________________
अर्थ बोधिनी टीका वर्ग ३ पुद्गलपरावर्तवर्णनम् न्तरेण तस्या एव द्वितीयसमये म्रियते, पुनरपि कदाचित्तथैव ताभिरतिक्रान्ताभिस्तस्या एव तृतीयसमये म्रियते, एवं चतुर्थपञ्चमषष्ठादिसमयक्रमेणानन्तानन्तैर्भवैर्यावत्सर्वेऽपि उत्सर्पिण्यवसर्पिण्योविंशतिसागरोपमकोटीकोटीमानयोः समया मरणेन व्याप्ता भवन्ति तदा सूक्ष्मकालपुद्गलपरावर्तों भवति । ये तु प्रथमादिसमयक्रममुल्लध्य व्यवहितसमया, पूर्वस्पृष्टसमया वा मरणेन स्पृष्टा भवन्ति ते तु नात्र गृह्यन्ते ।
। भावपुद्गलपरावर्त : । कषायवशेनाध्यवसाया भवन्ति, ततश्च कर्मबन्धः । तत्र बहुधा तारतम्यं कषायाणां मन्दतीत्रादिभेदाद् भवति, तत्कर्मविपाकरूपस्यानुभागबन्धस्याध्यवसायसागरोपमके बीत जानेपर कालान्तर से उसी उत्सर्पिणी या अवसर्पिणी के दूसरे समय में मरता है तथा फिर भी उसी प्रकार कदाचित् तीसरे चौथे, पांचवे, छठे, आदि समय में मरे, इस क्रमसे उत्सर्पिणी और अवसर्पिणी के वीस कोडा कोडी सागरोपम में जितने भी समय हैं, उन सबों को अनन्तानन्त भवों को ग्रहण कर मृत्यु से स्पर्श करना ही सूक्ष्म कालपुद्गलपरावर्त है, जो व्यवहित या पूर्वस्पृष्ट समय इस क्रम से मृत्युद्वारा स्पृष्ट न होकर आगे पीछे स्पृष्ट होते हैं तो वे नहीं गिने जाते हैं।
भावपुद्गलपरावर्त___ कषाय के वशीभूत होने से अध्यवसाय होते हैं । अध्यवसायों से कर्मबन्ध होते हैं । उन में मन्द और तीव्र आदि भेदसे પિણી અથવા અવસર્પિણીનાં બીજા સમયમાં મરે તથા ફરી પણ તેજ પ્રકારે ત્રીજા,
થા, પાંચમાં, છઠ્ઠા આદિ સમયમાં મરે. એ કમથી ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણીના વીસ કેડાછેડી સાગરેપમમાં જેટલા પણ સમય છે એ બધાયનું અનન્તાનન્ત ભવેને ગ્રહણ કરી મૃત્યુનો સ્પર્શ કરે તે જ સૂક્ષ્યકાળ પુગલપરાવર્ત છે, જે વ્યવહિત (આંતરૂ પડેલ) અથવા પૂર્વધૃષ્ટ સમય આ ક્રમથી મૃત્યુ દ્વારા સ્પર્શયા વિના આગળ-પાછળ સ્પર્શ થાય તે તેની ગણત્રી થતી નથી.
ભાવપુદગલપરાવર્તા કષાય-વશ થવાથી અધ્યવસાય થાય છે, અધ્યવસાયથી કર્મબન્ધન થાય છે, તેમાં મન્દ અને તીવ્ર આદિ ભેદથી કષાયમાં પરસ્પર ઘણુંખરૂં અંતર હોય છે.
શ્રી અનુત્તરોપપાતિક સૂત્ર
