mRtyuthI sparza karela hoya ane teja pharI kayAreka mRtyuthI pRSTa thAya che te gaNavAmAM nathI AvatuM, paraMtu je sthAna zrI anuttaropapAtika sUtra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 arthabodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam anubhAgavandhAdhyavasAyasya yAvanti sthAnAni santi tAni sarvANi zo maraNena yadi spRzati tadA saM sparzaH sUkSmabhAvapudgalaparAvartoM bhavati / idamatra tattvam-sarbajaghanye kaSAyodayarUpAdhyavasAye vartamAno mRtastato yadi sa eva punaranante'pi kAle gate sati prathamAdavyavahite dvitIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate tanmaraNaM gaNyate, na tu tadavaziSTAni vyutkramaprAptAnyanantAnyapi maraNAni, tataH kAlAntare yadi punardvitIyasmAdadhyavasAyasthAnAdavyavahite tRtIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate tadA tRtIyaM maraNaM gaNyate, vaha nahIM ginA jAtA hai, parantu jo sthAna pahale mRtyuse nahIM spRSTa huA vaha yadi bahuta antara ke bAda bhI mRtyu se spRSTa huA ho taba ginA hI jAtA hai| anubhAgabandhake jitane adhyavasAya sthAna haiM una sabako kramase yadi jIvAtmA mRtyudvArA sparza karatA hai to vaha sUkSmabhAva pudgalaparAvarta hotA hai| sArAMza-kaSAya ke udayarUpa sarva jaghanya adhyavasAya sthAna meM rahA huvA koI jIva mRtyu prApta huA, tadanantara yadi vahI jIva phira anantakAla ke vyatIta honepara bhI usa se avyavahita arthAt antararahita dUsare sthAna meM rahakara maratA hai to vaha maraNa ginA jAtA hai, parantu yadi vaha jIva usase lage hue dUsare sthAna meM mRtyu prApta na hokara anantakAla paryanta bhI anyasthAnoM meM maratA rahA ho, to ve sthAna nahIM gine jAte haiM, cAhe ve ananta maraNa bhI kyoM na hue hoM / kAlAntara meM yadi vahI jIva dvitIya adhyavasAya sthAnase pahelAM mRtyuthI spaSTa na thayuM hoya to te kadAca ghaNA antara pachI paNa mRtyuthI pRSTa thayuM hoya tyAre gaNI zakAya che. anubhAga-anyanA jeTalA adhyavasAyasthAna che te badhAyane kamathI ja jIvAtmA mRtyudvArA sparza kare te te sUkSmabhAva-pugala parAvarta thAya che. sArAMza-kaSAyanAM udayarUpa sarvajaghanya-adhyavasAya-sthAnamAM rahelaI jIva mRtyu prApta thayuM tyArabAda je teja jIva pharI anantakAla vItyA pachI paNa tenAthI avyavahita arthAt antararahita bIjA sthAnamAM rahIne mare to te maraNa gaNI zakAya che. paraMtu je te jIva tenAthI lAgela bIjA sthAnamAM mRtyu prApta na thaIne anantakALa sudhI paNa anya sthAnamAM marate rahyo hoya te te sthAne gaNavAmAM AvatAM nathI. bhale te ananta maraNa paNa thaI gayA hoya. kALAntaramAM je teja jIva bIjA adhyavasAya zrI anuttaropapAtika sUtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre na tu tadavaziSTAni tanmadhyagatAnyanantAnyapi maraNAni / evaM krameNa yadi sarvAMNyasaMkhyAtAnyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni yadA spRSTAni bhavanti tadA sUkSmabhAvapudgalaparAvarto bhavati / mile hue tRtIya adhyavasAya sthAna meM maratA hai, to vaha tRtIya maraNa ginA jAtA hai kintu usa ke antarAla meM Aye hue anya maraNa nahIM / isI kramase yadi anubhAgavandha ke samasta asaMkhyAta adhyavasAya sthAna mRtyu se spRSTa hoM, taba sUkSma bhAva pudgalaparAvarta hotA hai| ___ bhAvArtha-jaina darzanameM atyanta sUkSma se sUkSma kAla ko samaya kahate haiM, jisakA koI vibhAga na ho sake / aise asaMkhya samayoM kI eka AvalikA hotI hai| eka karoDa satasaTha lAkha satahattara hajAra do sau solaha AvalikAoM kA eka muhUrta hotA hai| tIsa muhUrta kA eka 'dina-rAta' hotA hai / pandraha divasa kA eka pakSa, do pakSa kA eka mAsa, bAraha mAsa kA eka varSa hotA hai / asaMkhyAta varSoM kA eka palyopama, daza koDAkoDI palyopama kA eka sAgaropama, daza koDAkoDI sAgaropama kI eka utsarpiNI hotI hai / tathA avasarpiNI bhI daza koDAkoDI sAgaropamakI hotI hai / utsarpiNI aura avasarpiNI milakara eka kAlacakra hotA hai / sAMpakI pUMchase mukha taka sthAnathI maLela trIjA adhyavasAya sthAnamAM mare che te trIjuM maraNa gaNAya che. paraMtu tenA vacamAM Avela anya maraNa gaNAya nahIM. eja kamathI je anubhAgabandhanA samasta asaMkhyAta adhyavasAya sthAna mRtyuthI spaSTa thAya tyAre sUmabhAvapuddagalaparAvarta thAya che. bhAvArtha-jena-darzanamAM atyanta sUkSmAtisUkrama kALane samaya kahe che. jene kaI vibhAga na thaI zake evA asaMkhya samayenI eka AvaLikA thAya che, eka karoDa saDasaTha lAkha sItotera hajAra basa seLa AvaLikAonuM eka muhUrta thAya che. trIsa muhUrtanA me 6na-rAta' thAya che. 542 hivasanu me 56 thAya che. me pakSano me mahinA, bAra mAsanuM eka varSa thAya che. asaMkhyAta varSonuM eka pApama, dasa keDIkeDI papamanuM eka sAgaropama, dasa keDAcheDI sAgaropamanI eka utsarpiNa thAya che. tathA avasarpiNa paNa dasa keDAcheDI sAgarepamanI ja thAya che. utsarpiNI ane avasapiNa maLIne eka kALacaka thAya che. sarpanI puchaDIthI meDhA sudhInA zarIranI mAphaka zrI anuttaropapAtika sUtra Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 saMsArasvarUpavaravarNanam 33 itthaM caturgatibhramaNazIlasya jIvasyAnantAnantapudgalaparAvartAn bhagavataH sakAzAnizamyApArasAgarakalpaM saMsAraM paritrAya janmajarAmaraNAdhivyAdhiparigatasya jIvasya vividhaM durantaduHkhaM dhanyakumArasya cittapathe samAruroha, yathA ___ ayaM jIvaH khalu garmagatamAtra eva mAtuH svAtantryaM chindan dhamanIke zarIra ke sadRza jisa kAla meM bharata airavata Adi kSetra ke manuSyoM kA, zarIra AyuSya buddhi aura bala Adi baDhate hoM use utsarpiNI kAla kahate haiN| jisa kAla meM sAMpa ke mukhase pUMcha kI tarapha ke zarIrakI taraha kramazaH AyuSya, bala, buddhi Adi kA hAsa hotA ho use avasarpiNI kAla kahate haiN| pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNI meM cha cha Are hote haiN| isa prakAra ananta utsarpiNI aura avasarpiNI ke bIta jAnepara eka audArika pudgalaparAvarta hotA hai, isI taraha sAto pudgalaparAvatoM meM ananta-ananta kAlacakra vyatIta ho jAte haiN| isa prakAra bhagavAna ke samIpa jIvake caturgati-bhramaNakAraka ananta-pudgalaparAvartI ke svarUpa ko sunakara tathA apAra mahAsAgara ke samAna saMsAra ko jAnakara dhanyakumAra janma, jarA, maraNa, aura Adhi - vyAdhi - grasta jIva ke mahAduHkhoM ko samajhakara citta meM socane lagA : saMsAra meM sabhI jIva duHkhI haiM, sukhI koI bhI jIva dRSTigocara nahIM hotA hai / mAtA ke garbha meM Ate hI jIva mAtA kI je kALamAM bharata aravata Adi kSetranA manuSyanuM zarIra, AyuSya, buddhi, bala, Adi vRddhi pAmatAM hoya tene utsarpiNI kALa kahe che, ane je kALamAM sApanA mukhathI puMchaDI sudhInA zarIranI jema kamaza: AyuSya bala buddhi Adine hAsa thatA hoya tene avasarpiNakALa kahe che. pratyeka utsarpiNI ane avasarpiNImAM cha cha ArA hoya che, e prakAre ananta utsarpiNa ane avasarpiNIo pUrI thAya tyAre eka dArika-pudagala-parAvarta thAya che. e ja rIte sAteya pudagala-parAvartamAM anantaananta kALacaka vyatIta thaI jAya che. e pramANe bhagavAna samIpe jIvanA caturgatibhramaNakAraka ananta pudgala-parAvartAnA svarUpane sAMbhaLI tathA apAra mahAsAgara samAna saMsArane jANI dhanyakumAra janma, jarA, maraNa ane AdhivyAdhi-grasta jIvanAM mahAduHkhane samajI te hRdayamAM viyArA sAyA saMsAramAM sarve jIva duHkhI che, kaI paNa sukhI daSTigocara thAtuM nathI. mAtAnA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre jAlena paribaddhaM jarAyupariveSTitaM baddhabhujadvayaM baddhajAnuyAtipIDitagrIvamazucisthAne mahAndhakAre patitaM sarvathA paratantramevAtmAnaM pazyati / tatraiva ca mAtuH pratikUlosthAnagamanAdiSu nitarAM klizyati / tIkSNaM tiktaM kaTuM kSAraM zItamuSNaM vA mAtRbhuktAnnAdirasaM prApya ciraM tapyate / evaM tIvratarakaSTena kathaM - kathamapi niyatakAlaM tatra sthitvA prasUtipavanaiH paripIDyamAno mUrcchAmupagato mriyamANa iva nipatati garbhAt / tatastu vAlye janmadussahavedanAnubhavAdvismRtasakala pUrvacaritaH kaThoratarabhUbhAgagharSaNasya zarkarAdighaTTanasya pipIlikAdidaMzasya kSaNe kSaNe patanasya ca navAM navAM vedanAM sahate / svatantratA ko haraNa kara letA hai, svayaM bhI dhamaniyoM ke jAla se baddha, jarAyu se pariveSTita, hAthoM aura pAvoM se baMdhA huA tathA oMdhA laTakatA huA gardana kI pIDAse atyanta duHkhita ho mahAndhakArayukta azuci sthAna meM paDA huA sarvathA paratantratAkA anubhava karatA hai / vahAM mAtA ke niyamaviruddha uThane-baiThane tathA calane phirane se atyanta dukhI hotA hai / garbha meM mAtA ke dvArA khAye hue annAdi ke tIkhe, kaDave, kaSAyale khAre ThaMDhe tathA garbha rasarUpa ucchiSTa se kleza pAtA hai / , 5 isa prakAra tIvra kaSTa bhogatA huA kisI bhI taraha nau mAsa sADhe sAta dina ke niyatakAla paryanta garbha kI mahAn vedanA ko sahana kara jaba janma letA hai taba prasUtikAlIna pavanase atyanta pIDita ho tathA usa dussaha duHkha se mUcchita ho mare hue ke samAna garbha se gira paDatA hai / garbhAmAM AvatAMja jIva mAtAnI svata MtratAnuM apaharaNa karI le che, pote paNa dhamaNIcAnI jALI badhAela, jarAyuthI pariveSTita (vITAela), hAtha-pagathI badhAela tathA uMdhA laTakavAthI gardananI pIDAne lIdhe atyanta du:khita thai mahAndhakArayukata aci--sthAnamAM rahI sarva prakAre paratantratAnA anubhava kare che. tyAM mAtAnA niyama-viruddha uThavA-besavA tathA haravA--kavAthI atyanta du:khita thAya che. garlabhAM bhAtAthI bhavAtA annAhinA tIkhA, uDavA, uSAyadA, mAza, hauMDA tathA garama rasarUpa ucchiSTa padArthothI kaleza pAme che. e pramANe tIvra kaSTa bhAgavatA koipaNa rIte nava mAsa sADAsAta divasanA niyatakALa paryanta garbhanI mahAna vedanA sahana karo jyAre janma le che tyAre prasUti kALanA pavanathI atyanta pIDita hAi tathA e du:saha du:khothI sUcchita thaI marelAnI mAphka garbhathI paDI jAya che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 saMsArasvarUpavarNanam 79 madhye-madhye kAsazvAsakaphajvaraviSamaviSa bhayaskoTakaziraH zUlAdibhistrIrogairupadruto duHkhamanubhavati, yadavalokanena parasyApi hRdayaM vidIrNamiva bhavati / atha yuvatvaM prApyArttaraudravyAnamupagata iSTaviyogAniSTasaMyogAdinA vividhaM tApamanubhavati / itthameva vRddhatve ca prakharaprANAdivAyubhiH kaNThanAlikAM karttayadbhiriva Urdhve : zvAsaprazvAsaiH, ghughurAyitaiH kaphairvyAkulIkRtacittaH, zuSkatAM gatairmAsarudhiraiH zithilitasarvAGgopAGgaH parAM mUrcchAmupayAti / phira vAlyAvasthA meM, janmasamaya kI asahya pIDA ke kAraNa vaha apanI pUrva AtmakathA ko bhUla jAtA hai, aura atyanta kaThora bhUmi kI tathA kaMkara Adi kI ragaDa se, cIMTI Adi ke kATa lene se, tathA bAra bAra jamIna para girane se naye 2 duHkhoM ko sahana karatA hai / bIca bIca meM khAMsI, zvAsa, kapha, jvara, viSama jaharIle phoDe tathA mastakazUla Adi aneka bhayaGkara rogoM ke upadrava se duHkha kA anubhava karatA hai, jina duHkhoM ko dekha kara dUsare manuSyoM kA bhI hRdaya vidIrNa evaM dravita ho jAtA hai / yauvana avasthA meM iSTa vastu ke viyoga tathA aniSTa vastu ke saMyoga se Arta evaM raudra dhyAna dhyAtA huA aneka prakAra ke saMtApa kA anubhava karatA hai / isI prakAra vRddhAvasthA meM bhI kaNThanalI ko kATa rahI ho vaisI atyanta teja prANa Adi vAyu se, Urdhva zvAsa prazvAsoM ke dvArA - vaLI khAlyAvasthAmAM janmasamayanI asahanIya pIDAne kAraNe te potAnI pUrva AtmAkathAne bhUlI jAya che. atyanta kaThora bhUmi tathA pANA AdinA ghasArAthI kIDiyA AdinA karaDavAthI tathA vAravAra jamIna para paTakAvAthI navA navA du:khAne sahana kare che. vacce vacce khAMsI, zvAsa, kaph, javara, viSama jherIlA phADakA tathA mastakazla Aphri aneka bhayaMkara rogonA upadravathI du:khAnA anubhava kare che. je du:khAne joI bIjA manuSyAnAM hRdaya paNa vidISNu ane dravita thaI jAya che. yauvana-avasthAmAM ISTa vastunA viyega tathA aniSTa vastunA sayogathI A temaja raudra dhyAna dhyAtA aneka prakAranA satApAnA anubhava kare che. evI rIte vRddhAvasthAmAM paNa kaMThenalIne kApavA jevA atyanta tIvra prANa Adi vAyuthI, ` zvAsaprazvAsadvArA ghagha rAtA kaphathI ativyAkula-citta thaI tathA rUdhira ane mAMsathI rahita zrI anuttaropapAtika sUtra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre zarIraM cedamazucisaMbhUtatvAdazuciprasravaNAcca nitAntamapavitram / kAmopabhogAH-pAntAsrava-pittAsrava-khelAsrava-zukrAsrava-zoNitAstravA'zanatulyAH, kSaNamAtrasukhadAH, anantakAladuHkhadA durantAzca santi / AtmanaH paralokagamanakAle na ko'pi kasyApi trANAya vA zaraNAya vA bhavati, yathA sarvANi dhanAni-atraiva bhUmau tiSThanti, pazavaH svabandhanazAlAyAm / gRhadvAraparyantaM bhAryA, svajanAH zmazAnAntaM mRtazarIramanugacchanti / svazarIramapi ghughurAte hue kaphase atIva vyAkulacitta ho, tathA rudhira mAMsa se rahita zithila aMgopAGga ho, dAruNa (bhayaMkara) vyathA ke kAraNa mUcchita ho jAtA hai| ___ yaha audArika zarIra to azuci padArthoM se utpanna hone tathA pratikSaNa azuci padArthoM ke jharane se azuci hI hai / kAmabhogakAmabhogoM kA sevana karanA, vAnta (ke) pitta, kapha, vIrya tathA rakta kA prAzana karanA hai| ye kAmabhoga kSaNamAtra ke liye sukhadAyI tathA ananta kAla ke liye duHkhadAyaka haiM, aura ye dustyaja (choDane meM muzkila) hote haiN| AtmA ke paralokagamana karate samaya koI use vacAne vAlA athavA use zaraNa dene vAlA nahIM hotA hai / yaha sArA bhautika vaibhava yahA bhUtala para hI raha jAtA hai / pazu apane bADoM meM hI baMdhe rahe jAte haiM / ghara ke daravAje taka patnI tathA zmazAna taka bhaaiizithila aMge pAMga thaI dArUNa (bhayaMkara) duHkhone kAraNe mUchita thaI jAya che. A audArika zarIra te azuci padArthothI utpanna hovAne lIdhe tathA pratikSaNa azuci padArthonA jharavAthI azucija che. kAmaga kAmabhegenuM sevana karavuM vAta (vamiTa), pitta, kapha, vIrya tathA rakatanuM prAzana karavA barAbara che. e kAmaga kSaNamAtra mATe sukharUpa tathA ananta kAla mATe du:khadAyaka che ane e dutyaja (choDavAmAM muzkelI hoya che. AtmAne paraleka gamana karatI samaye kaI tene bacAvavAvALuM athavA zaraNa devAvALuM thAtuM nathI. A badhA bhautika vaibhava ahiM bhUtaLa paraja rahI jAya che. pazu pitAnA vADAmAMja bAMdhelA rahI jAya che. gharanA daravAjA sudhI patnI tathA smazAna zrI anuttaropapAtika sUtra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abodhinI TIkA varga 3 dhanyakumArasya pratibodhaH 81 na svena sArddha vrajati, kintu citAyAmeva bhasmasAdbhavati, ekAkI nissahAya eva jIvaH paralokaM prayAti / tasmAjjanmajarAmaraNaduHkhamocakamavyAbAdhasukhadAyakaM cAritrameva svAtmakalyANAya zaraNIkaraNIyam / ityavadhArya paramavairAgyarAgaraJjitAntaHkaraNo dharmaikazaraNo dhanyakumAraH zramaNaM bhagavantaM zrImahAvIraM savinayamevamavAdIt zraddadhAmi bhagavan ! nirgranthaM pravacanaM, pratyemi bhagavan ! nirgranthaM pravacanaM, rocaye bhagavan ! nirgranthaM pravacanam, abhyuttiSThe bhagavan ! nirgranthaM pravacanam / evametad bhagavan ! nirgranthaM pravacanaM, tathyametadbhagavan ! nirgranthaM pravacanam, bandhu mRta zarIra ke sAtha 2 jAte haiM, apanA zarIra bhI apane sAtha nahIM Akara citA meM bhasma ho jAtA hai / akelA niHsahAya hokara hI jIva paraloka ko prayANa karatA hai / isa liye mujhe janma jarA aura maraNa ke duHkhoM se chuDAne vAle aura vAstavika akSaya sukha ko dene vAle cAritra dharma ko hI apane AtmakalyANa ke liye grahaNa karanA cAhiye / isa prakAra antaHkaraNa se vicAra kara atyanta vairAgyavAn ho, tathA eka dharma ko hI zaraNasthAna mAnakara vaha dhanyakumAra bhramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra bole he bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana meM zraddhA karatA hUM, vizvAsa karatA hUM / he bhagavan ! yaha nirgrantha pravacana mujhe rucatA hai / maiM nirgrantha pravacana grahaNa karane ko udyata huA hUM / he bhagavan ! Apa sudhI bhAi-andhu mRta-zarIranI sAthe sAthe Ave che. pAtAnuM zarIra paNa peAtAnI sAthe na AvatAM ahiM citAmAMja baLIne bhasma thai jAya che. ekalA ni:sahAya thaineja jIva paraleAka prayANa kare che. e mATe mAre janma, jarA, maraNanA du:khAne dUra karavAva.LA vAstavika akSaya sukhane devAvALA cAritradharmaneja peAtAnA AtmakalyANa mATe grahaNa karavo joIe. A pramANe anta:karaNathI vicArI atyanta vairAgyavAna thaI tathA eka dha neja zaraNusthAna mAnIne te dhanyakumAra zramaNa bhagavAna mahAvIrane A pramANe kahevA lAgyA. he bhagavan ! nigrantha pravacananI huM zraddhA karUM chuM. vizvAsa karU chuM. he prabhu ! A nind pravacana mane rUce che. huM nirprantha pravacana grahaNa karavAmAM udyamanta thaye zrI anuttaropapAtika sUtra Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ___ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre avitathametad bhagavan ! nirgranthaM pravacanam , asaMdigdhametad bhagavan ! nigranthaM pravacanaM yathaitad vadanti tatsarvathA sarvAzapUrNa, na kimapi vaktavyatAzeSa, navaraM kintu mama kartavyametAvadevAvaziSyate yad ambAM-jananIM bhadrAM sArthavAhImApRcchAmi / tataH mAtaraM pRSTvA khalvahaM devAnupriyANAM bhavatAm antike samIpe samAgatya yAvatpavajAmi-sapadi pravrajyAM gRhNAmi / __ atha bhagavAn jagAda-yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru he devAnupriya ! dhanyakumAra ! tvaM yathAsukhaM yatheSTaM kurU, pratibandha-vilamba mA kuru // sU0 5 // mUlam-tae NaM se dhanne dArae jAva jahA jamAlI tahA Apucchai, mucchiyA, vuttapaDivuttiyA jahA mahabbale jAva jAhe no saMcAeti, jahA thAvaccAputto, jiyasattuM Apucchai, chattacAmarAo0 sayameva jiyasattU nikkhamaNaM karei, jahA thAvaccAputtakA yaha upadeza satya hai, sarvAMga satya hai, aura sarvathA satya hai / he bhagavan ! yaha nirgrantha pravacana asandigdha (sandeharahita) hai, jo Apa pharamA rahe haiM vaha sarvathA pUrNa hai, usa meM kisI bhI prakAra kI truTi nahIM hai, isa ke viSaya meM mujhe aba koI zaGkA nahIM hai, parantu he bhagavan ! isa samaya mAtra eka kartavya zeSa hai, vaha yaha ki mAtA bhadrAko puuchnaa| isaliye he bhagavan ! maiM mAtA bhadrA sArthavAhI se pUchakara Apa ke samIpa dIkSA grahaNa karUMgA / bhagavAn ne kahA-he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, parantu zubha kArya meM vilamba na karo // sU0 5 // chuM. he prabhu ! Apano A upadeza satya che. sarvAga-satya che, ane sarvathA satya che. he prabhu ! A nircanja pravacana asandigdha (sanda-rahita) che. je Apa pharamAvI rahyA che te sarvathA pUrNa che, temAM kaI paNa prakAranI truTi nathI, e viSe have mane jarA paNa zaMkA nathI. parantu he bhagavan! atyAre mAtra eka vAta bAkI che, ane te eja ke--mAtA bhadrAne puchavAnuM, eTale he prabhu ! huM mAtA bhadrA sArthavAhIne pUcho ApanI pAse dIkSA grahaNa karIza. bhagavAne kahyuM- he devAnupriya ! tamane jema sukha thAya tema kare, paraMtu zubha AyamA vina ro. (20 5) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhana TIkA varga 3 dhanyakumArasya pratibodhaH 83 ssa kaNho, jAva pavvaie aNagAre jAe iriyAsamie jAva guttabaMbhArI // 6 // chAyA - tataH khalu sa dhanyo dArakaH, yAvat - yathA jamAlistathA ApRcchati, mUrchitA, uktapratyuktA yathA mahAbalo yAvat-yadA no zakroti yathA sthApatyAputraH jitazatrumApRcchati, chatracAmarANi0, svayameva jitazatruniSkramaNaM karoti yathA sthApatyAputrasya kRSNaH yAvat prabrajito'nagAro jAta IryAsamitA yAvat guptabrahmacArI | sU0 6 // TIkA- 'tae NaM se' ityAdi / tato'sau dhanyakumAraH svagRhaM gatvA ambAM=svamAtaraM bhadrAM sArthavAhIm ApRcchati yathA jAmAlirmAtApitarau pRSTavAn / dhanyakumArasyAzrutapUrva vairAgyaparipUrNa vacanaM zrutvA mAtA bhadrA sArthabAhI mUcchitA = mUrchA prAptA / uktamatyuktA = zItAdyupacAreNa labdhacetanAyAstasyAH svaputreNa dhanyakumAreNa saha pravrajyAgrahaNa - tatpratiSedhaviSayakavacanamativacanarUpA =uktipratyuktirbabhUvetyarthaH / yathA mahAbalaH = mahAbalavat yAvat yadA na zaknoti putraM gRhe sthApayituM bhadrA sArthavAhI, tadA sA'nicchayaiva tasya niSkramaNamanu 'ta NaM se' ityAdi / tadanantara vaha dhanyakumAra apane ghara jAkara apanI mAtA bhadrA sArthavAhI se pUchatA hai, jisa prakAra jamAline apane mAtApitA ko pUchA thA / pUrva kabhI nahIM sune hue aise, dhanyakumAra ke vairAgyapUrNa vacana sunakara mAtA bhadrA sArthavAhI mUcchita ho gaI / zItAdi aneka prakAra ke upacAroM se mUcrchA dUra honepara usake tathA dhanyakumAra ke dIkSA viSayaka ukti-pratyuktirUpa saMvAda (uttara- pratyuttara) huaa| jaba vaha mahAbala ke samAna dhanyakumAra ko gharameM rakhane ke lie samartha nahIM huI, taba vaha bhadrA sArthavAhI vivaza hokara usako saMsAra 6 taNaM se' ityAhi tyAramAha te dhanyakumAra potAne ghera lAne potAnI mAtA bhadrA sAvAhIne pUche che. jevI rIte jamAlIe potAnA mAtApitAne pUchyuM hatuM. pUrve kayAre paNa nahiM sAMbhaLela evA dhanyakumAranA vairAgyapUrNa vacana sAMbhaLI mAtA bhadrA--sAvAhI sUcchita thai gai. zItaLa Adi aneka prakAranA upacArothI sUryAM dUra thayA pachI tene tathA dhanyakumArane dIkSA viSaye ukita-pradyukitarUpa saMvAda (uttara-pratyuttara) thayA. jyAre te mahAkhalanI mAphka dhanyakumArane gharamAM rAkhavA sama na thai tyAre te bhadrA-sA`vAhI vivaza thaine saMsAraniSkramaNa (dIkSA) nI AjJA Ape zrI anuttaropapAtika sUtra Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre manyate / yathA sthApatyAputrasya mAtA kRSNavAsudevaM pRSTavatI tathaiveyaM bhadrA sArthavAhI jitazatru bhUpatimApRcchati, chatracAmarANi yAcate / rAjA jitazatruH svayameva dhanyakumArasya niSkramaNaM-dIkSotsavaM karoti kRtavAn, yathA sthApatyAputrasya niSkramaNotsavaM kRSNavAsudevazcakAra / yAvat-dhanyakumAro bhagavataH samIpe pravajito'nagAro jAtaH, iryAsamito, yAvat-guptabrahmacArI babhUva // sU0 6 // mUlam-tae NaM se dhaNe aNagAre jaM ceva divasaM muMDe bhavittA jAva pavvaie taM ceva divasaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdainamasai, vaMdittA namaMsittA evaM kyAsI-evaM khallu icchAmi NaM bhaMte ! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe jAvajIvAe chaThaMchaTTeNaM aNikkhitteNaM AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharittae / chaTrassa vi ya NaM pAraNayaMsi kappai AyaMbilaM paDigAhittae, no cevaNaM aNAyaMbilaM, taMpi ya saMsaTuM, no ceva NaM asaMsaTuM, taMpi ya NaM ujjhiyadhammiyaM no ceva NaM aNujjhiyadhammiyaM, taM pi ya jaM aNNe bahave samaNa-mAhaNaniSkramaNa kI AjJA pradAna karatI hai| jisa prakAra thAvaccAputra kI mAtA kRSNa vAsudeva se dIkSA mahotsava ke liye pUchatI hai usI prakAra mAtA bhadrA sArthavAhIne bhI rAjA jitazatru ko pUchA, aura chatra cAmara Adi kI yAcanA kii| jisa prakAra zrI kRSNa vAsudevane thAvaccAputra kA dIkSA mahotsava kiyaa| usI prakAra rAjA jitazatrane bhI svayaM dhanyakumAra kA dIkSAmahotsava kiyaa| isa prakAra dhanyakumAra, bhagavAna ke samIpa pravajita hokara IyAdisamitiyukta anagAra hokara gupta brahmacArI hue // sU0 6 // che. jevI rIte thAvaggAputranI mAtA kRSNa vAsudevane dIkSA mahotsava mATe pUche che, tevI ja rIte mAtA bhadrA-sArthavAhIe paNa rAja jitazatrune pUchayuM, ane chatra-cAmarAdinI mAMgaNI karI. jevI rIte zrIkRSNa vAsudeve thAvagrA putrane dIkSA mahotsava karyo hate. tevIja rIte rAjA jitazatrue paNa dhanyakumArane dIkSA mahatsava karyo. e rIte dhanyakumAra bhagavAna pAse pravrajita thaI iryAdisamitiyukta aNagAra thaI guptabrahmacArI thayA. (sU0 6) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumArasya tapazcaryA varNanam / atihi-kivaNa-vaNImagA nnaavkkhNti| ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdha kareha // 7 // chAyA-tataH khalu sa dhanyo'nagAro yasminneva divase muNDo bhUtvA yAvatmavajitastasminneva divase zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-evaM khalu icchAmi bhadanta ! yuSmAbhirabhyanujJAtaH san yAvajjIvaM paSTha-SaSThenAnikSiptena AcAmAmlaparigRhItena tapAkarmaNA AtmAnaM bhAvayan vihattum / SaSThasyApi ca khalu pAraNake kalpate AcAmAmlaM pratigrahItuM, no caiva khalu anAcAmAmlaM, tadapi ca saMsRSTaM, no caiva khalu asaMsRSTam , tadapi ca khalu ujjhitadharmika, no caiva anujjhitarmikam , tadapi ca yada anye bahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavanIpakA nAvakAGkSante / yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru // mU0 7 // TIkA-tae NaM se' ityAdi / sa dhanyanAmA'nagAro yasminneva divase pravajyAM gRhItavAn tasminneva divase bhagavantaM zrImahAvIraM vanditvA namaskRtya evamavAdIt-bhadanta ! bhagavan ! yuSmAbhirabhyanujJAtaH san yAvajjIvaM nairantaryeNa AcAmAmlaM pratigrahItum AcAmAmlapatyAkhyAnasahitaM SaSTha-SaSThaM tapaHkarma kurvan vihartumicchAmi / pAraNadivase vikRtirahitasya rUkSAnnasya acittajale nikSiptasyaikAsanasthena sakRbhojanarUpamAcAmAmlaM pratigrahItuM kalpate naivAnAcAmAmlam / AcAmAmlavidhizvopAsakadazAGgasUtrasya matkRtaTIkAyAmagAradharmasaJjIvanyAM nigaditaH _ 'tae NaM' ityAdi dhanya nAmaka anagArane jisa dina dIkSA grahaNa kI usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana namaskAra kara ke isa prakAra bole-he bhagavan ! yadi ApakI AjJA ho to mai jIvanaparyanta nirantara Ayambila ke paccakakhANa se cha?-cha? (belebele pAraNA) tapakarma karatA huA apanI AtmA ko vizuddha banAkara vicarUM / bele ke pAraNe ke dina vikRti rahita rUkSAnna acitta jalameM 'tae NaM' tyAhi. dhanyAmA2 a||2 2 hivase dIkSA grahaNa 4 te04 divase zramaNa bhagavAna mahAvIrane vandana-namaskAra karI A pramANe chelyA he bhagavan ! je ApanI AjJA heya te huM jIvana-paryanta nirantara chaThachaThanAM pAraNA karUM, pAraNamAM paNa AyaMbila karUM. evI rIte chaTha-chaThane pAraNe Aya bila karatAM tapasaMyamathI pitAnI AtmAne vizuddha karI vicarUM. chaThana pAraNAne zrI anuttaropapAtika sUtra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtra "vigairahiyassa oynn,-bhjjiycnnaagaailukkh-annss| khittA jale acitte, khANaM AyaMbilaM jANa // 1 // " iti / tadapi ca rUkSAnnaM saMsRSTameva-taca kharaNTitahastAdinA dIyamAnameva, na tvasaMsRSTam , tadapyujjhitadharmikam atinIrasatvAtparityAgArha, na tvanujjhitadharmika, tadapi ca yadi bahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavanIpakA na vAJchanti, tatrazramaNAH zAkyAdayaH, brAhmaNAmyAcakavizeSAH, atithayaH bhojanakAle yAci. tumakasmAdupasthitAH, kRpaNAH svabhAvato daridrAH, vanIpakA bhikSAjIvinaH sakaruNavAkyaiH svadainyAvasthApakAzakAH, etairapyavAJchitaM pratigRhya pAraNaM mayA vidheyam / DAlakara eka hI Asana para sthita hokara AyaMbila vAlA AhAra karUM / parantu vinA Ayamvila ke nahIM / ___Ayambila kI vidhi 'upAsakadazAGga sUtra' kI 'agAradharma saMjIvanI' nAmaka TIkA meM isa prakAra dI gaI hai: "vigaya-ghI, dUdha, dahI, tela, guDa Adi sarasa padArtha rahita, cAvala, seke hue cane, Adi lUkhA anna, acitta jala meM DAlakara eka vakta khAnA hI 'Ayambila' hai" // vaha rUkSAnna bhI kharaDe (ATA Adise bhare) hue hAthoM dvArA diyA ho to kalpe parantu mere liye hAthabhara ke de to nahIM kalpe / vaha AhAra bhI ati nirasa hone se girAne yogya ho parantu khAne ke upayoga kA na ho, usa AhAra ko dUsare zramaNa-zAkyAdika, bAhmaNa-yAcaka, atithi-bhikhArI, kRpaNa-daridrI, vanIpaka-karuNAbharI divase vikRtirahita rUkSa anna aceta pANImAM nAkhI ekaja Asane besI AyaMbilane AhAra karUM, paNa AyaMbila vinAne nahi. AyaMbilanI vidhi upAsakadazAMgasUtranI "mAdharma sanI" mA mA prabhArI mApIche: "vijaya-ghI, dUdha, dahI, tesa, mAhi sarasa. yahAtha-Dita, yAmA, zeThesA caNA Adi lukhkhA-sUkA ane aceta pANImAM nAkhI eka vakhata khAvuM te mAyasisa cha." te rakSa anna paNa kharaDela leTa AdithI bharela) hAthathI dIdhuM hoya te kahyuM, paraMtu mAre mATe hAtha kharaDIne (bharIne) Ape te nahIM kalpa. te AhAra paNa nIrasa havAthI nAkhI devA jevuM hoya paNa khAvAnAM upayogamAM AvavA jevuM na hoya. te AhArane bIjA koI zramaNa-zAkayAdika, brAhaNa-cAcaka, atithi-bhikhArI, kRSaNa-daridrI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam / . 87 evaM dhanyanAmnA'nagAreNa prArthito bhagavAn prAha-yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru, iti ||suu07|| mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa abbhaNuNNAe samANe haTu0 jAvajIvAe chaTe-chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharai // suu08|| __chAyA-tataH khalu sa dhanyaH angAraH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san hRSTa0 yAvajjIvaM SaSTha-SaSThenAnikSiptena tapAkarmaNA''tmAnaM bhAvayan viharati ||suu0 8 // TIkA-'tae NaM se ityAdi / tadanantaraM dhanyanAmAnagAro bhagavatA''bhyunujJAto hRSTatuSTo yAvajjIvaM SaSTha-SaSThena nairantaryeNa tapaHkarmaNA''tmAnaM bhAvayan viharati // sU0 8 // AvAja se bhojana mAMgate hue atyanta bhUkhe manuSya-bhI lene kI abhilASA na kare, aisA AhAra hI mujhe pAraNe ke liye Ayambila meM grahaNa karanA kalpe / . isa prakAra dhanyakumAra anagAra ke nivedana karane para bhagavAn isa prakAra bole-'jaisA tumheM sukha ho vaisA karo, zubha kArya meM vilamba na kro|' // sU0 7 // tae NaM ityAdi / dhanyakumAra anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra kI AjJA pAkara atyanta prasanna evaM santuSTa hue, aura pratijJAnusAra jIvana paryanta antararahita bele 2 pAraNe meM Ayambila tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage // sU0 8 // vanIka-karuNAbharyA avAjathI bhajana mAMgatA atyanta bhUkhyA manuSya paNa levAnI IcchA na kare eja AhAra mAre pAraNAnAM AyaMbila mATe grahaNa kare kape. e rIte dhanyakumAra aNagAranA nivedana karavAthI bhagavAna A pramANe chelyAjema tamane sukha upaje tema kare. zubha kAryamAM vilamba na kare" (sU) 7) tae NaM tyAdi dhanyabhAra 4 // 2 zrama bhAvAna mahAvIranI mAjJA prApta karI atyanta prasanna evaM saMtuSTa thayA, ane pratijJAnusAre jIvana-paryanta antararahita chaTha-chaThanA pAraNAmAM AyaMbilanI tapasyAthI AtmAne bhAvita karatA thA viy21| sA-yA. (sU08) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI anuttaropapAtikasUtre mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre paDhamachaTrakkhamaNapAraNayaMsi paDhamAe porisoe sajjhAyaM karei, jahA goyamasAmI taheva Apucchai, jAva jeNeva kAkaMdI nayarI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kAkaMdIe nayarIe uccanIca0 jAva aDamANe AyaMbilaM no agAyaMbilaM jAva nAvakaMkhati // sU0 9 // chAyA-tataH khalu sa dhanyaH anagAraH prathamaSaSThakSapaNapAraNa ke prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAyaM karoti, yathA gautamasvAmI tathaivApRcchati, yAvat yatraiva kAkandI nagarI tatraivopAgacchati, upAgatya kAkanyAM nagaryAmuccanIca0 yAvadaTana AcAmAmlaM no anAcAmAmlaM yAvannAvakAGkSate // sU0 9 // TIkA-tataH sa dhanyanAmA'nagAraH prathamapaSThatapasaH pAraNAdivase prathamapauruSyAM svAdhyAyaM kRtvA gautamasvAmivad bhikSAvaraNArtha bhagavantaM pRcchati, bhagavataH zrImahAvIrasyAjJAM samAdAya bhikSArtha kAkandI nagarI jagAma / tatroccanIcamadhyamakule bhikSArtha paryaTana kevalamAcAmAmlaM bhikSAM kAjhate natvanAcAmAmlabhikSAm ||suu0 9 // mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre tAe abbhujayAe payayAe payattAe paggahiyAe esaNAe esamANe, jai NaM bhattaM tae NaM se ityAdi / dhanyakumAra anagAra bele 2 tapa ke, pahile pArane ke dina prathama prahara meM svAdhyAya kara zrI gautama svAmI ke samAna bhikSArtha jAne ke liye bhagavAna se pUchA aura bhagavAna mahAvIra kI AjJA prAptakara ve kAkandI nagarI meM padhAre / vahA~ UMce nIce tathA madhyama kuloM meM bhikSArtha bhramaNa karate hue Ayambila ke liye lUkhA AhAra kI gaveSaNA karate haiM parantu sarasa AhAra lene ko abhilASA nahIM karate // sU0 9 // 'tae NaM se' tyAha. dhanyabhAra 74 74 tapanA prathama pA2nA divase, prathama praharamAM svAdhyAya karI zrI gautama svAmInI mAphaka gocarI javA mATe bhagavAnane pUche che, bhagavAna mahAvIranI AjJA prApta karI te kAkandI nagarImAM padhAryA, tyAM uMca nIcA tathA madhyama kuLamAM bhikSArtha bhramaNa karatA AyaMbila mATe lukhkhA AhAranI gaSaNA kare che. paraMtu sarasa AhAra levAnI jarA paNa IcchA karatA nathI. (108) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam labhai to pANaM na labhai, aha pANaM labhai to bhattaM na labhai ||suu010|| chAyA - tataH khalu sa dhanyaH anagArastayA'bhyudyatayA prayatatayA pradattayA pragRhItayA eSaNayA eSamANaH, yadi khalu bhaktaM labhate tarhi pAnaM na labhate, atha pAnaM labhate tarhi bhaktaM na labhate // sU0 10 // TIkA- 'tae NaM se' ityAdi tato'sau dhanyanAmA'nagAraH abhyudyatayA= zAstravihitayA, prayatatayA = prakRSTayatnavasyA, pradattayA = dAtRpradatta vastusambandhinyA, pragRhItayA = prakarSa mAvena anAsaktyA svIkRtayA epaNayA eSamANaH- yadi bhaktaM labhate tadA na pAnam, atha pAnaM labhate tadA na bhaktam // 0 10 // mUlam - tae NaM se dhaNNe aNagAre adINe avimaNe akalase avisAI aparitaMtajogI jayaNaghaDaNajogacarite ahApajjattaM samudANaM paDigAhei, paDigAhittA kAkaMdIo nayarIo paDinikkhamai, jahA goyamo jAva paDidaMsei // sU0 11 // 89 chAyA-tataH khalu sa dhanyanAmAnagAraH - adInaH avimanAH, akaluSaH, aviSAdI, aparitAntayogI, yatanaghaTanayogacaritro yathAprAptaM samudAnaM pratigRhNAti, pratigRhya kAkandIto nagarItaH pratiniSkrAmati, yathA gautamo yAvatpratidarzayati / / sU0 11 // TIkA - taNaM ityAdi tataH tathApi khalu sa dhanyanAmAnagAraH avimanAH= prasannamAnasaH, akaluSaH = krodhAdyAvezarahitaH, aviSAdI = mlAnarahitaH, aparitAntayogI = tanatanATazabdarahitaH sthiracittaH, yatanaghaTanayogacaritraH - yatanaM = prAptasaMyamasya 'ta NaM se' ityAdi / zAstravihita - yatanAvAlI, dAtAdvArA dI gaI vastu sambandhI tathA utkRSTa bhAva se Asakti - rahita svIkArI huI, aisI eSaNAse AhAra kI gaveSaNA karate hue dhanya anagAra ko bhikSA meM AhAra milatA hai to pAnI nahIM aura pAnI milatA hai to AhAra nahIM // sU0 10 // 'tae NaM se' tyAhi zAstra - vihita yatanAvAsI. hAtA dvArA hIdhesa vstusambandhI, tathA utkRSTa bhAvathI Asakitarahita svIkArelI eSaNAthI AhAranI gaveSaNA karatA thakA dhanya aNagArane bhikSAmAM AhAra maLe te pANI nahIM; ane pANI maLe tA AhAra nahIM (s0 10) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre vizuddhayathamudyogaH, ghaTanam=aprAptavizuddhakusaMyamazreNiprAptyartha yatnaH, yatanaghaTanala kSaNA:yogA: manovAkAyavyApArA yatra tata, evambhUtaM caritraM yasya sa yatanaghaTanayogacaritrAH saMyamaniSThAsaMpannaH / yathAprAptaM yAvanmAnaM labdhaM tAvadeva paryAptaM, samudAnaM-uccAvacakulAdupalabdhaM bhaktaM vA pAnaM vA gRhItvA kAkandInagarIto niSkramya gautamasvAmivad bhagavantaM yAvat pratidarzayati // mU0 11 // mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe amucchie jAva aNajjhovavaNNe bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM AhAraM AhArei, AhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // sU0 12 // chAyA-tataH khalu sa dhanyanAmAnagAraHzramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san amUcchito yAvad anadhyupapanno bilamiva pannagabhUtena AtmanA AhAraM AhArayati, AhArayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati ||suu0 12 // 'tae NaM se' ityAdi phira bhI ve dhanyakumAra anagAra prasanna mana, kaluSa-bhAva rahita arthAt krodhAdi Aveza rahita, viSAda bhAva vinA, tanatanATa zabdako choDakara, sthira citta hokara, prApta saMyama ko vizuddhi ke liye udyoga tathA aprApta saMyama kI zreNI prApta karane ke liye yatna karate hue tathA mana vacana kAyA ke saMyama meM atIva dRDha ho UMce nIce tathA madhyama gharoM se jitanA milA utanA hI AhAra pAnI grahaNa kara kAkandI nagarI se bAhara nikle| vahA~ se ve jahA~ bhagavAn virAjamAna the vahA~ Aye aura zrI gautamasvAmI kI taraha bhagavAn ko AhAra pAnI dikhalAyA ||suu0 11 // 'tae NaM se' yAhi za para te dhanyamA2 mA2 prasanna bhana, dussbhAva rahita arthAt krodhAdi-Aveza-rahita, viSAdabhAva vinA, tanatanATa zabdane choDI, sthiracitta thaI, prApta saMyamanI vizuddhi mATe udyoga, tathA aprApta saMyamanI zreNI prApta karavA mATe yatna karatA tathA mana, vacana, kAyAnA saMyamamAM atidRDha thaI uMca, nIca tathA madhyama gharethI jeTalA matye teTale AhAra-pANI AvazyakatAnusAre grahaNa karI kAkandI nagarIthI bahAra nikaLyA. tyAMthI te jyAM bhagavAna virAjamAna hatA tyAM AvyA ane zrIgautamasvAmInI mAphaka bhagavAnane AhAra pANI bhAuyA (sU0 11) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam TIkA-'tae NaM se' ityAdi tadanu sa dhanyanAmAnagAro bhagavatA'bhyanujJAtaH san amUcchitaH rasavarNAdiSu gRddhibhAvarahitaH tIvavairAgyabhAvanayA pUrvasevitamanojJarasAdismaraNAbhAvAt yAvat anadhyupapannaH rAgadveSarahitaH, madhyasthabhAvayuktatvAt / tadapyekaviMzativAramudakena prakSAlya pUrNatayA niHsatvaM vidhAya rasamanAsvAdayan AhAramAhArayati / tatra dRSTAntamAha-'bilamiva panagabhUtena Atmane'ti, yathA bhujaGgo bilasya pAzvarbhAgadvayamasaMspRzan madhyabhAgata evAtmAnaM bile pravezayati tathA mukhasya pAzcaMdvayasparzarahitamAhAraM kaNThanAlAbhimukhaM pravezyA''hArayati / evaM saMyamena tapasA cAtmAnaM bhAvayannasau viharati / sU0 12 // 'tae NaM se' ityAdi / tadanantara ve dhanyakumAra anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra se AjJA prApta kara, tIvra vairAgya bhAvanA se AhAra meM amUchita, varNa rasa, Adi meM gRddha na ho, pUrvabhUkta sundara tathA sarasa AhAroM kA smaraNa nahIM karate hue madhyastha bhAva se arthAt rAga-dveSa rahita vinA kisI svAda ke AhAra karate the / usa AhAra ko bhI ikkIsa bAra pAnI se dho kara nIrasa evaM satvahIna karake AhAra karate the| ve vinA svAda liye kisa prakAra AhAra karate the vaha dRSTAntadvArA kahate haiM jisa prakAra sarpa bila meM praveza karate samaya bila ke donoM pAva bhAgoM ko sparza nahIM karatA huA madhya bhAga se hI usameM praveza karatA hai / usI prakAra dhanyakumAra anagAra bhI mukhake donoM pAva bhAgoM se AhAra ko vinA sparza karAe svAdarahita AhAra karate the / isa prakAra tapa-saMyama - pUrvaka Atmacintvana karate hue rahate the // sU0 12 // 'tae NaM se' tyAhi. tyA2mA te dhanyabhA2 mA2 zrama lagavAna mahAvIra pAsethI AjJA laI AhAramAM amuchita-varNa rasa AdimAM gRddha na thatAM, madhyasthabhAve tIvra-vairAgya-bhAvanAthI pUrve karela sundara tathA sarasa AhAranuM smaraNa na karatAM rAgadveSa rahita koI paNa svAda-vinA AhAra karatA hatA. te AhArane paNu (21) ekavIsa vAra pANIthI dhoI nIrasa temaja satvahIna karIne AhAra karatA hatA. teo svAda vinA kaI rIte AhAra karatA hatA te dRSTAntadvArA batAve che. - jevI rIte sarSa bilamAM praveza karatI vakhate bilanA bane-AjubAjunA bhAgane sparyA vagara madhyabhAgathIja temAM praveza kare che tevIja rIte dhanyakumAra aNagAra paNa mukhanA banne bhAgethI AhArane sparzAyA vagara svAdarahita AhAra karatA hatA. e prakAre tapa-saMyama-pUrvaka AtmA-cintana karatA thakA rahetA hatA. (su) 12) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mUlam-tae NaM se samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM kAkaMdIo nayarIo sahasaMbavaNAo ujANAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // sU0 13 // ___ chAyA -tataH khalu sa zramaNo bhagavAna mahAvIro'nyadA kadAcitkAkandIto nagarItaH sahasrAmravanAdudyAnAtpratiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // sU0 13 // TIkA-'tae NaM' ityAdi anyadA kadAcid dhanyanAmno'nagArasya katipayapAraNAnantaraM zramaNo bhagavan mahAvIraH kAkandInagarItaH sahasrAmravananImakAdudyAnAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya bahirdezavihArathe viharati ||suu0 13 // mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekArasa aMgAI ahijjai, ahijittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // sU0 14 // __ chAyA-tataH khalu sa dhanyaH anagAraH zramaNasya bhagavatA mahAvIrasya tathArUpANAM sthavirANAmanti ke sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhIte, adhItya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // sU0 14 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / tataH sa dhanyanAmA'nagAraH zrImahAvIrasya bhagavatastathArUpasthavirANAM samIpe sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhItavAn , tataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // sU0 14 // 'tae NaM se' ityAdi / tatpazcAt eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra kAkandI nagarI ke sahasrAmravana nAmaka udyAna se nikale aura nikalakara anyatra dezoM meM vihAra kiyA ||suu0 13 // 'tae NaM se' ityAdi / phira dhanyakumAra anagArane zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa-bahuzruta sthaviroM ke samIpa sAmAyika ___'tae NaM se yAhi. te pachI me sabhaye zrama mApAna mahAvIre 13ral nagarInA sahastrApravana nAmanA udyAnathI nikaLI bIjA dezamAM vihAra karyo. (sa. 13) 'tae 'tyA. te pachI dhanyamA2 // 2 zrIzrama-mapAna mhaavIranA tathArUpa bahuzruta sthavirenI pAse sAmAyika Adi agyAra aMgenuM jJAna prApta zrI anuttaropapAtika sUtra Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryAvarNanam 93 mUlam - tae NaM se dhaNNe aNagAre teNaM orAleNaM jahA khaMdao jAva suhuya0 jAva uvasobhemANe 2 cihai // sU015 // chAyA-tataH khalu sa dhanyaH anagArastenodAreNa0 yathA skandako yAvat suhuta0 yAvad upazobhamAna upazobhamAnastiSThati // sU0 15 // 'taNaM se' ityAdi / tadanu sa dhanyanAmA'nagArastenodAraNa 'vipu lena' ityAdivizeSaNaviziSTena tapaHkarmaNA zuSko rUkSaH, yathAskandakaH =skaMdakavat yAvat - bhasmarAzipraticchannaH suhutahutAzana iva bahistejora hito'pyantastapasA tejasA tapastejaH- zriyA'tIvAtIva upazobhamAnaH 2 = atizayena dedIpyamAno jAtaH || sU0 15 // 6 atha dhanyanAmno'nagArasya tIvratapaHprabhAvabhAsvaraM zarIraM varNayatidhaNNarasa NaM ' - mityAdi / mUlam - dhaNNassa NaM aNagArassa pAdANaM ayameyArUve tava - rUvalAvaNNe hotthA, se jahAnAmae- sukkachallIti vA, kaTTapAuyAtivA, jaraggauvAhaNAti vA, evAmeva dhaNNassa aNagArassa pAyA sukkA lakkhA nimmaMsA aTThicamma chirattAe paNNAyaMti no ceva NaM maMsasoNiyattAe // sU0 16 // Adi gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA, aura tapa-saMyamadvArA AtmaciMtana karate hue rahane lage // sU0 14 // ' tae NaM se' ityAdi / ve dhanyakumAra anagAra isa udAra - pradhAna tapa se sarvathA sUkha gaye tathA rUkSa ho gaye / phira bhI ve bhasma se DhakI huI havana kI agni ke samAna bAhara se teja rahita hote hue bhI skandakamuni kI taraha Atmatapa teja se adhikAdhika dedIpyamAna hue // sU0 15 // , ane tapa-saMyama-pUrva Atma-cintana uratA thA rahevA sAgyA. (sU0 14 ) 'tae NaM se' ityAhi te dhanyakumAra AegAra bhI udhAra - pradhAna tapathI sathA sukAi gayA, tathA rUkSa thaI gayA te paNa tee rAkhathI DhaMkAelI havananI agni samAna khahArathI teja-rahita hAvA chatAM paNa khadhaka RSinI mAphaka Atma-- tapa-tebhthI adhi-adhi hehIpyamAna thayA. (sU0 15) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre chAyA-dhanyasya khalu anagArasya pAdayoridametadrapaM taporUpalAvaNyamabhavat , tadyathAnAmakam-zuSkachallIti vA, kASThapAduketi vA, jaratkoSAnaditi vA, evameva dhanyasyAnagArasya pAdau zuSko, rUkSau, nirmAsau asthicarmazirAtayA prajJAyete no caiva khalu mAMsazoNitatayA ||suu0 16 / / TIkA-'dhaNNassa NaM' ityAdi / dhanyanAmno'nagArasya caraNayorevaM rUpalAvaNyaM, rUpam AkAraH, lAvaNyaM cAkacikyayuktaH kAntivizeSaH tapaHprabhAvAtsaMjAtaM, yathA-zuSkachallI-zuSkaTakSatvaka, yathA vA kASThapAdukA, jIrNopAnad vA, evameva dhanyanAmAnagArasya pAdau zuSkau rUkSau mAMsarahitau kevalamasthicamazirAbhiH prajJAyamAnau, naiva mAMsazoNitAbhyAM tasya pAdau vijJAyate |suu016|| ___ mUlam-dhaNNassa NaM aNagArassa pAyaMguliyANaM ayameyArUve0 se jahANAmaekalasaMgaliyAi vA, muggasaMgaliyAi vA, mAsasaMgaliyAi vA tarUNiyA chipaNA uNhe diNNA sukkA samANI milAyamANI2 citi, evAmeva dhaNNassa pAyaMguliyAo sukkAo jAva soNiyattAe ||suu0 17 // chAyA-dhanyasya khalu anagArasya pAdAGgulikAnAmidametadrUpaM0, tadyathA aba dhanyakumAra anagAra ke tIvra tapa ke prabhAva se dedIpyamAna-kAntiyukta-zarIra kA varNana kiyA jAtA hai-'dhaNNassa NaM' ityAdi / dhanyakumAra anagAra ke caraNa (pAva) tapa ke kAraNa mUkhe vRkSa kI chAla, kASThapAdukA athavA jarjarita upAnaha (jUte) ke samAna zuSka, rUkSa evaM mAMsarahita ho gaye ve, kevala haDDI, camaDA tathA nasoM kI jAla se hI unake caraNa daSTigocara hote the, parantu unameM mAMsa tathA rakta bilkula nahIM the // sU0 16 // have dhanyakusAra aNagAranA tIvra tapanAM prabhAve dedIpyamAna kAntiyukatashriir paNana rAya che.- 'dhaNNassa NaM'tyAha. dhanyakumAra aNagAranA caraNa (paga) tapane kAraNe sukAI gaelA vRkSanI chAla, kASTapAdukA athavA jarjarita pagarakhAM samAna zuSka, rUkSa ane mAMsarahita thaI gayA hatA, kevaLa hADakAM ne cAmaDA tathA nasonAM jALathIja teonAM caraNa (paga) dekhAtA hatA. paNa temAM mAMsa tathA lehI jarApaNa dekhAtA hetA. (sU0 16) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TokA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam / nAmakam-kalasaMgaliketi vA, mudgasaMgaliketi vA, mASasaMgaliketi vA, taruNikA chinnA uSNe dattA zuSkA satI mlAyantI2 tiSThati, evameva dhanyasya pAdAGgulikAH zuSkA yAvat zoNitatayA // sU0 17 // TIkA-'dhaNNassa NaM' ityAdi / tasya tapaH prabhAvAcaraNAgulInAmevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-kalasaMgalikA, kala iti kalAyo-vattulacaNakastasya saMgalikA-phalikA 'vaTANAphalI' 'vaTalAphalI' iti ca bhASAyAm , mudgaphalikA, mASasaMgalikA vAmASaphalikA 'uDidaphalI' iti ca bhASAyAm , sA taruNA aparipakA chinnAtroTitA uSNe-Atape dattA zuSkA satI yathA parimlAnA tiSThati bhavati, evameva tasya dhanyanAmAnagArasya caraNAGagulikAH zuSkAH, rUkSAH, nimosA jAtAH, kevalamasthicagezirAbhiH prajJAyante, nava mAMsazoNitAbhyAm // sU0 17 // mUlam-dhaNNassa jaMghANaM ayameyArUve0 se jahA0 kAkajaMghAi vA, kaMkajaMghAi vA,DheNiyAliyAjaMghAi vA,jAva soNiyattAe ||suu018|| chAyA-dhanyasya jaghayoridametadrUpaM0, tadyathA0 kAkajoti vA, kaGkajaGketi vA, DheNikAlikAjaGgreti vA yAvat zoNitatayA // mU0 18 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya jaGghayoH, jAnugulphayormadhyabhAgo jaGghA, tayorevaM rUpalAvaNyaM tapaH- prabhAvAtsaMjAtaM yathA-kAkajaGghA, kaGkajaGghA kaGka: 'dhaNNassa' ityAdi atizaya tapa ke kAraNa dhannA anagAra ke pAvoMkI UMgaliyA, aparipakva avasthA meM toDI huI tathA teja dhUpameM sukhAI huI zuSka, mlAna-murAjhAI huI huI-maTarakI phaliyo mUMga kI phaliyo tathA uDada kI phaliyo ke samAna zuSka, rUkSa evaM mAMsa rakta rahita ho gaI thIM / ve kevala haDDI camaDA evaM nasoM se hI dikhAI detI thIM // sU0 17 // 'dhaNNassa' ityAdi. atIva ugra tapa ke kAraNa dhannA anagAra ko jaGghA (piNDI-ghUTane ke nIcekA bhAga), kauekI jaMghA, kaMka (pakSivizeSa) ko jaMghA, athavA DheNikAlikA (pakSivizeSa) kI jaMghA ke samAna 'dhaNNassa' pratyAhi. bhatizaya tapanA 2) mAranA panI mAjImA aparipakava avasthAmAM teDela tathA teja dhUpamAM sukAola zuSka, slAna-karamAela, vaTANAnI zIMga, maganI zI athavA aDadanI zIga samAna zuSka, rUkSa temaja mAMsa rata-rahita thaI gaI hatI. te kevaLa hADa, cAma ane nasethIja dekhAtI hatI. (sU 17) 'dhaNNassa' tyAhi. mati tapane 4.2 dhannA mAranI ghA (ttiiygunA nIcene bhAga), kAgaDAnI jaMdhA, kaMka (pakSivizeSa)nI jaMdhA athavA DhaNikAlikA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttaropapAtika sUtre pakSivizeSastasya jaGghA, DheNikAlikAjaGghA= DheNikAlikA-pakSivizeSastasyA jaGghA, imAH svabhAvato nimAMsazoNitA bhavanti, atastatsAdRzyamuktam / evaM tagya jaGaghe zuSke rUkSe nirmAse saMjAte ityarthaH // sU0 18 // mUlam-dhaNNassa jANUNaM ayameyArUve0 se jahA0 kAliporei vA, mayUraporei vA, DheNiyAliyAporei vA, evaM jAva zoNitatayA // sU0 19 // chAyA-dhanyasya jAncoridametadrUpa0, tadyathA0kAlipati vA, mayUraparceti vA, DheNikAlikAparveti vA, evaM yAvat zoNitatayA // 10 19 / / TIkA-'dhaNNasa' ityAdi / kAlinAmA vanaspativizeSaH,tasya parvasandhisthAnam / mayUrasya, DheNikAlikApakSivizeSasya ca parva-jAnurUpasandhisthAnaM zuSkaM rUkSaM nimAMsaM zoNitarahitaM bhavati tadvattasya jAnudvayaM saMjAtam // sU0 19 // zuSka, rUkSa evaM mAMsa rakta rahita hogaI thii| ina pakSiyoM kI jaMghA eM svabhAva se hI nimAMsa evaM raktarahita hotI hai, ataH unakI ina se upamA dI gaI hai / dhanyakumAra anagAra kI bhI jaMghAe~ unake samAna patalI ho gaIthIM // sU0 18 // 'dhaNNassa' ityAdi. jisa prakAra kAlI nAmaka vanaspati vizeSa ke sandhi sthAna (joDa), mayUra evaM DheNikAlikA 'pakSivizeSa' ke ghuTanoM ke sandhisthAna zuSka, rUkSa, mAMsa, evaM rakta se rahita hote haiM, usI prakAra dhanya anagAra ke donoM ghuTane zuSka, rUkSa, evaM mAMsa rakta rahita ho gaye the sU0 19 // (pakSivizeSa)nI jaMghA samAna zuSka, rUkSa ane mAMsa-rakata-rahita thaI gaI hatI. A pakSIonI jaMghAnA svabhAvathI ja nirmAsa temaja rakata-rahita hoya che. eTale ahIM enI upamA ApavAmAM AvI che. dhanyakumAra aNagAranI jaMghAe paNa tenA jevI pAtamI 8 ) tA. (2018) ____ 'dhaNNassa' yA. yA zete stel nAme vanaspati vizeSatuM sandhisthAna (Da), mora temaja DhaNakAlikA (pakSivizeSa) nAM DhIMcaNanuM sandhisthAna zuSka, rUkSa, mAMsa temaja rakta-rahita hoya che. evI rIte dhanya :aNagAranA bane DhIMcaNa zuSka, kSa, temaja mAMsa-rakatathI rahita thaI gayA hatA. (sU0 19) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam mUlam-dhaNNassa urussa0 se jahANAmae-sAmakarillei vA, borIkarillei vA, sallaI0, sAmalI0, taruNae chinne uNhe jAva ciTai, evAmeva dhaNNassa UrU jAva soNiyattAe // suu020|| chAyA-dhanyasya UrvoH0, tadyathAnAmakam-zyAmakarIramiti vA, badarIkarIramiti vA, sallakIkarIramiti vA, zAlmalIkarIramiti vA, tarUNakaM chinnaM uSNe yAvattiSThati, evameva dhanyasyorU yAvat zoNitatayA // sU0 20 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi tasya UrvoH, jAnuta UrzvabhAga UrUstayoH, tapaHprabhAvAdevaM rUpalAvaNya saMjAtaM yathA-zyAmakarIraM, zyAmasya=priyaGguvRkSasya karIraM aGkuraH, badarIkarIraM, sallakIkarIraM, sallakI = vanaspativizeSaH, tasya karIram = aGkuraH / zAlmalI= ' semala' iti bhASAprasiddho vRkSavizeSastasya karIram-aGkuraH / tadetattaruNakam apakvaM troTitam , Atape sthApitaM sat yathA parimlAnaM bhavati tathaiva dhanyanAmAnagArasyorU babhUvatu ||muu0 20 // mUlam-dhaNNassa kaDipattassa imeyArUve0 se jahA0-udapAdeti vA jAva soNiyattAe // sU0 21 // chAyA-dhanyasya kaTipatrasyedametadrUpaM0 tadyathA0-uSTrapAda iti vA, jaragdavapAda iti vA yAvat zoNitavattayA // mU0 21 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya dhanyanAmAnagArasya kaTipatrasya kaTipradezasya evaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM, yathA-uSTraDimbhasya vA vRddhabalI_ 'dhaNNassa' ityAdi. jisa prakAra zyAma-(pridhaMgu) vRkSakA aGkura, badrI (bera) vRkSakA aGkura, sallakI (vRkSavizeSa) kA aGkura, zAlmalI (semala) vRkSa kA aGkura, aparipakva avasthAmeM hI toDa ke dhUpa meM sukhA dene para mlAna evaM rUkSa ho jAte haiM, usI prakAra atyanta ugra tapake kAraNa dhanyakumAra anagAra ke UrU-ghuTanoM kA UparI pradeza (sAMthala), rakta mAMsa ke nahIM hone se zuSka evaM rUkSa ho gayA thaa|suu020|| __ 'dhaNNassa' tyAhi bha zyAma. (priya) vRkSanA #2, 18N [ mA2 ] vRkSanA aMkura, salakI [vRkSavizeSanA aMkura, zAlmalI simala] vRkSanA aMkura aparipakava avasthAmAM ja teDIne taDakAmAM sukAvI devAthI plAna temaja rUkSa thaI jAya che. evI rIte atyanta ugra tapane kAraNe dhakumAra aNagAranA urU-DhIMcaNanA uparane bhAga [sa], 24ta mAMsa nAi vAyI zu4 mA 26 27 gayA hatA. (sU020) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre vardasya vA caraNaH khuradvayAtmakaH UrzvabhAge samunnato'dhastAdanunataH zuSko rUkSazca bhavati tadvattasya kaTipradezaH saMjAtaH // mU0 21 // mUlam-dhaNNassa udarabhAyaNassa imeyArUve0 se jahA0sukadatiei vA, bhajaNayakabhallei vA, kaTrakolaMbaei vA, evAmeva udaraM sukaM lukkhaM nimmaMsaM // sU0 22 // chAyA-dhanyasyodarabhAjanasyedametadrUpaM0, tadyathA0-zuSkadRtiriti vA, bharjanakakabhallamiti vA,kASThakolamva iti vA,evamevodaraM zuSkaM rUkSaM nimAMsam ||suu022|| TIkA-'dhaNNessa' ityAdi tasya dhanyanAmAnagArasyodarabhAjanasya tapa:prabhAvAnmadhyabhAge kRzatayA tathAvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-zuSkati: AtapazuSkaM carmamayajalabhAjanaM 'masaka'-nAmnA prasiddhaM, yathA vA bharjanakabhallaM = caNakAdibharjanapAtraM ghaTAdikaparaM vA, yathA vA kASThakolamba-piSTamardanapAtra 'kaThotI' iti prasiddham / zuSkatyAdikaM yathA nimnaM gambhIraM zuSkaM rUkSaM bhavati, tadvattasyodaraM zuSkaM rUkSaM nimAMsamatigambhIraM kRzaM nimnaM sajAtam // sU0 22 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra UMTa ke bacce kA pAMva, vRddha caila kA do khuravAlA pAMva, Upara se unnata (UMcA) aura nIce se avanata ( khaDDAvAlA) tathA rakta mAMsa rahita hotA hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kA kaTipradeza bhI atizaya tapa ke kAraNa rakta, mAMsa rahita atyanta kSINa zuSka evaM rUkSa ho gayA thA // sU021 // "dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra dhUpa meM sUkhI huI camaDe kI masaka, cane Adi kI roTI pakAnekA tavA, athavA ATA gUdane kI kaThautI, zuSka, rUkSa evaM andarase gaharI hotI hai, usI prakAra atizaya ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra kA peTa bhI rakta evaM 'dhaNNassa' tyAdivazate TanA madhyAnA 51, vRdha, mana meM parIvAlA paga, uparathI UMcA ane nIce khADAvALA tathA rakta-mAMsa-rahita hoya che, evI rIte dhanyakumAra aNagArane kaTi-pradeza paNa atizaya tapane kAraNe rakata-mAMsa rahita, atyanta kSINa, zuSka temaja rUkSa thaI gayA hate sUra 21] 'dhaNNassa' chatyAhima tabhA sumelI yAMbhAnI bhasa, ny|| mAhinI roTalI sekavAnI leDhI [to) athavA loTa bAMdhavAnI kathareTa, zuSka rUkSa temaja aMdarathI uMDI [gaharI hoya che, tevI rIte atizaya ugra tapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranuM zrI anuttaropapAtika sUtra Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam mUlam-dhaNNassa pAMsuliyakaDayANaM imeyArUve0 se jahA0thAsayAvalIti vA,pANAvalIti vA,muMDAvalIti vaa,evaa0||suu023|| __ chAyA-dhanyasya pAMzulikAkaTakayoridametadrUpaM0, tadyathA0-sthAsakAva. lIti vA, pAnAvalIti vA, muNDAvalIti vA, evameva0 // sU0 23 // TIkA-dhaNNassa' ityAdi tasya pAMzulikAkaTakayoH-pAMzulikAH pArthAsthIni tAsAM kaTakau-kaTau samUhauM, tayorevaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM yathAsthAsakAvalI, sthAsakA darpaNAkRtayaH pAtravizeSAH, darpaNA vA, teSAmupayuparisthitAnAmAvalI paGktiH , tadvat sphuTatayA vAmadakSiNapArthadvaye tasyAsthizreNirekaikatayA dRzyate / yathA vA pAnAvalI, atra pAna-zabdena pAnapAtraM gRhyate 'gilAsa' iti bhASAyAm , teSAmAvalI, yadvA pAnaM jalaM, teSAmAvalI jalataraGgAvalItyarthaH, tadvat , yathA vA muNDAvalI, muNDAH pazubandhanakolavizeSAH, teSAmAvalI paGktiH , tadvat ||muu0 23 // mAMsa ke abhAva se kRza, zuSka, rUkSa evaM gaharA ho gayA thA, arthAt tapa ke kAraNa peTa pITha se cipaka gayA thA // sU0 22 // 'dhaNNassa' ityAdi / jaise sthAsakAvalI-darpaNa kI AkRtivAle pAnavizeSa kI, athavA darpaNakI eka ke Upara eka rakkhI huI paMkti, pANAvalI pAnapAtra (gilAsa) kI paMkti, athavA muNDAvalI, sthANu vizeSa-pazu bAdhane ke kIloM (khaMTo) kI kamazaH eka ke Upara eka rakkhI huI paMkti / jisa prakAra ye saba bhinna 2 gine jA sakate haiM, usI prakAra atizaya ugra tapa ke kAraNa dhanya nAmaka anagAra kI donoM ora kI pasaliyAM rakta evaM mAMsa ke abhAvase pRthak pRthaka ginI jA sakatI thIM ||suu0 23 // peTa paNa rakata temaja mAMsanA abhAvathI kRza, zuSka, rUkSa temaja uMDuM thaI gayuM hatuM. arthAt tapanA kAraNe peTa pIThane cATI gayuM hatuM. (sU0 22) ___ 'dhaNNassa' pI rIte sthAsAkSI-marIsA ) nI bhAti pAtra vizeSanI athavA daNanI eka upara rAkhelI paMkita pANAvalI-pAna pAtra, glAsa nI pakita athavA muMDAvalI sthavizeSa-pazu bAMdhavAnA khIlAnI kramaza: eka upara eka rAkhelI paMkita je rIte e alaga alaga gaNI zakAya che evI rIte atizaya ugra tapanA kAraNe dhanyakumAra aNagAranI banne bAjunI pAMsaLIo rakata temaja mAMsanA abhAvathI judI judI gaNI zakAtI hatI. [sU0 23 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI attanuropapAtikadazAGgasUtre mUlam-dhaNNassa piTThakaraMDayANaM ayameyArUve0 se jahA0kaNNAvalIti vA, golAvalIti vA, vayAvalIti vA, evameva // sU0 24 // chAyA-dhanyasya pRSThakaraNDakAnAmidametadrUpaM0, tadyathA-karNAvalIti vA, golAvalIti cA, vartakAvalIti vA, evameva0 // 0 24 // / TIkA-'dhaNNassa' ityaadi| tasya pRSThakaraNDakAnAm=pRSThapradezAnAM tAdRzaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM yathA karNAvalI karNabhUSaNaM 'vAlI' iti bhASAyAm, yathA vA golAvalI vattulAkAra-pASANamayapAtraM 'kuNDI' iti bhASAyAm, yathA vA vattakAvalI lAkSAmayabAlakrIDanakavastuvizeSaH, tadvat ||suu0 24 // ___mUlam-dhaNNassa urakaDayassa ayameyArUve0 se jahA0-cittakaTTarei vA, vIyaNapattei vA, tAliyaMTapattei vA, evAmeva ||suu025|| chAyA-dhanyasyora kaTakasyedametadrUpaM0, tadyathA0-cittakaTTaramiti vA, vyajanapatramiti vA, tAlavRntapatramiti vA, evameva0 ||suu0 25 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya dhanyanAmno'nagArasya uraHkaTakasya vakSaHsthalasya rUpaM tapazcaraNenaivaMvidhaM saMjAtaM yathA-cittakaTTaram, iha cittazabdena kiliJjAdikaM vastu kizcid ucyate, tasya kaTTara adhobhAgaH, vaMzanirmitapAtraM 'TokarI' 'oDI' iti bhASAyAm , tasyAdhobhAgaH, tadvat , yathA vA vyajanapatraM "dhaNNassa' ityAdi / zrI dhanyakumAra anagArakA pRSThapradeza (pITha ), nimAMsa evaM raktahIna honese karNaphUla (cAlI), patthara kI kuMDI, athavA baccoM ke khelane kA eka prakArakA lAkhase banA huA khilaunA ke samAna zuSka, rUkSa ho gayA thA / sU0 24 // dhaNNassa' ityAdi / vAMsa-nirmita TokarI (chabaDA) ke nIce kA bhAga, bAMsa Adi ke khApaTiyoM kA banA huA paMkhA athavA tAla 'dhaNNassa' ityAdi. zrI dhannA bharanA pRSTa-pradeza [vAMsa] nisa temaja rakatahIna hovAthI karNaphUla buTIA], pattharanI kuMDI, athavA bALakane ramavAnA lAkhathI banela eka prakAranA ramakaDAnI samAna zuSka rUkSa thaI gaye hato. [24] 'dhaNNassa' zrI dhanyabhA2 mArnu vakSasthata mahAn tapazcaryAna. 2Ne nirmAsa temaja rakatahIna hovAthI te, vAMsathI banAvela TopalIne nIceno bhAga, vAMsa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 101 vaMzAdidalamayaM vAyUtpAdakaM vyajanam, yathA vA tAlavRntapatram = tAlapatranirmito vyajanavizeSaH, tadvat // sU0 25 // mUlam - dhaNNassa bAhANaM ayameyArUve se jahAnAmaesamisaMgaliyAi vA, vAhAyAsaMgaliyAi vA, agatthisaMgaliyAi vA, evAmeva0 // sU0 26 // chAyA - dhanyasya bAhvoridametadrUpaM, tad yathAnAmakam - zamIsaMgaliketi vA, vAhAyAsaMgaliketi vA, agastisaMgaliketi vA, evameva || sU0 26 // TIkA- 'orea' ityAdi / dhanyanAmno'nagArasya bAhvorevaM rUpalAvaNyaM tapasA saMjAtaM yathA zamIsaMgalikA - zamInAmno vRkSasya 'khejaDI' iti bhASA - prasiddhasya saMgalikA = phalikA, yathA vA vAhAyAsaMga likA - vAhAyA = 'amalatAsa' 'karamAlA' iti prasiddho vRkSavizeSaH, tasyAH saMgalikA = phalikA, yathA vAagastikasaMgalikA, - agastiko=bakavRkSavizeSastasya saMgalikA = phalikA, tadvat / imAH phalikAH zuSkAH satyo yathA bhavanti tathA dhanyanAmno'nagArasya bAhU mAMsazoNitAbhAvena zuSkau saMjAtau // sU0 26 // mUlam -- ghaNNassa hatthANaM aya0 se jahA0-- sukkachagaNiyAi vA, vaDapatei vA, palAsapattei vA, evameva0 // sU0 27 // patra kA banA huA paMkhA ke samAna dhanyakumAra anagAra kA vakSasthala mahAna tapazcaryA ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke sUkha jAne se zuSka, rUkSa ho gayA thA || sU0 25 // 'route' ityAdi / isa ghora tapazcaryA se dhannA anagAra kI bhujAyeM, zamI ( khejaDI) nAmaka vRkSa kI phaliyAM, vAhAyA (amalatAsa, karamAlA) vRkSa kI phaliyAM athavA agathiyA - bakavRkSavizeSa kI phaliyAM ke samAna rakta evaM mAMsa ke abhAva se zuSka, rUkSa ho gaI thIM // suu026|| AdinI cIpeAthI banAvela paMkhA athavA taDapatranA anAvela pakhAnA jevuM, zuSka, rUkSa thaI gayuM hatuM. [slR0 25] 'dhaNNassa' bhAvI mahAn tapazcaryAnA prabhAvathI dhannA AgugAranI sunnabheo, lAhI ane mAMsanA abhAve zamI nAmanA vRkSanI zIMgA, vAhAyA [garamALA] vRkSanI zIMgo, athavA magathiyA-mavRkSavizeSanI zI go levI, zuNDa-3kSa tha ga hutI. (sUraha) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 __ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre chAyA-dhanyasya hastayorida0, tad yathA0-zuSkachagaNiketi vA, vaTapatramiti vA, palAsapatramiti vA, evameva0 ||suu0 27 // TIkA-'dhaNNassa' ityaadi| tasya hastayorevaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM, yathA zuSkachagaNikA-zuSkagomayaM 'chANA' 'kaMDA' iti prasiddham , yathA vA vaTapatram-vaTavRkSamya zuSkaM patram , yathA vA palAzapatram-palAzakSasya zuSkaM patram , evameva tasya hastau mAMsazoNitayoH zuSkatayA saMjAtau ||suu027|| mUlam dhaNNassa hatthaMguliyANaM aya se jahA.-kalAyasaMgilAi vA, muggasaMgaliyAi vA, mAsasaMgaliyAi vA taruNiyA chiNNA Ayave diNNA sukkA samANI evameva // sU0 28 // chAyA-dhanyasya hastAGgalikAnAmida0, tadyathA0-kalAsaMgaliketi vA, mudgasaMgaliketi vA, mASasaMgaliketi vA taruNikA chinnA Atape dattA zuSkA satI0, evameva0 // mU0 28 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya hastAGgalikAnAM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena tathAvidhaM saMjAtaM yathA kalAyasaMgalikA, kalAyovRttacaNakaH, tasya saMgalikA-phalikA,mudgasaMgalikA-mudgalikA, mASasaMgalikAmASaphalikA taruNikA 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra gobara kA sUkhA huA chANA (kaMDA), vaTa-vRkSa kA sUkhA huA pattA athavA palAza (khAkharA, DhAka) vRkSa kA sUkhA huA pattA hotA hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra ke dono hAtha atizaya ghora tapa ke kAraNa mAMsa evaM zoNita se vihIna hokara zuSka, rUkSa ho gaye the / / sU0 27 // _ 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra maTarakI phaliyAM, mUMga kI phaliyAM, ur3ada kI phaliyAM, aparipakva avasthA meM hI toDakara dhUpa meM sUkhA dene se mlAna evaM zuSka ho jAtI haiM, usI prakAra dhanya 'dhaNNassa' tyAhi. bha. sudha gaye cha, 43nAM suxi visi, mathavA palAsa [khAkharA - DhAka] vRkSanA sukAI gayela pAMdaDA hoya che, tevI ja rIte dhanyakumAra anagAranA banne hAtha atizaya ugratApanA kAraNe mAMsa ane lehInA abhAve zuSka rUkSa 45 gayA al. (sU0 27) 'dhaNNassatyAhi vI zata vayAnI zazI. bhaganI zago, bhane aDadanI zIge, adhI pAkela avasthAmAM teDIne taDakAmAM sukavavAthI plAna ane zrI anuttaropapAtika sUtra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam 103 apakkA, chinnAtroTitA Atape dattA-nikSiptA zuSkA satI yathA parimlAnA, evameva tasya hastAGgulayaH zuSkAH nirmAsazoNitAH saMjAtAH / / sU0 28 // mUlam-dhaNNassa gIvAedeg se jahA karagagIvAi vA, kuMDi yAgIvAi vA, uccatthavaNaei vA, evAmeva ||suu0 29 // chAyA-dhanyasya grIvAyAH0, tadyathA0-karakagrIveti vA, kuNDikAgrIveti vA, uccasthApanakamiti vA, evameva0 // sU0 29 // TIkA-'dhaNNassa' ityaadi| tasya grIvAyAstapaHprabhAvAdevaM rUpalAvaNya saMjAtaM, yathA-karakagrovA, karakA kamaNDalustasya grIvA, kuNDikAgrIvA, kuNDikA laghukalazI, tasyA grIvA, uccasthApanakagrIvA, uccasthApanakaM nAma 'kuMjA' 'murAhI'-iti bhASA:masiddhaM mRNmayapAtraM, tasya grIvA, atikazA zuSkA rUkSA nirmAsA'bhavat ||suu0 29 // mUlam-dhaNNassa haNuyAe0 se jahA0-lAuyaphaleti vA hakuvaphaleti vA, aMbagaTTiyAi vA, evAmeva // sU. 30 // chAyA-dhanyasya khalu hanukasya0, tadyathA0-alAbuphalamiti vA, hakuvaphalamiti vA, AmrASThiriti vA evameva0 // mU0 30 // kumAra anagAra ke donoM hAthoM kI UMgaliyA atizaya tapa ke kAraNa rakta evaM mAMsake abhAvase zuSka, rUkSa ho gaI thIM // sU0 28 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra kamaNDalukI gardana, choTI kalazI kI gardana athavA surAhI-pUjA-kI gardana atyanta sakaDI evaM patalI hotI haiM, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kI gardana bhI atizaya tapa ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke abhAva se kRza tathA zuSka rUkSa ho gaI thIM // sU0 29 // zuSka thaI jAya che. tevI ja rIte dhanyakumAra aNagAranA banne hAthanI AMgaLIo atizaya tapanA kAraNe rakata ane mAMsanA abhAve zuSka-rUkSa thaI gaI hatI. (sU0 28) ___'dhaNNassa' tyAdi vI zate bhanI 126na, nAnA 4IyAthI 26na, athavA kuMjAnI garadana atyanta sAMkaDI temaja pAtaLI hoya che, tevI rIte dhanyakumAra aNagAranI garadana paNa atizaya tapanA kAraNe mAMsa ane rakatanA abhAve kRza temaja zu4-36 27 ga tI . (sU0 28) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya dhanyanAmAnagArasya hunukaMcibukaM tapomAhAtmyAdevaM vidhaM saMjAtaM yathA-alAbuphalaM-sadyojAtatumbIphalaM, hakuvaphalaM'hiMgoTA' iti bhASApasiddhaphalaM, AmrASTikA-AmraguTikA 'AmaguThalI' iti bhASAyAm , tadvat zuSkaM rUkSaM nirmAsaM cibukamabhavat // sU0 30 // mUlam-dhaNNassa uDhANaM0, se jahA0--sukkajaloyAi vA, silesaguliyAi vA, alattaguliyAi vA, evAmeva0 // suu031|| chAyA-dhanyasyauSThayoH, tadyathA0-zuSkajalauketi vA, zleSaguTiketi vA, alaktakaguTiketi vA, evameva0 // sU0 31 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasyoSThayostapaHprabhAvAdevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA--zuSkajalaukA 'joMka' iti bhASAyAm , zleSaguTikA zleSaH= lepavizeSastasya guTikA, alaktakaguTikA, alaktaka lAkSArasastasya guTikA, jalaukAdInAM zuSkatve sati kAntirAhityaM kArya ca bhavati tadvadubhAvoSThau zuSkau pakSau nirmAsau babhUvatuH // sU0 31 // _ 'dhaNNassa' ityAdi / tatkAla kA utpanna huA tumbI kA phala, hakuba (hiMgoTe) kA phala athavA Ama kI guThalI jisa prakAra kI hotI hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kI dADhI - ThuDDI bhI atyanta ghora tapa ke kAraNa rakta evaM mAMsa ke abhAva se zuSka evaM rUkSa ho gaI thIM // sU0 30 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra sUkhI huI joMka, zleSa (eka prakAra kA lepa ) kI golI athavA lAkha kI golI hotI hai usI prakAra atyanta ghora tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra ke donoM oTha (hoTha) zuSka, rUkSa evaM nimAsa ho gaye the // sU0 31 // "dhaNNassa' tyAha. taratarnu utpanna ye tumaDInu 3, 45 (hiMgoTI)nuM phaLa athavA kerInI goTalI jevA prakAranI hoya che, tevI ja rIte dhanyakumAra aNagAranI DADhI paNa atyanta ghera tapanA kAraNe rakata ane mAMsanA abhAvathI zuSka ane rUkSa tI . (sU0 30) / dhaNNassa' tyAhi vI zate suya gayeNA , (me tanA khepa) nI goLI, athavA lAkhanI goLI hoya che, tevI rIte atyaMta gheratapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranA banne hoTha zuSka, rUkSa ane nirmAsa thaI gayA hatA. (sU0 31) tha zrI anuttaropapAtika sUtra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 105 mUlam--dhaNNassa jinbhAe aya0, se jahAnAmae,vaDapattei vA,palAsapattei vA,uMbarapattei vA, sAgapattei vA, evaamevaasuu032|| chAyA-dhanyasya jihvAyA ida0, tadyathAnAmakam-vaTapatramiti vA, palAsapatramiti vA, udumbarapatramiti vA, zAkapatramiti vA, evameva0 // mU0 32 // ___TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya jihAyAstapazcaraNenaivaMvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-vaTapatraM, palAzapatram , udumbarapatraM, zAkapatraM vA, evameva nirmAsazoNitA carmadhamanImAtrAvazeSA jihA saMjAtA // sU0 32 // mUlam--dhaNNassa nAsAe aya0, se jahAnAmae-aMbagapesiyAi vA, aMbADagapesiyAi vA, mAuliGga pesiyAi vA, taruNiyA0 evaamev0|| sU0 33 // chAyA-dhanyasya nAsAyA ida0, tadyathAnAmakam-Amrapeziketi vA, AmrAtakapeziketi vA, mAtuliGgaSeziketi vA, taruNikA0 evameva0 ||suu0 33 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya nAsikAyA evaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM yathA-AmraprasiddhaM, AmrAtakam = AmaDA' iti baGgadezaprasidaM phalaM, mAtuliGga 'bijorA-iti prasiddhaM phalam , teSAM pezI asthitvagvarjito ghanIbhUto bhAgaH 'gUdA' 'gira' iti bhASAyAm , sA cAparipakkaica chinnA, Atape dattA satI ___ 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra vaTavRkSa hA pattA, palAza (khAkharA) vRkSa kA pattA, umbara kA pattA, athavA zAka (sAgavAna) kA pattA hotA hai, usI prakAra ghora tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra kI jihA bhI rakta mAMsa rahita ho kevala camaDeM evaM nasoM kA jAla rUpa hI raha gaI thI // sU0 32 // 'dhaNNassa' ityAdi / guThalI aura chilake rahita Ama kI cIra-phAMka, AmaDe (baMgAla kA prasiddha phala) kI phAMka, bijaurekI phAMka, dhUpa meM sukhA dI jAyeM aura sukha jAne para ve jisa prakAra 'dhaNNassa' (tyAhibha su nA 4iti, pAza (mAsa) vRkSanA paissi umbarAnA pAMdaDAM athavA sAganA pAMdaDAM hoya che, te prakAre ghoratapanA kAraNe dhanyakumAra aNagAranI jIbha paNa rakta mAMsa rahita thaI, phakta cAmaDA ane nasonI jALa 31 24ii gaI hatI. (10 32) 'dhaNNassa'tyA. sAkSI mane chti| vinAnI zanI thI2, AIH31 (baMgalAnuM prasiddha phaLa) nI cIra, bijerAnI cIra, taDakAmAM sukAyA pachI jema kara zrI anuttaropapAtika sUtra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI anuttaropapAtikasUtre parimlAnA bhavati tathA tasya nAsikA zuSkA rUkSA nirmAMsA ca saMjAtA ||mU0 33|| mUlam -- dhaNNassa acchINaM, se jahA0 vINAchiDDeti vA, vRddhIsagachiDDeti vA, pAbhAiyatAragAi vA, evAmeva0 // sU0 34 // chAyA - dhanyasyAkSNoH, tadyathA0 - vINAchidramiti vA, badvIsakacchidramiti vA, prAbhAtikatAraketi vA, evameva // sU0 34 // atar - 'orea' ityAdi / yathA vINAchidraM, baddIsaka chidraM baddhIsako= bAdyavizeSastasya chidraM, mAbhAtikatArakA vA tatsadRze tasyAkSiNI nimne gamIre zuSke rUkSe nirmAse ca saMjAte // sU0 34 // mUlam-ghaNNassa kaNNANaM ayame0, se jahA0 mUlachalliyAi vA, vAluMkachaliyAI vA kArellakachalliketi vA, evameva0 // sU0 35 // chAyA - dhanyasya karNayorida0, tadyathA0 - mUlachalliketi vA, vAluGkachaliketi vA, kArellakachalliketi vA, evameva0 // sU0 35 // TIkA - tasya karNayorevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-mUlakachalI, vAluGkamlAna ho jAtI haiM usI prakAra ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra kI nAsikA zuSka, rUkSa evaM nimasa ho gaI thI | sU0 33 // 'dhaSNassa' ityAdi / jisa prakAra vINA ke chidra, baddhIsaka eka prakAra ke bAje ke chidra, athavA prAtaHkAlIna tAre hote haiM usI prakAra ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra kI AMkhe UMDI (gaharI), tathA zuSka, rUkSa ho gaI thI / unakI AMkhe itanI andara ghusa gaI thIM, ki una dabe hue gahare choTe 2 chidro meM camaka ( kIkI) mAtra hI dikha paDatI thIM / sU0 34 // 'dhaNNassa' ityAdi / jaise - mUle kI chAla, kakaDI kI chAla athavA mAi jAya che, tema ugratapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranI nAsikA zuSka, rUkSa ane nirmAsa tha ga hutI. (sU0 33 ) 'dhaNNassa' dhatyAhi prema vINAnA chidra, gaddhIsa -! aAranA mIlanA chidra, athavA prAta:kALanA tArA dekhAya che. tevI rIte ugratapanA kAraNe dhanyakumAranI AMkhA uMDI tathA zuSka, rUkSa thaI gaI hatI. temaja temanI AMkhA eTalI aMdara ghusI gaI hatI ke te dUbelA uMDA nAnA nAnA chidramAM camaka ( kIkI ) mAtraja heyAtI hatI. ( sU0 34 ) 'dhaNNassa' chatyAhi prema bhUNAnI chAsa, aDaDInI chAta athavA kArelAnI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 107 challI, kAravellachallI / tatra mUlakA svanAmaprasiddhaH kandavizeSaH 'mUlA' iti bhASAyAm / cAlata-cibhiMTa 'kakaDI' iti bhASAyAm / kAravellaM-latAphalaM 'karelA' iti bhASAyAm / teSAM challI-tvaka, sA yathA'timatalA bhavati tadvatkaNau~ saMjAtau // mU0 35 // mUlam--dhaNNassa sIsassa0, se jahA0-taruNagalAuei vA, taruNagaelAluei vA, siNhAlaeivA taruNae0 jAva ciTui, evAmeva dhaNNassa aNagArassa sIsaM sukaM lukkhaM nimmaMsaM advicammacchirattAe paNNAyai, no ceva NaM maMsasoNiyattAe ||suu036|| chAyA-dhanyasya zIrSasya tadyathA0-taruNakAlabukamiti vA taruNakailAlukamiti vA, sihAlakamiti vA, taruNaka0, yAvattiSThati, evameva dhanyasyAnagArasya zIrSa zuSkaM rUkSaM nirmAsamasthicarmazirAvattayA prajJAyate, no caiva khalu mAMsazoNitavattayA // mU0 36 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya khalu dhanyanAmAnagArasya tapaHprabhAvAcchIrSakasyaivaMvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-taruNAlAvu-apakvatumbIphalaM, taruNailAlukam=apakvo vartulAkAraH kandavizeSaH, 'suraNa' iti bhASAprasiddhaH, sihAlakam='tarabUja' iti prasiddhaM phalaM, tacca taruNakam apakvaM troTitam Atape nikSiptaM zuSkaM sat parimlAnaM tiSThati bhavati, evameva dhanyanAmno'nagArasya karele kI chAla hotI hai usI prakAra ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra ke kAna, mAMsa evaM rakta se rahita ho kara sUkha gaye the||suu035|| 'dhaNNassa' ityAdi / jaise - apakka tumbIphala, apaka elAluka (gola sUraNa kanda ) athavA apakva tarabUja, aparipakva avasthA meM hI toDakara sUrya kI pracaNDa dhUpa meM de dene para zuSka, rUkSa evaM mlAna ho jAte haiM, usI prakAra ugra tapa se dhanya anagAra kA mastaka bhI chAla hoya che, tevI rIte ugratApanA kAraNe dhanyakumAra aNagAranA kAna, mAMsa ane rakatanA abhAve sukAI gayA hatA. (sU0 35) 'dhaNNassa' ItyAhi.bha a541 tuMgArnu 31, bha541 mevAgs (goNa sUraNa kaMda) athavA apakava tarabUca, aparipakava avasthAmAM ja teDIne sUryanA sakhta tApamAM rAkhavAthI, zuSka, rUkSa temaja plAna thaI jAya che tevI rIte ugra tapathI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre zIrSakaM zuSkaM rUkSaM nirmAsaM kevalamasthicarmadhamanInAM darzanAt prajJAyate naiva mAMsazoNitasadbhAvena // sU0 36 // mUlam evaM savvattha, navaraM udarabhAyaNa kaNNa jIhA uTTA, eesi aTrI na bhaNNati,cammachirattAe paNNAyaiti bhaNNai |suu.37|| chAyA-evaM sarvatra, navaram-udarabhAjanaM kau~, jihoSThauM, eteSAM (varNake) asthi na bhaNyate, carmazirAvatvena prajJAyate, iti bhaNyate ||suu0 37 // TIkA-evaM sanvastha' ityAdi / evaM sarvatra sarvAGgeSu samAnatayA varNanaM vijJeyaM, navaraM-vizeSastu-udaraM, kau~, jihvA, oSThau, eteSAM varNane 'asthi' iti na bhaNyate na kthyte| tatra kevalaM carmazirAdarzanAdevodarAdInAM svarUpaM vijJAyate, iti bhaNyate // mU0 37 // uktarItyA dhanyanAmno'nagArasya caraNAbhyAmArabhya ziraHparyantaM sopamAna pRthak pRthag varNitam / punarekenaiva sUtreNa samagrazarIraM varNayati-'dhaNNeNaM' ityaadi| binA rakta evaM mAMsa ke zuSka, rUkSa ho gayA thA / vaha mAtra haDDI, carma tathA nasoM kA samUha mAtra hI jJAta hotA thA // sU0 36 // 'evaM savvattha' ityAdi / uparokta sabhI aGgopAGgo kA varNana samAna prakAra se samajhanA cAhiye, parantu peTa, kAna, jihA tathA oTha (hoTha) meM haDDiyAM nahIM hotI haiM, kevala ye carma tathA nasoM dvArA hI dIkhate haiM, isa kAraNa inake varNana meM dUsare aGgoM kI taraha haDDiyoM kA varNana nahIM samajhanA cAhiye / dhanyakumAra anagAra ke peTa, kAna jihvA tathA oTha, rakta evaM mAMsa ke abhAva se kevala camaDA aura nasoM jAla se hI dikhAI dete the // sU0 37 // dhanya aNagAranuM mastaka paNa rakta mAMsanA abhAve zuSka, rUkSa thaI gayuM hatuM. te mAtra hADa, carma tathA nAnA samUha-mAtrathI ja dekhAtuM hatuM. (sU) 36) "evaM savvatthe tyAhi. 52 he mAM saMga bhane 64ink varNana samAna prakArathI samajI levuM, paraMtu peTa, kAna, jIbha tathA heThamAM hADakAM nathI hotA. phakata carma tathA naso dvArAja e dekhAya che. eTalA mATe enuM varNana karatI vakhate bIjA aMgenI mAphaka hADakAnuM varNana samajavuM nahi. dhanyakumAra aNagAranuM peTa, kAna, jIbha tathA hoTha rakata temaja mAMsanA abhAvathI phakta carma ane nasAjAlathIja Pldi edi. (90 37) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 109 mUlam-dhaNNe NaM aNagAre NaM sukkeNaM bhukkheNaM pAyajaMghoruNA, vigayataDikarAleNaM kaDikaDAheNaM, piTumaNussieNaM udarabhAyaNeNaM, joijjamANehiM pAMsulikaDaehiM, akkhasuttamAlA viva gaNijjamANehi piTukaraMDagasaMdhIhi, gaMgAtaraMgabhUeNaM urakaDagadesabhAeNaM, sukkasappasamANAhiM bAhAhi, siDhilakaDAlI viva laMbatehi ya aggahatthehi, kaMpaNavAio viva vevamANIe sIsaghaDIe, pammAnavadaNakamale, ubbhaDaghaDAmuhe, ubbuDDanayaNakose, jIvaMjIveNa gacchai, jIvaMjIveNa ciTai, bhAsaM bhAsittA gilAi, bhAsaM bhAsamANe gilAi, bhAsaM bhAsissAmitti milAi / se jahAnAmae-iMgAlasagaDiAi vA, jahA khaMdao tahA jAva hutAsaNe iva bhAsarAsipalicchapaNe taveNaM teeNaM tavateyasirIe uvaso. bhemANe uvasobhemANe citti|| sU0 38 // chAyA-dhanyaH khallu anagAraH zuSkeNa bubhukSeNa pAdajaGghoruNA, vikRtataTIkarAlena kaTikaTAhena, pRSTamanuzritena udarabhAjanena, dRzyamAnaiH pAMcalikaTakaiH, akSasUtramAlAbhiriva gaNyamAnaH pRSThakaraNDakasandhibhiH, gaGgAtaraGgabhUtena ura:kaTakadezabhAgena, zuSkasarpasamAnAbhyAM bAhubhyAM, zithilakaTAlikAbhyAmiva lambamAnAbhyAM cAgrahastAbhyAM, kampanavAtike iva vepamAnayA zIrSaghaTayA, amlAnavadana kamalaH, udbhaTaghaTamukhaH udabrUDitanayanakozo jIvajIvena gacchati, jIvajIvena tiSThati bhASAM bhASitvA glAyati bhASAM bhASamANo glAyati, bhASAM bhASiSye' iti glAyati / tadayathAnAmakam-aGgArazakaTiketI vA, yathA skandakastathA yAvat hutAzana iva bhazmarAzi praticchannatapasA tejasA tapastejaHzriyA upazobhamAna: 2 tiSThati // suu038|| TIkA-'dhanneNaM aNagAreNaM' ityatra 'Na' iti padadvavaM vAkyAlaGkArArthakam / dhanyonAmA'nagArastIvrataratapazcaraNAt zuSkaNa mAMsazoNitarahitena, bumukSeNa= bubhukSAyogAddurbalena pAdajaGghoruNAcaraNAghanatrayeNopalakSito bhavati / tasya caraNau, jaGgha, arU ca, etAnyaGgAni tIvratapAsamArAdhanena mAMsazoNitarahitAnyatidurbalAni saMjAtAnItyarthaH / tathA vikRtataTIkarAleNa, vikRtaM-virUpaM tat taTayAM-pAdhai karAlam-unnataM tena, kaTikaTAhena, kaTAha i-kacchapapRSTamiva, zrI anuttaropapAtika sUtra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre yadvA bhAjanavizeSa iva kaTiH kaTikaTAhaH, tena lakSito bhavati / tasya kaTipradezaH mAMsazoNitopakSayAdasthAmunnatatayA ca pAzvabhAge vikRtaH kaTAhavatsaMjAta ityrthH| tathA pRSThamanuzritena udarabhAjanena lakSito bhavati / tasyodaraM mAMsazoNitakSayAtpRSThabhAgAvasthitAsthisaMlagnayakRtplIhAntrAdInAmapyatizuSkatayA pRSThamAzritya madhyabhAge kRzatvAd gambhIrapAtramiva saMjAtamityarthaH, agratazcamamAtrAtapRSThabhAgAvazeSamudaraM babhUveti bhAvaH / dhanyakumAra anagAra ke pAMva se lekara samasta aGgopAGgI kA pRthak pRthak varNana bhinna 2 upamAo ke sAtha Upara kiyA gayA hai| aba yahA~ eka hI sUtra meM samasta aGgo kA varNana kiyA jAtA hai'dhaNNe NaM' ityAdi / / dhanyakumAra anagAra ke pAva, jaGghA (piNDI), tathA sAthala, ye tInoM, atyanta tIvra tapa ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke sukha jAne se zuSka, rUkSa tathA kSudhAse atyanta nirbala evaM zithila ho gaye the / unakA kaTipradeza, kachue kI pITha ke samAna athavA kaTAha(kaDhAI) ke samAna mAMsa rakta ke abhAvase haDiyA ke U~cepanase atyanta vikRta ho gayA thaa| unakA peTa, mAMsa evaM zoNita ke abhAva se tathA yakRta (lIvara) plIhA (tillI) AMte Adi ke atyanta sUkha jAne se pITha kI haDDiyoM ke sAtha cipaka gayA thA, aura madhya meM kRza ho jAne se UMDe pAtra ke samAna ho gayA thA, arthAt kevala pIThase cipakA huA peTa kA camaDA-mAtra hI raha gayA thaa| dhanyakumAra aNagAranA pagathI laIne badhAM aMgaupAMganuM juduM juduM varNana judI judI upamAothI upara karavAmAM AvyuM che. have ahIM ekaja sUtramAM badhAM bhAgAnu na 42vAmAM Ave che.- 'dhaNNe NaM' tyAha atyanta tIvra tapane kAraNe dhanyakumAra aNagAra nAM paga jaMghA (pindI) ane sAthala. e traNe mAMsa ane raktanAM abhAve zuSka, rUkSa tathA sudhAthI atyanta nirbala ane zithila thaI gayA hatA. temane kaTi (keDa) pradeza kAcabAnI pITha mAphaka athavA kaDhAI mAphaka mAMsa, raktanA abhAve hADakA uMcA thaI javAthI ghaNeja vikRta dekhAtuM hatuM. temanuM peTa, mAMsa ane raktanA abhAve tathA yakRta (lIvara) lIhA (baroLa), AMtaraDA Adi sukAI jAvAthI vAMsAnAM hADakA sAthe cUMTI gayela hatuM temaja peTa madhyamAM kRza thaI jAvAthI uMDA pAtranI mAphaka thaI gayuM hatuM. arthAta pIThathI cUMTeluM peTanuM cAmaDuM mAvaja rahI gayuM hatuM. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam ___tathA dRzyamAnaH pArthAsthikaTakaiH pArzvabhAgAsthisamUhairlakSitaH / tasya pArzvabhAgAvasthitAsthIni mAMsAvaraNarahitatvena pRthak pRthak suvyaktaM dRzyamAnAni bhavantItyarthaH tathA akSamUtramAlAbhiriva rudrAkSamAlAbhiriva gaNyamAnaiH saMkhyAyamAnaH pRSThakaraNDakasandhibhiH-karaNDakaM =vaMzadalikAnirmitaM TokarIpAtraM tadiva pRSThaM pRSThakaraNDakaM, tasya sandhayaH asyAM bandhanasthAnAni, tairupalakSitaH / tasya pRSThabhAgasaMlagnAsthibandhanasthAnAni, rudrAkSamAlApratibaddhapratyekamaNakavad gaNyamAnAnyabhUvannityarthaH / atra karaNDakazabdena vaMzadalIkAnirmitaTokarIpAtrasambandhivaMzadalikA yathA pratyekaM gaNayituM zakyante tathaivAsya muneH pRSThagatAsthIni sarvANi pratyeka gaNayituM yogyAni babhUvuriti bodhitam / tathA gaGgAtaraGgabhUtena-gaGgAtaraGgarUpeNa ura:kaTakadezabhAgena-ura:kaTakasya-vakSaHsthalasambandhyasthipaJjarasya dezabhAgaH vibhAgaH, tenopalakSitaH / tatratyamAMsazoNitayoratizuSkatayA zvAsocchvAsasaJcArAd gaGgAtaraGgavanimnonnatabhAvena tasya vakSaHsthalAsthIni suvyaktadRzyamAnAnyabhUvan / tathA zuSkasarpasamAnAbhyAM vAhubhyAmupalakSitaH / bAhugatamAMsazoNitayo una kI pasaliyAM mAMsa, rakta ke sUkha jAne se judI- judI spaSTa dIkha paDatI thii| unakI pITha kI haDDiyoM kA juDAva tathA asthiyAM, mAMsa evaM zoNita ke abhAva se rudrAkSakI mAlA ke maNake kI taraha, athavA bAMsa kI TokarI kI pratyeka zalAkA-khApaTI kI taraha, alaga-alaga ginI jA sakatI thiiN| unakA vakSasthala-chAtI-kI haDDiyAM, mAMsa, rakta ke abhAva se zvAsa lene tathA choDane se gaGgA kI taraGgoM ke samAna UMcI - nIcI hotI huI spaSTa dikhAI detI thiiN| unakI bhujAeM mAMsa evaM zoNita ke abhAva se atyanta zuSka ho jAne ke kAraNa kevala haDDiyA, carma tathA nasoM kI jAlabAlI, sUkhe temanI pAsaLIye mAMsa ane rakatanA sukAI jAvAthI judI judI spaSTa dekhAtI hatI temanA vAMsAnA (pIThanA) hADakAonA saMdhi ane hADakAM je prakAre rUdrAkSanI mALAnA maNakA judA judA gaNI zakAya che athavA vAMsanI TepalInI pratyeka cIra judI judI gaNI zakAya che te ja prakAre mAMsa ane zANitanA abhAve judA judA gaNAI zakAtA hatA. temanAM vakSasthala-chAtI-nA hADakA mAMsa tema ja rakatanA abhAvathI vAsa letI vakhate tathA cheDatI vakhate gaMgAnA taraMganI mAphaka uMcA nIcA thatA spaSTa dekhAtA hatA. temanI bhujAo mAMsa ane raktanA abhAve atyanta zuSka thaI javAthI phakta zrI anuttaropapAtika sUtra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 __ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre ratizuSkatvAtkevalamasthicarmadhamanImistasya bAhU suSkasarpasamAnau jAtauH / tathA zithilakaTAlikAbhyAmiva-zithilA-zlathavandhanA kaTAlikA-azvArohaNasAdhanapadAlambanopakaraNaM 'pAgaDA' iti bhASAyAM, tadvat lambamAnAbhyAm, agrahastAbhyAM bAhorapRbhUtAbhyAM karAbhyAM lkssitH| tasya karau turaGgapRSThAdadhobhAge pArzvadvaye lamvamAnau azvArohaNasAdhanapadAlambanopakaraNabhUtAviva jAtau / tathA kampanavAtika iva-kampanavAtavyAdhisaMyukta iva vepamAnayA kampamAnayA zIrSaghaTayA-ghaTIva zIrSa zIrSaghaTI, tayopalakSitaH / tIvrataratapazcaraNena mAMsazoNitayoH zuSkatayA tasya zIrSe laghughaTIsadRzaM kampanavAtanyAMdhiyuktapuruSasya mastakamiva satataM kampamAnaM jAtam / tathA pramlAnavadanakamalA zuSkamukhakamalA, tasya mukhaM zuSkakamalamiva rUkSaM saMjAtamityarthaH / udbhaTaghaTamukhaH-udbhaTaM-sphuTitaM ghaTasya mukhamiva mukhaM yasya sa udbhttghttmukhH| ghaTasyopari prAntabhAgamAtra truTite sati yathA ghaTasya mukhaM virUpaM bhavati tadvad oSThayonitarAM zuSkatayA dhanyamunermukhaM vilakSaNaM saMjAtam / / hue sAMpoM ke samAna dikhAI detI thIM / unake hAthoM ke donoM paMje, DhIle bandhanavAle, donoM tarapha laTakate hue ghoDe ke pAgaDo ke samAna dikhAI dete the| unakA mastaka tIvra tapasyA ke kAraNa zoNita evaM mAMsa ke sukha jAne se miTTIkI choTI kalazI ke samAna ho gayA thA, evaM kampana bAtarogavAle manuSya ke mastaka kI taraha pratikSaNa hilatA- Daga Daga karatA rahatA thA / unakA mukha-ceharA, sukhe hue kamala ke samAna rUkSa ho gayA thaa| unakA muMha, oMThoM ke sukhajAne se TUTe hue mukhavAle ghaDe ke samAna bilakSaNa ho gayA thaa| unake dAMtoM aura netra aMDe baiTha jAne se gaharI (UMDI) kuppI ke samAna ho gaye the / hADakA, cAmaDA tathA nasonI jALa vALI, sukelA sApanI mAphaka dekhAtI hatI. temanA hAthanA ane paMja, DhIlA banthanavALA banne bAju laTaktA gheDAnA pAgaDAnI mAphaka dekhAtA hatA. temanuM mastaka ugra tapazcaryA ne kAraNe zeNita ane mAMsa sukAI jAvAthI mATInI nhAnI leTinI mAphaka thaI gayuM hatuM. temaja kampavA raga vALA manuSyanA mastakanI mAphaka pratikSaNa hAlatuM Daga Daga karatuM rahetuM hatuM. temanuM moTuM sukela kamaLanI mAphaka rUkSa thaI gayuM hatuM. temanuM moTuM cheThanA sukAI jAvAthI TuTela meDhA vALA ghaDAnI mAphaka vicitra thaI gayela hatuM temanAM bane netra uMDA besI jAvAthI uMDI kupInI mAphaka thaI gayA hatAM. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam 113 tathA uDitanayanakozaH antarnimagnanetrakozaH, gambhIrakUpikAvattasya netradvayaM saMjAtamityarthaH / sa dhanyanAmAnagAraH zarIradaurbalyAd jIvajIvena-Atmazaktyaiva gacchati gamanakriyAM karoti natu zarIrabalena, jIvajIvena Atmazaktyaiva tiSThati natu zarIrabalena / bhASAM bhASitvA glAyati-bhASaNAnantaraM glAnimApnoti / bhASAM bhASamANaH san glAyati=bhASaNasamaye klAnto bhavati / tathA 'bhASAM bhASiSye' iti glAyati'mayA bhASitavyam' iti kRtvA kaSTamanubhavati, asau sarvAmapi kriyAmAtmabalenaiva karoti natu zarIrabaleneti bhAvaH evaMrUpo'sau dhanyamunistIvrataratapazcaraNena, zarIre mAMsazoNitayoH parizuSkatayA, kRzatayA, durbalatayA, zArIrika-vAcika-kAryakaraNAkSamatayA ca viharaNa-gocarAgraparyaTana - pratilekhana -pratikramaNa-vandana-svAdhyAya-dhyAna-kAyotsargAdikaM sarva kArya kevalamAtmano vIryaguNasAhAyyena sampAdayati natu zarIrabaleneti bhAvaH isa prakArakI zArIrika avasthAvAle dhanyakumAra anagAra jIvamAtra-Atmabala-sehI calate, phirate aura khaDe rahete the parantu zarIra bala se nahI ve bolane ke parizrama se thaka jAte the, bolate hue kheda pAte the itanA hI nahIM, parantu bolane ke vicAra mAtrase kaSTa kA anubhava karate the arthAt unakI saba kriyAeM zArIrika bala ke abhAva meM Atmabalapara hI nirbhara thiiN| isa pakAra ugra tapase dhanyakumAra anagAra kA zarIra rakta evaM mAMsa ke abhAva meM sarvathA sUkha gayA thA, unameM zArIrika zakti sarvathA naSTa hogaI thii| gocarI ke lie jAnA, vastroM kI pratilekhanA karanA, pratikramaNa, svAdhyAya, evaM dhyAna, kAyotsarga Adi samasta kArya ve kevala AtmA ke vIryaguNakI sahAyatA se hI karate the| A prakAranI zArIrika avasthAvALA dhanyakumAra aNagAra jIva mAtra thIja cAlatA. karatA ane ubhA rahatA hatA paNa zarIra balathI nahIM teo be lavAnA parIzramathI thAkI jatA hatA, belatAthakA kheda pAmatA hatA eTaluMja nahIM paraMtu belavAnA vicAra mAtrathI kaSTane anubhava karatA hatA arthAta temanI sarve kriyAo zArIrika balanA abhAve Atmabala uparaja nirbhara hatI. A prakAre ugra tapathI dhanyakumAra aNagAranuM zarIra rakata, mAMsanA abhAve sarvathA sukAI gayuM hatuM, temanAmAM zArIrika zakita jarAya nahatI. gocarI mATe javuM, vastronI parDilehaNA karavI. pratikramaNa, ane svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga Adi sarve kArya teo kevaLa AtmAnA vIrya guNanI sahAyatAthIja karatA hatA. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtra athAsya zarIradazAM varNayati - tadyathAnAmakam - yathA - aGgArazakaTikA aGgAraH 'koyalA' iti bhASAyAM, taiH saMbhRtA zakaTikA, zuSkakASThasaMbhRtazakaTikA, zuSkapatrasaMbhRtazakaTikA, zuSkatilaphalI saMbhRtazakaTikA, mRNmayabhANDasaMbhRtazakaTikA, zuSkairaNDakASTa saMbhRtazakaTikA vA gacchantI zabdAyamAnA bhavati tathaiva dhanyamunergamanAgamanopavezanAdikriyAyAM zarIre mAMsazoNitAbhAvAtparasparAsthisaMghaSaNodbhUtaH kaTakaTeti zabdaH saMjAyate / yathA skandakastathA = yadA tapazcaraNena skandakasya zarIraM zuSkaM rUkSaM nirmAsamabhUt / yathA vA aGgArazakaTikA-zuSkakASThazakaTikAdivadgamanAgamanAdikriyAsu zabdAyamAnaM jAtam tathA dhanyanAmAnagArasyApi zarIramugratapazcaraNena saMjAtamityarthaH / 114 dhanyakumAra anagAra ke zarIra kA varNana dRSTAntadvArA karate haiM- jisa prakAra koyale se bharI huI, sUkhe kASTha se bharI huI, sUkhe hue pattoM se bharI huI, sUkhA hui tilakI phaliyoMse bharI huI, miTTI ke bartanoMse bharI huI, athavA sukhI huI eraNDa kI lakaDiyoM se bharI huI gADI ko calate samaya AvAja hotI hai, usI prakAra mAMsa evaM rakta ke sukha jAne se dhanyakumAra anagAra ke zarIra meM uThate-baiThate, tathA calate-phirate samaya asthiyoM ke saMgharSa se kaTa kaTa AvAja hotI thI / jisa prakAra tapazcaryA se skandaRSikA zarIra zuSka, rUkSa evaM nimasa hone se unake calane-phirane meM, koyalA, sUkhA kASTa athavA miTTI ke bartanoM se bharI huI gADI ke samAna AvAja utpanna hotI thI usI prakAra dhanyakumAra anagAra ke calane-phirane meM bhI kaTa-kaTa AvAja hotI thiiN| jisa prakAra nirdhUma ani dhanyakumAra aNugAranA zarIranuM varNana dRSTAMntadvArA kare che--kaeNAlasAthI bharelI sukA lAkaDAthI bharelI, sukA pAMdaDAthI bharelI, suSkA talasarAthI bharelI, mATInA vAsaNAthI bharelI athavA sukA eraDAnA lAkaDAthI bharelI gADI, jevI rIte cAlatAM cAlatAM avAja kare che evI rIte mAMsa temaja leAhI sukAI javAthI dhanyakumAra aNagAranA zarIramAM uThatAM-kheThatAM tathA cAlatAM pharatAM samaye hADakAMnA sa MghaSa thI kaTa kaTa avAja thatA hatA. jevI rIte khadaka RSinuM zarIra tapazcaryAthI zuSka rUkSa temaja nirmAMsa' thai javAthI teonA cAlavA pharavAmAM phAlasA, sukA kA athavA mATInAM vAsaNAthI bharelI gADI samAna avAja utpanna thatA hatA tevI rIte dhanyakumAra aNugArane paNa cAlatA pharavAmAM kaDha--kaTa avAja thatA hatA. jevIrIte nima zrI anuttaropapAtika sUtra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagAra zarIravarNanam 115 'yAvat-bhasmarAzipraticchanno hutAzana ive'-ti, yathA nidhUmo vAhirupari bhAge bhasmanA samAcchAditaH sannantardedIpyamAno bhavati tathoparibhAgataH zarIre zuSko rUkSaH kAntirahito'pi dhanyanAmAnagAraH tapasA-tapaHprabhAveNa, tejasA Atmano vIryaguNasamutkarSeNa, tapastejaHzriyA tapastejobhyAM janitayA dIptyA upazobhamAna:2=punaH punarantardedIpyamAnastiSThati-virAjate // mU0 38 // saMprati sarvamuniSu dhanyamuneH prAdhAnyaM darzayati-'teNaM kAleNaM' ityaadi| mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nagare, guNasilae ceie, seNie raayaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosade, parisA niggayA, seNio niggao, dhammakahA, parisA pddigyaa| tae NaM se seNie rAyA samaNassa0 aMtie dhammaM socA nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI imesi NaM bhaMte ! iMdabhUipAmokkhANaM codasaNhaM samaNasAhassINaM kayare aNagAre mahAdukkarakArae cetra mahAnijjarAe ceva ? evaM khalu seNiyA ! imesi iMdabhUipAmokkhANaM codasaNhaM samaNasAhassINaM dhaNe aNagAre mahAdukarakArae ceva mahAnijjarAe ceva / se keNaDe NaM bhaMte ! evaM vuccai-imesi jAva sAha ssINaM dhaNNe aNagAre mahAdukkarakArae ceva ? mahAnijjarAe ceva? evaM khalu seNiyA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdI nAma rAkhase Dhaka jAne para bhI andara se dedIpyamAna hotI hai, usI prakAra ugra tapazcaryA se unakA zarIra zuSka rUkSa evaM kAnti rahita ho jAnepara bhI tapa se utpanna AtmavIrya guNoM kI utkarSatA tathA tapateja ko kAnti se apUrva dedIpyamAna ho gayA thA / sU0 38 // agni rAkhathI DhaMkAI jAvA chatAM andarathI dedIpyamAna hoya che tevI rIte ugra tapazcaryAthI temanuM zarIra zuSka-rakSa temaja kAnti rahita thaI javA chatAM paNa tapathI utpanna Atma virya guNothI utkarSatA tathA tapa tejathI apUrva zobhA yukta dekhAtuM hatuM. (sU0 38) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre nayarI hotthA, uppiM pAsAyavaDisae viharai / tae NaM ahaM aNNayA kayAi puvvANupuvvIe caramANe, gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva kAkaMdI nayarI jeNeva sahasaMvavaNe ujANe teNeva uvAgae, ahApaDirUvaM oggahaM ogiNhittA saMjameNaM jAva viharAmi, parisA niggayA, taheva jAva pavvaie jAva bilamiva jAva AhArei, dhaNNassa NaM aNagArassa pAyANaM sarIravaNNao samvo jAva uvasobhemANe2 ciTai, se teNa?NaM seNiyA! evaM buccai imesiM codasaNhaM samaNasAhassINaM dhaNe aNagAre mahAdukka rakArae ceva mahAnijarAe ceva / tae NaM se seNie rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyama soccA nisamma haTTatuTTa samaNaM bhagavaM mahA; vIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jeNeva dhaNNe aNagAre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dhaNNaM aNagAraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIdhaNNe si NaM tumaM devANuppiyA! supuNNe sukayatthe sukayalakkhaNe, sulakhe NaM devANuppiyA! tava mANussae jammajIviyaphale-tti kaTu vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // sU0 39 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM, guNazilakaM caityaM, zreNiko raajaa| tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH zrI anuttaropapAtika sUtra Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatAvarNanam 117 smvsmRtH| prissnirgtaa| zreNiko nirgataH / dharmakathA / pariSat patigatA tataH khalu sa zreNiko rAjA zramaNasya bhagavatA mahAvIrasyAntike dhame zrutvA nizamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA, evamavAdIt eSAM bhadanta ! indrabhUtipamukhAnAM caturdazAnAM zramaNasAhasrINAM katamo'nagAro mahAduSkarakArakazcaiva mahAnirjarAkazcaiva / evaM khalu zreNika ! eSAmindrabhUtipramukhAnAM caturdazAnAM zramaNasAhasrINAM dhanyo'nagAro mahAduSkarakArakazcaiva mahAnirjarAkazcaiva / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate-epAM yAvatsAhasrINAM dhanyo'nagAro mahAduSkarakArakazcaiva mhaanirjraakshcaiv| evaM khalu zreNika ! tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagaryabhavat, upari prAsAdAvataMsake viharati / tato'hamanyadA kadAcit pUrvAnupUrvyA caran , grAmAnugrAmaM dravan yatraiva kAkandI nagarI, yatraiva sahasrAmravaNamudyAnaM tatraivopAgataH, yathA pratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena yAvad viharAmi / pariSanirgatA, tathaiva yAvat upazobhamAna upazobhamAna stiSThati, tattenArthena zreNika ! evamucyate - eSAM caturdazAnAM zravaNasAhasrINAM dhanyo'nagAro mahAduSkarakArakatraiva mahAnirjarAkazcaiva / tataH zreNiko rAjA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva AdikSiNapradakSiNAM karotI, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA yatraiva dhanyo'nagArastatraivopAgacchati upAgatya dhanyamanagAraM triHkRtva AdakSiNapradakSiNAM karoti, kRtvA vandate namaskaroti, vanditvA namaskRtya evamavAdIt-dhanyo'si tvaM devAnupriya ! supuNyaH, sukRtArthaH, sukRtalakSaNaH, sulabdho devAnupiya ! tvayA mAnuSyakaM janmajIvitaphalam , iti kRtvA vandate namaskaroti, vanditvA namaskRtya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvo vandate namaskaroti, vanditvA namaskRtya yasyA dizaH pArdubhUtastAmeva dizaM pratigataH ||suu039|| TIkA-'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasamin samaye rAja aba yahA samasta muniyoMmeM dhanyamunikI mukhyatA batAI jAtI hai-' teNaM kAleNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara aura guNa have ahiM sarve munimAM dhanya muninI mukhyatA batAvavAmAM Ave che'tennN kAleNaM pratyAhi. te kALa te samayamAM rAjagRha nAme nagara ane guNazilaka nAme caitya (udyAna) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtra gRha nagaraM, guNazilaM caityaM, zreNiko rAjA prAjyaM rAjyaM kurvannAsIt / tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH kAkandInagarItaH pratiniSkramya grAmAnugrAmaM viharan tatra guNazilakacaitye samavasRtaH / tatrendrabhUtyAdigaNadharaH saha dhanyanAmAnagAro'pi ghoraM tapazcarannaglAnaH pAdacAreNa viharan samAgataH / bhagavantaM vandituM pariSad rAjagRhanagarato nirgatA / zrI mahAvIrasya bhagavataH samIpamAgatya savidhi vandanaM vidhAya samupasthitA / / zreNiko rAjApi caturaGgasenAsamanvitaH svaparivAraparito nirgataH / paJcAbhigamapurassaraM bhagavataH samIpamAgatya savidhivandanaM vidhAya nAtidUre nAtisamIpe smupvissttH| bhagavatA dharmakathA kathitA / prasannacetasA pariSat pratigatA-svasthAnaM pratijagAma / zilaka nAmaka caitya thA / vahI zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kAkandI nagarI se vihAra kara grAmAnugrAma vicarate hue rAjagRha nagara ke guNazilanAmaka udyAna meM padhAre / vahA indrabhUti (gautama) Adi gyAraha gaNadhara ke sAtha dhanya nAmaka anagAra bhI ghora tapazcaryA karate hue mlAna - bhAva - vinA paidala vihAra karate hue Aye / bhagavAna ko vandana tathA namaskAra karane ke lie rAjagRha se pariSada nikalI aura bhagavAn ke samIpa Akara vidhi-yukta vandana-namaskAra kara apane 2 sthAna para baiTha gii| samrAT zreNika bhI caturaGgiNI senA tathA samasta rAja parivAra ke sAtha bhagavAn ko vandana karane ke lie nikalA, aura jahAM bhagavAn hatuM. zreNika rAjA rAjya karatA hatA. te kALa te samayamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra kAkadI nagarIthI vihAra karI eka gAmathI bIje gAma ema grAmAnugrAma vicaratA. rAjagRha nagaranA guNazilaka udyAnamAM padhAryA. tyAM gautama Adi agyAra gaNadharanI sAthe dhanya--nAme aNagAra paNa ugra tapazcaryA karatA thakA plAna-bhAva vinA, page vihAra karatA AvyA. bhagavAnane vandana tathA namaskAra karavA rAjagRhathI pariSada nikaLI ane bhagavAnanI sevAmAM upasthita thaI, vidhiyukta vandana-namaskAra karI pita-pitAnA sthaLe besI gaI. samrATa zreNika paNa caturaMgiNI senA tathA samasta rAjaparivAra sAthe bhagavAnane zrI anuttaropapAtika sUtra Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatAvarNanam 119 zreNiko rAjA bhagavataH sakAzAddharmakathAM zrutvA nizamya = hRdinidhAya punaH punaracintayat - sAdhUnAM vAyukAyajIvasaMpAtimajIvarakSaNArthe muniveSarUpaM mukhopari sadoraka mukhavatrikAbandhanaM, paJca mahAvratapAlanaM, SaDjIvanikAyarakSaNaM, kRpANadhAropamaM navavidhabrahmacaryaguptidhAraNaM, saptadazavidhasaMyamaparipAlanaM, dvAviMzatiparISahasahanaM, vizuddhAhAreNa saMyamayAtrAnirvahaNaM, dvipaJcAzadanAcIrNavarjanaM, samitiguptisamArAdhanam, ugraviharaNaM, nAnAvidhAntamAntAhAragrahaNam, abhigrahapUrvakaghorataratapazcaraNaM, duSkaracAritracaraNaM ca sarvamevedaM bhagavatkathitaM duSkaramiti / virAjate the vahA~ pAMca-abhigamapUrvaka AyA tathA vandana - namaskAra kara yathAsthAna maryAdAnusAra baiThA / bhagavAn ne dharma - kathA kahI / dharmakathA sunakara prasanna cittase sArI janatA apane 2 sthAna para calI gaI / rAjA zreNika bhagavAn se dharma kathA sunakara, tathA hRdaya meM dhAraNa kara isa prakAra bAra 2 vicAra karane lagA - vAyukAyika aura sampAtima jIvoM kI rakSA ke lie tathA munitva ke cihnasvarUpa Dore sahita mukhavastrikA kA mukhapara bAMdhanA pA~ca mahAvratoM kA pAlana karanA, chaH jIvanikAya ke jIvoM kI rakSA karanA, talavAra kI tIkSNa dhArapara calane ke samAna navavADa sahita zuddha brahmacarya kA pAlana karanA, satraha prakAra ke saMyamakA pAlana karanA, bAIsa parISoM kA sahana karanA, vizuddha AhAra lekara saMyamayAtrA kA nirvAha karanA, bAvana anAcIrNoM kA nivAraNa karanA, pAMca samiti tathA tIna gupti kI ArAdhanA karanA, ugra vihAra karanA, nAnAvidha vandana karavA nikaLyA ane jyAM bhagavAna virAjamAna hatA tyAM paMcAbhigamapUrvaka AvyA tathA vandana namaskAra karI yathAsthAna maryAdApUrNAMka eThA bhagavAne dha kathA kahI. dharmAMkathA sAMbhaLI prasannacitta samasta janatA potapotAne sthAne cAlI gai. rAjA zreNika bhagavAnathI dharma-kathA sAMbhaLI tathA sAcA hRdayathI dhAraNa karI A pramANe vAraMvAra vicAra karavA lAgyA. vAyu-kAyika jIva tathA saMpAtimajIvonI rakSA mATe, ane muni-paNAnA cinha svarUpa DArAsahita sukhavannikAnuM mukhapara bAMdhavuM. pAMca mahAvratAnuM palana karavuM, chakAya jIvAnI rakSA karavI, talavAranI tIkSNa dhAra para cAlavA mAphaka navavADa sahita zuddha brahmacaryanuM pAlana karavuM, sattara (17) prakAranA saMyamanuM pAlana karavuM, khAvIsa parIpaheAnu sahana karavuM, vizuddha AhAra-pANI laI sayama-yAtrAnA nirvAdu karavA, mAvana anAcIrNInuM nivAraNa karavuM, pAMca-samiti tathA traNa guptinI ArAdhanA karavI, pagathI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre evaM zreNiko rAjA svamanasi smAraM - smAraM bhagavantaM zrImahAvIraM praNamya evaM vakSyamANamavAdIt - he bhagavan ! indrabhRtyAdInAM caturdazasahasramunipuGgavAnAM madhye katamosnagAro mahAduSkarakArakaH = ugratapaHsaMyamArAdhakaH, mahAnirjarAkaH= karmaNAM mahAnirjarAkArako vidyate ? 120 zreNikasya vacanaM zrutvA bhagavAn jagAda - he zreNika ! eSAmindrabhUtyAdInAM caturdazasahasrANAM zramaNAnAM madhye eka eva dhanyanAmA'nagAro mahA hmakaratapaH saMyamArAdhakaH karmaNAM mahAnirjarAkArako'sti / anta- prAnta AhAra kA karanA tathA nAnA prakAra ke abhigrahapUrvaka bAhma - Abhyantara ugra tapakA karanA, duSkara cAritra kA pAlana karanA Adi samasta kArya bhagavAn ke dvArA mahA duSkara kahe gaye haiM / isa prakAra bAra 2 ina kAryoMkI kaThinatA ko vicAratA huA tathA socatA huA zreNika rAjA bhagavAn ko vandana - namaskAra karake isa prakAra bolA- he bhagavan ! gautama Adi ina caudaha hajAra anagAro meM kauna se anagAra saMyama meM mahAduSkara karaNI karanevAle tathA karmoM kI mahA nirjarA karanevAle haiM ? rAjA zraNikake prazna ko sunakara bhagavAn isa prakAra bolehe zreNika ! ina gautama Adi cauda hajAra zramaNoM meM eka dhanyakumAra anagAra hI mahAduSkara tapa-saMyama kA ArAdhana karanevAlA tathA karmoM kI mahAnirjarA karanevAlA hai / cAlIne ugra vihAra karavA, aneka jAtanA ataprAMta AhAranuM sevana karavuM, aneka prakAranA abhigrahapUrvaka khAdya Abhyantara ugra tapazcaryAM karavI, duSkara cAritranuM pAlana karavuM Adi sarve` kA` bhagavAne duSkara kahyAM che. e rIte vAravAra A kAryAMnI kaThinatAne vicAra ane manana karatA zreNikarAjA bhagavAnane vandana namaskAra karI A pramANe melyA he bhagavan ! gautamaAdi A cauda hajAra aNugArAmAM kayA aNugAra sajamamAM mahAduSkara karaNI karavAvALA tathA karmInI mAni rA karavAvALA che ? rAjA zreNikanA praznane sAMbhaLI bhagavAna A pramANe melyA- he zreNika ! A gautama Adi cauda hajAra zramaNeAmAM eka dhanyakumAra aNugAraja mahA duSkara tapasa yamanA ArAdhana karavAvALA tathA karmInI mahAnirjarA karavAvALA che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha bodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatA varNanam kA varNanama 121 zreNikaH punaruvAca-bhadanta ! he bhagavan ! kenArthena kena kAraNena evamucyate-eteSAM caturdazasahasrANAM zramaNAnAM madhye eka eva dhanyo'nagAro mahAduSkarakArako mahAnirjarAkArakazceti ? / zrIbhagavAn mahAvIraH punaH provAca-he zreNika ! evaM vakSyamANapakAreNa tasmina kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI AsIt / tatra dhanyakumAraH prAsAdAvataMsa ke rAjabhavanatulye zreSThaprAsAde uparibhAge viharati sm| tataH tadA'haM kadAcidanyasmin samaye pUrvAnupUrvyA anukrameNa grAmAnugrAmam ekasmAdgrAmAdyAmAntaraM viharan kAkandInAmanagAH sahasrAmravaNanAmakodyAne upaagtH| yathAmatirUpamavagrahamupAdAya tapaHsaMyamAbhyAM svAtmAnaM bhAvayan yAvat tatra viharAmi, tadA pariSad nirgatAdharmakathAzravaNArtha kAkandInagarIto nirgatA satI bhagavAn dvArA prazna ke pratyuttara ko sunakara rAjA zreNikane punaH pUchA:- he bhagavan ! kisa kAraNa se Apa dhanyakumAra anagAra ko gautama Adi samasta caudaha hajAra muniyoM meM mahAduSkara karaNI karanevAle tathA koMkI mahAnirjarA karanevAle kahate haiN| bhagavAnne kahA-he zreNika ! usa kAla usa samaya meM kAkandI nAmaka nagarI thii| vahIM dhanyakumAra, rAjamahala ke samAna - zreSTha bhavana ke UparI bhAga para pAMcoM indriyoM kA viSayasukha bhogatA huA rahatA thA / usa samaya, maiM eka bAra grAmAnugrAma vicaratA huA kAkandI nagarI ke sahasrAmra-vana nAmaka udyAna meM aayaa| vahA~ bidhi anusAra avagraha grahaNa kara tapa-saMyama-pUrvaka Atmacintana karatA huA rahane lgaa| usa samaya dharmakathA sunane ke lie kAkandInagarI-nivAsI pariSad sahasrAmravana meM upasthita huI / usI prakAra bhagavAna dvArA praznanano pratyuttara sAMbhaLI rAjA zreNike pharIthI pUchayuM - he bhagavana ! zA kAraNe Apa dhanyakumAra aNagArane gautama Adi samasta cauda hajAra munimAM mahAduSkara-karaNI-karavAvALA tathA kamenI mahAnijA karavAvALA kahe che ? bhagavAne kahyuM ke zreNika ! te kALa te samayamAM kAkandI nAmanI nagarI hatI. tyAM dhanyakumAra rAjamahela samAna zreSTha prAsAdanA uparanA bhAga para pAMca IndriyanA viSayasukha bhogavatA thakA rahetA hatA. te samayamAM ekavAra grAmAnugrAma vicarate thake huM kAkandI nagarInA sahasAmravana nAmanA udyAnamAM AvyuM. tyAM vidhi-anumAre avagraha grahaNa karI tapa-saMyama-pUrvaka Atmacitvana karate thake rahevA lAgyuM. te samaye dharmakathA sAMbhaLavA kAkadI nagarI nI pariSada sahassAmra vanamAM AvI. teja rIte dhanya zrI anuttaropapAtika sUtra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre sahasrAmravaNanAmakodyAne samAgatA / tathaiva dhanyakumAro'pi pAdacAreNa tatra smaagtH| mayA dharmakathA kathitA / dharmakathAzravaNena dhanyakumArastIvavairAgyamupagataH sapadyeva kAmabhogAn parityajya pravrajyAM grahItavAn / ___ tadArabhya kaThoratapazcaryAvrataM dadhAra / kevalamAcAmAmlenaiva pAraNaM SaSTaSaSThatapasaH kurvan viharati / ghorataratapazcaraNena dhanyanAmno'nagArasya caraNAbhyAM ziraHparyantaM samagrameva zarIraM zuSkaM rUkSaM nirmAsaM bhUva / bhasmacchannavaniriva bahiH zuSko rUkSaH kAntirahito'pi dhanyanAmAnagArastapastejaHzriyA'ntardedIpyamAno virAjate / he zreNika ! anenaiva kAraNena mayA kathitaM-caturdazasahasrazramaNeSu dhanyanAmAnagAra eva mahAtapasvI mahAduSkarakArakaH karmaNAM mahAnirjarAkArakazca vidyate iti / dhanyakumAra bhI pedala cala kara vahA AyA / maine dharmakathA kahI / dharma kathA sunane se dhanyakumAra ko saMsAra se tIvra bairAgya utpanna huA / tadanantara usane zaghrahI samasta kAma - bhogoM kA parityAga kara dIkSA aGgIkAra kI, dIkSA lene ke pazcAt usI dina se usane kaThina tapazcaryA - vrata dhAraNa kiyA / bele 2 ke pAraNe meM kevala AyaMbila karatA hai| ghora tapazcaryA ke kAraNa zira se lekara pAva taka unakA sArA zarIra zuSka, rUkSa evaM nimAsa ho gayA, phira bhI rAkha se DhakI huI agni ke samAna vaha tapa-teja dvArA antarAtmAse atyanta dedIpyamAna hai / he zreNika ! isI kAraNa se maiMne kahA ki ina gautama Adi caudaha hajAra zramaNoM meM eka dhanyakumAra anagAra hI mahA- tapasvI mahAduSkara karaNI karanevAlA tathA karmoM kI mahAnirjarA karane vAlA hai| kumAra paNa page cAlI tyAM AvyA. meM dharmakathA kahI. dharmakathA sAMbhaLavAthI dhanyakumAra ne saMsArathI tIvra vairAgya utpanna thaye. te pachI teNe tarata ja sarve kAmagane choDI dIkSA grahaNa karI. dIkSA lIdhI te divasathI ja teNe kaThina tapazcaryA dhAraNa karI, chaTha chaThanA pAraNAmAM phakata Ayambila kare che. ugra tapazcaryAne kAraNe mAthAthI laI paga sudhI temanuM AkhuM zarIra zuSka, rUkSa temaja nirmANa thaI gayuM. chatAM paNa te tapa teja dvArA attarAtmAthI atyanta dedIpyamAna che. zreNika ! e kAraNe meM kahyuM ke A gItamAdi cauda hajAra zramaNomAM eka dhanyakumAra aNagAraja mahAtapasvI mahAduSkara karaNa karavAvALe tathA karmonI mahAnirjarA karavAvALe che. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagArazarIravarNanam 123 itthaM zrImahAvIrasya bhagavato vacanaM nizamya punaH punaH smRtvA zreNiko rAjA haSTatuSTaH san zrIbhagavantaM mahAvIrasvAminaM trivAramAdakSiNapradakSiNAM kRtvA vanditvA namaskRtya ca munivRndamadhye virAjamAnasya dhanyanAmno'nagArasya samIpa - mAjagAma / yatra munivRnde dhanyanAmAnagAra AsIttatra bhagavato bahavo'nagArA evamAsan eke AcAradharA yAvad vipAkazrutadharAH sthale sthale samUharUpeNa tattvacintanaparAH samupaviSTAH / eke pratipRcchakAH = praznottarakArakAH / eke parivartakA:= sUtrapAThasya muhurmuhuH pariguNanakAriNaH / eke anuprekSakAH = sUtrArthAnucintakAH / eke dharmakathakAH / eke UrdhvajAnvadhaH zirasA dhyAnakoSThopagatAH = ekAgrIkRtendri isa prakAra bhagavAn ke vacanoM ko sunakara tathA una ko bAra-bAra smaraNakara rAjA zreNika kA hRdaya prasannatA se hRSTa tuSTa ho gayA / bhagavAna ko tInavAra pradakSiNA - pUrvaka vandana namaskAra kara vaha dhanyakumAra anagAra ke pAsa gayA, jahA~ ve aneka muniyo ke madhya meM birAjamAna the / jahA~ dhanyakumAra anagAra birAjamAna the vahA~ bhagavAna ke anya aneka muni bhI isa prakAra virAje hue the kahIM AcArAGga se lekara vipAkasUtra - paryanta gyAraha aGgoM ke jJAtA munirAja samUha rUpa meM baiThe hue tatva cintvana kara rahe the, to kitaneka zAstra - sambandhI praznottara karanevAle, kitaneka sUtra-pATha kI bAra 2 AvRtti ( svAdhyAya) karanevAle, kitaneka sUtra ke artha kA cintvana karanevAle, kitaneka dharma-kathA kahane vAle, kitaneka apane A prakAre bhagavAnanA vacane sAMbhaLI tathA tene vAre vAre smaraNa karI rAjA zreNikanuM hRdaya prasannatAthI hRSTa tuSTa thai gayuM, ane bhagavAnane traNavAra pradikSaNA-pUrNAMka vandana namaskAra karIne dhanyakumAra aNagAranI pAse gayA, jyAM te aneka muniyAnI vacce virAjamAna hatA jayAM dhanyakumAra agAra virAjatA hatA tyAM bhagavAnanA bIjA paNa aneka munie A pramANe virAjatA hatA-- kayAMka AcArAMgathI laI vipAkasUtra paryanta agyAra aMganA jANanAra munirAja samUharUpamAM besI tatva-cittvana karI rahyA hatA, teA keTalAka zAstra-sambandhI praznaneAttara karavAvALA, keTalAka sUtra-pAThanA vAra vAra svAdhyAya karavAvALA, keTalAka sUtranA anu cittvana karavAvALA, keTalAka dharmakathA kahevAvALA, keTalAka potAnA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 _zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre yaantHkrnnvRttyH| eke saMsArabhayodvigrA:janmamaraNabhItAH / kecidgambhIrAH / kecinmAsArddhamAsaparyAyakAH / eke dvimaaspryaaykaaH| eke triSaDaSTAdimAsa pryaaykaaH| evameka-dvi-trivarSaparyAyakA yAvadvizatyAdibahuvarSaparyAyakAH sthviraaH| kecidaabhinibodhikdhraaH| eke shrutdhraaH| kecidvdhimnHpryydhraaH| eke kevljnyaankevldrshndhraaH| eke mnoblinH| eke bcoblinH| eke kAyabalinaH / kecidaamssidhi-vimuddossdhi-khelaussdhiprbhRtilbdhidhraaH| eke saMbhinna zrotA kSIrAso'kSINamahAnasAdinAnAvidhalabdhidhAriNaH / kecidekamAsikatapoghuTanoM ko khaDe rakhakara tathA mastaka ko nIce jhukAkara indriyoM kI va mana kI vRtti ko rokakara dhyAnastha the, kitaneka saMsAra ke bhayase atyanta vyAkula arthAt janma-maraNa se Dare hue, kitaneka atyanta gambhIra prakRtivAle, kitaneka pandraha dinakI dIkSAparyAya vAle, kitaneka eka mAsakI dIkSAparyAya vAle, kitaneka do mAsakI dIkSAparyAya vAle, kitaneka tIna, chaha, ATha mAsa kI dIkSAparyAya vAle, evaM eka, do, pAMca, sAta, gyAraha, pandraha, vIsa varSa kI va isase bhI adhika dIkSAparyAya vAle sthavira the, kitaneka matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryayajJAna, kevalajJAna tathA kevaladarzana dhAraka the, kitaneka manobalI, kitaneka vacanabalI, kitaneka kAyabalI, aura kitaneka Amosahi, vipposahi, khelosahi, Adi labdhiyoM ke dhAraka the, tathA kitaneka saMbhinnazrotA, kSIrAsrava, akSINamahAnasa AdinAnAvidha labdhiyoM ke dhAraka the, kitaneka eka mAsakI tapasyA DhIMcaNa uMcA rAkhI mastaka nIcuM namAvI Idra ane mananI vRttine dabAvI dhyAnastha hatA, keTalAka saMsAranA bhayathI atyanta vyAkula arthAta janma-maraNathI bhaya pAmela, keTalAka atyanta gaMbhIra-prakRti-vALA, keTalAka paMdara divasanI dIkSAparyAyavALA, keTalAka eka mAsanI dIkSA paryAyavALA, keTalAka be mAsanI dIkSA paryAyavALA, 4aa , cha, mATha, bhAsanI dIkSAparyAyavANA, mema se, me, pAya, sAta, agyAra, pandara, vIsa varSanI tathA ethI paNa adhika dIkSA paryAyavALA sthavire hatA, keTalAka matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna, kevaLajJAna tathA kevaLadarzananA dhAraka hatA. keTalAka manobaLI, keTalAka vacanabaLI, keTalAka kAyadaLI ane keTalAka Amasahi, vipesahi, khelesahi, Adi labdhiyenA dhAraka hatA. keTalAka saMbhita zrotA, kSIrasava, akSINa mahAnasa Adi aneka jAtanI ladhiyAnA dhAraka hatA. keTalAka zrI anuttaropapAtika sUtra Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArazarIravarNanam dharAH / eke dvimAsikatapodharAH / evaM traimaasik-yaavtssaapmaasiktpodhraaH| sarve'nagArAH pramANopetavastrapAtrarajoharaNapramANikAsamanvitAH SaDjIvanikAyarakSiNo mukhendurAjatsadorakASTapuTamukhavastrikAdhAriNastatra guNazilakodyAne rAjahaMsA iva mAnasasarovare virejuH| teSAM madhye dhanyanAmAnagAraH, udAreNa, vipulena, pradattena, pragRhItena, kalyANena, zivena, maGgalena, sazrIkeNa, udagreNa, udAttena, uttamena, mahAnubhAgena tapaH karanevAle, kitaneka do mAsako tapasyA karanevAle, kitaneka tIna mAsa se lekara chaH mAsa takakI tapasyA karanevAle Adi the| SaDjIvanikAya ke rakSaka sabhI anagAra pramANopeta (jitane niyamAnusAra cAhiye utane ) vastra, pAtra, rajoharaNa, pUMjanI (gocchA) Adi saMyama-rakSA ke sAdhanoM se yukta the| candra-samAna mukhapara dore sahita ATha puTavAlI mukhavastrikA dhAraNa karanevAle sabhI anagAra jisa prakAra mAnasarovara para rAjahaMsa zobhate haiM usI prakAra guNazilaka udyAna meM suzobhita the / una muniyoM ke bIca meM rAjA aNikane dhanya nAmA anagAra ko isa prakAra dekhA jo udAra, vizAla, anujJAta, utkRSTa-bhAva se gRhIta, kalyANakArI, karmopadrava ke nAza karanevAle, maGgalamaya, mokSalakSmI ko denevAle, udagra (uttarottara vikAsavAle), udAtta (unnata bhAvavAle ), zreSTha, mahAnubhAga-AtmAkI ucca dazA ko prakaTa karanevAle eka mAsanI tapasyA karavAvALA, keTalAka be mAsanI tapasyA karavAvALA, keTalAka traNa mAsathI laI cha mAsa sudhI tapasyA karavAvALA Adi hatA. cha javanikAyanA rakSaka sarve aNagAra pramANapata (jeTalA niyamAnusAra joIe teTalA) vasa, pAtra, rajoharaNa, gecchA Adi saMyamarakSAnA sAdhanothI yukta hatA. candra samAna mukha upara DerA-sahita ATha puTavAlI mukhavastrikA dhAraNa karavAvALA te sarve aNagAra jevI rIte mAnasarovara upara rAjahaMsa zobhe che tevI rIte guNazilaka udyAnamAM zobhatA hatA. te muniyenI vacce rAjA zreNike dhanyakumAra aNagArane A pramANe dekhyA. je udAra, vizALa, AjJA prApta, utkRSTabhAvathI grahIta, kalyANakArI, karmopadravane nAza karavAvALA, maMgaLamaya, mikSalakSamIne devAvALA, uda-uttarettara vikasavALA, udAttaunnatabhAvavALA, zreSTha, mahAnubhAga- AtmAnI uca dazAne pragaTa karavAvALA, AvA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI anuttaropapAtikadazAgasUtre karmaNA zuSko rUkSo nimAMso'sthicavinaddhaH asthisamAzliSTacarmA, kiTikiTibhUtaH=gamanopavezanAdau zabdAyamAnAsthipaJjaraH kRzo dhamanIsantataH= zirAjAlavyApto'ntastapastejaHzriyA dedIpyamAnaH zreNikena rAjJA dadRze / upAgatya samIpamAgatya dhanyanAmno'nagArasya trikRtvA trivAram AdakSiNapradakSiNAM kRtvA zreNiko rAjA taM vandate vavande namasyati namazcakAra / vanditvA natvA ca zreNiko rAjA evamavAdIt he devAnupriya ! tvaM dhanyo'si, devairapi prazaMsanIyo'si, supuNyo'si= samyaka puNyaM karma kRtavAnasi, yenogrataratapaHsaMyamAvacireNaiva samArAdhitau / sukRtArtho'si-samyaksaMpAditasvAtmakalyANo'si, sukRtalakSaNo'si-samyagArAisa prakArake tapase sUkhe rUkhe ho gaye the| unakA zarIra kevala asthi-carma-mAtra raha gayA thA, / tathA jina ke uThane-baiThane se asthiyoM kA kiTa-kiTa AvAja hotA thA / ve itane kraza-patale-ho gaye the ki unakA zarIra zirAjAla-mAtra hI dikhAI detA thA / itanA saba honepara bhI ve tapa se prAdurbhUta Atmika-kAnti se dedIpyamAna tathA tejapuJja jaise dikhAI dete the, / ___ una ke samIpa Akara rAjA zreNika tInavAra pradakSiNApUrvaka una ko vandana tathA namaskAra kara isa prakAra bolA he devAnupriya ! Apa dhanya haiN| devatAoM ke dvArA bhI prazaMnIya haiN| Apa mahApuNyazAlI haiM, kyoMki Apane zIghra hI saMyama tathA tapa kI ArAdhanA karalI hai / Apa kRtArtha haiM, kyoM ki Apane apanI AtmA kA kalyANa kara liyA hai| Apa sukRtalakSaNa haiM, tapathI zuSka rUkSa thaI gayA hatA. temanuM zarIra kevaLa hADacAma-mAtra rahI gayuM hatuM. tathA jenA besavA-uThavAthI hADakAone kaDakaDa avAja thatuM hatuM. te eTalA kRza pAtaLA thaI gayA hatA ke temanuM zarIra sAjAla mAtra dekhAtuM hatuM. e badhuM hovA chatAM paNa te tapathI pragaTela addabhuta Atma-kAntithI dedIpyamAna tathA tejapuMja jevA dekhAtA hatA. temanI samIpe AvIne rAjA zreNika traNavAra pradakSiNApUrvaka teone vandana tathA namaskAra karI A pramANe bAlyA he devAnupriya ! Apa dhanya che. devatAo dvArA paNa prazaMsanIya che. Apa mahApuNyazALI che; kemake Ape tarataja saMyama tathA tapanI ArAdhanA karI lIdhI che. Apa kRtArtha che, kemake Ape ApanI AtmAnuM kalyANa karI lIdhu che Apa zrI anuttaropapAtika sUtra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 2 // arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagArazarIravarNanam 127 dhitacaritro'si, he devAnupiya ! mAnuSyakaM janmajIvitaphalaM tvayA mulabdham , iti kRtvA ityuktvA vandate stuti karoti, namasyati namaskaroti yathA |praakRte dhanyanAmAnagArASTakam / ( mAlinIrattam ) tavasi kayaraI jo chaTThage savvakAlaM, paDiNiyayatayA jaM, pAraNA''yaMvilAo / iya daDhayaramAvA, bhAviyappA pasaMto, jayai muNivaro so, dhananAmANagAro // 1 // ajaNi viulasI, mukatuMvIsamANa, miularuirabAhU, mukkasappovamANA / jauyaramainiNNaM, mukkacammovameyaM, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro rasaNamavi ya lukkhaM, sotameyassa sukkaM, vaDadalamiva jAyaM, maMsarattehi hINaM / nayaNamavi ya vINA,-chiddavaM tAragAvaM, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro tavasi Nihiyacitto, sukkalukkhovi jAo, siDhiliyasayalaMgo, kaMpamANuttamaMgo / tayavi varatavassA,-teyasA dippamANo, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro cirayaratimiraM jaM, kaMdaraMtovagADhaM, savai layamuvejjA, joiNovAgaeNaM / bhavabhavaduriyaM jaM daMsaNeNeva taM vA, jayai muNivaro so dhannanAmANagAro // 5 // kyoMki Apane samyak rUpase cAritra kI ArAdhanA karalI hai / he devAnupriya ! Apane janma aura jIvita kA phala prApta kara liyA hai| itanA kaha kara rAjA zreNika stuti karatA hai :sukRtalakSaNa che, kemake Ape samyaka-rUpathI cAritranI ArAdhanA karI lIdhI che. he devAnupriya! kharekhara Ape janma ane jIvataranuM phaLa prApta karI lIdhuM che. eTaluM kahIne rAjA zreNika stuti kare che // 4 // zrI anuttaropapAtika sUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre nahi bhavai suhaM jaM, kappavacchassa mUle, na khalu suragavIe, NAvi ciMtAmaNINaM / tadaNUvamasuhaM jaM,-dasaNA eva labbha, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro // 6 // uju-miu-hiyao jo, kammuNo Nijjaro jo, caraNakaraNasatto, guttigutto'pamatto / samiisamia ujjaM,-sattasattippahAvo, jayai muNivaro so, dhananAmANagAro // 7 // pavidaliyakuboho, pattasammaMsuboho, samaguNavimalAso, siddhimaggegalAso / aNuvahayavihAro, sattasattegasAro, jayai muNivaro so, dhananAmANagAro // 8 // ( anuSTubavRttam ) sadoramuhapoyassa, sabajIvahiesiNo / Namo dhannANagArassa, tavasajamadhAriNo // 9 // / saskRtacchAyAyAM dhanyanAmAnagArASTakam / ( mAlinIvRttam ) tapasi kRtaratiyaH, SaSThake sarvakAlaM, pratiniyatatayA yat , pAraNA''cAmlato'pi / iti dRDhatarabhAvAda, bhAvitAtmA prazAnto, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 1 // :: dhanya aNagArakA aSTaka :: SaSThaka tapasyA meM parAyaNa zAnta-mAnasa sarvadA vrata ke anantara amila se pAraNa-vidhAyaka jo mudA // dRDha bhAva se haiM udyamI zubha bhAvanA meM aTala ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 1 // atha dhanyanAmA aNugaranuM aSTaka AdarI chaTha chaTha tapasyA, sarva kAle viharatA, karI pAraNe AMbela rasahIna, zAMta mUrti vicaratA, daDha bhAvathI tapa udyamI, zubha bhAvanAmAM magna he, jaya ho aNagAra evA, dhanya munivara taNe. 5 1 | zrI anuttaropapAtika sUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagArazarIravarNanam ajani vipulazIrSa, zuSkatumbIsamAnaM, mRdularuciravAhU, zuSkasarpopamAnau / yadudaramatinimnaM, zuSkatyopameyaM, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 2 // rasanamapi ca vakSa, zrotrametasya zuSkaM, vaTadalamiva jAtaM, mAMsaraktairvihInam / nayanamapi ca vINA, randhravattArakAvata , jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 3 // tapasi nihitacittaH, zuSkarUkSo'pi jAtaH, zithilitasakalAgaH, kampamAnottamAGgaH / tadapi varatapasyA,-tejasA dIpyamAnA, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmAnagAraH // 4 // kapAla jina kA zuSka tumbI ke sarIkhA ho gayA komala rucira bhuja zuSka sarpa samAna hai tapase nayA // jina kA udara ati nimna sUkhA carma sA, ati zithila ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 2 // sUkhI huI rasanA tathA sUkhA zravaNa ati chIna hai| vaTa-vRkSa ke patte sarIkhA mAMsa - zoNita hIna hai // AMkha vINA cheda-tArA tulya bhAsita vimala ho anagAra munivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 3 // tapa meM rakhe haiM citta sUkhA rUkSa vigraha bhAsatA saba aGga DhIle ho gaye zirabhI tathA hai kApatA // to bhI kaThina tapa-teja se haiM zobhate ati vimala ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 4 // zIrSa jenuM zuSka tuMbI-sama thayuM tapane lIdhe, kamaLa suzobhita bAhuM sUkA, sarpa jevAM che dIse, khADA paDyA che udara mAMhe yama bhIstI kerI mazaka he, jaya haje aNagAra evA dhanya munivara taNe. 2 rasanA thaI sUkI amIhIna, kAna paNa baherA thayA, zuSka vaDanA pAna jevAM mAMsa zeNita hIna thayA, UMDAM gayAM che nayana jenAM tAraka vINAnA raMdha che, jaya je aNugAra evA dhanya munivara taNe. 3 che zrI anuttaropapAtika sUtra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre cirataratimiraM yad, gaharAntaH pragADhaM, sapadi layamupaiti, jyotiSopAgatena / bhavabhavaduritaM ya,-darzanenaiva tadvad, jayati munivaro'yaM dhanyanAmA'nagAraH // 5 // nahi bhavati sukhaM yat, kalpavRkSasya mUle, na ca khalu suradhenA,- pi cintAmaNInAm / tadanupamasukhaM ya,-darzanAdeva labhyaM, jayati munivaro'yaM, dhanyanApAnagAraH // 6 // tapa se samAgata teja se jinakA prakAzana jAgatA __kandarA meM cira-nivAsI gADha tama hai bhAgatA // jina ke sudarzana se bhavobhava pApa nazatA abala ho anagAra munivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 5 // kalpataru ke mUla meM jo saukhya ati durlabha kahA suraghenu-cintAmaNina te milanA kaThina sukha jo mahA / dekhate hI hai jinheM sukha asama milatA aTala ho anagAra munivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 6 // tapamagna jevuM citta che vadhu zuSka ne ati rUkSa che, sau aMge nirbaLa thaI jatAM kaMpI raheluM zIrSa che, kaThina tapa ne tejathI che bhatA nigraMtha hiM, jaya hajo aNagAra evA dhanya munivara taNa. che 4 che cira kALathI vyApI raheluM timira gADha guphA taNuM, prakAzanA AgamanathI jIva laIne bhAgatuM, dazana jenA mAtrathI bhavabhava pApa kere nAza che, jaya haje aNagAra evA dhanya munivara taNe. che 5 che kalpatarUnA mULamAM je saukhya ati durlabha kahyA, suradhenu ciMtA maNi thakI maLavAM kaThIna sukha ati rahyAM, jene nIrakhatAM mAtramAM maLe asima sukhane puMja he, jaya ho aNagAra evA dhanya munivara taNe. 6 zrI anuttaropapAtika sUtra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra stuti RjumRduhRdayo yaH karmaNAM nirjarAkRta, caraNakaraNasakto guptigupto'pramattaH / samitisamita udya, tsvAtmazaktiprabhAvo, - jayati munivaro'yaM, dhanyanAmAnagAraH pravidalitakubodhaH, prAptasamyaka subodhaH, zamaguNavimalAsyaH siddhimAgaikalAsyaH / anupahatavihAraH, svAtmavIrye kasAro, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH niSkapaTa komaLa hRdaya thakI, sakaLa karma vidAratA, je caraNu karaNa sakata ne vaLI suguptine paNa dhAratA, je samiti dhArI che sadA, ujjavaLa pratApI sakhaLa he, jaya ho aNugAra evA dhanya munivara tAzA durgaMdha jeNe naSTakarI sukhadha samyak dhAratA, samabhAvI zAMta prasannamukha, vaLI siddhamA prakAzatA, vihAra karatA ugra jee svAtma viya eka sArA, jaya hajo aNagAra evA dhanya munivara to 11911 zrI anuttaropapAtika sUtra bariza ( anuSTuvavRttam ) sadoramukha potAya, sarvajIva hitaiSiNe / namo dhanyAnagArAya, tapaHsaMyamadhAriNe / iti dhanyanAmAnagArASTakaM sampUrNam // nizchala mRdula hiya jo azeSana karma ko haiM jArate, jo caraNa - karaNA-sakta aura sugupti ko haiM dhArate // samitidhArI haiM tathA udyatpratApI sabala ho, anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 7 // pravinaSTa hai jina kA kubodha subodha dinamaNi bhAsatA zama se prasanna mukhAravinda vimukti mArga prakAzatA // aru ugra viharaNa rAjate jina dharmasara ke kamala ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 8 // // 9 // // 7 // 131 // 8 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - zrI anuttaropapAtikasUtre evaM stutvA namaskRtya zreNiko rAjA bhgvtsmiipmupaagtH| prasannacetasA bhagavantaM praNamya nijagAda-devAnupiyeNa bhavatA yathA kathitaM tathaiva dhanyanAmAnagAro mayA dRSTaH / ityevaM dhanyanAmAnagAraM stuvan bhagavantaM zrImahAvIraM trikRtvo'bhivandha natvA ca tAmeva dizaM pratigato yasyA dizaH samAgataH ||suu039|| tapAsamArAdhanAnanta dhanyanAmAnagAreNa kiM kRtam ? ityAha-'tae NaM tassa' ityAdi / mUlam-tae NaM tassa dhaNNassa aNagArassa aNNayA kayAI puvvarattAvarattakAle dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve adore-sahita mukhavarikhakA jo jIva rakSA ke lie dharate tathA saMyama-tapasyA-dhIratA dhAraNa kiye // anagAra-dhanya-padAmbujoM meM vandanA santata lase unakI lalAma-pavitra lIlA hRdaya meM mere base // 9 // // iti dhanya-nAmA anagAra kA aSTaka sampUrNa // isa prakAra stuti tathA vandana-namaskAra kara rAjA zreNika bhagavAn ke samIpa aayaa| prasanna mana ho vaha bhagavan ko namaskAra kara bolA, he bhagavan ! jaisA Apane kahA thA usI rUpameM maiMne dhanyanAmaka anagAra ko dekhA hai| isa prakAra dhanyakumAra anagAra kI bhUri bhUri prazaMsA karatA huA bhagavan ko tInavAra pradakSiNA pUrvaka vandana-namaskAra kara jahA~ se AyA vahA~ gayA // sU0 39 // dharI jIva rakSA kAraNe mukhavastikA derA chatI, saMyama tapasyA sAthe jeNe dhIratA dhArI hatI, e dhanya muninA padakamaLamAM zIrSa mArUM nata karI, mArga yAcuM prakAzana, jina bhASita haiye dharI. che. . che Iti dhanyanAmA aNagArane aSTaka sapUrNa che e pramANe stuti tathA vandana namaskAra karI rAjA zreNika bhagavAnanI pAse AvyA prasanna-mukha thaI te bhagavAnane namaskAra karI bolyAhe bhagavan! je prakAre Ape kahyuM hatuM, te prakAre ja dhanyanAmanA aNagArane joyA che. e rIte dhanyakumAra aNagAranI ghaNI ghaNuM prazaMsA karatA thakA bhagavAnane traNavAra pradakSiNA pUrvaka vandana namaskAra karI jyAMthI AvyA hatA tyAM pAchA gayA. (sU) 39) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra saMstAraka varNanam 133 jjhathie, ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe samuppa - jethA / evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM jahA khaMdao taheva ciMtA ApucchaNaM therehiM saddhiM viulaM dUruhai, mAsiyA saMlehaNA, navamAsa pariyAo, jAva kAlamAse kAlaM kiccA uDDhaM dUraM vIIvattA savvahasiddhe vimANe devattAe uvavaNNe, therA taheva oyaraMti, jAva ime se AyArabhaMDae // sU0 40 // chAyA - tatastasya dhanyasyAnagArasyAnyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle dharmajAgarikA jAgrataH ayametadvapaka AdhyAtmikaH, cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata - evaM khalu ahaM anena udAreNa yathA skandakastathaiva cintA AmacchanaM, sthaviraiH sArddhaM vipulaM dUrohati / mAsikI saMlekhanA navamAsa - paryAyaH yAvatkAlamA se kAlaM kRtvA UrdhvacandramaH - yAvat - navagraiveyakavimAnaprastaTe UrdhvaM dUraM vyativrajya sarvArthasiddhe vimAne devatvena upapannaH / sthavirAstathaivAvataranti yAvat - imAni tasyAcArabhANDakAni // 0 40 // TIkA- 'tae NaM tassa' ityAdi / tadanantaraM tasya dhanyanAmno'nagArasya anyadA = anyasmin samaye kadAcita pUrvarAtrApararAtrakAle = rAtreraparabhAge dharmajAgarikAM jAgrataH=dharmajAgaraNaM kurvataH ayametadrapaH vakSyamANaprakAra AdhyAtmikaH= AtmaviSayo vicAro vRkSasyAGakura iva saMjAtaH 1 tadanu cintitaH = punaHpunaH , tapa kI ArAdhanA karaneke bAda dhanya anagArane kyA kiyA vaha batalAte haiM - ' tae NaM tassa ' ityAdi usake bAda eka samaya rAtri ke apara bhAga (cauthe prahara) meM dharma jAgaraNA karate hue una dhanyakumAra anagAra ke hRdaya meM isa prakAra vRkSAGkura ke samAna 'adhyAtmika' arthAt AtmaviSayaka vicAra aGkurita huA / phira ' cintita ' arthAt vAramvAra smaraNarUpa vaha tapanI ArAdhanA karyA pachI aNagAre zuM karyu ?, te batAve che-- 'tae NaM tassa' ityAhi. te pachI eka samaye rAtrinA apara-bhAga ( ceAthA paheAra ) mAM dharma jAgaraNa karatA thakA te dhanyakumAra aNugAranA hRdayamAM A prakAre vRkSAMkura samAna 'AdhyAtmika' arthAt AtmaviSayaka vicAra aMkurita thayA. krUrI ' cintita ' arthAt vAravAra smarNA zrI anuttaropapAtika sUtra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anutnaropapAtikadazAGgasUtre smaraNarUpo vicAraH, dvipatrita iva 2, tataH kalpitaH sa eva vyavasthAyuktaH, 'idamevaM kariSyAmI'-ti kAryAkAreNa pariNato vicAraH pallavita iva 3, prArthitaH sa eva iSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva 4, manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA kartavyam' iti vicAraH phalita iva 5, yathA-skandakaH skandakavat samudapadyata / 'yathAskandakaH' ityanenedamavagamyate-ahaM anena udAreNa ugreNa, vipulena mahatA tapaHkarmaNA zuSko rUkSo nirmAsaH asthicarmAvanaddhaH kiTikiTibhUtaH kRzo dhamanIsantataH saMjAtaH, Atmazaktyaiva gacchAmi, tiSThAmi, na tu zarIravalena, vicAra dvipatrita ke samAna ho gayA, / usake bAda 'kanipata' arthAt 'ise isa prakAra karUMgA' aisA vyavasthA-yukta kArya ke AkArase pariNata vahI vicAra pallavita ke samAna ho gayA / anantara 'prArthita' arthAt iSTa rUpase svIkAra kiyA huA vaha vicAra 'puSpita' ke samAna ho gyaa| phira 'manogata saMkalpa' arthAt 'mujhe aisA hI karanA cAhiye yaha dRDha nizcaya rUpa bicAra 'phalita vRkSa' ke samAna ho gyaa| dhanyanAmA anagArane usa samutpanna vicAra kA cintana kiyA, nizcaya kiyA aura use svIkRta kiyA tathA usako nizcaya pUrvaka karane kA saMkalpa kiyA / skandaka RSi ke tulya dhanyakumAra anagAra vicAra karate hai :-maiM isa ugra tapase zuSka rUkSa evaM rakta mAMsa rahita ho gayA hU~, kevala haDDiyoM nasoM se tathA carmase baMdhA huA zarIra raha gayA hai| calane para kiTa-kiTa zabda hotA hai / mai sarvathA nirbala evaM kRza ho gayA hU~, Atmazakti se hI gamanAgamana karatA rUpa te vicAra dvipatrita samAna thaI gayA. te pachI "kalpita" arthAt "ene eja prakAre karIza" AvA vyavasthA-yukta kAryanA AkAra thI pariNata teja vicAra palavita samAna thaI gayA. te pachI "prArthita" arthAt ISTa rUpathI svIkAra karela te vicAra puSpita samAna thaI gayA, pachI "mane gata saMka95" arthAt "mahane emaja karavuM joIye" A dRDhanizcaya-rUpa vicAra phalita vRkSa samAna thaI gayA. dhannAaNagAre te upajela vicAranuM cintana karyuM, nizcaya karyo, svIkAra karyo, tathA tene nizcaya-pUrvaka karavAno saMkalpa karyo, skandaka-zrASinI mAphaka dhanyakumAra aNagAra vicAra kare che - huM A ugratapathI zuSkarUkSa temaja rakatamAMsa-rahita thaI gaye chuM, kevaLa hADakAM, nathI tathA camathI bAMdhela zarIra rahI gayuM che, cAlatAM kaDakaDa avAja thAya che. huM sarvathA nirbala temaja kRza thaI gayo chuM, Atmazakita zrI anuttaropapAtika sUtra Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra saMstAraka varNanam 135 bhASaNAvasare glAno bhavAmi, kASThazakaTikeva, patrazakaTikeva, eraNDakASThazakaTikeva sazabdaM gacchAmi, tiSThAmi, tasmAd yAvad utthAnAdipuruSAkAraparAkramA mama vidyate, yAvacca mama dharmAcAryoM bhagavAn mahAvIro viharati tAvat mamedameva zreyaH syAt-yat prabhAte sUryodaye sati bhagavantaM praNamya tadanujJayA''tmakalyANArtha navInamahAvratAropaNaM kRtvA, AlocanAnindanApUrvakaM sarvajIvebhyaH kSamApaNAM vidhAya tathArUpaiH sthaviraiH saha vipulagiri samAruhya tatra pRthivIzilApaTTakaM pratilekhya tasmim darbhasaMstArakaM saMstIrya tatropagatasya mama saMlekhanAjoSaNAjuSitasya bhaktapAnapatyAkhyAtasya pAdapopagatasya kAlamanavakAGkSato vihattuM kalpate / vyAkhyA sugamA / hU~, kintu zarIra bala se nahIM, bolane ke samaya atyanta kaSTa pAtA huuN| kASTha se bharI huI gADI ke samAna, sUkhe hue patto se bharI huI gADI ke samAna, eraNDa ke sUkhe kASTha se bharI huI gADI ke samAna calane-phirane para sArA zarIra kiTa-kiTa AvAja karatA hai, ataH jaba taka mere meM svataH uThanA baiThanA Adi puruSAkAra parakrama hai tathA jaba taka mere dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra vicara raheM hai taba taka mere lie yahI zreya hai ki maiM prAtaHkAla sUryodaya honepara bhagavAn ko vandana namaskAra kara unakI AjJA se Atma-kalyANa ke liye punaH mahAvrato ko dhAraNakara, AlocanA nindanA-pUrvaka samasta jIvarAzi se kSamA yAcanA karake tathArUpa-bahuzruta-sthaviro ke sAtha vipulAcala parvata para jaauuN| vaha pRthvIzilApaTTa kI pratilekhanA kara ke tathA darbhasaMstAraka para baiThakara saMlekhanA dvArA samasta prkaathIja gamanAgamana karUM chuM, paNa zarIrabaLathI nahIM, bolatI vakhate atyanta bedita thAuM chuM, lAkaDAthI bharelI gADI samAna, sukela pAMdaDAnI bharelI gADI samAna, eraDAnA sukA lAkaDAthI bharela gADI samAna cAlatAM-pharatAM AkhuM zarIra kaDakaDa avAja kare che, eTale jyAMsudhI hArAmAM svayaM uThavuM-besavuM Adi purUSAkAra-parAkrama che tathA jyAMsudhI mArA dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra vicarI rahyA che. tyAM sudhI mArA mATe eja zreya che ke huM prAta:kALe sUryodaya thatAM bhagavAnane vandana namaskAra karI temanI AjJAthI Atma-kalyANa mATe pharIthI mahAvratane dhAraNa karI AlecanAnindanA-pUrvaka samasta jIvarAzithI kSamA yAcanA karI tathArUpa bahuzruta-sthavirenI sAthe vipulAcala parvata upara jAuM tyAM pRthvIzilApaTTanuM pratilekhana karI tathA darbha zrI anuttaropapAtika sUtra Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre evaM cintayitvA prabhAtasamaye zrIbhagavataH samIpamAgatya taM vanditvA namaskRtya pRSTavAn / zrIbhagavadAjJayA dhanyanAmAnagAraH sthaviraiH sArdai vipulagiri samAruhya yathA cintitaM tathaiva pAdapopagamasaMstArakaM ddhaar| evamekamAsikI sNlekhnaa| navamAsAn saMyamaparyAyaM pAlayAmAsa / kAlamAse mRtyusamaye kAlaM kRtvA candralokAvaM yAvad navagraiveyakavimAnaprastaTAdupari dUraM vyativrajya samullaGghaya sarvArthasiddhe vimAne devatvena-devarUpeNa upapannaH upapAtAkhyaM janma labdhavAn / tataH sthavirAH parinirvANapratyayika-paralokagamanasambandhinaM kAyotsarga kRtvA dhanyanAmno'nagArasya vastrapAtrAdInyupakaraNAni,samAdAya vipulagirito'dho'rake AhAroM kA tyAgakara jIvana-maraNa kI abhilASA nahIM karatA huA pAdapopagamana saMthArA karake rahUM / isa prakAra vicAra kara prAtaHkAla ve zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita hue| una ko vandana-namaskAra kara una ke samakSa apanI hArdika abhilASA vyakta kii| bhagavAna kI AjJA prAsakara ve dhannA anagAra viroM ke sAtha vipulAcala parvata para gaye tathA pUrva kiye hue vicAra ke anusAra unhone pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kiyA, vaha saMthArA eka mAsa kA huA / isa prakAra nava mAsa paryanta saMyama pAlana kara samAdhi-maraNa se marakara candraloka ke Upara bAraha devaloka tathA nava graiveyaka vimAno ko ullaMghana kara sarvArthasiddha vimAna meM devatA rUpa se utpanna hue| saMthAraka upara besI saMkhanA vaDe sarve AhArene tyAga karI jIvanamaraNanI abhilASA. na karatAM pAdapapagamana saMthAre karIne rahu. e rIte vicArI savAre zramaNa bhagavAna mahAvIranI sevAmAM upasthita thayA, teone vandana-namaskAra karI temanI sAme pitAnI hArdika-abhilASA pragaTa karI, bhagavAnanI AjJA prApta karI te sthavirenI sAthe vipulAcala parvata upara gayA, tathA pahelAM cintavela vicAra anusAre temaNe pAdapepagamana saMthAre dhAraNa karyo, te saMthAre eka mAsane thaye. e rIte navamAsaparyanta saMyama pAlana karI samAdhi-maraNe marI caMdraka upara bAra devaloka tathA navageyaka vimAnane oLaMgI sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM devatArUpe utpanna thayA. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya devaloka gamana varNanam 137 vatIya bhagavatsamIpamAgapya bhagavantaM procuH-he bhagavan ! tasya dhanyanAmno'nagAsya imAni AcAramANDakAni-vastrapAtrAdInyupakaraNAni santIti // sU0 40 // atha gautamasvAmI pRcchati-bhaMtetti' ityAdi / mUlam-bhaMtetti bhagavaM goyame taheva pucchati jahA khNdyss| bhagavaM vAgarei jAva savvaTasiddhavimANe uvvnnnne| dhaNNassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! tettIsaM sAgarovamAiM ThiI pannattA / seNaM bhaMte ! tAo devalogAo kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti ? goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihiti 1, vujjhihiti 2, mucihiti 3, pariNivvAhiti 4, savvadukkhANamaMtaM karehiti 5 / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTe paNNatte // sU0 41 // // taiyavaggassa paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // 3 // 1 // chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamastathaiva pRcchati thayA skandakasya bhagavAn vyAkaroti-yAvat sarvArthasiddhavimAne upapannaH dhanyasya khalu bhadanta ! devasya kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! trayasiMzatsAgaropamANi sthitiH prajJaptA / sa bhadanta ! tammAddevalokAt kutra gamiSyati ? kutrotpatsyate ? / he gautama ! mahAvidehe varSe setsyati 2, mokSyati 3, parinirvAsyati 4, sarva dhanyakumAra anagAra ko divaMgata huA jAnakara sahavartI sthaviro ne paralokagamana hetuka kAyotsarga kiyA / pazcAt unake vastra-pAtra Adi upakaraNa lekara vipulAcala parvata se nIce utare aura bhagavAn ke nikaTa Akara isa prakAra bole-he bhagavan ! dhanyanAmA anagAra ke ye vastra-pAtra-Adi upakaraNa haiM // sU0 40 // dhanyakumAra aNagArane divaMgata thayA jANI sAthe rahenAra sthaviree paralokagamana-hetuka kAyotsarga karyo. pachI temanAM vastra-pAtra Adi upakaraNa laI vipulAcala parvata parathI nIce utaryA, ane bhagavAna pAse AvI e pramANe bolyA, he bhagavan! dhanyanAmA aNagAranA A vastra pAtra Adi upakaraNa che ( sU0 40 ) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre duHkhAnAmantaM kariSyati 5 / evaM khalu jambU:! zramaNena yAvatsaMprAptena prathamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH // 0 41 // tRtIyavargasya prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // TIkA- bhaMtetti' ityAdi / tadA bhagavAn gautamaH zrImahAvIraM bhagavantaM pRSTavAn-he bhagavan ! prakRtibhadro dhanyanAmAnagAraMH samAdhinA kAlaM kRtvA ka gataH ? / zrI bhagavAn pAha-he gautama ! prakRtibhadro dhanyanAmAnagAraH samAdhiyuktaH san kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe vimAne devatvena saMjAtaH, devo'bhUditya / gautamaH punarapi pRSTavAn-he bhagavan ! dhanyadevasya sthitistatra kiyantaM kAlaM bhaviSyati ? / bhagavAn provAca-trayastriMzatsAgaropamA sthitirasti tasya / gautamaH punarAha-tasmAdavalokAcyuto'sau ka gamiSyati ?, ka cotpatsyate / zrIbhagavAnavAdIta-sa dhanyadevo mahAvidehakSetre janma gRhItvA siddho buddho muktaH san nirvANa padaM prApya sarvaduHkharahito bhaviSyati / he jambUH ! bhagavatA zrImahAvIreNa evam-uktarItyA tRtIyavarge prathamasyAdhyayanasya ayaM-pUrvoktaH arthaH bhAvaH prajJaptaH kathitaH // 41 // iti anuttaropapAtikadazAGge arthabodhinyAM TIkAyAM tRtIyavargasya prathamamadhyayanaM samAptam // 3 // 1 // aba gautama svAmI bhagavAna se pUchate haiM 'bhaMtetti' ityaadi| he bhagavan / bhadraprakRtivAle dhanyanAmA anagAra samAdhi-pUrvaka kAla karake kahA utpanna hue ? bhagavAnne pharamAyA-hegautama! sarala-svabhAvI tathA sarala hRdaya dhanyanAmA anagAra samAdhipUrvaka kAla karake sarvArthasiddha vimAna meM utpanna huA hai| phira gautama svAmIne pUchA-he bhagavan sarvArthasiddha meM dhanya. nAmA devakI kitanI sthiti hogii| Dave gautama svAmI bhagavAna ne pUche the- bhaMtetti' tyAlf. - he bhagavan! bhadra prakRtivALA dhanyanAmA aNagAra samAdhipUrvaka kALa karIne kayAM utpanna thayA ? bhagavAne pharamAvyuM-he gautama ! sarala-svabhAvI tathA saraLa-hRdayI dhanyanAmA aNagAra samAdhipUrvaka kALa karIne sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thayAM che. A pharI gautamasvAmIe pUchyuM-he bhagavan! sarvArthasiddhamAM dhanyanAmanA devanI keTalI sthiti thaze? zrI anuttaropapAtika sUtra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya bhavAnnara viSaye praznottarazca 139 jambUsvAmI sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte ? ' ityAdi / mUlam-jai NaM bhaMte ! ukkhevo| evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdIe NayarIe bhaddA NAmaM sasthavAhI parivasai aDDhA / tIse NaM bhadAe satthavAhIe putte sunakkhatte nAmaM dArae hotthA, ahINa. jAva surUve paMcadhAI / bhagavAnne pharamAyA-he gautama ! dhanyakumAra deva kI vahA taitIsa (33) sAgaropama kI sthiti hai / gautama svAmI bole- he bhagavan ! dhanya-nAmA deva vahA se cava kara kahA jAyagA ? kahA~ utpanna hogA ? bhagavAnne pharamAyA-he gautama ! vaha dhanya-nAmA deva mahAvideha kSetra meM janma lekara apane samasta karmoM kA kSaya kara ke siddha buddha mukta hogA tathA paramapada nirvANako prApta kA sarva duHkho kA anta kregaa| adhyayana kA upasaMhAra karate hue zrI sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM- he jambU ! zramaNa bhagAvan mahAvIrane tRtIya varga ke prathama adhyayanakA yaha artha kahA hai // sU0 41 // zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtrakI arthabodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA tRtIya varga kA prathama adhyayana samApta // bhagavAne pharamAvyuM-he gautama! dhanyakumAra devanI tyAM tetrIsa sAgarepamanI sthiti che. gautama svAmI bolyA-he bhagavan! dhanyanAmA deva tyAMthI AvI kayAM jaze? kayAM utpanna thaze? bhagavAne pharamAvyuM-he gautama! te dhanyanAmA deva mahAvideha kSetramAM janma laI pitAnA samasta karmone kSaya karI siddha buddha ane mukata thaze, tathA paramapada nirvANane prApta karI sarva duHkhane anta karaze. adhyayanane upasaMhAra karatA thakA zrI sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che-he jaMbU ! zramaNabhagavAna mahAvIre trIjA varganA prathama adhyayananA A artha 4aa cha. ( sU0 41 ) anuttarapapAtikadazAMga-sUtranI "arthabodhinI nAmaka TIkAnA gujarAtI anuvAdanA trIjA varganuM prathama adhyayana samApta. zrI anuttaropapAtika sUtra Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre parikkhitte jahA dhaNNe taheva battIsao dAo jAva uppiM pAsAya varDisae viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jahA dhaNNe tahA sunakkhatte vi nigae, jahA thAvaccAputtassa tahA nikkhamaNaM jAva aNagAre jAe iriyAsamie jAva bNbhyaarii| tae NaM se sunakkhatte aNagAre jaM ceva divasaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie muMDe jAva pavvaie taM ceva divasaM abhiggahaM taheva jAva bilamiva AhArei, saMjameNaM jAva viharai, bahiyA jaNavayavihAraM viharai, ekArasa aMgAI ahijjai, saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / tae NaM se suNakkhatte aNagAre teNaM orAleNaM jahA khNdo| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmI samosaDDhe, parisA niggayA, rAyA niggao, dhammo kahio, rAyA paDigao, parisA paDigayA / tae NaM tassa suNakkhattassa aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa jahA khaMdayassa0 / bahuvAsA pariyAo, gotamapucchA, taheva kahei jAva savvasiddhe vimANe deve uvavaNNe, tettIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNattA / seNaM bhaMte !0 mahAvidehe sijjhihiti 5 / evaM suNakkhattagameNaM sesAvi aTra bhANiyavvA, navaraM ANupuvIe doNNi rAyagihe, doNi sAete, doNi vANiyaggAme, Navamo hatthiNAure, dasamo raaygihe| navaNhaM bhadAo jaNaNIo / navaNhaM vi battIsao dAo / navaNhaM nikkhamaNaM zrI anuttaropapAtika sUtra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 sunakSatrAdi navakumAravarNanam 141 thAvaccAputtassa sarisaM, vehallassa piyA krei| chammAsA vehlle| nava dhnnnne| sesANaM bahuvAsA / mAsiyAe saMlehaNAe savvaTasiddhe vimANe / savve mahAvidehe sijjhissaMti 5 / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM, titthagareNaM, sayaMsaMbuddheNaM, purisuttameNaM, purisasIheNaM, purisavarapuMDarIeNaM, purisavaragaMdhahatthieNaM, loguttameNaM, loganAheNaM, logahieNaM, logapaIveNaM, logapajjoagareNaM, abhayadayeNaM, cakkhudayeNaM, maggadayeNaM, saraNadayeNaM, jIvadayeNaM, bIhidayeNaM, dhammadayeNaM, dhammadesaeNaM, dhammanAyageNaM, dhammasArahieNaM, dhammavaracAuraMtacakavaTTieNaM, dIvo-tANaM-saraNagai-paiTeNaM, appaDihayavaranANadaMsaNadhareNaM, viyadRchaumeNaM, jiNeNaM, jAvaeNaM, tiNNeNaM, tAraeNaM, buddheNaM, bohaeNaM, mutteNaM, moyageNaM, sabbannuNA, savvadarisiNA, sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamabAbAha-mapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM taccassa vaggassa ayamahe paNNatte // sU0 42 // // taio vaggo samatto // ___ chAyA-yadi khalu bhadanta utkssepkH| evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye kAkanyAM nagaryA bhadrA nAma sArthavAhI parivasati, aaddhyaa| tasyA bhadrAyAH sArthavAhyAH putraH sunakSatro nAma dArako'bhavat / ahIna0 yAvatsurUpaH paJcadhAtrIparikSipto yathA dhanyastathA sunakSatro'pi nirgataH, yathA sthApatyAputrasya tathA niSkramaNaM, yAvat anagAro jAta IryAsamitA yAvad brahmacArI / ___ tataH sunakSatro'nagAro yasmiMzcaiva divase zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike muNDo yAvatmavrajitastasmizcaiva divase abhigrahaM tathaiva yAvad bilamivAhArayati, saMyamena yAvad viharati, bahirjanapadavihAraM viharati / ekAdazAGgAnyadhIte, saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / zrI anuttaropapAtika sUtra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 - anuttaropapAtikasUtre __ tataH sa sunakSatrastenodAreNa yathA skndkH| tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM, guNazilakaM caityaM, zreNiko rAjA, svAmI samavastaH, pariSannirgatA, rAjA nirgataH, dharmaH kathitaH, rAjA pratigataH, pariSat prtigtaa| ___tatastasya sunakSatrasyAnyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgrataH, yathA skandakasya bahuvarSANi paryAyaH, gautamapRcchA, tathaivakathayati, yAvatsarvArthasiddhe vimAne deva uppnnH| trayastriMzatsAgaropamAni sthitiH prajJaptA / sa bhadanta !0 mahAvidehe setsyati / evaM sunakSatragamena zeSA apyaSTau bhaNitavyAH, navaraM-vizeSaH-AnupUrtyA dvau rAjagRhe, dvau sAkete, dvau vANijyagrAme, navamo hastinAgapure, dazamo rAjagRhe / navAnAM bhadrA jnnyH| navAnAmapi dvaatriNshtkaadaayH| navAnAM niSkramaNaM sthApatyAputrasya sadRzaM, vaihalyasya pitA karoti / SaNmAsA vaihalyasya nava dhanyasya, zeSANAM bahUni varSANi (pryaayH)| mAsikyA saMlekhanayA sarvArthaside vimAne ! sarve mahAvidehe setsyanti / evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa, tIrthakareNa, svayaM saMbuddhena, puruSottamena, puruSa siMhena, puruSavarapuNDarIkeNa, puruSavaragandhahastinA, lokottamena, lokanAthena, lokahitena, lokapradIpena, lokapradyotakaraNa, abhayadayena, cakSurdayena, mArgadayena, zaraNadayena, jIvadayena, bodhidayena, dharmadayena, dharmadezakena, dharmanAyakena, dharmasArathinA, dharmavaracAturantacakravartinA, dvIpatrANazaraNagatipratiSThena, apratihatavarajJAnadarzanadhareNa, vyAvRttachAmasthyena, jinena jAyakena, tIrNana tArakeNa, budvena bodhakena, muktena mocakena, sarvajJena, sarvadarzinA. zivamacalamarujamanantamakSayamavyAyAdhamapunarAvRttikaM siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMpAptena anuttaropapAtikadazAnAM tRtIyasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH ||suu042|| // tRtIyo vargaH samAptaH // TIkA-'jai NaM bhaMte ! ukkhevao' iti / he bhagavan ! anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyavarge prathamAdhyayanasya bhagavatA'yamarthaH kathitaH, tatra dvitIyA zrI jambUsvAmI sudharmA svAmI se pUchate haiM-'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhagavan ! zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra ke tRtIya varga ke zrI svAmI sudhAsvAbhAna pUche cha:- 'jai NaM bhaMte !' tyA. he bhagavan! zrI anuttare pAtikadazAMga sUtranA trIjA varganA prathama adhyayananA bhagavAne A artha kahyA che te he bhagavan! dvitIya Adi zeSa adhyayananA zuM artha prarUpita karyA che? zrI anuttaropapAtika sUtra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 sunakSatrAdi navakumAravarNanam 143 dInAmadhyayanAnAM keA'rthaH prajJaptaH / sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha- he jambU: ! kAkandyAM nagaryo bhadrAsArthavAhyAH putraH sunakSatro nAma AsIt / tasya sabai varNanaM dhanyakumAravadvijJeyam / evaM sunakSatravadan zeSA api aSTa kumArA vaktavyAH, navaraM = vizeSastu AnupUrvyA = anukramazaH dvau RSidAsa - pellakau rAjagRhe nagare jAtau / dvau rAmaputracandriko sAkete = ayodhyAyAM, dvau = pRSTimAtRka- peDhAlaputrau vANijyagrAme, navamaH pohilo hastinApure, dazamatha vehallo rAjagRhe nagare saMjAtaH / navAnAM dhanyakumArAdInAM jananyo bhadrAnAmnya Asana, ekaikasya jananI bhadrAnAmnI pRthak pRthagAsIditi bhAvaH / dhanyakumArAdInAM navAnAM niSkramaNaM prathama adhyayanakA bhagavAn ne yaha artha kahA hai to he bhagavan ! dvitIya Adi zeSa adhyayanoM kA kyA artha prarUpita kiyA hai ? / zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmI ko saMbodhita kara isa prakAra bole - he jambU ! kAkandInagarI meM bhadrA sArthavAhI ke sunakSatra - nAmaka eka putra thA ! isakA sArA varNana dhanyakumAra ke samAna hai / kevala dhanyakumAra kI dIkSA - paryAya nava mAsa kI thI to sunakSatra anagAra kI bahuta varSoM ke dIkSA paryAya thI / isa prakAra sunakSatra ke samAna zeSa AThoM hI kumAroM kA jIvanavRta samajhanA cAhiye / vizeSatA yahI hai ki ina meM kramazaH do - RSidAsa aura pellaka - rAjagRha nagara meM, do - rAmaputra aura candrika - ayodhyA meM, do - pRSThamAtRka aura peDhAlaputra - vANijya - grAma meM, navavA pohila - hastinApura meM tathA dazavAM - vehalakumAra rAjagRha nagara meM utpanna huA / dhanyakumAra Adi navoM kumAroM kI bhadrA-nAmaka mAtAyeM zrIsudharmAsvAmI zrIja khUsvAmIne sa MkhedhI A pramANe khalyA he jammU ! kAkandI nagarImAM bhadrA sAvAhIne sunakSatra nAme eka putra hatA. tenuM saghaLuM vana dhanyakumAranI mAphakaja che, kevaLa dhanyakumAranI dIkSAparyAya nava mAsanI hatI te sunakSatra aNagAranI dIkSAparyAMya ghaNA varSonI hatI. e rIte sunakSatra samAna zeSa ATheya kumAronuM jIvanavRttAnta samajavuM joIe. vizeSatA eja che ke eAmAM kramaza : be--RSidAsa ane pellaka rAjagRha nagaramAM, e-rAmaputra ane caMdrika ayeAdhyAmAM be-pRSTamAtRka ane peDhAlaputra vANijyagrAmamAM utpanna thayA. navamAM pATTila hastinApuramAM, tathA dazamAM vehala kumAra rAjagRhanagaramAM utpanna thayA. dhanyakumAra Adi naveya kumArAnI bhadrAnAmanI mAtA hatI. pratyekanI zrI anuttaropapAtika sUtra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtra sthApatyAputrasadRzaM svasvajananI kRtavatI / dazamasya vehalasya niSkramaNaM pitA kRtavAn / vehallasya saMyamaparyAyaH SANmAsikaH / dhanyanAmno'nagArasya navamAsikaH paryAyaH prAguktaH / zeSANAM sunakSatrAdInAmaSTAnAmanagarANAM bahUni varSANi zramaNaparyAyaH / saMlekhanA sarveSAM maasikii| savArthasiddhe vimAne sarve devatvena samutpannAH / mahAvidehe kSetre siddhigatiM prApsyanti // sU0 42 || 144 mUlam - aNuttarovavAiyadasANaM ego suyakkhaMdho, tinni vaggA, tisu ceva divasesu uddisijati / tattha paDhame vagge dasa uddesagA, fase vagge terasa uddesagA, taie vagge dasa uddesagA; sesaM jahA NAyAdharamakahANaM tahA NeyavvaM / // iya aNuttarovavAiyadasAo samattAo // // navamaM aMgaM samattaM // chAyA - anuttaropapAtikadazAnAmekaH zrutaskandhaH, trayo vargAH, triSu caiva divaseSu uddizyante / tatra prathame varge daza uddezakAH, dvitIye varga trayodaza uddezakAH, thI / pratyeka kI bhadrA nAmaka bhinna 2 mAtAeM thIM na ki eka hI / dhanyakumAra Adi navoM kumAroM kA dIkSAmahotsava thAvaccAputra ke samAna apanI 2 mAtAoM ne kiyA thA / dazavAM vehalla kA dIkSA mahotsava usa ke pitAne kiyA thA / vehalla kI chaH mAsa, dhanyakumAra kI nava mAsa tathA zeSa sunakSatra Adi AThoM hI anagAroM kI bahuta varSoM kI dIkSA paryAya thI / sabane eka eka mAsa kI saMlekhanA kI / saba sarvArthasiddha vimAna meM devatArUpa se utpanna hue / tathA ve mahAvideha kSetra meM janma lekara samasta karmoM kA kSaya kara mokSa prApta kareMge // sU042 // bhadrAnAme bhinna bhinna mAtAe hatI. nahi ke ekaja dhanyakumAra Adi naveya kumAronA dIkSAmahe|tsava thAvaccAputranI mAphaka potapotAnI mAtAe karyAM hatA, dazamAM vehallane dIkSAmaheAtsava tenA pitAe karyuM hateA. vehalanI cha mAsa dhanyakumAranI nava mAsa tathA zeSa sunakSatra Adi ATheya aNagArAnI ghaNA varSAnI dIkSAparyAya hatI. sarve munioe ekeka mAsanI salekhanA karI. sarve sarvAMsiddha vimAnamAM devatArUpe utpanna thayA. tathA te antamAM mahAvideha kSetre janma lai samasta kA~nA kSaya karI mokSa prApta karaze. (sU0 42) zrI anuttaropapAtika sUtra Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 zAstra samapti 145 tRtIye varge daza uddezakAH / zeSaM yathA jJAtAdharmakathAnAM tathA jJAtavyam || // anuttaropapAtikadazAnAM saMskRtacchAyA samAptA // || navamamaGgaM samAptam // tRtIyavargasya varNanamupasaMharana zrIsudharmA svAmI kathayati evaM khalu' ityAdi / he jambU : ! evam uktarItyA bhagavatA zrImahAvIreNa yAvatsiddhagiti - nAmadheyaM sthAnaM saMprAptena anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyavargasyAyam = uktarUpaH arthaH =bhAvaH prajJaptaH = kathitaH // // iti anuttaropapAtikadazAnAmna navamAGgasya arthabodhinyAM TIkAyAM tRtIyo vargaH samAptaH // // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jaina zAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlavrativiracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga - sUtrasya arthabodhinyAkhyA vyAkhyA samAptAH // 1 // aba tRtIya varga kA upasaMhAra karate hue zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmIko saMbodhana kara kahate haiM:- 'evaM khalu' ityAdi0 he jambU ! isa prakAra pUrvokta guNoM se yukta zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke tRtIya vargakA yaha artha kahA haiM / // zrI anuttaropapAtikadazAGga- nAmaka navamAGga kI arthabodhinInAmaka TIkA kA tRtIya varga samApta // // iti zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakI arthabodhinI TIkA kA hindI anuvAda samApta // have trIjA varganA upasaMhAra karatAM zrI sudharmAsvAmI zrIja khUsvAmIne sakhAdhn 12 he che' evaM khalu ' ityAhi he jakhU! A rIte pUrvokta guNAthI yukata zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttApapAtikadazAMga sUtranA trIjA varganA A atha kahyA che. zrI anuttaropapAtidazAMga nAmaka navamAaMganI adhinI" nAmanI TIkAnA trIjo varga samApta iti anuttara papAtikadazAMga sUtranI aAdhinI TIkAnA gujarAtI anuvAda samApta, zrI anuttaropapAtika sUtra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre // zAstraprazastiH // ( anuSTuvavRttam ) kAThiyAvADadeze ca, varddhamAnapurI purA / vaDhavANasiTInAmnI, yA prasiddhA'sti saMpati // 1 // tatrAhaM munimiH sADhe, grAmAdgAmAntaraM vrajan / TIkAmakArSamAgatya, saralAmarthabodhinIm // 2 // te ceme ( vasantatilakAvRttam ) mithyAtvadarzana-caritravimohanIya, vidhvaMsanena samavApya ruciM spadharme / ghyAkhyAnato mudamupaiti ca yasya parSat , so'yaM vibhAti munivIra-samIramallaH // 3 // zAstrArthasaMgrahavidhau tvarayA yutena, sAhAyyamatra mama tena paraM vyadhAyi / taM vIraputrapadazobhi-samIramallaM, nityaM smarAmi nanu kiM karavANi tasmai (zikhariNIvRttam ) udAro nirmAno jinanigamatattvArthanipuNaH, kriyAdakSo'klAnto gurujanamanohAdajanakaH / sabhAyAM cAturyAd bahujanamanoraJjanaparaH, kanaiyAlAlo'yaM sadayahRdayaH saMyamaparaH // 5 // ( mAlinIvRttam ) dharaNiriva sahiSNuH sindhugAmbhIryajiSNuH, muhuta iva kRzAnustejasA dIpyamAnaH / vimalamapi yadantaH zAradAmbhAsamAna, sa muni-madanalAlaH zobhate sattapasvI // 6 // // 4 // zrI anuttaropapAtika sUtra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam ( bhujaGgaprayAtavRttam ) gurobhaktibhAvena yuktaH kriyAvAn , ___ prasannaH pravINo vigauM guNI ca / tapobhAvayuktaH sadA rAjate yaH, tapasvI munimA~gilAla prazAntaH // 7 // ( mandAkrAntAvRttam ) zAnto dAntaH sthacirapadavIzobhitaH zuddhabhAvo, mohodrekamamathanaparo mokSasaukhyAbhilASI / samyazraddhAvimalahRdayaH SavidhaprANipAlo, devIlAlaH sumuniriha yo rAjate saccaritraH // 8 // dvayadhikadvisahasrAbde (2002), vikramasya gurordine / jyeSThakRSNadale TIkA, dvAdazyAM pUrNatAmagAt // 9 // TIkAsamAptisamaye, sAdhavaH satya uttmaaH| santyatra teSAM nAmAni, kathyante guNavRddhaye // 10 // tathAhi ( anuSThavRttam ) limbaDIsampradAyastho,-dhanajIsvAminAmakaH / gurubhrAtrA samAyukto, rAjate candravad gaNe // 11 // ( zAdUrlavikrIDItavRttam ) choTAlAlamunirvayomadhurimA''nandamadaH pANinAM, caJcaccandrakaleva yasya karuNA SaTkAyatApApahRt / pUrNazcandra iva prataptajanatAjJAnAmRtA''varSaNaH, lokAnandaguNena yaH kila sadAnandI prasiddho'bhavat // 12 // vaiyAvRttiguNapramoditamunijetA kaSAyasya yaH, mANitrANaparAyaNaH karuNayA yasya dravatyantaram / lakSmIcandramuniH sa zAntahRdayo dhIrastathaitAvubhau, rAjete mRdumAnasau munivarau yo limbaDIgacchake // 13 // zrI anuttaropapAtika sUtra Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI anuttaropapAtikadazAstre ( anuSTubvRttam ) jIvanajI svAminAmA, bhagavAnjI-munIzvaraH / daryApurIsugacche'cche, bhrAjate ravicandravat // 14 // (toTakavRttam ) haridAnamunirjinazAsanato, vacanAmRtatoSitabhavyajanaH / baravAlasugacchagato niyatA, jananIsahito munidharmarataH // 15 // / satInAmAni / ( zAdurlavikrIDItavRttam ) mauMdhIvAi-satI guNadvayavatI zAntA sahiSNuH parA, accIbAi-satI samAzritavatI samyaka tapaHsaMyamam / sAdhvI zrIjhabaketinAmaviditA vikhyAtagambhIratA, sAdhvyaH sUrajavAi-AdidazakA daryApurIgacchakAH // 16 // / vaDhavANazaharazrIsaGghaH / ( zArdUlavikrIDitavRttam ) avatyastritayaH kRpAsamudayaH zrIjainasaGgho mithaH, premaabddhvidheypddhtimilddiinaatrkssaaprH| zuddhasthAnakavAsidharmanirato ratnatrayAbhaH zubhaH, zraddhAvAn nigame jinapravacane zreyaskare zobhate // 17 // // iti zAstraprazastiH // maGgalaM bhagavAn vIro, maGgalaM gautamaH prabhuH / sudharmA maGgalaM jambU ,-jainadharmazca maGgalam // 1 // zrI anuttaropapAtika sUtra