________________
अर्थवोधिनी टीका वर्ग ३ पुद्गलपरावर्तवर्णनम्
पुद्गलानाम् आहारकवजितौदारिकादिवर्गणायोग्यानां चतुर्दशरज्वात्मकलोकवतिसमस्तपरमाणूनां परावतः सामस्त्येन स्पर्श संमिलनं पुद्गलपरावर्तः। स च यावता कालेन भवति स कालोऽपि पुद्गलपरावर्त इत्युच्यते । स चानन्तोत्सर्पिण्यवसर्पिणीपरिमाणः । स सप्तविधः
___ (१) औदारिकपुद्गलपरावर्तः, (२) वैक्रियपुद्गलपरावर्तः, (३) तैजसपुद्गलपरावतः, (४) कार्मणपुदगलपरावतः, (५) मनःपुद्गलपरावर्तः, (६) भाषापुद्गलपरावर्त्तः, (७) श्वासोच्छवासपुद्गलपरावतः, । उक्तञ्च
___........सत्तविहे पोग्गलपरियट्टे पण्णत्ते तं जहा- (१) ओरालियपोग्गलपरियट्टे, (२) वेउव्वियपोग्गलपरियट्टे, (३) तेयापोग्गलपरियट्टे (४) कम्मापोग्गलपरियट्टे, (५) मणपोग्गलपरिय), (६) वइपोग्गलपरियट्टे, (७) आणापाणुपोग्गलपरियट्टे । ” ( भगवती० श० १२ उ० ४ )
आहारक शरीर को छोडकर औदारिक आदि शरीर की वर्गणाओं के योग्य चौदह राजुलोकवर्ती समस्त परमाणुओंका समस्त रूपसे सम्मिलन ही पुद्गलपरावर्त है । वह जितने कालसे होता है वह काल भी पुद्गलपरावर्त कहलाता है, इसका परिमाण (कालमान) अनन्त उत्सर्पिणियां और अवसर्पिणियां हैं।
यह पुद्गलपरावर्त सात प्रकार का है :
(१) औदारिक पुद्गलपरावर्त, (२) वैक्रिय पुद्गलपरावर्त, (३) तैजस पुद्गलपरावर्त, (४) कार्मण पुद्गलपरावर्त, (५) मनपुद्गलपरावर्त, (६) भाषा पुद्गलपरावर्त, (७) श्वासोच्छूवास पुद्गलपरावर्त । (भगवती० शतक १२ उ ४)
ભગવાન કહે છે – આહારકને છેડીને ઔદારિક આદિ શરીરની વર્ગણાઓને ગ્ય ચૌદ રાજુલકવતી સમસ્ત પરમાણુઓના સમસ્તરૂપથી સમ્મિલનજ પુદ્દગલપરાવર્ત છે, તે જેટલા કાલમાં થાય છે, તે કાળ પણ પુદગલ-પરાવર્ત કહેવાય છે, તેનું પરિમાણ (કાળમાન) અનન્ત ઉત્સપિણિઓ અને અવસર્પિણિઓ છે.
या पुस-रात सात प्रा२र्नु छ:- (१) मोहा२ि४-पास-परावत, (२) वैठिय-पास-परावतः, (3) तेस-दादा-परावतः, (४) सम- स-परावत, (५) भन-५६४-पराक्त, (6) लाषा-
पुस-परापत, (७) श्वासोश्वास-पासપરાવર્ત, આ સાત પુદ્ગલપસવને ઉલ્લેખ ભગવતી શ ૧૨ ઉ. ૪ માં પણ છે.
શ્રી અનુત્તરોપપાતિક સૂત્ર
